Donejakue bidea Euskal Herrian

Donejakue bidea Europa osoko erromesek Compostelako Donejakue izen historikoa duen Santiago de Compostela hirira (Galizia) iristeko eta handik itzultzeko egiten duten bidea da, Erdi Aroan sortua. Euskal Herriak garrantzia handia du Donejakue Bidean, Iberiar penintsulaz kanpoko Europako lurretatik datozen erromesak bertatik igarotzen baitira. Euskal lurraldeak zeharkatzen dituzten bideek pisu historikoa izan dute eta bertako gizartean eragin sakona izan dute, jakuetar tradizioaren hasiera baino lehenagotik, Erdi Aroan barrena eta gaur egun arte. Euskal Herria zeharkatzen duten bideen artean daude frantses bidea, kostaldeko bidea, Aragoiko bidea eta jatorrizko bidea, besteak beste.

Donejakue bide guztiak Euskal Herrian
* 0 - Nafar bidea (mapa)
* 1 - Frantses bidea (mapa)
* 2 - Kostaldeko bidea edo Kostaldeko bidea (mapa)
* 3 - Euskal Herriaren barnealdeko bidea (mapa)
* 4 - Baztango bidea (mapa)
* 5 - Aragoiko bidea (mapa)
* 6 - Errobiko bidea (mapa)
* 7 - Sakanako bidea (mapa)
* 8 - Via Turonensis edo Toursko bidea
* 9 - Via Lemovicensis edo Vézelayko bidea
* 10 - Via Podiensis edo Puyko bidea
* 11 - Mendiko Donejakue bidea (es) edo Bide Zaharra (Olvidadoko bidea)
* 12 - Asturiasko bidea (mapa)
* 13 - Inaziotar bidea (mapa) edo GR120 (mapa)
* 14 - Xabierraldia (mapa)

Bideak

aldatu
 
Euskal Herriko Donejakue bidean zehar aurki daitezkeen seinaleetako bat

Nafarroako bidea[1]

aldatu
 
Iruñeko erromes etxea

Nafarroako bidea, historikoki garrantzirik handiena izan duen bidea izan da, bere osotasunean historikoki bidaiari gehien eduki izan dituena izan delako. Mendeetan zehar Donejakue bidea egiteko aukera guztien artean Frantzia iparralde eta Europa erdialdetik etorritako erromesentzat erreferentzia bihurtu zen. Frantses bideak penintsula zeharkatzen du, iparraldetik mendebaldeko muturreraino. Donejakue bide guztietatik enborreko bidea da, beste erromes ibilbide gehienak harekin bateratzen direlako.

Euskal Herrian garrantzi handia du Frantses Bideak. Gaur egun Donibane Garazi herrian hasten da. Iparraldeko herri hau Frantses Bidearen erreferentzia hasiera da. Azken ikerketek bidea iraganean Nafarroa Behereko Izura-Azme herrian hasten zela ondorioztatu dute. Herri hori Donejakue bideko geldialdi esanguratsua izan zen erromesarentzat Aymeric Picaud frantses gidaren idatzien arabera.

Nafarroa zeharkatzen duen Frantses bidearen ibilbideari Nafar bidea esaten zaio. Nafar bideak Nafarroa Beherea iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du, eta Nafarroa Garaia ipar-ekialdetik hego-mendebaldera.

Bidea, Nafarroa Behereko lurrak zeharkatu ondoren, Nafarroa Garaian sartzen da, Orreaga eremu historikotik. Lehenengo geldialdi garrantzitsua da Iruñea.

Erreniegako pasabidetik igaro ondoren, Iruñeko merinaldean barrena joaten da Gares herrira. Gares Donejakue Bidean garrantzi handiko herria da, bertan bi bide elkartzen direlako, Nafar bidea eta Aragoikoa.

 
Nafarroako bidearen profila

Frantses bideko azken euskal herria Viana da, hortik aurrera ibilbidea Errioxako lurretan barna sartzen da.

Ibilbidea:

Udalerria Probintzia Santiagora (km)
Donibane Garazi Nafarroa Beherea 757
Orreaga Nafarroa Garaia 755
Auritz Nafarroa Garaia 752
Aurizberri Nafarroa Garaia 749
Mezkiritz Nafarroa Garaia 748
Bizkarreta Nafarroa Garaia 744
Lintzoain Nafarroa Garaia 742
Erro mendatea Nafarroa Garaia 739
Zubiri Nafarroa Garaia 733
Larrasoaña Nafarroa Garaia 728
Akerreta Nafarroa Garaia 727
Zuriain Nafarroa Garaia 724
Irotz Nafarroa Garaia 722
Zabaldika Nafarroa Garaia 720
Atarrabia Nafarroa Garaia 715
Burlata Nafarroa Garaia 715
Iruñea Nafarroa Garaia 712
Zizur Nafarroa Garaia 707
Zarikiegi Nafarroa Garaia 701
Erreniega Nafarroa Garaia 699
Uterga Nafarroa Garaia 695
Muruzabal Nafarroa Garaia 692
Obanos Nafarroa Garaia 691
Gares Nafarroa Garaia 688
Mañeru Nafarroa Garaia 683
Zirauki Nafarroa Garaia 681
Lorka Nafarroa Garaia 675
Bilatorta Nafarroa Garaia 670
Lizarra Nafarroa Garaia 666
Aiegi Nafarroa Garaia 664
Iratxeko monasterioa Nafarroa Garaia 661
Azketa Nafarroa Garaia 659
Villamayor de Monjardín Nafarroa Garaia 657
Urbiola Nafarroa Garaia 654
Los Arcos Nafarroa Garaia 644
Santsol Nafarroa Garaia 638
Torres del Río Nafarroa Garaia 637
Viana Nafarroa Garaia 626

Kostaldeko bidea

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Kostaldeko Donejakue bidea»
 
Kostaldeko bidearen profila
Zarautz eta Deba arteko etapa
 
Getariako portua, kostako ibilbidearen geldialdietako bat

Kostaldeko Donejakue bidea Bizkaiko golkoa edo Kantauri itsasoaren kostaldea zeharkatzen duen Donejakue bidea egiteko ibilbideetako bat da. Antzina Ipar Europatik itsasoz portuetara iristen ziren erromesek zeharkatzen zuten ibilbidea zen. Berez, Frantziako mendebaldeko lurraldeak igarotzen dituen Soulac ibilbidearen jarraipena da. Euskal Herrian, Baionatik sartu, Hendaia eta Irunen Bidasoa ibaia zeharkatu eta kostaldeari jarraituz Compostelara zuzentzen da. Jada Galizian, Arzúa udalerrira iristean Donejakue bidearen ibilbide nagusiarekin bat egiten du. [2]

Bide hau oso zaharra da. Lehenetariko bat izan zen, eta beti egon den ezjakintasun bat da, lehenengo bidea zein izan ote zen: Kostaldeko bidea edo Nafarroako bidea. Logikoa zen pentsatzea Kostaldekoa izan zela lehenengo bidea, musulmanen inbasioa zela-eta, kostaldeko bidea zelako bide seguruena eta errekonkistaren liskarretatik urrun zegoelako.

Hala eta guztiz ere, gaur egun, historialari askok diotenaren arabera, Kostaldeko bidea beranduago izan zen, eta erromes gutxiagok egiten zuten bide hori; batez ere arrazoi orografikoengatik.

Ibilbide nagusia:

Udalerria Probintzia Santiagora (Km)
Baiona Lapurdi 903
Irun Gipuzkoa 875
Hondarribia Gipuzkoa 859
Pasaia Gipuzkoa 843
Donostia Gipuzkoa 836
Igeldo Gipuzkoa 831
Orio Gipuzkoa 822
Zarautz Gipuzkoa 816
Askizu (Getaria) Gipuzkoa 809
Zumaia Gipuzkoa 805
Itziar Gipuzkoa 795
Deba Gipuzkoa 792
Olatz (Mutriku) Gipuzkoa 784
Larruskain (Markina-Xemein) Bizkaia 778
Markina-Xemein Bizkaia 769
Ziortza-Bolibar Bizkaia 763
Munitibar Bizkaia 757
Arratzu Bizkaia 749
Gernika-Lumo Bizkaia 743
Morga Bizkaia 729
Larrabetzu Bizkaia 719
Lezama Bizkaia 715
Bilbo Bizkaia 706
Kastrexana (Bilbo) Bizkaia 699
Barakaldo Bizkaia 690
Sestao Bizkaia 687
Portugalete Bizkaia 684
Arenako hondartza (Zierbena) Bizkaia 672
Pobeña (Muskiz) Bizkaia 670

Aragoiko bidea

aldatu
 
Aragoiko bidearen profila

“Aragoiko bidea” Somporteko mendatetik sartzen da (Huescatik) iberiar penintsulara, Aragoi ibaitik jaitsiz. Nafar lurraldera Zangozatik sartzen da. Ibilbidea Garesera iristen da, eta honetan Bide Frantsesarekin elkartzen da. Garesko herria Donejakue bideko elkartze puntu nagusienetako bat da.

Udalerria Probintzia Santiagora (Km)
Zangoza Nafarroa 753
Ledea Nafarroa 748
Irunberri Nafarroa 742
Nardoze Alduate Nafarroa 737
Nardoze Andurra Nafarroa 736
Izko (Ibargoiti) Nafarroa 731
Abintzao (Ibargoiti) Nafarroa 729
Getze (Ibargoiti) Nafarroa 725
Elo Nafarroa 723
Iharnotz (Noain Elortzibar) Nafarroa 718
Otao (Noain Elortzibar) Nafarroa 717
Gerendiain (Noain Elortzibar) Nafarroa 713
Tebas-Muru Artederreta Nafarroa 709
Arrizabalaga Nafarroa 708
Biurrun-Olkotz Nafarroa 706
Ukar Nafarroa 702
Eneritz Nafarroa 700
Obanos Nafarroa 694
Gares Nafarroa 692


Baztango bidea

aldatu
 
Baztango bidearen profila

XV. mendean merkatari, militar eta erromes askok Frantziatik penintsulara sartzeko bide bezala erabili zuten “Baztango bidea”. Bide hau Baionan lehorreratzen ziren bidaiariek Iruñeraino iristeko erabiltzen zuten aukera ohikoena zen, garai hartan. Europako erromes askok Donejakue bidea hasteko hau aukeratzen zuten, zuen luzera motza eta erraztasunagatik, eta Pirinioak zeharkatzea saihesten zuelako. Azken hamarkadetan ibilbide honek indar handia eduki du, eta erromes kopurua nabarmen handitu egin da.

Udalerria Probintzia Santiagora (km)
Baiona Lapurdi 839
Uztaritze Lapurdi 825
Zuraide Lapurdi 817
Ainhoa Lapurdi 810
Dantxarinea (Urdazuri) Nafarroa 808
Urdazubi Nafarroa 805
Otsondo mendatea Nafarroa 795
Amaiur (Baztan) Nafarroa 789
Arizkun (Baztan) Nafarroa 784
Elbete (Baztan) Nafarroa 780
Elizondo (Baztan) Nafarroa 779
Lekaroz (Baztan) Nafarroa 777
Irurita (Baztan) Nafarroa 774
Zigaurre (Baztan) Nafarroa 771
Ziga (Baztan) Nafarroa 769
Aniz (Baztan) Nafarroa 765
Berroeta (Baztan) Nafarroa 763
Almandoz (Baztan) Nafarroa 760
Belate mendatea Nafarroa 752
Lantz Nafarroa 744
Olague (Anue) Nafarroa 739
Leazkue (Anue) Nafarroa 736
Burutain (Anue) Nafarroa 730
Ostitz (Odieta) Nafarroa 727
Enderitz (Olaibar) Nafarroa 726
Olaitz (Olaibar) Nafarroa 722
Arreko Trinitatea (Atarrabia) Nafarroa 715


Sakanako bide primitiboa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Sakanako Donejakue bidea»
 
Erromesak gidatzeko, Donejakue bidean zehar gezi horiak daude ezarrita

Nafarroan erregistratu zen lehenengo bidea eta zaharrena Sakanako bidea izan zen. Arakil eta Burunda trokartea zeharkatzen zuen galtzada erromatar batetik, Arabako norantzan. IX. mendean Santiagora joateko biderik seguruena zen, hegoaldeko lurrak musulmanen esku zeudelako. XII. mendean, ordea, Nafarroako erregeek hegoaldeko lurrak irabazten zituzten heinean bide ofiziala aldatu zuten, Erreniega mendia pasabide bezala ezarriz. Horrela, bidea Nafarroa hegoaldetik bideratu zen.

Garai hartatik gaur egunera arte Sakanako bidea baztertua gelditu da, eta ez da Donejakue bidea egiteko erabili. Hala ere gaur egun oinarrizko bide honen historia indartzeko ekimenak antolatzen hasi dira Sakanako bailarak duen ondare historikoa berpizteko.

Ibilbideari dagokionez, ez daude zehaztuta bide honek zituen geldialdi guztiak. Argi dago Iruñetik ateratzen zela eta ondoren Sakanako bailaran murgiltzen zela Andia eta Urbasa mendilerroen artean. Etxarri Aranatz, Altsasu edo Ziordia ziren bideko geldialdiak. Nafarroatik igaro ostean Arabako lurretan sartzen zen eta orduko Arabako bidearekin batzen. Bideak Araba zeharkatzen zuen eta Euskal Herriko lurrak atzean uzten zituen, Burgosen sartzean.[3]

Eragin historikoa Euskal Herrian[3]

aldatu
 
Debako XV. mendeko Santa Maria eliza gotikoaren klaustroa

Europa osoko erromesen joan-etorriekin batera, ideia, jakintza eta estilo arkitektoniko berriak ere transmititzen ziren bidean zehar. Islandia eta Europako ipar eta erdialdeko artista eta arkitektoen eraginak penintsulako hegoaldeko arkitektura moriskoarekin bat egin zuen, eta estilo arkitektoniko berri bati hasiera eman.

Frantziako eta Italiako erromesek transmititutako arte erromanikoak eta gotikoak, geroago, arrasto sakona utzi zuten bidean zehar. Jarduera arkitektoniko hau gehienbat kleroaren esanetara bazegoen ere, eliza eta monasterioen eraikuntzara zuzenduta, arkitektura erromanikoarekin bereziki, erromesei zuzendutako ostatuak, ospitaleak edota deboziorako tokiak ere eraiki zituzten, bereziki XII. mendetik aurrera, arkitektura gotikoaren gorakadarekin batera.

Arte joerekin batera Donejakue bideak bertako gizartean ere aldaketak eragin zituen. Erromesen beharrak asetzeko, merkataritzak eta zerbitzuek gora egin zuten, aurrerago estamentu sozial berri baten sorrera eragingo zuena: burgesia.[4] Merkataritzaren hazkuntzaren eraginez merkatariek prezioak finkatu eta lege berriak sortu zituzten. Erromesen aurkako erasoak zigortzeko zenbait arau ere ezarri zituzten, erromesei hainbat eskubide eman zitzaizkien, eta Erdi Aroko gizartea pixkanaka atzean utzi zuten.

Gaur egun

aldatu
 
Adina, sexua eta motibazioaren araberako datuak

Garai batean Donejakue bideak zuen izaera erlijiosoa atzean geratu da[5], gaur egungo bide turistikoari lekua uzteko. Oraindik fedeak bultzatutako erromesak badaude ere, bidea burutzen duen jendea, inguruko erakunde eta zerbitzuak eta abar modernizatu egin dira, egungo turismo modeloari aurre egiteko.

Masifikazioa

aldatu

Donejakue bidea masifikatuta dagoenaren ustea nahiko zabaldua badago ere, Universidade de Santiago de Compostelak (USC) 2018an eginiko ikerketa batek erromes bidearen eskaintzak erromesen eskaera baino handiagoak direla azaldu zuen[6]. Honetaz aparte, nahiz eta 2018an 317.000 erromes izan[7], gehienak bidearen azkenen txanpan pilatzen dira, bereziki udako hilabeteetan zehar. 2016an 20.000 erromes igaro ziren Euskal Herritik eta egunean 40 euroko gastua zuten batez beste, bertako ostatu eta merkataritza guneetan.

Kredentziala

aldatu

Azken urteetan, Donejakue bidearen hazkunderen ondorioz, kredentziala sortu da, erromesak egiaztatzeko agiri bat. Agiri horrek erromes bezala egiaztatzen ditu bidea egin dutenak. Oso garrantzitsua da egiaztagiria, aterpeetan lo egin ahal izateko. Baina agiri horren helburu nagusia, Compostela izeneko dokumentua lortzea da. Compostela bakarrik ematen zaio oinez edo zaldiz azken 100 km egin dituztenei, edo bizikletaz azken 200 km egin dituztenei. Kredentziala ez da derrigorrez eraman behar, egin daiteke koaderno batekin; baina kontuan izan, baliagarria izateko, beharrezkoa dela bidea hasi aurretik erakunde katoliko baten zigilua izatea.[8]

Argazki bilduma

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. (Gaztelaniaz) Jimeno, Jose Maria. (2010). El Camino De Santiago y su historia. Apuntes desde navarra. Pamiela, 45-87 or. ISBN 9788476814574..
  2. Kostaldeko Donejakue bidea. .
  3. (Gaztelaniaz) Mariñas Otero, Eugenio. (Pdf) [http://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf El Camino de Santiago en el arte y en la cultura europea. ].[Betiko hautsitako esteka]
  4. http://estadisticas.tourspain.es/img-iet/Revistas/RET-106-1990-pag29-42-55162.pdf[Betiko hautsitako esteka]
  5. Franco, Iria Caamaño; Suárez, María José Andrade. (2016-12). «Image of Camino de Santiago: Analysis of its promotional representation as a tourist product» Tourism & Management Studies 12 (2): 38–46.  doi:10.18089/tms.2016.12205. ISSN 2182-8458. (Noiz kontsultatua: 2019-03-22).
  6. (Gaztelaniaz) noticiasgalicia.com. «Un estudio de la USC descarta la saturación del Camino de Santiago» noticiasgalicia.com (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).
  7. (Gaztelaniaz) Estadísiticas: Oficina del Peregrino en Santiago de Compostela. (Noiz kontsultatua: 2019-02-28).
  8. .

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu