Wikipedia

Frantziako Iraultza

(«Frantziar Iraultza» orritik birbideratua)

Frantziako Iraultza (frantsesez: Révolution française) 1789tik 1799ra bitartean Frantzian aldaketa azkar eta sakonak ekarri zituen prozesu sozial eta politikoa izan zen. 1789tik aurrera Frantzian eta bere kolonietan izandako asaldura sozial eta politiko sakona izan zen. Iraultzak monarkia garaitu zuen, errepublika bat ezarri zuen, asaldura politikoko aldi bortitzak katalizatu zituen eta, azkenik, Napoleonen agindupeko diktadura bati ekin zion, bere printzipioetako asko Mendebaldeko Europan eta harantzago konkistatu zituen eremuetara eraman zituena.

Frantziako Iraultza
Irudia
Motagertaera historiko
iraultza
Denbora-tarte1789ko uztailaren 14a - 1799ko azaroaren 9a
Data1789ko maiatzaren 5a
KokalekuFrantzia
HerrialdeaFrantzia
Parte-hartzaileak
Kronologia
Bastillaren Hartzea
September Massacres (en) Itzuli
Execution of Louis XVI (en) Itzuli
Berolisko Konbentzioa
V. urteko fructidorreko 18ko estatu-kolpea
Coup of 30 Prairial Year VII (en) Itzuli
Brumaireko estatu-kolpea
Osatuta
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da.
Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.
Frantziako Iraultza azaltzen duen bideoa.

Frantziako Iraultzaren arrazoiak konplexuak dira, eta oraindik ere historialarien artean eztabaidatzen dira. Lehen aipatu dugun bezala, Zazpi Urteko Gerraren eta Amerikako Gerra Iraultzailearen ondoren, Frantziako gobernua erabat zorpetuta zegoen. Bere finantza egoera berrezartzen saiatu zen da erregimen fiskal inpopularren bidez, oso erregresiboak zirenak. Iraultzaren aurretik, uzta txarren urteak okertu egin ziren ale-industriaren desarauketa zela eta (Pacte de Famine izeneko konspirazioa[1]), eta ingurumen-arazoek herri-erresumina areagotu zuten, ezarritako elizako aristokrazia eta klero katolikoaren pribilegioengatik. Historialari batzuek Thomas Jeffersonek aldarrikatu zuenaren antzeko zerbaiti eusten diote: Frantzia "gure Iraultzak [estatubatuarrak] esnatu zuela". Aldaketa-eskariak Ilustrazioaren idealen arabera formulatu ziren eta 1789ko maiatzean Estatu Orokorren deialdiari lagundu zioten. Iraultzaren lehen urtean, Hirugarren Estatuko kideek (plebeioak) kontrola hartu zuten, Bastillari uztailean eraso egin zioten, Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Deklarazioa abuztuan onartu zen, eta Versaillesera Emakumeen Martxak errege gortea urrian Parisera itzultzera behartu zuen. Lehen etapako gertaera nagusi bat, 1789ko abuztuan, feudalismoaren abolizioa eta Antzinako Erregimenetik geratu ziren antzinako arau eta pribilegioak deuseztea izan zen.

Hurrengo urteetan borroka politikoak izan ziren hainbat batzar liberalen eta monarkiaren eskuineko aldekoen artean, erreforma garrantzitsuak zapuztu nahi zituztenak. 1792ko irailean aldarrikatu zuten Errepublika, Frantziak Valmyn irabazi ondoren. Nazioarteko kondena ekarri zuen gertaera garrantzitsu batean, Luis XVI.a 1793ko urtarrilean exekutatu zuten.

Kanpoko mehatxuek gertutik markatu zuten Iraultzaren ibilbidea. 1792an hasi ziren Gerra Iraultzaileek italiar penintsula, Herbehereak eta Rhin ibaiaren mendebaldeko lurralde gehienak konkistatzea lortu zuten Frantziako garaipenak jaso zituzten, aurreko gobernu frantziarrek mendeetan zehar saihestu zituzten lorpenak. Barnean, herri asaldurak nabarmen erradikalizatu zuen Iraultza, Maximilien Robespierre eta jakobinoen gorakadarekin amaituz. Salbamen Publikorako Batzordeak ezarritako diktadurak, Izu Garaiak, 1793tik 1794ra elikagaien eta beste artikulu batzuen prezioen kontrola ezarri zuen, esklabotza indargabetu zuen atzerriko kolonia frantsesetan, eliza katolikoa ezegonkortu zuen (gizartearen deskritautzea), egutegi errepublikar sekular bat sortu zuen, buruzagi erlijiosoak kanporatu zituen eta errepublika berriaren mugak etsaiengandik ziurtatu zituen.

Erreakzio Termidoriarraren ondoren, Direktorioa bezala ezagutzen den kontseilu exekutibo batek Frantziako estatuaren kontrola hartu zuen 1795ean. Hauteskundeak bertan behera utzi zituzten, zorrak errefusatu zituzten (prozesuan finantza ezegonkortasuna sortuz), klero katolikoa jazarri zuten eta atzerrian konkista militar garrantzitsuak egin zituzten. Ustelkeria karguek jazarria, direktorioa Napoleon Bonapartek 1799an zuzendutako estatu kolpe batean kolapsatu zen. Napoleonek, bere herri kanpaina militarren bidez Iraultzaren heroi bihurtu zenak, Kontsulatua ezarri zuen, eta, beranduago, Lehen Inperioa, Napoleondar Gerretako gatazka global sorta zabalago baterako eszenatokia prestatuz.

Etorkizuneko mugimendu iraultzaile ia guztiek atzera begiratu zuten, Iraultzara, haren aurrekari gisa. Bere esaldi nagusiak eta sinbolo kulturalak, hala nola Marseillesa eta Liberté, fraternité, égalité, ou la mort, historia modernoko beste nahasmendu handi batzuen erakargarri bihurtu ziren, mende bat beranduagoko Errusiako Iraultza barne. Iraultzaren balioak eta instituzioak nagusi dira Frantziako politikan gaur arte. Iraultza sistema feudala ezabatzean, gizabanakoaren emantzipazioan, lurraren jabetzaren banaketa handiago batean, jaiotza noblearen pribilegioen abolizioan eta gizonen arteko berdintasunaren ezarpen nominalean gertatu zen. Frantziako Iraultza beste iraultza batzuetatik bereizi zen, ez soilik bere nazio izaeragatik, baizik eta gizateria osoari mesede egin nahi ziolako.

Frantziako Iraultza XVIII. mendeko pasarterik garrantzitsuenetako bat da, batzuen ustez historia unibertsaleko gertakari nagusietako bat[2][3]. Mundu mailan, Iraultzak errepubliken eta demokrazien gorakada bizkortu zuen. Ideologia politiko modernoenak garatzeko gune fokala bihurtu zen, liberalismoa, erradikalismoa, nazionalismoa[4] eta sekularismoa hedatzera eramanez, beste askoren artean. Erabateko gerraren jaiotzaren lekuko ere izan zen Iraultza, Frantziaren baliabideak eta bere herritarren bizitzak defentsa nazionalaren helbururantz antolatzean[5]. Bere dokumentu zentraletako batzuek, Gizakiaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena kasu, abolizionismoaren eta sufragio unibertsalaren aldeko mugimenduak inspiratzen jarraitu zuten hurrengo mendean[6][7][8].

Iraultzaren zergatiak

Frantziako egoera orokorra oso zaila zen iraultzaren bezperan, faktore negatibo asko baitzeuden momentu horretan. Arrazoi horien artean ilustrazioaren ideiak, burgesiaren gorakada, krisi ekonomikoa eta uzta txarrak zeuden beste askoren artean.

Egitura kariei begira Frantzian, momentu hartan, monarkia absolutista krisi sakonean zegoen, bere egitura eta erakundeak estatuaren eta herritarren beharrei irtenbide bat emateko kapazak ez baitziren. Alde batetik burgesiaren gorakada handia egon zen XVIII. mende osoan zehar. Honek gero eta garrantzia ekonomiko handiagoa zuen, haien eskuetan baitzeuden finantzak, merkataritza eta produkzio bideak, besteak beste. Honen ondorioz estatuaren ondasun sortzaile eta honen ekonomiaren euskarri ia bakarrak bihurtu ziren. Honez gainera, haiek ziren, halaber, ikasketak egiten zituztenak, eta Ilustrazioaren berdintasun politikoaren eta gobernu eta gizarte arrazionalen ideiak hartu zituzten besteak batzuen artean. Guzti honen ondorioz, bere garrantziaren kontzientzia hartu zuten eta orduan ia ez zuten ordezkapen politikoa eskatzen hasi ziren.

Beste alde batetik, noblezia eta kleroa ziren errepresentazio politikoa zuten bakarrak. Alabaina, haiek ez zuten ondasunik ekoizten, hauek pilatu baizik ez zuten egiten gizartearen mesederako inolako inbertsiorik egin gabe eta klase apaleko jendeari inolako onurarik eskaini gabe. Horrez gainera, ez zuten zergarik ordaintzen. Azken gauza hau arazo larria izan zen Iraultza bezperan, Frantzia krisi ekonomiko kroniko eta larri batean murgilduta baitzegoen. Finantza egoera hau hobetzeko modu bakarra klase pribilegiatuei ere zergak ordainaraztea zen. Alta, erreforma hau aurrera eraman nahi izan zen bakoitzean atzera bota zen, nobleziak eta kleroak haien pribilegiotan oinarrituta zegoen estamentuen gizartea arriskuan ikusten baitzuten. Horregatik gertatu zen “nobleen errebolta” eta erregeak 1788. urtean Estatu Orokorrak biltzeko deia egin behar izan zuen (nahiz eta ez bildu 1614. urtetik), krisia amaitzeko konponbideak bilatzearren.

Azkenik, aipatutako krisi ekonomiko sakon hori are larriago bihurtu zen Frantziak AEBen independentziako gerraren gastuen ondorioz. Krisi ekonomikoko kinka honetara nekazaritza krisia eta uzta txarrak gehitu ziren, eta ondorioz pobrezia eta gosea gehiago zabaldu ziren. Baina honen beste ondorio larria ere izan zen industriaren produktuen eskaria jaistea, krisi industriala sortu zenarekin.

1789ko Estatu Orokorrak

Luis XVI.a tronura igo zen krisi ekonomiko baten erdian; estatua porrotaren gertu zegoen eta gastuak sarrerak baino handiagoak ziren. Egoerak Zazpi Urteko Gudan eta Ameriketako iraultzan parte hartzean zeukan erroa. 1776ko maiatzean, Turgot ogasun ministroa egotzi zuten erreformak ezartzeko gai izan ez zelako. Hurrengo urtean, Jacques Necker, atzerritar bat, Ogasun Comptroller Orokor izendatu zuten. Ezin izan zuten ministro izendatu protestantea zelako.

Necker zerga atzeragarriek herri xumea zapaltzen zutela konturatu zen, aitoren semeentzat eta elizgizonentzat salbuespen ugari zeuden bitartean. Herrian zerga gehiago ezin zirela ezarri eta salbuespenak kendu behar zirela esan zuen; eta mailegu gehiago eskatuz gero, herriaren diru eskasia konponduko zela iradoki zuen. Necker txosten bat argitaratu zuen aldarrikapen hau sustatzeko (bertan defizita gutxiesten zuen 36 milio liberatan), eta legegizonen boterea murriztea proposatu zuen.

Erregeen ministroek ez zuen txostena onartu eta Neckerrek, bere posizioa sendotzeko ministro egiteko eskatu zion erregeari. Hark uko egin zion, Necker egotzi zuen, eta Charles Alexandre de Calonne aukeratu zuen. Calonne dirua xahutzen hasi zen, baina, berehala, herriaren ogasun egoera larriaz jabetu zen eta zerga kode berria proposatu zuen.

Proposamenaren arabera lurraren gaineko zergak ezarriko ziren, beraz, aitoren semeei eta elizgizonei eragingo zien. Legebiltzarrak proposamenari aurre egin zionez, Calonnek Handikien Biltzarra antolatu zuen. Hala ere, Biltzarrak ez zituen Calonneren proposamenak onartu eta, gainera, kritikak zirela medio, bere posizioa ahuldu zuen. Hortaz, erregeak Estatu Orokorrak bildu nahi izan zituen 1789ko maiatzerako, 1614tik lehenengo aldiz. Hori Borboi monarkiaren ahuleziaren seinalea izan zen, herri xumearen erabakiaren pean geratuko baitzen.

Estatu Orokorrak hiru estatutan antolatuta zeuden: elizgizonak, nobleak eta gainerakoak. Batzartu ziren azken aldian, 1614an, estatuek boto bana izan zuten, beraz, bi taldek bat gaindi zezaketen, normalean talde pribilegiatuek klase apalen interesen kontrako bozkak ematen zituzten. Pariseko Legebiltzarra gobernuak iruzur egiteko beldur zen; emaitzak moldatuko zituelakoan baitzegoen. Hori horrela, biltzarra 1614koa bezalakoa izateko eskatu zuten. 1614ko arauak ez zetozen bat tokian tokiko arauekin, haietan, legebiltzarkideek boto bana zeukaten; hirugarren estatuaren legebiltzarkideen zenbakia (herri xumea) bikoitza zen; legebiltzarkideak hautatzeko hauteskundeak zeuzkaten eta legebiltzarkide bat-boto bat araua zeukaten, estatuka botoa eman beharrean.

Batzartu baino lehen, “Hogeita hamar laguneko komitea”, Parisko liberalen talde bat, estatuka bozkatzearen aurka hasi zen. Talde hark (batez ere aberatsak ziren) Estatu Orokorrean Dauphiné bozketa metodoa erabiltzearen alde agertu zen. Taldekideek antzinako aurrekariak ez zirela nahikoak esaten zuten, burujabetza herrian zeutzalako. Neckerrek handikien bigarren bilkura bat antolatu zuen, bertan, bitartekaritza bikoitza egozten zuten, 333 boto aldeko eta 111 boto aurkako emaitzarekin. Erregeak, hala ere, abenduaren 27an proposamena onartu zuen; baina Estatu Orokorrentzat boto bakoitzaren pisuaren eztabaida utzi zion.

Hauteskundeak 1789ko udaberrian izan ziren; hirugarren estaturako boto-emaile izateko, 25 urte edo goragoko frantses gizonezkoa izan; zergak ordaindu eta bozkatuko zen lekuan bizi behar zen.

Hautesle askok bozkatu zuen eta 1201 bitartekari hautatu zituzten: 291 noble, 300 elizgizon eta 610 hirugarren estatukoak. Bitartekariak gidatzeko, arazoen zerrendak edo “Bidegabekerien liburuak” (Cahiers de doléances) prestatu ziren. Liburu haietan hilabete batzuk aurrerago erradikalak izan ziren ideiak zeuden; hala ere, ia guztiek monarkiaren alde egiten zuten. Asko Estatu Orokorrek zerga gehiago onartuko zituztelakoan zegoen eta Ilustrazioaren ideiak oso arraroak ziren.

Zentsura kendu zutenean, elizgizon eta aitoren seme liberalek egindako esku-orriak hedatu ziren. Sieyès abadeak, teorialari eta elizgizon katolikoak, hirugarren estatuaren garrantzia nabarmendu zuen, panfleto haietako batean: Qu’est-ce que le tiers état? (“Zer da Hirugarren Estatua?). 1789ko urtarrilean argitaratu zuen eta bertan esan zuen: “Zer da Hirugarren Estatua? Dena. Zer izan da ordena politikoan? Ezer ez. Zer izan nahi du? Zerbait.”

Nazio Biltzarra (1789)

 
Jacques-Louis Daviden Pilotalekuko Zina.

Hilabete bateko eztabaiden ostean, Hirugarren Estatuak ekimena hartu zuen. Sieyès abadeak proposatuta, 1789ko ekainaren 17an, Estatu Orokorrek Nazio Biltzarra izena hartu zuten, orain nazioa bera (eta ez estamentuak) ordezkatzen baitzuen biltzarrak. Beste bi estamentuei bat egiteko gonbita luzatu zien, baina haiek gabe ere jarraitzeko asmoa agertu zuen. Ekainaren 19an, xeheen arazoez arduratuta zeuden apaizek bat egin zuten Hirugarren Estatuarekin, baita nobleziako 47 kidek ere.

Ekainaren 20an, erregeak biltzeko lekua itxi zien, prozesua mugatzeko asmoz. Hala ere, biltzarra aldameneko pilotaleku batean bildu zen. Hor Pilotalekuko Zina egin zuten, zeinetan Frantziak idatzitako konstituzioa izan arte biltzen jarraituko zutela hitzartu zuten.

Ekainaren 27rako, erregearen aldeko alderdiak amore eman zuen, nahiz eta Parisera eta Versaillesera soldadu asko hurbildu ziren. Biltzarrari babes- eta adore-mezu ugari iritsi zitzaizkion Frantziako hiri askotatik bidalita. Uztailaren 9an, biltzarrak Nazio Biltzar Konstituziogile izena hartu zuen.

Biltzar Nazional Konstituziogilea (1789-1791)

Sakontzeko, irakurri: «Batzar Nazional Konstituziogilea»

Bastillaren hartzea

 
Bastilla hartzen, Parisen.
Sakontzeko, irakurri: «Bastillaren Hartzea»

Orduko, Necker Frantziako gorteko kide askok etsaitzat zeukaten Hirugarren Estatua babestu eta gidatzeagatik. Marie Antoinette erreginak, Artoisko kondeak (Luisen anaia gazteagoak) eta erregeko kontseilu pribatuko beste kide atzerakoiek limurtu zuten erregea Necker kanporatu zezan. Uztailaren 11n, erregeak Necker bota zuen, finantza ministerioa guztiz eraberritzen zuen bitartean.

Paristar askok uste zuten ekintza hori atzerakoien kolpe bat zela, eta, hurrengo egunean, berriak entzundakoan, matxinatu ziren. Halaber, errege soldaduek Biltzar Konstituziogilea bertan behera utziko zuten beldur ziren. Horretarako, etengabeko sesioari ekin zion Biltzarrak, berriro biltokitik kanpora ez zitzaten. Paris, berehala, anarkiak bereganatu zuen. Masek Frantziako Guardiaren babesa, tartean hezitako soldaduak eta armak, eskuratu zituzten, batez ere erregearen aldeko buruzagiek hiria utzi zutelako.

Uztailaren 14an, matxinatuek Bastilla gotorlekuan barnan zeuden armak begiz jo zituzten. Espetxea, gainera, monarkiaren tiraniaren ikurra ere bazen. Zenbait ordu iraun zuen borrokaren ostean, arratsaldean bertan amore eman zuen gotorlekuak. Su-etena agindu arren, matxinatuek Bernard de Launay markesa hartu, sastatu eta erail zuten, burua moztuta. Pika batean iltzatuta, burua hiri osoan zehar erakutsi zuten. Askatutako presoa 7 besterik ez baziren ere, Antzinako Erregimenaren azpian gorroto zuten guztiaren ikur bilakatu zen Bastilla.

Erregeek eta laguntzaile militarrek atzera egin zuten. Lafayettek Parisko Guardia Nazionala bere mendean hartu zuen. Jean-Sylvain Bailly, Pilotalekuko Zinaren garaian Biltzarreko burua, Parisko alkate berria bihurtu zen, Commune izeneko gobernu-egitura berriaren azpian. Erregeak Paris bisitatu zuen, eta, uztailaren 27an hirukoloredun txanoa onartu zuen, Vive la Nation (Gora Nazioa) oihuen artean. Keinuak keinu, noblezia ez zen seguruago sentitzen, eta atzerrira abiatzen hasi ziren. Horietako batzuek balizko gerra zibila planeatzeari ekin zioten, edo Frantziaren aurka Europako gainerako erresumek egin zezaten eskatzeari.

Uztailaren amaierako, herri burujabetzaren izpiritua Frantzian zehar hedatu zen. Hainbat tokitan, batzuk haratago joan ziren, eta noblearekiko kontratu feudalak erre zituzten, la Grande Peur (Ikaraldi Handia) izeneko matxinadan barnan.

Konstituziorako bidean

Abuztuaren 4an, Biltzar Konstituziogileak feudalismoa bertan behera utzi zuen. Noblezia zein kleroen jaun-eskubideak desagerturik zeuden zenbait orduren buruan. Ameriketako Estatu Batuetako Independentziaren Aldarrikapena eredu hartuta, 1789ko abuztuaren 26an, Gizonaren eta Herritarraren Eskubideen Adierazpena plazaratu zuen Biltzarrak. Printzipioen zerrenda zen, indarreko konstituzioa baino.

Necker, Mounier, Lally-Tollendal eta beste batzuk senatuaren alde borrokatu zuten alferrik, herriak hautatutakoen artean koroak izendapenak egin zitzan. Noble gehienek aristokraziak aukeratutako Goi Ganbararen alde egin zuten. Baina herritarren alderdiak ebatzi zuen: Frantziak ganbera bakarreko biltzarra izango zuen. Erregeak “berandutzeko betoa” zeukan, lege bat indarrean jartzea moteltzeko ahalmena alegia, baina zeharo geldiaraztekorik ez.

Urriaren 5ean, batik bat Parisko emakume langileez osaturiko martxa Versaillesera joan zen amorruari irtenbidea emateko. Izan ere, egoera ekonomiko larri horretan, ogi errazionamenduak indarrean zeuden esaterako, erregeak eta gorteak oturuntzak ospatzen jarraitzen zuten. Aldi berean, erregezaleak Biltzarra geldiarazten ahalegin ez zitezen nahi zuten, baita erregea Parisa joan zedin ere, miseria ikus zezan. Urriaren 6an, atzean Guardia Nazionaleko 20.000 soldadu zituztela, erregea eta sendia Parisera mugitu ziren, Biltzar Konstituziogileari zilegitasuna emanez.

Hastapenean krisialdi ekonomikoari aurre egiteko deituta ere, beste gai batzuez arduratu zen biltzarra. Hala nola, antzinako probintzia zaharrak 83 departamenduren ordez aldatu zituen, gutxi gorabehera zabalera eta populazio berdintsukoak, era berean gobernatzeko. Nolanahi ere, 1789aren amaierako, defizita are handiagoa zen. Honoré Mirabeau izango zen horren arduradun nagusia, Neckerrek finantza-arloetarako botere osoa zeukalarik.

Iraultza eta Eliza

Iraultzak Eliza Katolikotik Estatura igorri zuen botere zinez handia. Antzinako Erregimenaren azpian, Eliza herrialdeko lur-jabe nagusia izan zen. 1790ean indarrean ezarri zen legediaren arabera, elizak uzten gaineko zergak eskatzeko zeukan eskubidea (dîme) bertan behera geratu zen, kleroaren pribilegio bereziak deuseztatu ziren, eta Elizaren ondasun ugari bahitu ziren. Hein txiki batean, Biltzarrak krisialdi ekonomikoari Elizaren ondasunaren bidez aurre egin zion. Ondasun kopuru eskerga hori diru berehala bihurtzeko, gobernuak paper-moneta berezia (assignats) sortu zuen, elizaren bahitutako lur-sailek babestuta. 1790eko otsailaren 13an, botoak ezeztatu ziren. Kleroaren Konstituzio Zibilaren bidez (1790eko uztailaren 12an onartu arren, erregeak abenduaren 26ra arte ez zuen sinatu), gainerako kleroa Estatuko langile bihurtuta geratu zen, eta, horrenbestez, konstituzioari fideltasunezko zina egin behar izan zion.

« Zer izanen dira beraz apezpiku orai elektorrez izendatuak eta Aita Sainduaren aprobamendua gabe apezpikutasun [...] funtzionetan sartzen direnak? Hek ['haiek'] izanen dira botererik gabeko apezpiku faltsu batzu, Elizak bere artzaintzat ezagut ez ditzakenak, artaldearen gobernua Na[g]usiarenganik errezibitu gabe aprobamendua hartu dutenak, bordan bortatik sartu behar bidean [...], artzain egiazkoak bezala Salbatzailearen hitzen arabera, leihotik edo bertzetarik ohoinak ['lapurrak'] sartu direnak.

Nafarroa Behereko apaiz anonimoa, 1791 aldera

»

—[9]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri

Araudi honen aurren, Aixko artzapezpikuak eta Clermonteko apezpikuak Biltzar Konstituziogilea utzi zuten. Aita Santuak ez zuen inoiz itun berri hori onetsi. Ondorioz, zina egin eta egoera berria onartu zutenen eta onartu ez zutenen artean zisma bat gertatu zen. Hurrengo urteetan apaizeriak errepresio bortitza pairatu behar izan zuen. Napoleonek eta Elizak 1801ean hitzartutako Konkordatu berrirekin dekristautasunaren garaiari amaiera eman zitzaion, eta, Eliza Katolikoaren eta Frantziako Estatuaren arteko harremana arautu zen, harik eta Hirugarren Errepublikak estatua eta eliza bereizi zituen 1905eko abenduaren 11n.

Alderdien agerpena

Denboraren poderioz, biltzarrean iritziaren arabera alderdiak agertzen hasi ziren. Jacques Antoine Marie de Cazalès aristokrata eta Jean-Sifrein Maury apaiza eskuinaren adarraren buru bilakatu ziren, iraultzaren oposizioa. Eskuin izena hartu zuten biltzarraren eskuinean kokatzen baitziren. Erregezale demokratek (monarchiens), Jean Joseph Mounier, Lally-Tollendaleko kontea, Clermont-Tonnerreko dukea, edo Victor Malouët, Virieuko kondea, Neckerrekin batera, Erresuma Batuaren gisako eredu konstituzional aldera mugitu nahi zuten Frantzia.

Alderdi Nazionalean, biltzarreko erdialdean edo, ezker-erdialdean, Honoré Mirabeau, Lafayette, eta Bailly zeuden lerrokatuta. Adrien Duport, Barnave eta Alexandre Lameth ikusmolde erradikalagoen ikurra irudikatzen zuten. Are ezkerrago, ia bakarrik, Arrasko legegizon bat zegoen, Maximilien Robespierre. Garai honetan Abbé Sieyèsek lortu zuen erdialdearen eta ezkerraren arteko kontsentsua eskuratu zuen araudi gehiena plazaratzeko.

Parisen, nolanahi ere, zenbait komitek, alkateak, ordezkarien biltzarrak edo hiriko barrutiek, guztiek, autoritatea aldarrikatzen zuten besteen esanak gorabehera. Klase ertaineko Guardia Nazionala ere, Lafayetteren agintepean, botere gisa agertzen joan zen, beren kabuz sortutako beste biltzarrek bezala.

Garai honetan, halaber, klub politikoak agertu ziren. Haien artean, jakobindarra nabarmendu zen, zeinek bere barruan beste klub asko bereganatu zituen. Dena den, herrikoiago bihurtuta, zenbait kidek jakobindar kluba utzi zuten, eta 89etako Kluba osatu zuten. Erregezaleek ere berea eratu zuten, lehendabizi Club des Impartiaux izenpean, eta geroago Club Monarchique bezala. Ogia banatuz jende xehearen oniritzia eskuratzen saiatu ziren arren, matxinatu ugariren jomuga izan ziren. Parisko udaleko agintariek, azkenean, klub hori 1791ko urtarrilean itxi zuten.

Konstituzioa burutzen

Oztopoak oztopo, biltzarrak konstituzioa garatzen jarraitu zuen. Justizia-egitura berria eratu zen, magistratura guztiak behin-behineko eta erregearengandik independente bihurtuz. Oinordetzako karguak, monarkia izan ezik, deuseztatu egin ziren. Gerra proposatzea erregearen esku utzi zen, parlamentuak gerra deklaratzeko azken eskumena zuen bitartean. Salerosketarako barneko muga oro bertan behera utzi zituzten, eta lan-anaidiak ezereztatu ziren: edozeinek edozein lan egiteko eskubidea lortu zuen, betiere legezko lizentzia eskuratuta. Grebak ilegal bihurtu ziren.

Nahiz eta erregea eta errege-familia 1791ko ekainaren 20an Frantzia uzten saiatu ziren (eta horregatik zaintzapean gorde zituen Biltzarrak), oraindik ere Biltzarraren gehiengoa errepublika baino monarkia konstituzionalaren alde zegoen. Egoera horretan, hitzarmen bat eskuratu zen erregeari zegokionez: Luis XVI.a estatuburua baino ez zen izango. Konstituzioari zin egin behar zion halabeharrez, eta hitza janda edota nazioaren kontra gerra eginda, de facto, abdikazioa izango litzateke.

Kinka horretan, Jacques Pierre Brissotek eskaera bat plazaratu zuen, non, nazioaren iritsiz, alde egin zuenetik Luis XVI.a ez zen jadanik errege zilegia. Egundoko jendetza bildu zen Champ de Marsen dokumentua sinatzera. Georges Dantonek eta Camille Desmoulinsek hitzaldi sutsuak eman zituzten. Biltzarrak hiriko agintariei ordena publikoa berrezar zezan eskatu zion. La Fayetteren agindupeko Guardia Nazionalak sua erabili behar izan zuen jendetza desegiteko, eta gutxienez 50 lagun hil ziren bertan. Horren ondoren agintariek klub abertzale andana itxi zituzten, baita zenbait egunkari ere, Jean-Paul Maraten L'Ami du Peuple esaterako. Danton Ingalaterrara deserriratu zen; Desmoulins eta Marat ezkutatu ziren.

Bitartean, atzerritik etorri zen mehatxu berri bat: Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadoreak, Prusiako erregeak, eta Charles-Philippe Luis XVI.aren anaiak berak Pilnitzeko Iragarpena sinatu zuten. Frantziako erregearen egoera bere egin zuten, eta askatasun osoa zein biltzarra deuseztatzeko eskatu zuten. Kontrakoa egindakoan, Frantziaren inbasioa, bere onerako, agindu zen. Baieztapen horiek Luisen egoera larriagotu zuten, kanpoko erregeen nahiak arbuiatzen baitzituzten frantziarrek.

Azkenean, indarrean jarritako legeak konstituzio batean bildu ziren, moldaketa berririk egin gabe. Erregeak onartu zuen biltzarraren aurrean, eta txalo zaparrada jaso zuen trukean. Biltzar Konstituziogileak 1791ko irailaren 29rako ezarri zuen bere agintaldiaren muga:

« Botere legegilea aldi baterako ordezkariek osatutako Biltzar nazionalaren esku uzten da, herriak libreki hautatuak, beraiek erabil dezaten, erregearen onespenarekin, aipatuko den eran.

Frantziako 1791ko Konstituzioa

»

—[9]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri

Biltzar Legegilea (1791-1792)

1791n onartutako Konstituzioaren pean, Frantziaren sistema politikoa monarkia konstituzionala zen. Erregeak hautatutako Biltzar Legegilearekin partekatu behar izaten zuen boterea, nahiz eta ministroak aukeratzeko eta betoa ezartzeko eskumena izan. Biltzarra 165 bat erregezale konstituzionalek (Feuillants), 300 bat girondinok (ezkertiar liberalak) eta jakobinok (iraultzaile erradikalak) ezkerrean, eta afiliaziorik gabeko 250 bat diputatuk.

Biltzar Legegilea 1791ko urriaren 1ean bildu zen lehen aldiz, eta urtebete geroago kaosak hartuta zegoen. Porrot horren ondorioz, estatuko altxorra hutsik, armada diziplina gabe eta herria matxinatuta geratu ziren. Hasieratik, erregeak deserriratutako nobleziaren kontrako legediari betoa ezarri zion, baita Konstituzioari zin egin ez zioten apaizei zortzi egunetan zin eragiteko aginduari ere. Urtebete baten buruan, horrelako desadostasunek ezegonkortasuna eta iraultzaren areagotzea ekarri zituzten.

Gerra

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako Iraultzako Gerrak»

Garaiko kinka politikoak Frantzia Austriaren eta bere aliatuen kontrako gerrara eraman zuen. Erregeak, atzerakoiek eta girondinoek gerra hori nahi zuten. Erregeak, eta harekin batera atzerakoi frankok, espero zuten gerrak monarkiaren ospea handituko zuela. Gainera, galtzaileak galtzaile, atarramendua atera ahal zion egoerari.

Girondinoek iraultza Europa osoan zehar hedatu nahi zuten, eta ondorioz, Frantzian bertan iraultza defendatzea eta sendotzea. Jakobino erradikalenetako batzuk baino ez zeuden gudaren aurka. Nahiago zuten etxean finkatzea iraultza, kanporatu aurretik.

Baliteke Austriako enperadoreak, Leopold II.ak, Marie Antoinette Frantziako erreginaren anaiak, gerra geldiarazi nahi izatea, baina 1792ko martxoaren 1ean hil zen. Frantziak Austriari apirilaren 20an deklaratu zion, eta Prusiak Austriarekin bat egin zuen hainbat aste geroago. Prusiak Frantzia inbaditu zuen, erresistentzia txikia aurkitzen zuela, harik eta Valmyko batailara arte (1792ko irailaren 20a). Orduko, Frantzia kalapitan zegoen, eta monarkia iraganaldiko kontua baino ez zen jada.

Krisialdi konstituzionala

 
Tuileries jauregia hartzen.

1792ko abuztuaren 10eko gauean, Parisko Komunak erakunde iraultzaile berriak babestuta, matxinoek Tuileries Jauregia hartu zuten. Erregeak eta erreginak preso amaitu zuten. Biltzar Legegilearen sasoi azkar batean, monarkia ezeztatu zen. Diputatuen heren bat baino ez zegoen bertan, ia guztiak jakobinoak. Honela hasi zen geroago Izu Garaia deituko zitzaion aroa.

Komunak taldeak bidali zituen espetxeetara triskantza egitera. Frantziako beste hirietara gutun bat igorri zuen Parisko ereduari jarrai ziezaioten gonbitea egiten. Biltzar Legegileak erresistentzia eskasa eskaini ahal zion. Gobernu nazionalaren geratzen zen apurra Komunaren esku geratu zen edozein ekimen hartu ahal izateko.

Egoera honek iraun zuen harik eta Konbentzioa bildu zen arte (1792ko irailaren 20ra arte) konstituzio berri bat idazteko helburu zuela. Franziako de factoko gobernu berri honek, hurrengo egunean monarkia deuseztatu zuen. Data hori, geroago, Frantziako Egutegi Iraultzailearen Lehenengo Urtearen hasierarekin batu zen.

Konbentzio Nazionala (1792-1795)

Sakontzeko, irakurri: «Konbentzio Nazionala»

Girondinoak eta jakobinoak aurrez aurre

 
Erregearen heriotza.

Hastapenean girondinoek menderatzen zuten Konbentzioa. Erregearen kontrako epaiketa saihesten saiatu ziren, kontra-iraultza eta Europako monarkien nahigabea ez areagotzearren. Nolanahi ere, 1792ko azaroaren 20an, erregearen kutxa sekretuan aurkitutako dokumentuek prozesua saihestezina bihurtu zuten, Luis XVI.aren traizioa ukaezina baitzen. Epaiketa abenduaren 10ean hasita, errege erruduntzat jo zuten argi eta garbi (693 boto alde eta 28 boto aurka). Heriotz zigorra ez zen hain nabarmenki ezarri, 366 boto 334ren aurka. Erregea, 1793ko urtarrilaren 21ean gillotinatu zuten. Erregina urriaren 16an.

Exekuzioak erantzun epelak eragin zituen Frantzian eta beroagoak atzerrian. Izan ere, Europako erregeek Lehenengo Koalizioa osatu zuten 1793ko otsailean. Horri aurre egiteko, otsailaren 24an, girondinoek 300.000 gizon errekrutatu zituzten armadarako. Honek landa-matxinadak sortu zituen Alsazian, Bretainian eta beste hainbat tokitan, zein bortizki utzi zuten bertan behera.

Vendéeko Gerra martxoaren hasieran hasi zen, nobleak, zin egin ez zuen apaizteria eta laborari nahigabetuak batu baitziren. Girondinoek Osasun Publikoko Komitea eta Epaitegi Iraultzailea onartzeko beharra izan zuten arazo horiei aurre egiteko. Dena den, gerraren porroten eta prezioen igoeren aitzinean, sans-culottes zeritzonak (langile txiroak eta jakobino erradikalak) matxinatu ziren Parisen 1793ko maiatzaren 31ren eta ekainaren 2ren bitartean. Jakobinoak horretaz probestu ziren boterea bereganatzeko. Probintzietan kontrakoa gertatu zen, Marseillan edo Lyonen esaterako, girondinoek tokiko jakobinoak atzeman zituzten.

Errepublika kolokan

 
Maraten heriotza (Jacques-Louis Davidek margotua).

Jakobinoek boterea lortu zutenean, Errepublikak arrisku franko zituen. Vendéeko altxamendua, monarkiko bihurtuta nobleen eskutik, mendebalderantz hedatu zen. Saumur eta Angers 1793ko ekainean hartu zituzten, Nantesek eutsi zuen bitartean. Parisko errepresioa ekidin ahal izan zuten girondinoek departamenduetan hiriburuko gobernuaren aurka altxatzea eskatzen zuten. Uztailaren 13an, Marat Charlotte Corday federalistak erail zuen. Frantziako mugetan Espainiako, Piamonteko, Prusiako, Austriako eta Ingalaterrako armadek aurrera egiten zuten. Horren guztiaren aurrean, jakobinoek, sans-culottesen presiopean, neurri erradikalak ezartzeari ekin zioten.

1793ko ekainean, Konbentzioak konstituzio demokratikoa eta dezentralizatua bozkatu zuen, erreferendumen bidez onetsita. Benetako herri-burujabetzaren alde egin zuen sufragio unibertsaleko hauteskunde ohikoak bultzatzen baitzituen. Hala ere, konstituzio hori ez zen sekula indarrean jarri. Abuztuaren 10ean, Konbentzioak bakera arte utzi zuen bertan behera konstituzioa.

Biltzarretik ateratako erakunde beterazle nagusia Osasun Publikoko Komitea izan zen. 1793ko apirilean sortua, Danton horren buru izan zen ekainaren 10era arte. Hilabetero aukeratzen ziren 12 kidez osatuta, legeen ekimena, botere beterazlea eta funtzionarioen izendatzeko gaitasuna zeuzkan bere gain. Robespierre buru nagusia bilakatu zen, nahiz eta kide bakoitza arlo batez arduratu.

Konbentzioak Jacques-René Hébert buru zuten Parisko sans-culottes erradikalen presioari aurre egin behar izan zion. Konbentzioa hartuta, 1793ko irailaren 4an eta 5ean, armada iraultzailearen eraketa eragin zuten, kontra-iraultza erreprimitzeko. Honen ondorioa, Izualdia eratu zen.

Errepublika salbatzeko neurriak

Gerrari aurre egiteko, 1793ko abuztuaren 23an, gazte ezkongabe guztiak armadara bidaltzeko eskubidea bermatu zen. Gainerako frantziarrek ere laguntza eman behar zuten, harresiak sendotuz edo gerrarako beste eginkizunetan. Nazioaren ekonomia osoa gerrari begira jarri zen. Azkar, 1.000.000 hiritarreko armada antolatu zen. Eskarmentu eza gorabehera, soldadu berrien suhartasunak lehengo garaipen militarrak ekarriko zizkion Frantziari.

Kontra-iraultzari aurre egiteko, Izualdia deritzona abian jarri zuten, susmagarrien legea onartzean 1793ko irailean. Susmagarrien zerrenda luzea zen oso: nobleak, barrukoak zein kanpokoak; zin egin ez zuten apaizak; federalistak... Bakera arte ziren espetxeratzekoak. Sans-culottesek menderatzen zituzten herri-elkarteek polizia eta ikuskatzeko ardura jaso zuten.

Batez ere hornitzeko arazoak, janarien prezioen igoera eta monetaren debaluazioa zirela eta, hirietako biztanleriaren nahigabeari aurre egiteko, Osasun Publikoko Komiteak izu ekonomikoa abiarazi zuen. Uztailaren 27an, saldu ordez, ondasunak biltzen zituztenen aurka heriotz zigorra ezarri zuten. Irailean, gehiengo prezioen legearen arabera, salneurriak 1790ekoan geratu ziren, % 30 hazita. Diruaren (assignat) egonkortasuna bermatu zen. Hala ere, hirietan hornitzeko arazoak ez ziren amaitu.

Borondatean oinarritutako politika horrek Errepublika salbatu zuen. Gerran, 1793ko irailaren amaieratik aurrera, Lehenengo Koalizioko atzerriko armadak mugetatik kanpo aterarazi zituzten. Matxinada federalista bertan behera utzi zen, Toulonen izan ezik, non ingelesen laguntza izan zuten. Vendéen ere garaipenak eskuratu zituzten katoliko eta monarkiazaleen aurka. Hor, errepresioa izugarri izan zen. Jean-Baptiste Carrierrek, gobernuko ordezkariak, 1793ko abendutik 1794ko otsailera, milaka lagun hilarazi zituen Nantesen. Fusilamenduak ohikoak izan ziren. Herrietan, zibilak eta matxinatuak bereizi gabe, etxeak erre eta herriak suntsitzen ziren, triskantza handiak eraginez.

Dekristautasunaren aldeko neurriak estatu osora zabaldu ziren. Berdintasunaren izenean, estatuak, gurutzeak eta abar eraitsi ziren. 1793ko urriaren 5ean, egutegi errepublikarra jarri zen martxan. Azaroaren 7an, Parisko artzapezpikuak dimititutakoan, Konbentzioko apaiz guztiek gauza bera egin zuten. Ezkontzera behartu zituzten apaiz errepublikarrak. Elizak itxi ziren. Iraultzaren martirien gurtza bultzatu zen. Azaroaren 10ean, Arrazoiaren besta ospatu zen Parisko Notre-Dame katedralean.

Robespierre eta Izualdia

Sakontzeko, irakurri: «Izu Garaia»

Robespierren ekimenean, salbuespen-gobernua ezarri zen 1793ko abenduan. Konbentzioak botere guztiak hartu zituen. Probintzietan bidegabekeriak galaraztearren, ordezkarien boterea mugatu zuten. Dekristautasuna eten nahian, ateismoaren kontra egin zuen Robespierrek. Gurtzen askatasuna bermatu eta arimaren hilezkortasuna onartu zuen dekretuen bidez.

Parisen, Konbentzioaren gainean sans-culottesek zeukaten eragina murrizten ahalegindu zen Osasun Publikoko Komitea. Jakobinoen alde ezkertiarrena suntsitzeko asmoz, 1794ko martxoaren amaieran, haren buru nagusiak, Hébert, Jacques Roux eta Varlier, besteak beste, hilarazi zituen. Apirilean, jakobinoen alde eskuindarra garbitu zuten. Georges Jacques Danton eta bere taldekoak gillotinatu zituzten. Fabre d'Eglantine, egutegi iraultzailearen sortzailea, eta Camille Desmoulins, Robespierreren laguna izanda ere, gillotinatu egin zituzten.

Izualdia probintzietan apaltzen zen heinean, Parisen areagotu zen legedi baten bidez eta Izualdi Handiari hasiera emanez. Epaitegi Iraultzailean epaiketa politikoak ugari izan ziren, Iraultzaren etsaiaren definizioa zabala izanik. Lekukorik ezta abokaturik gabe, bi irtenbide besterik ez ziren posible: edota askatasuna edota heriotza. Honela Izualdi Handia hasi zen. Zetozen asteetan, 1.400 lagun baino gehiago gillotinatu zituzten Parisen.

Gerran, 1794ko udaren hasieran, gerra-ahalegin itzelak lehendabiziko emaitzak ekarri zituen. Fleurusko garaipenari esker (1794ko ekainaren 26an), Belgika berriro hartu ahal izan zuen Frantziak. Hartutako eskualdeetatik ondasunak eta janariak Frantziara eraman zituzten.

Bitartean, Robespierrek gero eta arerio gehiago zituen Konbentzioko eta Parisko politikarien artean. Botere osoa bereganatu nahi zuelako zurrumurruak zabaldu ziren. Azkenean, Robespierrek aipatu ez zituen politikarien kontra garbiketa berria egiteko mehatxua luzatutakoan, 1794ko uztailaren 27an, salatu eta atxilotu zuten. Parisko Komunak askatu zuen, baina haiekin sans-culottesek bat ez egitean, Konbentzioak tropak bidali zituen berriro atzemateko. Hurrengo egunean, uztailaren 28an, gillotinatu zuten, bere aldeko batzuekin batera. Izualdia amaiturik zegoen.

Konstituzio berria 1795eko abuztuaren 17an onetsi zuen Konbentzioak, eta irailean herriak berretsi. Indarrean irailaren 26an sartzean, erregimen berri bat sortu zuen: Zuzendaritza (Directoire).

Direktorioa (1795-1799)

Sakontzeko, irakurri: «Direktorio (Frantzia)»

Konstituzio berriak Zuzendaritza (frantsesez: directoire) sortu zuen, baita Frantzian bi biltzar zituen lehendabiziko sistema ere. Ganbera horiek (le Conseil des Cinq-Cents, Bostehunen Kontseilua) 500 ordezkari eta 250 senatari (le Conseil des Anciens, Zaharren Kontseilua) zituzten. Botere betearazlea Zuzendaritzako bost "zuzendariengan" zetzan.

Zuzendaritza ezartzean, Iraultzak amaiturik iruditu ahal zuen arren, ezegonkortasun politikoa ez zen desagertu. Izan ere, konstituziogileek biltzar berrien bi herenak Konbentziotik hautatu behar zirela ezarri zuten. Hainbat eskualdek, berriz, ordezkari erregezaleak aukeratu zituzten. Alderdien artean izandako triskantzek ez zioten hitzarmenari biderik ematen. Monarkiaren itzulera bultzatzen zutenek 1797ko martxoko hauteskundeak irabazi zituzten. Irailean, ordea, errepublikar moderatuek estatu-kolpe baten bidez bost zuzendarietatik bi kendu zituzten, 177 ordezkarien hautaketa baliogabetzeaz gain. 1798an, hauteskundeak jakobinoek irabaztekotan, kontseiluek barrutien erdiko ordezkariak izendatzeko ahalmena eman zieten euren buruei. Moderatuek boterean jarrai zuten, baina guztiz deslegitimatuta.

Gerrari dagokionez, Frantziako armadek aurrera egin zuten. 1796aren hasieran, Austria bakea sinatzera behartzearren, Alemanian zeharkako ofentsiba burutu zuten frantziarrek. Hala ere, Napoleon Bonaparte jeneral gaztea buru zuen Italiako armadak ustekabe handiena eman zuen. Honela, Austriak Campo Formioko bakea sinatzera beste irtenbiderik ez zuen. 1797 eta 1799 bitartean, Italiako penintsula ia osoan, Frantziak "errepublika ahizpak" sortu zituen, Frantziako erregimena eta instituzio berdintsuak ezarriz. Zuzendaritzari egoera ekonomikoa arintzeaz gain, garaipenek armadaren botere gero eta handiagoa ere ekarri zuten. Barneko tirabiren epaile Bonaparte bilakatu zen.

Botere goseak egonda, politikariek Napoleon Egiptora bidali zuten, Erresuma Batuaren Indiarako bidea oztopatzera. Horretaz gain, Erresuma Batua, Errusiarekin batera, urduri sentitzen hasia zen "errepublika ahizpen" ugaltzearekin. Iraultza hedatzearen eta Europa menpeko bihurtzearen beldur ziren. Bi estatu horiek Bigarren Koalizioaren sorreraren muina izan ziren.

Zuzendaritza Napoleonek emandako 1799ko azaroaren 9ko estatu-kolpearekin amaitu zen. Kontsulatua ezarri zen bere ordez. Hiru kontsul agintearen erpinean egon arren, bakarrak (Napoleonek hain zuzen) zeukan benetako boterea. Bide horretan, 1804an Bonapartek bere burua enperadore izendatu zuen, eta legez Errepublika bukatu zen.

Iraultzaren ondorioak

Sakontzeko, irakurri: «Frantziako Iraultzaren eraginak»

Iraultzaren ondorioak asko eta ugariak izan ziren eta garrantzi itzela izan dute eta daukate oraindik, horietako askok gure gizartearen oinarria dira eta:

  • Politikaren aldetik aldaketa eta erreforma garrantzitsu asko egin ziren. Lehenengoa Antzinako erregimenaren desagerpena da. Honek itzeleko aurrerakada ekarri zuen gaurko gizartea osatzera bidean, hainbat printzipio demokratiko ekarri zituelako berarekin. Alde batetik absolutismoa guztiz desagertu zen, eta momentu batetik aurrera monarkia ere bai. Horrekin batera, konstituzio idatzia etorri zen, hau da, estatuko antolaketari buruzko alde guztiak erregulatzen zituen lege nagusi bat edo oinarrizko lege legedia. Ondutako konstituzioetan, puntu komunak eta esanguratsuak egon ziren, ondoko hauek esaterako: botere banaketa hiru multzotan, legegilea, betearazlea eta judiziala, haien artean independenteak izan behar zirenak; ordezkapen batzarrak edo, beste modu batean esateko, herritarrek, sufragio edo bozketa bitartez (bai zentsatarioa, bai gizonezko unibertsala) aukeratutako ordezkariz osatutako politika edo gobernu erakundeak. Azken honek argi uzten zuen herriaren subiranotasunaren ideia, orain boterea herritik gobernuetara zihoalako, herria (edo honen zati bat) baitzen gobernuak aukeratzeko eta kentzeko eskubidea zuen bakarra. Beste alde batetik, gizonen arteko lege berdintasuna eta estatuaren batasuna areagotzea lortu zuen, honen legeak lurralde guztian zehar homogeneizatuz. 'Hiritartasuna' sortu zen, legeek berdindutako nazioaren ideia.
  • Administrazioari begira itzelezko aldaketak egon ziren baita ere. Alde batetik, ordu arte zeuden konderri, jaurerri, dukerri edo bestelako jurisdikzioak deuseztatu ziren eta Errepublika berriko lurraldea departamentutan zatitu zen. Horrez gainera, administrazioa oraindik gehiago zentralizatu zuten, eta 'nazio' berrirako Kode Zibila sortu. Estatua laiko bihurtu zen, hau da, estatuaren eta elizaren arteko desberdinketa osoa egin zen. Beste alde batetik, hainbat erakunde berri sortu ziren. Estatuaren finantza sistema guztiz berrantolatu zen, eta Frantziako Bankua eta frankoa diru mota sortu zen berrantolaketa honetan. Justizia nazionala ere sortu zen estatu osoan justizia modu berdinean banatzeko inolako bereizketarik gabe, eta modu berean Armada Nazionala sortu zen Nazioaren interesak defendatzeko. Ezaugarri horiek Frantziako Erresuma nazio bihurtuko zuen frantses estatu berriaren funtsa osatu zuten, ideologikoki frantses nazionalismoa.
  • Aldaketa ekonomikoei dagokienez, burgesiaren interesak defendatzen zituzten erreformak izan ziren gehienak. Hauen artean, burgesek hainbeste eskatzen zuten ekonomia askatasuna aldarrikatu zen, eta horretarako gremioak eta edozein langile elkarte deuseztatu zen. Horrez gainera, jabegoa eskubide sakratua bihurtu zen, eta lurren birbanaketa bat egon zen: elizaren eta emigratuen lurrak saldu ziren, eta burgesia eta nekazaritzako jaunak izan ziren berrantolaketa horretan onuradun handienak. Zergak biltzeko modu berria ere sortu zen, bertan estatuak zuzenean hartzen zituen zergak, eta horiek teorian hiritar guztiei itzuliko zitzaizkien haien egoera ekonomikoaren arabera.

Egin ziren erreformen ondorioz, agertu zen gizartea guztiz ezberdina izan zen. Estamentu Gizartearen edozein ezaugarri guztiz ezabatu zen.Horren ondorioz, araudi feudala deuseztatu zen, pribilegioak desagertu ziren, eta hiritar (gizon) guztien arteko berdintasuna aldarrikatu. Horrelako gizartea desagertzean, Klase Gizartea deritzona agertu zen. Hau pertsona bakoitza bere trebetasunaren ondorioz irabazitako lorpenen arabera “sailkatzen” zituen pertsonak. Gizarte hau aurrekoa baino askoz mugikorragoa zen, hau da, askoz errazago zen klase batetik bestera pasatzea. Beste alde batetik, gizonaren eta hiritarraren eskubideen aldarrikapena egin zen. Bertan, gizon guztiei onartzen zitzaizkien oinarrizko eskubideak modu ofizialean. Azkenik, ondorio intelektualen artean, merkataritzan eta ekonomian ere eragin handia eduki zuen pisu eta neurrien berdintasuna egon zen, sistema metriko dezimala hartu zutenean. Beste alde batetik, hezkuntza nazionala eta kultura sustatzeko hainbat erakunde sortu ziren. Haien artean eskolak, lizeoak eta goi-eskolak egon ziren; baita liburutegi nazionala eta museoak ere.

Iraultza eta emakumeak

Emakumeek kaleak okupatu zituzten matxinadaren aurreko asteetan, eta protagonista izan ziren Iraultzaren hasieran. 1789ko urriaren 5ean emakumeak abiatu ziren, gizonekin batera, Versaillesera erregearen bila. Hala ere, elkarte iraultzaileek altxamendua zuzendu zutenean, emakumeak baztertuta geratu ziren eztabaida eta erabakitzeko guneetatik, herri armatutik -guardia nazionaletik-, tokiko batzordeetatik eta elkarte politikoetatik.

Batzar politikoetan parte hartzerik ez zutenez, jendeari irekitako tribunetan hartu zuten hitza, eta emakumeen klubak sortu zituzten, legeak eta egunkariak, irakurri eta eztabaidatzeko. Ospetsuenen artean Egiaren Lagunen Elkarte Patriotiko eta Ongintzakoa (1791-1792) zegoen, Etta Palmek sortua, non neskato pobreentzako hezkuntza, dibortzioa eta eskubide politikoak eskatzen ziren.

Iraultzaile nabarmenduenen artean antzerkigile eta aktibista politiko bat zegoen, Olympe de Gouges, feminismoaren aitzindaritzat jotzen dena, zeinak Emakumeen eta Herritarren Eskubideen Aldarrikapena (1793) idatzi baitzuen, gizonen eta emakumeen eskubideak parekatzearen aldeko argudioak metatuz. Olympe de Gougesek aurre egin zion Robespierreri. De Gougesek "Pronostic de Monsieur Robespierre pour un animale amphibie"[10] gutuna argitaratu zuen. De Gougesen etsaiek azpijoko sediziosoak leporatu zizkioten. Emakumea epaitu zuten eta hiltzera kondenatu zuten. Gillotinatua izan zen.

1793ko irailaren 30ean, emakumezkoen klubak debekatu ziren. 1794an, emakumeek edozein jarduera politikotan parte hartzea debekatzeari ekin zitzaion, eta 1795eko maiatzean, Konbentzioak debekatu egin zien emakumeei batzar politikoetan parte hartzea, eta agindu zien beren etxeetara erretiratzeko.[11]

Azkenik, 1804an onartutako Napoleonen Kodeak emakumeen porrota finkatu zuen: Askatasuna, Berdintasuna, Senidetasunaren aldeko borrokan, hiru tasun horiek gizonezkoentzat gordeta zeudela irudikatzen baitzuen.[12][13]

Kronologia

Ikus, gainera

Beste iraultza batzuk

Biografiak

Erreferentziak

  1. ↑ (Ingelesez) Andress, David. (1999-06-12). French Society in Revolution, 1789-1799. Manchester University Press ISBN 9780719051913. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  2. ↑ Frey, Linda.. (2004). The French Revolution. Greenwood Press ISBN 0313017085. PMC 57414301. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  3. ↑ Palmer, R. R. (Robert Roswell), 1909-2002.. (2002). A history of the modern world : to 1815 [sic. ] (9th ed. argitaraldia) A.A. Knopf ISBN 0375413987. PMC 48469101. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  4. ↑ Nationalism in the age of the French Revolution. Hambledon Press 1988 ISBN 0907628974. PMC 17952792. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  5. ↑ David A. Bell. (2007-01-12). The First Total War. Houghton Mifflin (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  6. ↑ The French Revolution in global perspective. Cornell University Press 2013 ISBN 0801467470. PMC 835374589. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  7. ↑ The global ramifications of the French Revolution. Cambridge University Press 2002 ISBN 0521524474. PMC 49737523. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  8. ↑ Fehér, Ferenc, 1933-1994.. (2003). The French Revolution and the birth of modernity. EScholarship, the California Digital Library PMC 223653530. (Noiz kontsultatua: 2019-10-13).
  9. ↑ a b Kondaira. .
  10. ↑ «PRONOSTIC SUR MAXIMILIEN ROBESPIERRE PAR UN ANIMAL AMPHIBIE - Olympe de Gouges» www.olympedegouges.eu (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. «El papel de la mujer en la Revolución Francesa» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) Caine, Barbara; Sluga, Glenda. (2000-06-24). Género e historia: mujeres en el cambio sociocultural europeo, de 1780 a 1920. Narcea Ediciones ISBN 978-84-277-1321-5. (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Glenda Sluga &, Barbara Caine. (2000). Género e historia : mujeres en el cambio sociocultural europeo, de 1780 a 1920. Narcea ISBN 84-277-1321-5. PMC 45385423. (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Frantziako_Iraultza&oldid=9925622"(e)tik eskuratuta