Urbasa

Euskal Herriko mendilerroa

Urbasa Nafarroa Garaiko mendebaldeko mendilerro bat da, Sakana eta Ameskoak bereizten dituena. Batez beste 1.000 metroko altuera du, eta bere punturik altuena Dulantz da (1.243 metro). Gaur egun Urbasa-Andia natura parkea osatzen du, 11.500 hektareako hedadura duela.

Urbasa
Datu orokorrak
Mendirik altuenaDulantz
Garaiera1.243 m
Motamendilerro
Azalera160 km²
Geografia
Map
Koordenatuak42°49′20″N 2°05′02″W / 42.82213°N 2.08385°W / 42.82213; -2.08385
MendikateaEuskal Herriko arkua
Herrialdea Euskal Herria
Foru erkidego Nafarroa Garaia
Geologia
Material nagusiakareharri
Urbasaren kokapena Nafarroan

Ekialdetik mendebaldera, Lizarragako mendatetik Urbasako mendateraino hedatzen da mendilerroa.

Mendiak

aldatu

Hauek dira mendilerroaren 3 tontor altuenak:

  1. Dulantz, 1.243 m[1][2] 42°47′56″N 2°02′52″W / 42.7989994°N 2.0478372°W / 42.7989994; -2.0478372
  2. Alto de la Nevera, 1.214 m 42°48′13″N 2°02′32″W / 42.8035184°N 2.0422401°W / 42.8035184; -2.0422401
  3. Maiza edo Baiza, 1.182 m 42°52′28″N 2°05′07″W / 42.8745077°N 2.0853059°W / 42.8745077; -2.0853059
Tontorren zerrenda osoa
  1. Dulantz, 1.243 m 42°47′56″N 2°02′52″W / 42.7989994°N 2.0478372°W / 42.7989994; -2.0478372
  2. Alto de la Nevera, 1.214 m 42°48′13″N 2°02′32″W / 42.8035184°N 2.0422401°W / 42.8035184; -2.0422401
  3. Maiza edo Baiza, 1.182 m 42°52′28″N 2°05′07″W / 42.8745077°N 2.0853059°W / 42.8745077; -2.0853059
  4. Ekaitza, 1.166 m 42°46′58″N 2°04′12″W / 42.7829095°N 2.0700777°W / 42.7829095; -2.0700777
  5. Bargagain, 1.153 m 42°52′14″N 2°09′44″W / 42.8706486°N 2.1623219°W / 42.8706486; -2.1623219
  6. Iruaitzeta, 1.144 m 42°52′36″N 2°05′44″W / 42.8767859°N 2.0954961°W / 42.8767859; -2.0954961
  7. Garimendi, 1.141 m 42°46′37″N 2°04′27″W / 42.7768638°N 2.0741411°W / 42.7768638; -2.0741411
  8. Zanabe, 1.136 m 42°47′57″N 2°02′01″W / 42.7992582°N 2.0335866°W / 42.7992582; -2.0335866
  9. Ollide, 1.134 m 42°51′53″N 2°02′27″W / 42.864787°N 2.0407915°W / 42.864787; -2.0407915
  10. Ixuripunta, 1.133 m 42°52′19″N 2°09′22″W / 42.8719707°N 2.1559743°W / 42.8719707; -2.1559743
  11. Kerezmendi, 1.118 m 42°46′08″N 2°04′32″W / 42.7689506°N 2.0755668°W / 42.7689506; -2.0755668
  12. Bardoitza, 1.115 m 42°47′56″N 2°05′31″W / 42.799025°N 2.0920193°W / 42.799025; -2.0920193
  13. San Adrian, 1.114 m 42°52′07″N 2°03′04″W / 42.8686364°N 2.0510156°W / 42.8686364; -2.0510156
  14. Balankaleku edo Kurutzetako harria, 1.106 m 42°52′23″N 2°08′27″W / 42.8729483°N 2.1409016°W / 42.8729483; -2.1409016
  15. Iruelorrieta, 1.093 m 42°52′18″N 2°04′20″W / 42.8715829°N 2.0721143°W / 42.8715829; -2.0721143
  16. Azantza, 1.085 m 42°44′33″N 2°03′52″W / 42.7424648°N 2.0643536°W / 42.7424648; -2.0643536
  17. Arrepuia, 1.066 m 42°46′46″N 2°05′46″W / 42.7794799°N 2.0961192°W / 42.7794799; -2.0961192
  18. Gainsoil, 1.064 m 42°51′27″N 2°12′17″W / 42.8574619°N 2.2048394°W / 42.8574619; -2.2048394
  19. Santa Marina edo Antsumendi, 1.064 m 42°52′18″N 2°07′01″W / 42.8716669°N 2.1168861°W / 42.8716669; -2.1168861
  20. Larraitza, 1.055 m 42°45′13″N 2°04′27″W / 42.7534859°N 2.074147°W / 42.7534859; -2.074147
  21. Kurruzkarraz, 1.054 m 42°46′46″N 2°02′22″W / 42.7793884°N 2.0395314°W / 42.7793884; -2.0395314
  22. Azpala, 1.036 m 42°45′43″N 2°02′30″W / 42.7620171°N 2.0416819°W / 42.7620171; -2.0416819
  23. Etxaurte, 1.025 m 42°47′06″N 2°14′50″W / 42.7848773°N 2.2472031°W / 42.7848773; -2.2472031
  24. Larregoiko, 1.023 m 42°46′34″N 2°09′07″W / 42.7761693°N 2.1518979°W / 42.7761693; -2.1518979
  25. Aitzandieta, 1.015 m 42°46′48″N 2°14′11″W / 42.7800424°N 2.2364669°W / 42.7800424; -2.2364669
  26. Agileta, 994 m 42°50′49″N 2°09′51″W / 42.8470684°N 2.1641826°W / 42.8470684; -2.1641826
  27. Alto de la Planilla, 967 m 42°46′13″N 2°01′06″W / 42.7702473°N 2.0182089°W / 42.7702473; -2.0182089
  28. Bretxagaina, 965 m 42°50′38″N 2°06′29″W / 42.8440151°N 2.1080162°W / 42.8440151; -2.1080162
  29. Tximista, 945 m 42°51′12″N 2°07′36″W / 42.8534619°N 2.1267413°W / 42.8534619; -2.1267413
  30. Urdaida, 888 m 42°45′53″N 2°15′13″W / 42.7646927°N 2.2535341°W / 42.7646927; -2.2535341
  31. Alto de Amaso, 832 m 42°45′52″N 2°14′41″W / 42.7644195°N 2.2448353°W / 42.7644195; -2.2448353
  32. Belaztegi, 797 m 42°45′49″N 2°13′53″W / 42.7635115°N 2.2315246°W / 42.7635115; -2.2315246
  33. Isusura, 785 m 42°45′54″N 2°13′25″W / 42.7650617°N 2.2237077°W / 42.7650617; -2.2237077
  34. Aitzuripe, 781 m 42°45′34″N 2°13′14″W / 42.7593484°N 2.2204794°W / 42.7593484; -2.2204794
  35. Lazkua, 781 m 42°42′40″N 2°03′43″W / 42.7111597°N 2.0618811°W / 42.7111597; -2.0618811
  36. Etxazarra, 767 m 42°45′34″N 2°12′57″W / 42.7595336°N 2.2159552°W / 42.7595336; -2.2159552
  37. Barluze Uiarra, 764 m 42°45′42″N 2°13′44″W / 42.7616113°N 2.2288471°W / 42.7616113; -2.2288471
  38. Altikogaña, 733 m 42°42′29″N 2°03′37″W / 42.7081035°N 2.0603763°W / 42.7081035; -2.0603763

San Millan edo Donemiliagako mendi-oinak

aldatu
  1. Apalaz, 677 m 42°41′14″N 2°00′49″W / 42.6870979°N 2.0137335°W / 42.6870979; -2.0137335
  2. San Millán, 670 m 42°41′00″N 2°01′20″W / 42.6834235°N 2.0221161°W / 42.6834235; -2.0221161
  3. Alto de Gurugú, 621 m 42°40′38″N 2°00′40″W / 42.6773216°N 2.0109799°W / 42.6773216; -2.0109799
  4. Peñaguda, 570 m 42°40′38″N 2°01′39″W / 42.6772469°N 2.0275465°W / 42.6772469; -2.0275465

Geologia

aldatu

Egitura geologikoa

aldatu

Urbasa estrukturalki pirinioaurreko mendilerro bat da, Andimendi, Lokiz, Leire, Alaitz edo Erreniegarekin batera[3]. Egitura sinklinal eskegi bat da, baina Andimendikoa baino askoz leunagoa. Iparralderantz Beriaingo sinklinala eta Ergoienako antiklinala aurki daiteke, eta hegoalderantz Lokizeko antiklinalak mugatzen du, bere txarnela higatua duena.

Ekialdeko muga Lizarragako failak ezartzen du, Ipar-Hego norabidekoa.[4]. Mendebaldean Entzia eta Trebiñuko mendilerroetan jarraitzen du egiturak.

Historia geologikoa

aldatu

Harri gehieneak paleozeno eta eozeno garaikoak dira. Alga gorriak eta nummulites fosil asko aurki daitezke. Hegoaldean itsas-triku fosilak ere aurki daitezke.

Karsta

aldatu

Urbasa karstifikatutako gunea da, hau da, kareharriz sortua da. Hainbat kobazulo ditu.

Hidrografia

aldatu

Hegoaldean Urederra jaiotzen da, urdinak diren putzuak eta ur-jauziak sortzen.

Mugak eta administrazioa

aldatu

Urbasak honako mugak ditu:

Urbasak ere barne mugak ditu, Ameskoetara ematen duen lurrak eurenak baitira eta Sakanara ematen dutenak komunalak.

Ekosistema

aldatu
 
Urbasako basoa

Urbasan batez ere pagoak daude, nahiz eta geroago landatutako pinuak eta magaletan dauden haritzak ere aurki daitezkeen.

Urbasako pagadia, Iratikoaren ondoren, Europako handienetarikoa da. Pagoa normalean bakarrik agertzen den zuhaitza da, baina urbasan hainbat lekutan altza eta arteekin batera agertzen da (lehenengoa lur buztintsuetan eta bigarrena lehorragoetan).

Dolinatan hainbat zuhaixkekin batera agertzen dira, besteak beste ezki eta hurritzekin.

Dolinetan ere Isopyrum Thalictriodes motako lore txuriak daude. Gutxiagotan daude Corydalis Cava eta Ranunculos Ficaria loreak.

Basaranak ere erruz daude.

 
Artaldea Urbasako errepidearen erdian, elurra kentzeko makinak botatako gatza jaten.

Urbasan otsoa eta orkatza aurki daitezke, nahiz eta animaliarik arruntenak gizakiak eramandako abereak diren (behia, zaldia eta ardia).

Ugarienak diren basabereak basurdea, azeria, katagorria eta muxarrak dira. Hainbat narrasti eta anfibio espezie ere aurki daitezke. Gauetan saguzarrak agertzen dira eta hiru espezie daude kontatuta.

Hegaztiei dagokionez usoak, beleak eta putreak aurki daitezke. Arranoak eta bestelako harrapakari handiak erruz ikus daitezke. Haritzak dauden lekuetan txantxangorria aurki daiteke.

Urederran hainbat arrain mota daude, batez ere amuarrainak.

 
Balbino García de Albizu etnografo eta dibulgatzailea. (Arg: Dani Blanco, Argia,

Erreferentziak

aldatu
  1. Euskal Herriko Mendien Katalogoa 2007ko otsaila, 2009ko apirila, Euskal Mendizale Federazioa. Katalogo horretako toponimoek Euskaltzaindiaren Onomastika Batzordearen oniritzia dute. (EODA)
    Urbasa (Mendikat)
  2. Mendikat, Euskal Herriko Katalogo osoa.
  3. Edeso, Jose Miguel. INTRODUCCIÓN AL MARCO GEOLÓGICO DE EUSKAL HERRIA. INGEBA (Noiz kontsultatua: 2011-4-13).
  4. Gran Enciclopedia Navarra. (Noiz kontsultatua: 2011-4-13).[Betiko hautsitako esteka]

Bibliografia

aldatu

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu