Wikipedia

Jorge Amado

Jorge Amado (Brasildar portugesez: Jorge Leal Amado de Faria) (Itabuna, 1912ko abuztuaren 10a - Salvador da Bahia, 2001eko abuztuaren 6a) brasildar idazle modernista eta politikari bat izan zen.[1] Brasilgo autore garaikide garrantzitsuenetako bat izan zen, eta berrogeita hamar bat hizkuntzatara itzuli da haren obra. Haren sorkuntzek ospe handia izan zuten bere herrialdean, eta askotan egokitu dira antzerkira, zinemara eta telebistara.[2] Bere 49 lan literarioetatik nabarmentzen dira Dona Flor e seus dois maridos, Tieta do Agreste eta Gabriela, cravo e canela.

Jorge Amado

federal deputy of São Paulo (en) Itzuli

1946ko martxoaren 20a - 1948
Hautetsia: 38th legislature of the National Congress of the United States of Brazil (en) Itzuli
Bizitza
JaiotzaItabuna, 1912ko abuztuaren 10a
Herrialdea Brasil
BizilekuaSalvador da Bahia
Lehen hizkuntzaportugesa
HeriotzaSalvador da Bahia, 2001eko abuztuaren 6a (88 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Ezkontidea(k)Zélia Gattai (en) Itzuli  (1945 -  2001eko abuztuaren 6a)
Haurrideak
Hezkuntza
HeziketaFederal University of Rio de Janeiro Faculty of Law (en) Itzuli
Hizkuntzakbrasildar portugesa
portugesa
Jarduerak
Jarduerakidazlea, kazetaria, poeta, eleberrigilea eta politikaria
Lantokia(k)Fundação Casa de Jorge Amado (en) Itzuli
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakJoaquim Maria Machado de Assis
KidetzaBrasilgo Letren Akademia
Berlingo Arteen Akademia
Mugimenduamodernismoa
magic realism (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioaateismoa
jorgeamado.com.br
IMDB: nm0023764 Allocine: 35104 IBDB: 10017
Musicbrainz: a747fa8c-6228-4e06-9218-a3fa21db4e53 Discogs: 486341 Find a Grave: 6083947 Edit the value on Wikidata

Brasilgo elite intelektual komunistaren parte izan zen, eta Brasilgo Alderdi Komunistako diputatu federala izan zen. Bere kontakizunetan, Amadok herrialde alaia eta baikorra deskribatu zuen, nahiz eta, aldi berean, desberdintasun sozial eta ekonomiko handiak izan.[3]

Brasilgo literaturaren izen ospetsuenetako bat da. Brasilgo Letren Akademiako kide izan zen berrogei urtez, 1961etik hil arte.[4] Bakearen Lenin Saria jaso zuen (1951), Cino del Duca Munduko saria (1990), Luís de Camões saria (1995) eta, post mortem, Brasilgo Kultura Merituaren Ordenako Gurutze Handia (2012). Liburu gehien saldu dituen bigarren autore lusofonoa da, Paulo Coelhoren atzetik.[5]

Biografia

aldatu

Lehen urteak

aldatu

João Amado de Faria lur jabearen eta Eulalia Lealen semea izan zen; hiru anaia izan zituen: Jofre, Joelson eta James.[6] Jaiotza agirian adierazten da Itabunan (Bahia) jaioa zela, baina zenbait biografok zalantzan jartzen dute datu hori, haren erditzea familiaren etxean gertatu baitzen: Auricídia finka, 1912an Pirangiko barrutiaren parte zena, Ilhéusko udal mugapean.[7] Handik urte batzuetara, barruti hori Itajuípe herrian sartu zen. 1913an, baztanga izurri batek bere familia kakao landaketa uztera behartu zuen, eta Ilhéusera joan ziren bizitzera. Han bizi izan zen Jorge haurtzaroko zati handi batean, eta zenbait eleberriren inspirazio iturri izan zen.[8]

Salvadorren, 14 urterekin, lehen urratsak egin zituen literaturaren munduan. Matxinatuen Akademiaren sortzaileetako bat izan zen. Gazte talde horrek paper nabarmena izan zuen Bahiako literaturaren berrikuntzan. Taldeak berak autoeditatutako zenbait lan argitaratu zituen. 1931n Rio de Janeirora joan zen, garai hartan Brasilgo hiriburura, Zuzenbide Fakultatean ikastera (egungo Rio de Janeiroko Unibertsitate Federala), nahiz eta inoiz ez zuen abokatu gisa jardun.[7][9]

Komunismoa eta erbestea

aldatu

1930eko hamarkadan, unibertsitatea eztabaida politikoen eta artearen inguruko eztabaidagunea zen; giro hartan, lehen aldiz sartu zen harremanetan mugimendu komunistarekin. Kazetari lanetan hasita, Brasilgo Alderdi Komunistan (PCB) afiliatu zen.[10] Presio handiak jasan zituen bere adierazpen ideologikoengatik, erbesteratu eta espetxeratu egin baitzuten. Getúlio Vargasen diktaduraren amaieran, São Paulo estatuaren diputatu federal hautatu zuen, PCBren zerrendaren barruan.[11] Diputatu gisa, herritarren kultu askatasuna bermatzen zuen zuzenketa konstituzionalaren egilea izan zen: hura onesteko behar ziren laguntzak sustatu eta bildu zituen, fanatiko katolikoek afrikar kultuak egiten zituztenei edo Cearáko protestanteei egindako jazarpena geldiarazi nahirik.[12][13]

 
Jorge Amadoren pasaportea (1976).

Mugimendu komunistaren eta modernistaren barruan ―Brasilen, sarritan elkarrekin lotuta zeuden, Tarsila do Amaral margolariak edo Oscar Niemeyer arkitektoak erakutsi zutenez―, bere lana Brasilgo fikzio modernoaren adierazgarrienetako bat izan zen, eta izugarri lagundu zuen sustrai nazionalak, folklorea, Brasilgo herriaren ezaugarriak eta garaiko errealitate soziala zabaltzen.[14]

Argentinan eta Uruguain bizi izan zen erbesteratuta (1941 eta 1942 artean). 1948an, Brasilek legez kanpo ipini zuenez Alderdi Komunista, Diputatuen Ganbera galdu eta herrialdetik ihes egin behar izan zuen Amadok, lehenbizi Parisera (1948-1950) eta gero Pragara (1951-1952). Garai hartan, Txekoslovakian, CIAk bezala KGBk eduki zuten zaintzapean.[15][16] Idazleak Alderdi Komunista gaitzetsi zuen1956an, Hitzaldi Sekretuaren gertakarien ondorioz.[17]

Brasilen berriro

aldatu

1958an, Brasilera itzuli zen Amado, Petrópolisera, Gabriela, cravo eta canela eleberria azkendu eta argitaratzeko. Eskubide zinematografikoen salmentarekin, lursail bat erosi zuen Salvadorreko Rio Vermelho auzoan, eta bertan eraiki zuen 1962tik aurrera bere bizilekua izango zena.[18]

1990eko hamarkadaren hasierako krisi ekonomiko larrian, Jorge Amadok Banco Econômicoan zeuzkan aurrezki guztiak blokeatu egin zizkioten. Bankuak 1994an porrot egin zuenean, kapital hori galdu egin zuen, baina azkenean gobernuak bere esku bankuak hartu zuen, diruaren zati bat bermatuta.[2]

Azken urteetan, Amadoren bizitza osasun arazoek markatu zuten. 1993an bihotzekoa izan zuen eta 1997an taupada markagailu bat jartzeko ebakuntza egin zioten. Bestalde, diabetesak itsutasuna eragin ziolarik, idazketatik urrundu behar izan zuen, depresio batean sartuta. 2001eko ekainean hipergluzemia krisi handi bat izan zuen, giltzurrunetako eta biriketako infekzio batek konplikatua; aste batzuk geroago hil zen.[19]

Familia bizitza

aldatu

Bi aldiz ezkondu zen Amado. Matilde Garcia Rosarekin 1933 eta 1944 artean egon zen ezkonduta, eta alaba bat izan zuten, Eulalia izenekoa; 14 urte zituela hil zen.[20] 1945. urtean ezagutu zuen bere bigarren emaztea, Zélia Gattai, urte hartan bertan ezkondu eta elkarrekin egon ziren idazlea hil arte. Bi seme-alaba izan zituzten: João (1947-11-25) eta Paloma (1951-08-19).[21] Gattai anarkista, amnistiaren aldeko ekintzailea eta idazlea zen; berak idatzia da Anarquistas, graças a Deus (1979) memoria liburua.[22] Ustekabean, Brasilgo Letren Akademiak 23 zenbakiko aulkia eman zion, hil zenean senarrak hutsik utzi zuena.[23] Bien errautsak Salvadorreko Rio Vermelho auzoko familia etxean lurperatu zituzten. Gaur egun museo-etxe gisa funtzionatzen du.[24]

O gato Malhado e a andorinha Sinhá haurrentzako liburua 1948an idatzi zuen João semearentzat, orduan urtebete baitzuen. Eskuizkribua galdu egin zen Europarako erbestealdia prestatzen ari zela, eta ez zen aurkitu 1976ra arte, orduan argitaratu baitzen, Carybé artista argentinar-brasildarraren irudiekin.[25]

Idazlea afro-amerikar umbandako eta candombléko praktikantea zenez, Obá de Xangô izendapena eman zioten, candombléaren lagun eta babesleei emandako ohorezko aipamena; Amadok «alaia eta bekaturik gabea» zela uste zuen erlijio hori.[26][27]

Bere anaietatik, Joelson mediku neuropediatra izan zen eta James idazlea.[28][29] Gilberto Amado abokatu, politikari eta diplomatikoaren eta Véra Clouzot aktorearen lehengusua zen.[30]

Lan literarioa

aldatu

Alfredo Bosi brasildar kritikari eta historialariaren iritziz, Jorge Amadoren bizitza literario luzeak bi garai desberdin ditu.[31]

Kritika soziala, 1930-1955

aldatu
 
Gabriela, cravo e canela liburuaren azala.

Lehen garaiak militantzia komunistaren urteak biltzen ditu, Rio de Janeiroko Unibertsitatean matrikulatu zenetik Europako erbestealditik itzuli arte. Gai sozial eta politikoek, klase borrokak, gutxiengoekiko zapalketak eta abarrek markatzen dute garai hori.[1] Halako gaiei buruz idazteak arazo larriak ekarri zizkion Amadori. Horren lekuko, agintariek Cacau bahitu zuten, argitaratu orduko.[10]

Autoreak beharrezkotzat jotzen zuen bere ideia politikoak legitimatzea, aldi berean bere esperientziak eta Bahiako herriaren sentimendua eta bizitza era literario batean jasotzen zituelarik. Adierazpen artistikoa gailentzen den arren, ikuskera ideologikoa handituz doa urteekin, eta esplizituago bihurtzen da. Horrela, SESBen gehien irakurritako atzerriko idazleetako bat izan zen Amado.[32]

Kostunbrismo erregionalista, 1955-2000

aldatu

Militantzia komunistari uko egin eta Brasilera itzulita, Gabriela, cravo e canela (1958) argitaratu zuen, bere produkzioan aldaketa bat ekarri zuena. Fase berri horretan, kronika kostunbristak idatzi zituen, pertsonaia bereizgarriekin, hala nola bizitza kaskarineko gizon karismatiko bat (malandroa), lur jabe indartsu bat (koronela) eta emakume sentsual bat. Nobela Ilhéusen dago girotua, Amado umetan bizi izan zen garaian.[33]

1966an Dona Flor e Seus Dois Maridos argitaratu zuen, Bahiako bizitzari buruzko beste kontakizun kostunbrista bat. Errealismo fantastikoaren inspirazioaren azpian, istorioak Doña Flor emakume gisa erakusten digu, harreman bikoitz bat izatea lortzen baitu: senar berriarekin eta hildako senar zenarekin. Historia guztia bizitza eta pertsonaia antagonikoen arteko borroka bat da, betebeharraren eta plazeraren arteko borroka eta abar.[34][35]

Estilo horretara lerratutako beste brasildar idazle batzuk, modernismo erregionalista izena hartu zutenak, dira Erico Veríssimo, Rachel de Queiroz, José Américo de Almeida, José Lins do Rego eta Graciliano Ramos.[36][37]

Argitaratutako liburuak

aldatu
urtea izenburua generoa ISBN OCLC
1931 O País do Carnaval eleberria 632736244
1933 Cacau eleberria 632736244
1934 Suor eleberria 632736244
1935 Jubiabá eleberria 1061879576
1936 Mar morto eleberria 2155429
1937 Capitães da areia eleberria 15505591
1938 A estrada do mar, poesia poesia
1941 ABC de Castro Alves biografia 3135528
1942 O cavaleiro da esperança biografia 4066497
1942 Terras do Sem-Fim eleberria 603248973
1944 São Jorge dos Ilhéus eleberria 959084068
1944 Bahia de Todos os Santos: guia das ruas e dos mistérios da cidade do Salvador gida 976683512
1946 Seara vermelha eleberria 3259330
1947 O amor do soldado: história de um poeta e sua amante, em um prólogo, três atos e um epíologo antzerkia 3015006
1951 O mundo da paz: União Soviética e democracias populares bidaiak 5296555
1954 Os subterrâneos da liberdade eleberria 557702408
1958 Gabriela, cravo e canela eleberria 773673652
1959 A morte e a morte de Quincas Berro d'Água eleberria 12006569
1961 Os velhos marinheiros ou A completa verdade sobre as discutidas aventuras do Comandante Vasco Moscoso de Aragão, Capitão de longo curso eleberria 249026112
1964 Os pastores da noite eleberria 972875833
1964 O Compadre de Ogum eleberria ISBN 978-8535920628 839899973
1966 Dona Flor e Seus Dois Maridos eleberria 246476966
1969 Tenda dos milagres eleberria 179263883
1972 Teresa Batista cansada de guerra eleberria ISBN 978-8535912913 467921552
1976 O gato Malhado e a andorinha Sinhá: uma história de amor haur liburua 3273223
1977 Tieta do Agreste: pastora de cabras, ou, A volta da filha pródiga, melodramático folhetim em cinco sensacionais episódios e comovente epílogo: emoção e suspense! eleberria 1431776171
1979 Farda, fardão, camisola de dormir: fábula para acender uma espevança eleberria 1422785079
1979 Do recente milagre dos pássaros, acontecido em terras de Alagoas, nas ribanceiras do Rio São Francisco haur liburua 9973481042
1981 O menino grapiúna oroitzapenak 1242919506
1984 A bola e o goleiro haur liburua ISBN 978-8574063300 1421917354
1984 Tocaia grande: a face obscura eleberria ISBN 978-9721028432 1027271701
1988 O sumiço da santa: una história de feitiçaria eleberria ISBN 978-9721027008 1024490403
1992 Navegação de cabotagem oroitzapenak ISBN 978-9721034617 1075434217
1994 A descoberta da América pelos turcosou, De como o árabe Jamil Bichara, desbravador de florestas, de visita à cidade de Itabuna para dar abasto ao corpo, ali lhe ofereceram fortuna e casamento, ou ainda, Os esponsais de Adma eleberria ISBN 978-8501041616 1244875273
1997 O milagre dos pássaros fabula ISBN 978-8535913484 497939058
2008

(hil ostekoa)

Hora da Guerra: a Segunda Guerra Mundial vista da Bahia: crônicas (1942-1944) kronikak ISBN 978-8535912937 270925469

Itzulpenak

aldatu

Jorge Amadoren lana berrogeita hamar bat hizkuntzatara itzuli da, besteak beste, albaniera, alemana, arabiera, armeniera, azerbajianera, bulgariera, errumaniera, errusiera, eslovakiera, esloveniera, estoniera, finlandiera, galiziera, gaztelania, georgiera, greziera, guaraniera, hebreera, hungariera, ingelesa, islandiera, italierara, japoniera, katalana, koreera, kroaziera, letoniera, lituaniera, mazedoniera, moldaviera, mongoliera, nederlandera, norvegiera, persiera, poloniera, serbiera, suediera, thailandiera, turkiera, turkmenera, txekiera, txinera, ukrainera, vietnamera, yiddisha eta euskara.[28][38]

Egokitzapenak

aldatu

Bere lan asko zinema, telebista, antzerki, irrati eta komikietara egokitu izan dira. 1960an estreinatu zen TV Tupi telebistan Gabriela, cravo e canela eleberriaren egokitzapena, Maurício Shermanek zuzendua,[39] eta hamabost urte geroago bigarren bertsio bat egin zen, TV Globok ekoitzia eta Walter G. Durstek zuzendua.[40] Hirugarren bertsio bat eraman zuten zinemara, Sônia Braga eta Marcello Mastroiani protagonista zituela, Bruno Barretoren zuzendaritzapean (1983).[41]

Barretok 1976an eraman zuen Dona Flor e seus dois maridos zinemara, eta arrakasta handia izan zuen: 10 milioi ikusle baino gehiago izan zituen.[42] Baita ere, antzerkira egokitu zen, miniserie bat eta filmaren remake bat[43] filmatu ziren, 2017. urtean. Antzerkian, 1980ko hamarkadan, O gato Malhado e a andorinha Sinhá[44] eta Capitães de areia[45] liburuen egokitzapenak egin ziren.[46] Azken hori berriro errepikatu zen telebista formatuan, 1989an.[47]

Geroago, telebistarako egokitzapen berriak sortu ziren: Tieta do agreste (Ricardo Waddington, 1989),[48] Tocaia grande (Walter Avancini, 1995)[49] eta Dona Flor e seus dois maridos lanaren remake bat (Rogério Gomas eta Carlos Araújo, 1998).[50] Gabriela berriro egokitu zuten 2012an, Mauro Mendonça Filhoren zuzendaritzapean.[51]

Gutunak

aldatu
 
Casa de Jorge Amado fundazioa, Pelourinho (Salvador da Bahia).

Amadoren 100.000 gutun baino gehiago gordetzen dira, oraindik katalogazio prozesuan daudenak. Amadok, testamentuan, Casa de Jorge Amado fundazioari eman zizkion, hil eta berrogeita hamar urtera bakarrik argitaratzeko baldintzarekin, Myriam Fragak, fundazioko lehen zuzendariak, adierazi zuenez.[52]

Jakina da gutun horiek gai askori buruzkoak direla, askotarikoak: literatura, politika, zinema, arte plastikoak, gaurkotasuna... Gainera, haien artean ezagutzen ez ziren pertsonak aurkezten ziren askotan. Besteak beste, Erico Veríssimo, Mario de Andrade, Carlos Drummond de Andrade, Monteiro Lobato, Pablo Neruda, Gabriel García Márquez, José Saramago, Juscelino Kubitschek de Oliveira, François Mitterrand, Glauber Rocha, Federico Fellini, Alberto Moravia, Yves Montand, Jorge Semprún, Pablo Picasso, Oscar Niemeyer, Vinicius de Moraes, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Gal Costa, Gilberto Gil edo Caetano Veloso zeuden Amadorekin harreman epistolarra izandakoen artean.[53][54]

Sariak eta omenaldiak

aldatu

Brasilgo Letren Akademia

aldatu
 
Jorge Amado Brasilgo Letren Akademiako kide izendatzeko ekitaldia (1961).

Jorge Amado 1961eko apirilaren 6an hautatu zuten Brasilgo Letren Akademiako kide, 23. aulkian. Lehenago Otávio Mangabeirak okupatu zuen eta bere patroia José Martiniano de Alencar zen.[55] Akademiko gisa izandako esperientziari buruz, Farda, fardão, camisola de dormir kontakizuna idatzi zuen, doinu sarkastiko batean, erakundearen gehiegizko formalismoaz eta kideen adin handiaz.[56][57]

Beste sari batzuk

aldatu

Espainiako eta nazioarteko zenbait sari jaso zituen idazleak. Bakearen Lenin Saria (1951), Cino del Duca Munduko saria (1990) eta Luís de Camões saria (1995). Argentinako, Txileko, Espainiako, Frantziako, Portugalgo eta Venezuelako ordenetako komendadore eta ofizial mailarekin kondekoratua izan zen.[58]

Honoris causa doktore izendatu zuten Brasilen, Portugalen, Italian, Israelen eta Frantzian hamar bat unibertsitatek, azkena Sorbonako Unibertsitatea, idazlea bizirik zela, 1998an.[59] Letren Akademiako kide osoa izan zen Alemanian, Lisboan, São Paulon eta Bahian. Literaturako Nobel saria irabazteko zerrendatan maiz egondako autoreetako bat da (Borges, Murakami, Joyce, Tolstói edo Cortázar bezala).[60][61]

Hil ondoko omenaldiak

aldatu

2012. urtean, Amadoren jaiotzaren mendeurrenean, Brasilgo Kultura Merituaren Ordenako Gurutze Handia jaso zuen post mortem.[62] Urte hartan bertan, Brasilgo posta zerbitzuak Jorge Amado 100 anos zigilu berezi bat kaleratu zuen idazlearen omenez, eta Imperatriz Leopoldinense sanba eskolak Amado aukeratu zuen protagonista Rio de Janeiroko inauteriaren desfilean.[63][64][65]

2014ko abenduaren 4an, Bahiako Batzar Legegileak post mortem saria eman zion, estatuko ohore gorena, Cidadão Benemérito da Liberdade e da Justiça Social João Mangabeira izenarekin, interes sozialak defendatzeko egindako ibilbidearen aitorpen gisa.[66]

Brasilgo zientzialariek ere omenaldia egin zioten 2017an, anfibio espezie berri bati haren izena emanda: Phyllodytes amadoi.[67]

Jorge Amadoren izena jarri zioten antzoki bati Salvador da Bahia hirian (1997) eta Ilhéuseko aireportuari (2002).[68][69]

Amado euskaraz

aldatu

1997. urtean Jorge Amadoren Jubiabá eleberria euskaraturik agertu zen, Valentin Olaetxeak egindako itzulpena.[70][71][72]

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b (Portugesez) «Jorge Leal Amado de Faria» CPDOC - Centro de Pesquisa e Documentação de História Contemporânea do Brasil (web.archive.org) 2023-04-29 (kontsulta data: 2024-05-19).
  2. ↑ a b (Portugesez) Alves, Alessandro Fernandes. (2013). «Jorge Amado: sua trajetória e a relação de sua obra para com a TV» Travessias Interativas (web.archive.org) 3. bol., 5. zk.: 134-143. or.. ISSN 2236-7403. (kontsulta data: 2024-05-19).
  3. ↑ (Portugesez) Bambirra, Vania. (2021-11-14). «A literatura social de Jorge Amado» marxists.org (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  4. ↑ Perfil do Acadêmico. Académia Brasileira de Letras.
  5. ↑ (Portugesez) «Jorge Amado» Academia Brasileira de Letras (web.archive.org) 2023-12-07 (kontsulta data: 2024-05-19).
  6. ↑ (Portugesez) «Clássicos de Jorge Amado adaptados para cinema, TV e teatro» Rede Globo (web.archive.org) 2012-08-10 (kontsulta data: 2024-05-19).
  7. ↑ a b (Portugesez) «Jorge Amado - Biografias» UOL Educação (web.archive.org) 2015-08-17 (kontsulta data: 2024-05-19).
  8. ↑ (Portugesez) D'Angelo, Biagio (ed.); Rios da Silva, Márcia (ed.). (2013). Cacau, vozes e orixás na escrita de Jorge Amado. Porto Alegre: EDIPUCRS ISBN 978-8539702657. OCLC .861505529.
  9. ↑ (Portugesez) Souza, Warley. «Jorge Amado: biografia, relevância, obras, frases» Brasil Escola (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  10. ↑ a b (Portugesez) «Trajetória de Jorge Amado une literatura, política e exílio» Folha de S. Paulo (web.archive.org) 2001-06-23 (kontsulta data: 2024-05-19).
  11. ↑ (Portugesez) «Biografia do Deputado Federal Jorge Amado» Portal da Câmara dos Deputados (web.archive.org) 2023-04-29 (kontsulta data: 2024-05-19).
  12. ↑ (Portugesez) Resende, Roberta. (2012-08-08). «Jorge Amado, 100 anos» Migalhas (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  13. ↑ (Portugesez) Cruz, Glauber. (2018-11-09). «#HumanistaConfere Jorge Amado foi autor de emenda favorável à liberdade de culto» Humanista (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) Rojas, Héctor Andrés. (2017). «Los espacios que habitan las mujeres en Capitães da areia de Jorge Amado» Revista de Humanidades de Valparaíso (Valparaiso, Txile) (9): 143-177. ISSN 0719-4242. (kontsulta data: 2024-05-19).
  15. ↑ (Portugesez) Sperb, Paula. (2017 -02-11). «Documentos da CIA revelam investigações sobre Jorge Amado» Folha de S.Paulo (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  16. ↑ (Portugesez) Darmaros, Marina Fonseca. (2020-02-28). Caso Jorge Amado: o poder soviético e a publicação de Gabriela, Cravo e Canela. Universidade de São Paulo  doi:10.11606/t.8.2020.tde-28022020-150719. (kontsulta data: 2024-05-19).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Zourek, Michal. (2017-12-27). «Los viajes de los intelectuales latinoamericanos a Europa Oriental 1947–1956: organización, circuitos de contacto y reflexiones» Ars & Humanitas 11 (2): 331-347.  doi:10.4312/ars.11.2.331-347. ISSN 2350-4218. (kontsulta data: 2024-05-19).
  18. ↑ (Portugesez) «A vida e a vida de Jorge Amado» Quatro cinco um (web.archive.org) 2024-05-19 (kontsulta data: 2024-05-19).
  19. ↑ (Portugesez) «Morre, aos 88 anos, o escritor Jorge Amado» Folha de S.Paulo (web.archive.org) 2001-08-06 (kontsulta data: 2024-05-19).
  20. ↑ (Portugesez) Siqueira Drey, Marina. (2017). “Não fiz anotações, morrem comigo”: o arquivo e a lacuna biográfica de Jorge Amado. Florianópolis: Universidade Federal de Santa Catarina (web.archive.org).
  21. ↑ Astorga, A.. (19/05/2008). Muere Zélia Gattai, la mujer que amaba a Jorge Amado. ABC.
  22. ↑ (Portugesez) Gattai, Zélia. (1997). Anarquistas graças a Deus. Rio de Janeiro: Editora Record ISBN 978-8501015662. OCLC .690337836.
  23. ↑ (Portugesez) «Membros» Academia Brasileira de Letras (web.archive.org) 2023-04-29 (kontsulta data: 2024-05-19).
  24. ↑ (Portugesez) «Casa de Jorge Amado é aberta para visitação do público em Salvador» Redeglobo Bahia (web.archive.org) 2014-11-14 (kontsulta data: 2024-05-19).
  25. ↑ (Portugesez) Amado, Jorge. (2017). O gato malhado e a andorinha sinhá: uma história de amor. São Paulo: Compagnia das Letrinhas ISBN 978-8574063423. OCLC .1146503941.
  26. ↑ (Portugesez) «Jorge Amado também era devoto do candomblé (vídeo)» Globo Repórter (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  27. ↑ (Portugesez) «Cronología - Jorge Amado» jorgeamado.com.br (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  28. ↑ a b Biografias / Jorge Amado. Colégio São Francisco.
  29. ↑ (Portugesez) «Jorge Amado, Escritor, Romancista, Vida Jorge Amado» Portal Saõ Francisco (web.archive.org) 2023-04-29 (kontsulta data: 2024-05-19).
  30. ↑ (Portugesez) Oliveira, Luiz Eduardo; Oliveira, Kate Constantino. (2019). «“Dois mais dois, quatro! três veis seis, dezoito!”: Representações da escola em História da minha infância» Revista do Instituto Histórico e Geográfico de Sergipe 1 (49): 153-166. ISSN 2446-4856. (kontsulta data: 2024-05-19).
  31. ↑ (Portugesez) Bosi, Alfredo. (1994). Historia concisa da literatura brasileira. São Paulo: Cultrix ISBN 978-9681612733. OCLC .489779834.
  32. ↑ (Gaztelaniaz) Nascimento dos Santos, Daiana. (2010). «Comunismo y Novela en el brasileño Jorge Amado» Revista Izquierdas (Santiago, Txile: Universidad de Santiago de Chile (web.archive.org)) 3. bol., 6. zk. ISSN 0718-5049..
  33. ↑ (Portugesez) «Gabriela Cravo e Canela: Síntese da obra» UOL Educação (web.archive.org) 2012-10-08 (kontsulta data: 2024-05-19).
  34. ↑ (Portugesez) Amado, Jorge. (1966). Dona Flor e seus dois maridos. São Paulo: Martins OCLC .246476966.
  35. ↑ (Portugesez) Amado, Jorge. (2008). Dona Flor e seus dois maridos: história moral e de amor. São Paulo: Companhia das Letras ISBN 978-8535911701. OCLC .270161643.
  36. ↑ (Gaztelaniaz) Melo, Adrián. (2012-08-14). «Jorge Amado: la alegría brasileña» Nabarralde ISSN 1885-2181..
  37. ↑ (Gaztelaniaz) Sánchez Flores, Soledad. (2019). El valor de la literatura brasileña en España: cruces transatlánticos en el siglo XXI. Universidad de Granada ISBN 978-8413063935. (kontsulta data: 2024-05-19).
  38. ↑ (Gaztelaniaz) Losada Soler, Elena. «Amado, Jorge» PHTE · Portal digital de Historia de la traducción en España (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-19).
  39. ↑ (Ingelesez) «Gabriela, Cravo e Canela» IMDb (TV Tupi) (kontsulta data: 2024-05-19).
  40. ↑ (Portugesez) «Gabriela (1975)» Teledramaturgia (web.archive.org) 1975 (kontsulta data: 2024-05-19).
  41. ↑ (Portugesez) Barreto, Bruno. (1983-03-28). «Gabriela, Cravo e Canela» IMDb (Sultana, United Artists) (kontsulta data: 2024-05-19).
  42. ↑ (Ingelesez) Barreto, Bruno. (1978-06-21). «Dona Flor e Seus Dois Maridos» IMDb (Carnaval Unifilm, Coline, Companhia Cinematográfica Serrador) (kontsulta data: 2024-05-19).
  43. ↑ (Ingelesez) Vasconcelos, Pedro. (2017-11-02). «Dona Flor e Seus Dois Maridos» IMDb (FV Produções, Rede Telecine, Reginaldo Faria Produções) (kontsulta data: 2024-05-19).
  44. ↑ (Portugesez) «Peça de Jorge Amado trata de amor entre gato e andorinha» Folha de S.Paulo (web.archive.org) 2011-05-10 (kontsulta data: 2024-05-19).
  45. ↑ (Portugesez) «Capitães da Areia» Centro Brasileiro Teatro para a Infância e Juventude (web.archive.org) 1982 (kontsulta data: 2024-05-19).
  46. ↑ (Portugesez) «Salvador inaugura teatro Jorge Amado» Folha de S.Paulo (web.archive.org) 1997-08-09 (kontsulta data: 2024-05-19).
  47. ↑ (Portugesez) «O destino dos meninos que eternizaram 'Capitães da Areia'» Vermelho (web.archive.org) 2008-11-30 (kontsulta data: 2024-05-19).
  48. ↑ (Portugesez) «Tieta» Memória Globo (web.archive.org) 1989 (kontsulta data: 2024-05-20).
  49. ↑ (Ingelesez) «Tocaia Grande» IMDb (Bloch Som e Imagem, Rede Manchete) 1995-10-16 (kontsulta data: 2024-05-20).
  50. ↑ (Ingelesez) «Dona Flor e Seus 2 Maridos» IMBd (Rede Globo de Televisão) 1998-03-31 (kontsulta data: 2024-05-20).
  51. ↑ (Portugesez) «Gabriela (2012)» Teledramaturgia (web.archive.org) 2012 (kontsulta data: 2024-05-20).
  52. ↑ (Portugesez) Rios da Silva, Márcia. (2006). O rumor das cartas: um estudo da recepção de Jorge Amado. Salvador: Fundação Gregório de Mattos ISBN 978-8523204327. OCLC .173371131 (kontsulta data: 2024-05-20).
  53. ↑ (Portugesez) Nogueira, Carlos. (2019-11-11). «Correspondência Jorge Amado / José Saramago: o manjar supremo que é a amizade» Alea: Estudos Neolatinos 21: 247-251.  doi:10.1590/1517-106X/2019213247251. ISSN 1517-106X. (kontsulta data: 2024-05-20).
  54. ↑ (Gaztelaniaz) Pecci, Orfeo. (2015). Memoria brava. Rosario: Editorial Ciudad Gótica ISBN 978-9875972858. OCLC .951749910 (kontsulta data: 2024-05-20).
  55. ↑ Membros. Académia Brasilera de Letras.
  56. ↑ (Portugesez) Amado, Jorge. (1979). «Farda, fardão, camisola de dormir. Fábula para acender uma esperança» Web oficial Jorge Amado (web.archive.org) (kontsulta data: 2024-05-20).
  57. ↑ (Portugesez) Amado, Jorge. (2009). Farda, fardão, camisola de dormir: fábula para acender uma esperança. São Paulo: Companhia das Letras ISBN 978-8535915266. OCLC .557734744 (kontsulta data: 2024-05-20).
  58. ↑ (Portugesez) Brandino, Luiza. (2020). «Jorge Amado» Portugués.
  59. ↑ (Frantsesez) «Matinée littéraire en hommage à Jorge Amado» Université Sorbonne Nouvelle - Paris 3 (web.archive.org) 1998 (kontsulta data: 2024-05-20).
  60. ↑ (Gaztelaniaz) «Escritores que nunca ganaron el Nobel de Literatura» El Universal (web.archive.org) 2016-10-13 (kontsulta data: 2024-05-20).
  61. ↑ (Portugesez) de Albuquerque, João Lins. (2018). Maldito Premio Nobel - O Reverso Da Medalha. ISBN ‎ 978-8529301907..
  62. ↑ (Ingelesez) «Order of Cultural Merit» International Federation of Arts Councils and Culture Agencies (web.archive.org) 2012-11-05 (kontsulta data: 2024-05-20).
  63. ↑ (Portugesez) «21ª Lubrapex - A Força da Língua Portuguesa: Jorge Amado» Correios online (web.archive.org) 2013-05-23 (kontsulta data: 2024-05-20).
  64. ↑ (Gaztelaniaz) «Brasil escribe en grande los 100 años de Jorge Amado» Diario de Navarra (web.archive.org) 2012-08-09 (kontsulta data: 2024-05-20).
  65. ↑ (Portugesez) Monteiro, Patrícia. (2015). 100 anos de Jorge Amado. O escritor, Portugal e o Neorrealismo. Universidade de Lisboa, Faculdade de Letras, Centro de Literaturas e Culturas Lusófonas e Europeias ISBN 978-989-8814-02-9. (kontsulta data: 2024-05-20).
  66. ↑ (Portugesez) «Jorge Amado é homenageado com a mais importante honraria da AL» Assembleia Legislativa da Bahia (web.archive.org) 2014-05-12 (kontsulta data: 2024-05-20).
  67. ↑ (Portugesez) «Escritor Jorge Amado é homenageado em nome de nova espécie de anfíbio» Natureza e Conservação (web.archive.org) 2018-04-16 (kontsulta data: 2024-05-20).
  68. ↑ (Portugesez) «Teatro Jorge Amado» Sympla (web.archive.org) 2023-04-25 (kontsulta data: 2024-05-20).
  69. ↑ (Portugesez) «Lei No 10.412, de 12 de março de 2002 - Denomina "Aeroporto de Ilhéus/Bahia – Jorge Amado" o Aeroporto de Ilhéus/Bahia» Diário Oficial da União - Presidência da República (web.archive.org) 2002-03-12 (kontsulta data: 2024-05-20).
  70. ↑ Amado, Jorge. (1997). Jubiabá. Itzulpena: Valentin Olaetxea. Euba: Ibaizabal ISBN 978-8483250938. OCLC .434188651.
  71. ↑ Amado, Jorge. (1997). Jubiaba. Online bertsioa: www.armiarma.eus (kontsulta data: 2024-05-21).
  72. ↑ «Jubiabá» Berria (web.archive.org) 2012-07-29 (kontsulta data: 2024-05-21).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Jorge_Amado&oldid=10296629"(e)tik eskuratuta