Estoniera

Estoniera (eesti keel) uraldar hizkuntza bat da, Estoniako ofiziala, 1,1 miloi hiztun inguru daukana. Uraldar hizkuntzen artean, finikoen azpitaldekoa da, finlandierarekin eta beste hizkuntza txikiago batzuekin batera.

Estoniera
eesti keel
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Estonia
Hiztunak	1,1 milioi
Rankinga	Ez 100 mintzatuenen artean
Ofizialtasuna	Estonia, Europar Batasuna
Eskualdea	Ipar Europa
Araugilea	Estoniera Institutua (erdi-ofiziala)
Hizkuntza familia
giza hizkuntza Hizkuntza ural-altaikoak uraldar hizkuntzak Ugrofinlandiar hizkuntzak Fino-permiar hizkuntzak Fino-volgaitar hizkuntzak hizkuntza fino-samiak hizkuntza baltiar-finlandiarrak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektua aditza objektua eta hizkuntza eranskari
Kasu gramatikalak	nominatibo, genitibo, partitibo, inesibo, ilatibo, elatibo, adesibo, ablatibo, adlatibo, traslatibo, terminatiboa, esibo, abesibo eta komitatibo
Alfabetoa	latindar alfabetoa eta Estonian Braille
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	et
ISO 639-2	est
ISO 639-3	est
Ethnologue	est
Glottolog	esto1258
Wikipedia	et

Eduki-taula

Historia

• Hizkuntzaren lehenengo arrastoak VIII. mendekoak dira, "Cosmographia" liburuan Aethicus Ister abadearen bidez ezagutuak.
• XIII. mendean testu zehatzagoak idatzi zituzten, tartean estonierazko pasarteak. "Liber Census Daniae" liburuan (1219-1220) 500 leku izen inguru jaso zituzten.
• XVI. mendea: Kullamaa eskuizkribuan (1524-1528) agertzen da lehendabiziko testu osoa, bi otoitz barne hartzen duena.
• XVII. mendea: Lehen gramatikak eta hiztegiak.
• XIX. mendea: Aurreneko gramatika estonieraz idatzitakoa (1884, Karl August Hermann). Garai hartan hasi ziren estoniarrak euren buruari eesti deitzen, maarahvas ("nekazari jendea") edo maakeel ("nekazari hizkuntza") hitzak erabili ordez.
• XX. mendea: Johannes Aavik-ek ekin zion literatura hizkuntza aberasteari, dialektoetatik eta finlandieratik. Johannes Voldemar Veski-k landu egin zituen hiztegia eta gramatika, batik bat eredu estandar batua finkatuz. 1918an kaleratu zuten lehen hiztegi arautzailea. Errusiar okupazioaren urteetan (1940-1991), hizkuntza eta nazionalismoa oso lotuta egon ziren. 1978an Jaan Krossek kaleratu zuen "Keisri hull" ("Tsarraren eroa"), bere liburu ezagunena. 1995eko apirilaren 1ean indarrean sartu zen Hizkuntzaren Dekretua.

Eredu batua eta dialektoak

Hizkuntza ez indoeuroparrak Europan

Eredu batua nagusiki iparraldeko dialektoetatik sortu zuten; hegoaldeko aldaerek (Mulgi, Tartu, Võro eta Seto), berriz, alde nabariak gordetzen dituzte.

Hizkuntza

MUSTA LIPU VALGUSES

Tule ümber on kogunend mõned.

Ridva otsas must laperdav kalts.

Ahnelt neelab mu saamatud kõned

Sügistuule käes kahisev malts.

Keegi sult suurt kirjaoskust ei nõua:

Piisab, kui seinale kritseldad “A”.

Veel plankusid lõhu, kui müüre ei jõua –

Mu vaikiva heakskiidu pälvid sa taas

Ja ikka ja jälle on lahus su soovid

Sellest, mida sa tohid ja pead.

Kui käimas on mässud ja revolutsioonid,

Siis meiegi kohal. Me tõstame pead.

Kui naine kord aeg avab meilegi süle.

Öös süttivad silmad, kus peegeldus õud.

Siis vaenlusetormid meist tuiskavad üle.

Vihaselt rõhuvad tumedad jõud.

Nüüd üheskoos hümni me laulame ööle,

Sest öö meid ju varjab ja katab ka sind.

Me laulame: “Julgesti, vennad, nüüd tööle!”

Täis piirita ohvrimeelt leegitsev rind.

Läbi riikluse ajastu lehvib see kangas,

Must nagu lõpmatu maailmaruum.

Kuni püsivad seadused, kohtud ja vanglad,

Teil pilkavalt naeratab surnupealuu.

Tõnu Trubetsky (Tony Blackplait)

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Estoniera

• (Ingelesez) Estonierazko Institutua
• (Ingelesez) Hizkuntzaz Estonica webgunean
• (Ingelesez) Uralic Page webgunea
• Euskara-Estoniera hiztegia (1.000 hitzekoa)

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.