Mezkiritz
Mezkiritz[1][a] Erroibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.
Mezkiritz | ||
---|---|---|
![]() | ||
![]() Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean | ||
| ||
![]() | ||
Kokapena | ||
Herrialdea | ![]() | |
Eskualdea | Pirinioak | |
Udalerria | Erroibar | |
Administrazioa | ||
Mota | kontzeju | |
Izen ofiziala | ![]() | |
Burua (2019-2023) | Roberto Castellot Lusarreta (kontzejuburua) | |
Posta kodea | 31695 | |
Herritarra | mezkiriztar | |
Geografia | ||
Koordenatuak | 42°57′58″N 1°23′47″W / 42.966111111111°N 1.3963888888889°W42°57′58″N 1°23′47″W / 42.966111111111°N 1.3963888888889°W | |
Azalera | 7,91 km² | |
Garaiera | 769 metro | |
Distantzia | 36,8 km (Iruñetik) | |
Demografia | ||
Biztanleria | 73 (2020: ![]() |
2020 urtean 73 biztanle zituen.
Bertako biztanleak mezkiriztarrak dira.
IzenaAldatu
Mezkiritz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Meeçchiriç (1071)
- Mezquiritz (1268)
- Mezquiriz (1274)
- Mesciricus (1945)
- Mezkiriz (1966)
EtimologíaAldatu
Mezkiritz toponimoa izen gardena da. Mezki ("erkametz"), iri ("hiri") eta tz (kokapen atzizkia) hitzeten arteko elkarketa da. "Erkameztiaren hiria" bezala birformulatu liteke.
EzaugarriakAldatu
ArmarriaAldatu
Mezkiritzeko armarriak honako blasoi hau du:[3]
« | Hondo urdin batez eta aurrean erkamezti batez osatuta dago, puntan amaitutako urrezko bi lantza okerrekin batera | » |
GeografiaAldatu
Mezkiritz Erroiberran dago.
Ingurune naturala eta klimaAldatu
Erroiberraren azalera handia dela eta bi klima ezberdin daude, iparraldeko klima azpiatlantiarra, pagadi ugari eta urte osoko prezipitazioekin, eta hegoaldeko klima azpimediterraneoa, basa pinuekin eta uda garaiko bi hilabete idorrekin. Urteko batez besteko prezipitazioak 1 200 mm dira hegoaldean, eta 2 000 mm ibarraren iparraldean. Batez besteko tenperatura 7 eta 10 gradu bitartekoa da.
Urteroko egun euritsuak 120 izaten dira ibarraren hegoaldean eta 140-150 egun iparraldean. Gunerik menditsuenetan egun euritsuak 150 baino gehiago izan daitezke.
Estazio meteorologikoakAldatu
Erroiberran dagoen Aurizperri kontzejuan, itsasoaren mailatik 871 metrora, Nafarroako Gobernuak 1972an jarritako estazio meteorologikoa dago. [4] Gainera, 1975an, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Erro kontzejuan, itsasoaren mailatik 672 metrora.[5] Erroko estazioa da Mezkiritzerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
Datu klimatikoak (Erro, 1975-2020) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 21.0 | 23.0 | 26.0 | 32.0 | 37.0 | 39.0 | 40.0 | 36.0 | 28.0 | 22.0 | 20.0 | 40.0 |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 6.8 | 7.9 | 11.0 | 12.8 | 17.4 | 21.5 | 24.2 | 24.7 | 21.1 | 16.4 | 10.6 | 7.6 | 15.2 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 2.8 | 3.4 | 6.0 | 7.7 | 11.7 | 15.6 | 18.0 | 18.1 | 14.7 | 11.0 | 6.5 | 3.6 | 9.9 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -1.3 | -1.1 | 1.1 | 2.6 | 6.1 | 9.6 | 11.8 | 11.6 | 8.2 | 5.6 | 2.3 | -0.5 | 4.7 |
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -9.2 | -8.1 | -5.0 | -2.5 | 0.0 | 3.1 | 5.7 | 4.8 | 1.8 | -1.4 | -5.0 | -8.3 | -2.0 |
Batez besteko prezipitazioa (mm) | 134.1 | 121.5 | 116.4 | 142.7 | 102.5 | 63.9 | 53.6 | 52.8 | 81.4 | 123.0 | 156.3 | 153.4 | 1301.6 |
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 71.5 | 63.5 | 67.4 | 59.9 | 60.0 | 60.0 | 61.3 | 100.0 | 110.0 | 86.8 | 83.5 | 88.0 | 110.0 |
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13.5 | 11.9 | 12.4 | 15.1 | 14.6 | 9.8 | 7.0 | 7.6 | 9.3 | 13.1 | 14.2 | 14.4 | 142.8 |
Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.0 | 4.0 | 3.0 | 2.1 | 0.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.4 | 2.1 | 15.9 |
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] |
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
HirigintzaAldatu
AuzoakAldatu
Herriak 3 auzo ditu:[7]
- Mezkiritz
- Mezkiritzeko bentak
- Ureta
KaleakAldatu
Herriak 3 kale ditu:[7]
- Biritxikar karrika
- Done Kristobal karrika
- Txorrondo karrika
- Done Mikel karrika
EtxeakAldatu
Herriak 55 etxe ditu:[7]
- Severo
- Bista eder
- Juanferminena
- Lazkozerena
- Florencio
- Paskualena
- Juanmartinena
- Arabe
- Errekaetxea
- Manuelaña
- Txorrondokortetxe
- Gartxot
- Antorena
- Adamenea
- Mamelantontorena
- Buruzuri
- Patxikonta
- Artzaiaundien
- Zuria
- Artegia
- Etxondo
- Haizeleku
- Abadia
- Eskola
- Apesui
- Bentarra
- Benta Txiki
- Iaianea
- Ziziliarena
- Marterena
- Moniolos
- Herriko txoko
- Maistrozarraña
- Iharnotz
- Iturrizarrondoa
- Etxeberri
- Bordatxoenea
- Estanko
- Berñardaña
- Etxetxikia
- Errekalde
- Kondia
- Lezeagapea
- Iturrizar
- Moñaenea
- Kolis
- Xalbador
- Juanmartin
HistoriaAldatu
Antzinako jaurerri erreengo bat izan zen, 1280an Uretarekin batera urtero 188 soldata eta 66 garagar eta olozko kaka zituen papar bat zor zuena. Uretarekin egina dago jada, hurbil dagoen Landazabalgo Santa Maria monasterioak Fortun Araba gotzainari Peñalengo Antso erregeak (1071) emandako dohaintza dela eta. 1268ko "Reediezmoko Liburua"-n bananduta agertzen diren arren, 1427an abade edo parrokoa zuten. Orreagako Santa Mariak errolda bat eskuratu zuen herrian (1466).
XIX. mendeko lehen erdialdeko udal eta jurisdikzio erreformak arte (1845ean itxitzat jo daitezkeenak), Mezkirizek gobernatzen zuen bailarako alkatea, arlo zibil eta kriminalean, eta arlo ekonomikoan bailara bereko diputatuak eta bertako bizilagunen artean aukeratzen zen herriko erregidorea. Erreforma horien ondoren, Erroibarko alkatearen eta udalaren menpe geratu zen, ordutik aurrera zuzenbide komunaren arabera taxutua. 1847an eskola zuen, urtean 379 erreal zituena, eta auzotarrak ziren parrokiako abadea aurkezteko eskubidea erabiltzen zutenak.
DemografiaAldatu
2020 urteko erroldaren arabera 73 biztanle zituen Mezkiritzek.[8]
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
96 | 97 | 98 | 91 | 92 | 89 | 86 | 91 | 88 | 86 | 89 | 89 | 81 | 81 | 76 | 75 | 74 | 68 | 70 | 74 | 73 |
GarraioaAldatu
Autobuses Artieda autobus konpainiak Erroibar Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
PolitikaAldatu
Mezkiritzeko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Roberto Castellot Lusarreta da.
KontzejuaAldatu
Mezkiritzeko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Roberto Castellot Lusarreta da. Kontzejukideak 3 daude:
- Sergio Hernandez Errea
- Iosu Dufur Vicente
- Xabier Zia Urrutia
KontzejuburuakAldatu
2011tik, Mezkiritzek 2 kontzejuburu izan ditu:
Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
Oscar Saragueta Goienaga | 2011 | 2015 |
Oscar Saragueta Goienaga | 2015 | 2019 |
Roberto Castellot Lusarreta | 2019 | jardunean |
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erroibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[12]
Koldo Zuazok, 2010ean, Erroiberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[13]
Mezkiritzeko azpieuskalkia erroibarrera da, eta, zehazki, Iparerroibartar aldaera.[14]
Euskararen Foru LegeaAldatu
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Erroibar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 24,01ek zekien euskaraz.
JaiakAldatu
- Done Kristobalgo jaiak: abuztuaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenakAldatu
- Done Kristobalgo eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Done Mikelgo baseliza, 1887. urteko kristiau baseliza.
- Orreagako Andredena Mariaren estela, Donejakue bideko estela.
Mezkiriztar ospetsuakAldatu
- Perpetua Saragueta (1905-1986), euskal idazlea.
- Orreaga Ibarra (1960-), hizkuntzalaria.
- Juan Carlos Elizalde (1960-), apaiza eta Gasteizko apezpikua.
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Mezkiritz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Erroko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ a b c Erroibarko Udala. Mezkiritzeko planoa
- ↑ «Mezkiritz» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ «Agorreta Garde, Santiago - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- ↑ «Mezkiritzen euskara galdu da - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-24).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Erroibarrera.