Errusiera
Errusiera[1] (ру́сский язы́к, russkij jazyk,ˈruskʲɪj jɪˈzɨk ahoskatua) indo-europar hizkuntza da, Errusian eta beste hainbat estatutan ofiziala dena eta mundu osoan 285 milioi hiztun dituena. Idatzizko adibideak X. mendetik ageri dira.
Inflexio-sintetikoaren forma gordetzen du, baita eslaviera komunaren oinarrizko hitzak ere. Errusiera modernoa garrantzitsua da nazioarteko politikaren, zientziaren eta teknologiaren arloetan ere. Politikan, XX. mendeko hizkuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen: horren erakusgarri, gaur egun errusiera Nazio Batuen Erakundeko sei hizkuntza ofizialetako bat da.
Estatus ofizialaAldatu
Errusiera Errusiako hizkuntza ofiziala da eta baita Bielorrusia, Kazakhstan, Tajikistan eta Kirgizistanen ere. Nazio Batuak erabiltzen dituen sei hizkuntzetako bat da.
Eskola publikoko ikasle errusiarren % 97k, bielorrusiarren % 75ek, kazakhstandarren % 41ek, ukrainarren % 24k, kirgizistandarren % 23k, moldaviarren % 21ek, azerbaijandarren % 7k eta georgiarren % 5ek euren ikasketa guztiak edo gehienak errusieraz egiten dituzte.
Idazteko sistemaAldatu
Errusiera alfabeto ziriliko berri eta modernoaz (кириллица) idazten da; 33 letra ditu. Hona letra larriak eta balioa:
| А /a/ |
Б /b/ |
В /v/ |
Г /ɡ/ |
Д /d/ |
Е /je/ |
Ё /jo/ |
Ж /ʐ/ |
З /z/ |
И /i/ |
Й /j/ |
| К /k/ |
Л /l/ |
М /m/ |
Н /n/ |
О /o/ |
П /p/ |
Р /r/ |
С /s/ |
Т /t/ |
У /u/ |
Ф /f/ |
| Х /x/ |
Ц /ts/ |
Ч /tɕ/ |
Ш /ʂ/ |
Щ /ɕː/ |
Ъ /-/ |
Ы /ɨ/ |
Ь /ʲ/ |
Э /e/ |
Ю /ju/ |
Я /ja/ |
Transkripzio-sistemaAldatu
Euskaltzaindiak 156. arauan[2] alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema arautua ematen du.
OrtografiaAldatu
Errusiera idazten den bezala ahoskatzen da. Hau da, soinu fonetikoak, morfologikoak, etimologikoak eta gramatikoak eta, adibidez, hizkuntza bizi gehienen antzera, bere logikak eta kontradikzioak ditu barne.
Idazteko arauen azken berrikuntza eta aldaketak 1918. urtean izan ziren, eta arau guztiak 1956. urtean amaitu ziren. Hiztun batzuek oraindik ez dituzte azken aldaketak barneratu eta, horren ondorioz, batzuetan akatsak egiten dituzte.
Puntuazioa bizantziar grezieratik hartu zuten hasiera batean, baina 1700 eta 1800 artean guztiz aldatu zen, frantses eta alemerazko ereduak hartu baitziren.
DeklinabideaAldatu
Euskararekin pareka genezake, duen deklinabide-sistema konplexua dela eta. Zazpi kasu gramatikal daude:
- Nominatiboa: subjektua kasu horretan doa.
- Отец тебя любит. Otets tebia liubit. (Aitak maite zaitu).
- Akusatiboa: osagarri zuzenarekin erabiltzen da.
- Я люблю собаку. Ja liubliu sobaku. (Nik txakurra maite dut).
- Datiboa: aditzaren ekintza nori zuzenduta dagoen adierazteko.
- Я говорю тебе. Ja govoriu tebe. (Nik zuri esaten dizut).
- Genitiboa: NOREN kasuarekin pareka genezake; era berean, ezezko esaldietan objektu zuzena adierazten du.
- Машина сестры. Maxina sestry. (Arrebaren / Ahizparen autoa);
- У меня нет денег. U menia net deneg. (Nik ez dut dirurik).
- Instrumentala: ZEREZ adierazten du; etorkizunean gertatzen diren esaldietan erabiltzen da halaber.
- Я вижу глазами. Ja vizhu glazami. (Nik begiez ikusten dut).
- Ablatiboa: lekuzko ezaugarriak ematen dizkio hitzari.
- В саду работает мужчина. V sadu rabotaiet muzhtxina. (Lorategian gizon batek lan egiten du).
Alemanez gertatzen den antzera, preposizioek ondoren datorren hitzaren kasu gramatikala zehazten dute.
- Напротив дома стоит моя машина. Naprotiv doma stoit moja maxina. (Nire autoa etxearen aurrealdean dago).
AditzaAldatu
OrainaldiaAldatu
Esaldietan, являться javliatza aditza ("egon, izan") ez da ezinbestekoa: Мальчик красив Maltxik krasiv = "Mutil ederra" eta "Mutil ederra da".
Atzizki nagusiak orainaldian -ю -iu, -шь -x, -т -t, -ем / -им -jem / -im, -ят / -ют -iat / -iut eta -те -te dira.
Любить Liubit' = maite:
Я люблю Ja liubliu = Maite dut;
Ты любишь Ty liubix = Maite duzu;
Он / Она / Оно / Это любит On / Ona / Ono / Eto liubit = Maite du;
Мы любим My liubim = Maite dugu;
Они любят Oni liubiat = Maite dute;
Вы любите Vy liubite = Maite duzue.
LehenaldiaAldatu
Atzizki nagusiak lehenaldian -л -l, -ла -la, -ло -lo, eta -ли -li dira. Adibidez, Выпить Vypit' ("edan") aditzarekin:
Я выпил воду Ja vypil vodu = Nik ura edan dut;
Ты выпил воду Ty vypil vodu = Zuk ura edan duzu;
Мужчина выпил воду Muzhtxina vypil vodu = Gizonak ura edan du;
Девочка выпила воду Devotxka vypila vodu = Neskak ura edan du;
Привидение выпило воду Prividenije vypilo vodu = Mamuak ura edan du;
Мы выпили воду My vypili vodu = Guk ura edan dugu;
Они выпили воду Oni vypili vodu = Haiek ura edan dute;
Вы выпили воду Vy vypili vodu = Ura edan duzue.
ErreferentziakAldatu
BibliografiaAldatu
Ingelesez
- B. Comrie, G. Stone, M. Polinsky, The Russian Language in the Twentieth Century, 2nd. ed. Oxford, Clarendon Press, 1996
- W.K. Matthews, Russian Historical Grammar, London, University of London, Athlone Press, 1960
- T.R. Carleton, Introduction to the Phonological History of the Slavic Languages, Columbus, Ohio : Slavica Publishers, 1991
- A. Stender-Petersen, Anthology of old Russian literature, New York, Columbia University Press, 1954
Errusieraz
- Иванов В.В. Историческая грамматика русского языка. «Просвещение», М., 1990.
- Цыганенко Г. П. Этимологический словарь русского языка. Киев, 1970.
- Т. Н. Михельсон, Рассказы русских летописей XV–XVII веков. М., 1978
- Н.М. Шанский, В.В. Иванов, Т.В. Шанская. Краткий этимологический словарь русского языка. М. 1961.
- А. Шицгал, Русский гражданский шрифт, «Исскуство», Москва, 1958, 2-e изд. 1983.
- Л. П. Жуковская, отв. ред. Древнерусский литературный язык и его отношение к старославянскому. М., «Наука», 1987.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo loturakAldatu
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Errusiera  |
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |