Urdaitz
Urdaitz[1][a] (esteribarreraz: Urdeitz)[b] Esteribar udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.
| Urdaitz | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Herriko aireko ikuspegia hegoaldetik | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) |
| Udalerria | Esteribar |
| Administrazioa | |
| Mota | kontzeju |
| Izen ofiziala |  Urdaitz/Urdániz |
| Burua (2019-2023) | Maider Iriarte Bengoetxea (kontzejuburua) |
| Posta kodea | 31698 |
| Herritarra | urdaiztar, urdeiztar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°54′43″N 1°31′28″W / 42.91194°N 1.52444°W |
| Azalera | 3,16 km² |
| Garaiera | 513 metro |
| Distantzia | 17,7 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | 116 (2023) |
2023 urtean 116 biztanle zituen.
Bertako biztanleak urdaiztarrak (esteribarreraz: urdaiztarrak) dira.
Izena
aldatuUrdaitz edo Urdeitz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Urdaidz (1200)
- Vrdaniç (1244)
- Urdaniz (1268)
- Urdanitz (1274)
- Hurdaniz (1280)
- Urdaniz (1300)
- Urdanyz (1349)
- Vrdaniz (1366)
- Urdaniz (1532)
- Hurdanoz (1587)
- Urdanoz (1829)
- Urdains (1874)
- Urdanicus (1945)
- Urdaitz (1989)
Ezaugarriak
aldatuArmarria
aldatuUrdaitzeko armarria Esteribarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo gorri batez eta aurrean bere koloreko zuhaitz batez osatuta dago, otso beltz batek zeharkatua | » |
Geografia
aldatuUrdaitz Esteriberran dago.
Ingurune naturala eta klima
aldatuEsteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoak
aldatuEsteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[5] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[6] Zubiriko estazioa da Urdaitzerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
 Datu klimatikoak (Zubiri, 1995-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 20.0 | 22.0 | 26.4 | 29.0 | 32.0 | 39.0 | 42.0 | 43.5 | 40.0 | 31.0 | 25.0 | 21.0 | 43.5 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.8 | 10.6 | 13.6 | 15.4 | 19.8 | 23.7 | 26.6 | 27.1 | 23.4 | 18.5 | 12.0 | 9.3 | 17.4 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.2 | 5.3 | 7.8 | 9.5 | 13.5 | 17.0 | 19.5 | 19.7 | 16.4 | 12.7 | 7.6 | 4.9 | 11.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.4 | -0.1 | 2.0 | 3.6 | 7.2 | 10.4 | 12.3 | 12.3 | 9.5 | 6.9 | 2.9 | 0.5 | 5.6 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -6.6 | -5.9 | -3.6 | -1.5 | 1.0 | 4.7 | 6.8 | 6.4 | 3.8 | 10.1 | -3.8 | -6.0 | -0.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 116.4 | 101.8 | 99.5 | 129.4 | 99.9 | 61.4 | 47.8 | 46.5 | 69.5 | 112.8 | 146.6 | 129.5 | 1161.0 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 57.0 | 62.5 | 73.0 | 59.0 | 56.0 | 58.0 | 100.0 | 63.0 | 81.5 | 74.5 | 83.4 | 82.5 | 100.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.8 | 11.4 | 11.2 | 14.5 | 12.8 | 8.2 | 5.8 | 6.4 | 8.2 | 12.2 | 14.1 | 13.4 | 131.1 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.1 | 2.3 | 1.6 | 0.8 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | .8 | 1.6 | 9.3 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
aldatuXIV. mendearen lehen erdian nabarmen murriztu zen biztanleria. 1280an, urtean 30 soldata eta 7 cahíce eta erdi garagar zituen bular bat zor zuen; 1427an, 3 soldata eta 3 kahitze garagarrera murriztu zen, bertan zegoen nekazari bakarra ematen zuena, beste bost bizilagunak kapareak baitziren. Armagintzako bere jauregia, Johan Olague titularrari bahitua 1750an, Erresumaren Loturari atxikia izan zen. XIII. mendean, Jerusalemgo San Joan Ospitaleek zituzten ondasunak.
1835-1845eko erreformetara arte ibarreko diputatuak eta herriko errejidoreak gobernatzen zuten tokia, txandaka etxeen artean aukeratzen zena (hamalau lanabes eta XVIII. mendearen amaieran hondatutako bat, hamalau bizilagun 1849an). Azken data horretan, erretorearen aurkezpen-eskubidea auzotarrei zegokien; irin-errota bat zegoen Argaren gainean. XX. mendearen hasieran landa kutxa bat eratu zen.
Demografia
aldatu2023 urteko erroldaren arabera 116 biztanle zituen Urdaitzek.[8]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 67 | 70 | 71 | 70 | 73 | 102 | 104 | 75 | 80 | 84 | 94 | 102 | 103 | 94 | 98 | 101 | 94 | 89 | 87 | 100 | 108 |
Politika
aldatuUrdaitzeko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maider Iriarte Bengoetxea da.
Kontzejua
aldatuUrdaitzeko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Maider Iriarte Bengoetxea da. Kontzejukideak 4 daude:
- Sofia Vega Garcia
- Jesus Maria Arana Garcia
- Jose Domingo Gutierrez Vierge
- Pedro Antomil Alvarez
Kontzejuburuak
aldatu2011tik, Urdaitzek kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| - | 2011 | 2015 |
| - | 2015 | 2019 |
| Maider Iriarte Bengoetxea | 2019 | jardunean |
Kultura
aldatuEuskara
aldatuLuis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[9]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[10]
Urdaitzeko azpieuskalkia esteribarrera da, eta, zehazki, Erdiesteribartar aldaera. 2007ko udazkenean, euskaldun behintzat gabeak baziren ibarran.[11]
Euskararen Foru Legea
aldatuNafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.
1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.
Jaiak
aldatu- San Mikelgo jaiak: uztailaren hirugarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
aldatu- San Mikel eliza, XX. mendeko kristiau eliza.
- Urdaitzeko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Urdaitzeko zubia, XX. mendeko zubia Arga ibaiaren gainean.
- Luskozubiko zubia, Erdi Aroko zubia Inbuluzketako errekaren gainean.
- Urdaitzeko errota, XIX. mendeko errota eta bainatzegunea.
- El Molino de Urdániz jatetxea, bi Michelin izar dituen jatetxea.
Oharrak
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Urdaitz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Zubiriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Urdaitz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Esteribarrera.
