Donemiliaga

Donemiliaga
	Araba, Euskal Herria
	Erdoñako ikuspegia. Atzean, Aizkorri mendia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Aguraingo Kuadrilla
Izen ofiziala	San Millán / Donemiliaga
Alkatea	David Lopez de Arbina Ruiz de Egino (Bildu)
Posta kodea	01208
INE kodea	01053
Herritarra	donemiliagar
Kokapena
Koordenatuak	42°52′29″N 2°22′34″W / 42.874722222222°N 2.3761111111111°W42°52′29″N 2°22′34″W / 42.874722222222°N 2.3761111111111°W
Azalera	85,41 km2
Garaiera	600-1.275 metro
Distantzia	28 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	718 (2022); 2 (2021)
Dentsitatea	8,61 biztanle/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 8,47
Zahartze tasa	% 12,22
Ugalkortasun tasa	‰ 54,69
Ekonomia
Jarduera tasa	% 80,22 (2011)
Genero desoreka	% -1,57 (2011)
Langabezia erregistratua	% 8,99 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 23,72 (2010)
Kaleko erabilera	% (2016)
Etxeko erabilera	% 8.6 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1360 baino lehenago

Artikulu hau Arabako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Donemiliaga (argipena)».

Donemiliaga (ofizialki San Millán / Donemiliaga) Arabako ipar-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Lautadako kuadrillakoa. Gasteiztik 28 bat kilometro ekialdera dago, eta Gipuzkoarekin muga egiten dute haren lurrek.

Donemiliagako udaletxea, Erdoña herrian dago kokatua.

Aguraingo esklabe batek bitan zatitzen du udalerria. Donemiliagak, bestalde, Donemiliagak ere badu esklabe bat Iruraitz herriaren mendebaldean.

GeografiaAldatu

Inguru naturalaAldatu

Zadorra ibaia udalerri honetan sortzen da, bai eta haren ibaiadarra den Erdoña erreka ere. Halaber, Araiaren ibaiadarra den Ametzaga erreka eta honen adarrak diren Bikuña eta Estibarri Donemiliagatik igarotzen dira.

Iparraldean, Urkilla mendilerroa Gipuzkoarekiko muga naturala da, 1.100-1.200 metroko tontorrekin.

Udalerri mugakideakAldatu

Iparraldean: Oñati (Gipuzkoa).
Hegoaldean: Agurain eta Entzia-Iturrietako Partzuergoa.
Ekialdean: Asparrena, Zalduondo eta Entzia-Iturrietako Partzuergoa.
Mendebaldean: Barrundia eta Agurain.

HerriakAldatu

Erdoñako Donemiliaga baseliza. Atzean, eskuinean, Aratz mendia.

16 herri hauek osatzen dute Donemiliaga udalerria. 2011ko erroldako biztanleak ageri dira jarraian:

Adana: 56 biztanle
Axpuru: 24
Barria: 3
Bikuña: 32
Durruma: 82
Egilatz: 44
Erdoña (udalerriko herriburua): 43
Galarreta: 48
Luzuriaga: 30
Mezkia: 22
Munain: 34
Narbaxa: 104
Okariz: 36
Txintxetru: 33
Uribarri Jauregi: 75
Zuhatzu Donemiliaga: 62

Barriak ez du kontzejurik osatzen, Narbaxaren barruan baitago.

HistoriaAldatu

Etxe erromatar garrantzitsu baten hondarrak aurkitu ziren Durruma herriaren iparraldean, Albeiurmendi edo Albeiurbide izeneko aztarnategian. Hondakinok "Ab Asturica Burdigalam" (Astoreka-Bordele) galtzadarekin lotuta daude, adituen iritziz. Etxetzarrak termak izan zitezkeen, bertan berogintza sistema batez hornitutako bi gela handi aurkitu baitzituzten. Etxadia iturri klasikoen Alba ezaguna izan daiteke.^[4].

Arabako Durruma-Asparrena taldean orotara idazkunen bat duten 39 estela aurkitu dira, gehienak K.o II mendekoak, eta gutxi batzuk III. mendekoak. Markadore urdina duten puntuetan, idazkunak ikusgai daude herrian bertan. Urre kolorea duten puntuetan, idazkunak Arabako Arkeologia museora eraman ziren edo desagertuta daude.

DemografiaAldatu

Donemiliagako biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

PolitikaAldatu

2011ko udal hauteskundeakAldatu

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Bildu koalizioko David Lopez de Arbina Ruiz de Egino hautatu zuten alkate.

Donemiliagako udalbatza
Alderdia	Zinegotziak	Boto kopurua^[5]
Bildu	3	155 (%41,33)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	2	97 (%25,87)
Agrupación San Millán Donemiliaga (ASMD)	1	62 (%16,53)
Alderdi Popularra (PP)	1	42 (%11,2)
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	-	8 (%2,13)
Ezker Batua - Berdeak (EB-B)	-	6 (%1,6)

AlkateakAldatu

Hauek izan dira Donemiliagako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[6]
Ignacio Fernando Ruiz de Eguino Garcia de Vicuña^[6]^[7]^[8]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Esteban Campo Perea^[7]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Esteban Campo Perea	1987	1991		Independenteak
Rafael Ladron de Guevara Ortiz de Urbina^[7]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Maria del Carmen Liñares Filloy^[7]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Maria del Carmen Liñares Filloy	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
David Lopez de Arbina Ruiz de Eguino	2011	2015		Bildu
David Lopez de Arbina Ruiz de Eguino^[6]^[9]	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Erika Letamendi^[9]^[10]	2019	Jardunean		Euskal Herria Bildu
	2023	2027

KulturaAldatu

Galarretako elizaren hondakinak (oraindik zutik ikusten den dorrea 2014ko uztailaren 10ean erori zen).

Ondasun nabarmenakAldatu

Aizkomendiko trikuharria, Egilatzen. Euskal Herriko handienetakoa dugu, Bilarkoarekin batera. 1832an aurkitu zuten.
Barriako Santa Maria komentua. Jatorrizkoa XII. mendekoa zen, eta gaur egun ageri den eraikina XV. mendean eraiki zuten. Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen 2003an, monumentu sailkapenarekin.^[11]

Andre Mariaren Jasokundearen eliza, Galarretan, 2020ko abuztuan

JaiakAldatu

Abuztuaren 20an San Bernardoren erromeria ospatzen da Barrian.
Maiatzeko azken asteburuan jaia da Durruman.

EuskaraAldatu

XIX. mendeko azken laurdenean, Paul Brocak Donemiliaga euskararen eremu barruan kokatu zuen; Koldo Zuazoren arabera, bertako aldaera mendebaleko euskara, erdialdekoa eta nafarreraren arteko hizkera zen, Arabako sortaldeko eremuan sailkatutakoa. Gaur egungo biztanleen % 20 inguru euskal hiztunak direla estimatzen da.

San Joan Bataiatzailearen eliza, Axpurun

GarraioaAldatu

Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
4	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Alas/Boulebard) • Zurbao • Ilarratza • Matauku • Arbulu • Argomaiz • Venta del Patio • Mendixur • Matura • Ozeta • Hermua • Larrea • Axpuru • Barria (bidegurutzea) • Barria (aterpe) • Narbaxa • Arriola • Gordoa	Galarreta⁠
5	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Alas/Boulebard) • Gasteiz (Madril/Arantzabela) • Arkauti • Arkauti (Nekazaritza i.) • Arkauti (akademia) • Oreitia • Burgu • Dulantzi • Gauna • Adana • Uribarri Jauregi • Gereñu • Alaitza • Langarika • Gazeo • Agurain • Erdoña • Zalduondo • Araia (Iduia)	Araia

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 5 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
7	Azilu Burgu Dulantzi Ozeta	Elgea • Marieta • Matura • Mendixur • Gebara • Etura • Audikana • Deredia • Dallo • Arrieta • Txintxetru • Etxabarri Urtupiña • Arbulu • Argomaiz • Gazeta • Añua • Trokoniz • Ixona • Egileta • Eretxun	Azilu Burgu Dulantzi Ozeta⁠
8a	Agurain Azilu Erdoña Dulantzi	Alaitza • LAngarika • Gazeo • Ezkerekotxa • Txintxetru • Gereñu • Uribarri Jauregi • Adana • Gauna	Agurain Azilu Erdoña Dulantzi⁠
8b	Agurain Erdoña Ozeta	Etxabarri Urtupiña • Audikana • Etura • Gebara • Mendixur • Matura • Marieta-Larrintzar • Elgea • Hermua • Larrea • Axpuru • Narbaxa • Zuhatzola • Deredia • Dallo • Arrieta	Agurain Erdoña Ozeta⁠
9a	Araia Agurain Erdoña	Ametzaga • Zalduondo • Galarreta • Gordoa • Arriola • Narbaxa • Luzuriaga • Zuhatzu Donemiliaga	Araia Agurain Erdoña⁠
9b	Araia Agurain Erdoña	Ametzaga • Albeiz • Ilarudia • Egino • Andoin • Ibarguren • Urabain • Durruma • Egilatz • Bikuña • Mezkia • Munain • Okariz • Opakua • Arrizala • Alangua • Egileor • Zuhatzu Donemiliaga • Luzuriaga	Araia Agurain Erdoña

Bestalde, La Burundesa autobus konpainiaren Sakanako herriak elkartzen dituen Gasteiz-Iruñea lineak geltokia Donemiliagako Munaingo herrian. Guztira hiru zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:

Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea

Donemiliagar ezagunakAldatu

Placido Luzuriaga (Narbaxa, XVI. mendea), fraidea.
Juan Ruiz de Velasco (Galarreta, XVI. mendea), militarra.
Joseph Tomás Ochoa de Aspuru y Segura (1711-?), zirujaua eta ministroa izandakoa Kuban.
Juan Diaz de Garaio "Sakamantekas" (Egilatz, 1821-1881), gaizkile eta hiltzaile ezaguna.
Ernesto Ladrón de Guevara (Durruma, 1950-), politikaria.
Rafael Ladrón de Guevara (Erdoña, 1952-), txirrindularia.

PartzuegoaAldatu

Donemiliaga Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorreko kide da.

ErreferentziakAldatu

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
↑ (Gaztelaniaz) Aitor Iriarte Kortazarren Baños públicos romanos en Alava artikulua euskonews.com webgunean
↑ 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean^{[Betiko hautsitako esteka]} 2011/07/14an kontsultatua
↑ ^a ^b ^c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
↑ ^a ^b ^c ^d «SAN MILLÁN/DONEMILIAGA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).
↑ (Gaztelaniaz) Cañamero Redondo et al., Antonio. (1982). Enciclopedia Histórico Geográfica de Álava. Haranburu Editor, (IV. Liburukia) 34 or..
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
↑ «Udalerriak - web.araba.eus» web.araba.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).
↑ Barriako komentua kultura ondasun izendatzeko erabakia, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria, 2003-02-03.

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Herriko Wikiatlasa

Donemiliaga Aguraingo Kuadrillaren webgune ofizialean^{[Betiko hautsitako esteka]}
(Gaztelaniaz) Donemiliaga udalerriko web orria, euskaraz lotura dauka, baina oraingoz datuak gaztelaniaz bakarrik ageri dira webgunean.
(Gaztelaniaz) Ainhoa Arozamena Ayala: «San Millán/Donemiliaga», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
Barriako komentua euskadi.net webgunean^{[Betiko hautsitako esteka]}

Datuak: Q1616072
Multimedia: San Millán-Donemiliaga
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Donemiliaga

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[3] «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).

[4] (Gaztelaniaz) Aitor Iriarte Kortazarren Baños públicos romanos en Alava artikulua euskonews.com webgunean

[5] 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean^{[Betiko hautsitako esteka]} 2011/07/14an kontsultatua

[:1-6] «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).

[:2-7] «SAN MILLÁN/DONEMILIAGA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).

[8] (Gaztelaniaz) Cañamero Redondo et al., Antonio. (1982). Enciclopedia Histórico Geográfica de Álava. Haranburu Editor, (IV. Liburukia) 34 or..

[:0-9] (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).

[10] «Udalerriak - web.araba.eus» web.araba.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-29).

[11] Barriako komentua kultura ondasun izendatzeko erabakia, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria, 2003-02-03.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]