Wikipedia

Errusiera

Errusiera[1] (ру́сский язы́к, russkij jazyk,ˈruskʲɪj jɪˈzɨk ahoskatua) indoeuropar hizkuntza da, eslaviar hizkuntzen kidea, Errusian eta beste hainbat estatutan ofiziala dena eta mundu osoan 285 milioi hiztun dituena. Idatzizko adibideak X. mendetik ageri dira.

Errusiera
русский — русский язык‎
Russian language status and proficiency in the World.svg
Datu orokorrak
Lurralde eremuaErrusia, Bielorrusia, Kazakhstan, Kirgizistan, Tajikistan.
Hiztunak285 milioi
Rankinga8
OfizialtasunaErrusia, Bielorrusia, Kazakhstan, Kirgizistan, Tajikistan
EskualdeaEuropako ekialdean eta Asian
UNESCO sailkapena1: ziurra
AraugileaErrusiar Akademiako Zientziak
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
hizkuntza nostratikoak
euro-asiar hizkuntzak
indoeuropar hizkuntzak
Balto-Slavic (en) Itzuli
Eslaviar hizkuntzak
Ekialdeko eslaviar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektua aditza objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala, ordena libreko hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea
Denbora gramatikalaklehenaldia, orainaldia eta geroaldia
Modu gramatikalakindikatiboa, agintera eta subjuntiboa
Genero gramatikalakneutroa, genero femeninoa, genero maskulinoa eta genero komuna
Kasu gramatikalaknominatiboa, genitiboa, datiboa, akusatiboa, instrumentala, prepositional case (en) Itzuli, lokatiboa, partitiboa eta Bokatiboa
Alfabetoaerrusiar alfabetoa eta alfabeto zirilikoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1ru
ISO 639-2rus
ISO 639-3rus
Ethnologuerus
Glottologruss1263
Wikipediaru
Linguasphere53-AAA-ea
ASCL3402
IETFru

Inflexio-sintetikoaren forma gordetzen du, baita eslaviera komunaren oinarrizko hitzak ere. Errusiera modernoa nazioarteko politikaren, zientziaren eta teknologiaren arloetan ere garrantzitsua da. Politikan, XX. mendeko hizkuntzarik garrantzitsuenetakoa izan zen: horren erakusgarri, gaur egun errusiera Nazio Batuen Erakundeko sei hizkuntza ofizialetako bat da.

Estatus ofizialaAldatu

Errusiako hizkuntza ofiziala da eta baita Bielorrusia, Kazakhstan, Tajikistan eta Kirgizistanen ere. Nazio Batuak erabiltzen dituen sei hizkuntzetako bat da.

Eskola publikoko ikasle errusiarren % 97k, bielorrusiarren % 75ek, kazakhstandarren % 41ek, ukrainarren % 24k, kirgizistandarren % 23k, moldaviarren % 21ek, azerbaijandarren % 7k eta georgiarren % 5ek ikasketa guztiak edo gehienak errusieraz egiten dituzte.

Idazteko sistemaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Alfabeto ziriliko»

Errusiera alfabeto ziriliko berri eta modernoaz (кириллица) idazten da; 33 letra ditu. Hona letra larriak eta xeheak eta balioa:

А a
/a/		 Б б
/b/		 В в
/v/		 Г г
/ɡ/		 Д д
/d/		 Е е
/je/		 Ё ё
/jo/		 Ж ж
/ʐ/		 З з
/z/		 И и
/i/		 Й й
/j/
К к
/k/		 Л л
/l/		 М м
/m/		 Н н
/n/		 О о
/o/		 П п
/p/		 Р р
/r/		 С с
/s/		 Т т
/t/		 У у
/u/		 Ф ф
/f/
Х х
/x/		 Ц ц
/ts/		 Ч ч
/tɕ/		 Ш ш
/ʂ/		 Щ щ
/ɕː/		 Ъ ъ
/-/		 Ы ы
/ɨ/		 Ь ь
/ʲ/		 Э э
/e/		 Ю ю
/ju/		 Я я
/ja/

Transliterazio sistemaAldatu

Euskaltzaindiak 156. arauan[2] alfabeto zirilikoaz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema ematen du.

Errusierazko alfabeto zirilikoa Transliterazioa
Larri Xehe ital. izena soinua (NAF)
А а а A /a/
Б б б be /b/
В в в ve /v/
Г г г ge /g/, /ɦ/
Д д д de /d/
Е е е je /jɛ/
Ё ё ё je /jo/
Ж ж ж zhe /ʒ/[3]
З з з ze /z/
И и и i /i/
Й й й i kratko /j/
К к к ka /k/
Л л л el /l/
М м м em /m/
Н н н en /n/
О о о o /o/
П п п pe /p/
Р р р er /r/
С с с es /s/
Т т т te /t/
У у у u /u/
Ф ф ф ef /f/
Х х х kha /x/
Ц ц ц tse /ʦ/
Ч ч ч txe /ʨ/
Ш ш ш xa /ʂ/
Щ щ щ stxa /ɕː/
Ъ ъ ъ ikur gogorra —
Ы ы ы jery /ɨ/
Ь ь ь ikur leuna /◌ʲ/
Э э э e /ɛ/
Ю ю ю ju /ju/
Я я я ja /ja/
euskara ISO ingelesa frantsesa gazt.
a a a a a
b b b b b
v v v v v
g g g,gu g,gu g
d d d d d
e, je, ie[4] e e, ye e, ie, ïe, é ye, ie, e
o, io[5] ë yo io, e yo, io, o
zh ž zh j zh
z z z z z
i i i i, ï i
(), j, i[6] j i —, ï i
k k k k k
l l l l l
m m m m m
n n n n / -ne[7] n
o o o o o
p p p p p
r r r r r
s s s s, ss s
t t t t t
u u u ou u
f f f f f
kh h kh kh j
ts c ts ts ts
tx č ch tch ch
x š sh ch sh
stx šč / ŝ shch chtch shch
—[8] " — — — / '
i y y y y
—[8] ' — / y — — / '
e è e e e
iu, ju[9] ju / û yu ou, ïou, iou yu, iu
ia, ja[9] ja / â ya a, ia, ïa, ya ya, iu

OrtografiaAldatu

Errusiera idazten den bezala ahoskatzen da, ia. Hau da, soinu fonetikoak, morfologikoak, etimologikoak eta gramatikoak eta, adibidez, hizkuntza bizi gehienen antzera, bere logikak eta kontradikzioak ditu barne.

Idazteko arauen azken berrikuntza eta aldaketak 1918. urtean izan ziren, eta arau guztiak 1956. urtean amaitu ziren. Hiztun batzuek oraindik ez dituzte azken aldaketak barneratu eta, horren ondorioz, batzuetan akatsak egiten dituzte.

Puntuazioa bizantziar grezieratik hartu zuten hasiera batean, baina 1700 eta 1800 artean guztiz aldatu zen, frantses eta alemanezko ereduak hartu baitziren.

Hizkuntzaren egitura eta ezaugarriakAldatu

IzenakAldatu

Errusierazko izenek kasuak, numeroak (singularra eta plurala) eta generoak (maskulinoa, femeninoa eta neutroa) dituzte. Deklinabide-sistema konplexua da, sei kasu gramatikal baitaude:

  • Nominatiboa: subjektua kasu horretan doa.
    • Отец тебя любит. Otets tebia liubit. (Aitak maite zaitu).
  • Akusatiboa: osagarri zuzenarekin erabiltzen da.
    • Я люблю собаку. Ja liubliu sobaku. (Nik txakurra maite dut).
  • Datiboa: aditzaren ekintza nori zuzenduta dagoen adierazteko.
    • Я говорю тебе. Ja govoriu tebe. (Nik zuri esaten dizut).
  • Genitiboa: NOREN kasuarekin pareka genezake; era berean, ezezko esaldietan objektu zuzena adierazten du.
    • Машина сестры. Maxina sestry. (Arrebaren / Ahizparen autoa);
    • У меня нет денег. U menia net deneg. (Nik ez dut dirurik).
  • Instrumentala: ZEREZ adierazten du; etorkizunean gertatzen diren esaldietan erabiltzen da halaber.
    • Я вижу глазами. Ja vizhu glazami. (Nik begiez ikusten dut).
  • Ablatiboa: lekuzko ezaugarriak ematen dizkio hitzari.
    • В саду работает мужчина. V sadu rabotaiet muzhtxina. (Lorategian gizon batek lan egiten du).

Alemanez jazotzen denaren antzera, preposizioek ondoren datorren hitzaren kasu gramatikala zehazten dute.

  • Напротив дома стоит моя машина. Naprotiv doma stoit moja maxina. (Nire autoa etxearen aurrealdean dago).

AditzaAldatu

Errusierazko aditzek konjugazioa, hiru denbora (orainaldi, lehenaldi eta geroaldi bakunak), hiru modu eta bi ahots dituzte.

OrainaldiaAldatu

Esaldietan, являться javliatza aditza ("egon, izan") ez da beharrezkoa: Мальчик красив Maltxik krasivyj (maltxik "mutila", krasivyj "ederra") = "Mutila ederra da".

Atzizki nagusiak orainaldian -ю -iu, -шь -x, -т -t, -ем / -им -jem / -im, -ят / -ют -iat / -iut eta -те -te dira.

Любить Liubit' = maite:

  • Я люблю Ja liubliu = Maite dut;
  • Ты любишь Ty liubix = Maite duzu;
  • Он / Она / Оно / Это любит On / Ona / Ono / Eto liubit = Maite du;
  • Мы любим My liubim = Maite dugu;
  • Они любят Oni liubiat = Maite dute;
  • Вы любите Vy liubite = Maite duzue.

LehenaldiaAldatu

Atzizki nagusiak lehenaldian -л -l, -ла -la, -ло -lo, eta -ли -li dira. Adibidez, Выпить Vypit' ("edan") aditzarekin:

  • Я выпил воду Ja vypil vodu = Nik ura edan dut;
  • Ты выпил воду Ty vypil vodu = Zuk ura edan duzu;
  • Мужчина выпил воду Muzhtxina vypil vodu = Gizonak ura edan du;
  • Девочка выпила воду Devotxka vypila vodu = Neskak ura edan du;
  • Привидение выпило воду Prividenije vypilo vodu = Mamuak ura edan du;
  • Мы выпили воду My vypili vodu = Guk ura edan dugu;
  • Они выпили воду Oni vypili vodu = Haiek ura edan dute;
  • Вы выпили воду Vy vypili vodu = Ura edan duzue.

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. ↑ Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema, Euskaltzaindiaren 156. araua.
  3. ↑ ahoskatzen da mendebaldeko bizkaieraz jakin bezala edo frantsesez jupe bezala
  4. ↑ Hitz hasieran J gehitu, bokal ondoren tokatzen bada I gehitu
  5. ↑ ж, ч, ш eta щ letren ondoren O, gainerako kasuetan IO
  6. ↑ i laburra: ez da transkribatzen <ий> edo <ый> amaieretan; hitz hasieran J eta gainerakoan I (i)
  7. ↑ hitz amaieran -ne
  8. ↑ a b Ez da transkribatzen.
  9. ↑ a b Hitz hasieran J-rekin, gainerakoan I-rekin

BibliografiaAldatu

Ingelesez

  • B. Comrie, G. Stone, M. Polinsky, The Russian Language in the Twentieth Century, 2nd. ed. Oxford, Clarendon Press, 1996
  • W.K. Matthews, Russian Historical Grammar, London, University of London, Athlone Press, 1960
  • T.R. Carleton, Introduction to the Phonological History of the Slavic Languages, Columbus, Ohio : Slavica Publishers, 1991
  • A. Stender-Petersen, Anthology of old Russian literature, New York, Columbia University Press, 1954

Errusieraz

  • Иванов В.В. Историческая грамматика русского языка. «Просвещение», М., 1990.
  • Цыганенко Г. П. Этимологический словарь русского языка. Киев, 1970.
  • Т. Н. Михельсон, Рассказы русских летописей XV–XVII веков. М., 1978
  • Н.М. Шанский, В.В. Иванов, Т.В. Шанская. Краткий этимологический словарь русского языка. М. 1961.
  • А. Шицгал, Русский гражданский шрифт, «Исскуство», Москва, 1958, 2-e изд. 1983.
  • Л. П. Жуковская, отв. ред. Древнерусский литературный язык и его отношение к старославянскому. М., «Наука», 1987.

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Errusiera&oldid=8868000"(e)tik eskuratuta