Wikipedia

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena

Independentzia aldarrikapena

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena (ingelesez: United States Declaration of Independence[oh 1]; testuaren izenburuan The unanimous declaration of the thirteen United States of America[oh 2]) Bigarren Kongresu Kontinentalak Pensilvaniako Ganbera Estatalean (orain Independentziaren Aretoan), 1776ko uztailaren 4an Britainia Handiarekin gerran zeuden Hamahiru Koloniek idatzitako agiria da[oh 3]. Agirian esaten da hamahiru estatu subirano eta independente berri bezala definitzen zutela euren burua, eta jada ez zuten britainiar nagusitasuna onartzen[8]; horren ordez, nazio berri bat osatu zuten: Ameriketako Estatu Batuak. John Adams independentzia-prozesuari ekin zion politikarietako bat izan zen, uztailaren 2an Kongresuak oposiziorik gabeko osoko bilkuran onartutakoa. Batzorde bat (Bosten Batzordea) adierazpen formala idazteaz arduratu zen, eta Kongresuak bi egun geroago bozkatu zuen.

Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena
Jatorria
Egilea(k)Thomas Jefferson eta Timothy Matlack (en) Itzuli
Argitaratze-data1776
IzenburuaA Declaration by the Representatives of the United States in America, in General Congress assembled.
Jatorrizko herrialdeaBritainia Handiko Erresuma
Ekoizpen lekuaHamahiru Koloniak
Ezaugarriak
Hizkuntzaingelesa
Egile-eskubideakjabetza publiko eta jabetza publiko
Kokapena
LekuaIndependence Hall
Fikzioa
Erabiltzen dumetodo axiomatiko
Historia
Gertaera nabarmenaksinatzea — Independence Hall
kronologia
Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena →Articles of Confederation (en) Itzuli

Adamsek batzordea konbentzitu zuen Thomas Jeffersonen esku utz zezan dokumentuaren jatorrizko zirriborroa idazteko lana[9], Kongresuak azken bertsioa editatu zuen bitartean. Adierazpena, funtsean, azalpen formala zen zergatik hautsi zituen Kongresuak Britainia Handiarekin zituen harreman politikoak uztailaren 2an, Estatu Batuetako Iraultza piztu eta urtebetera baino gehiagora. Hurrengo egunean, Adamsek Abigail emazteari idatzi zion: «1776ko uztaileko bigarren eguna Amerikako historiako garairik gogoangarriena izango da». Hala ere, Independentziaren Eguna bi egun geroago ospatzen da, egun horretan onartu baitzen aldarrikapena.

Uztailaren 4an —testua berretsi ondoren—, Kongresuak Adierazpena hainbat modutan zabaldu zuen. Hasiera batean, John Dunlapen bolantean argitaratu zen[10], oso zabaldua eta jendeak irakurtzen zuena. Inprimaketa honetarako erabilitako jatorrizko kopia galdu egin da eta baliteke Jeffersonen esku egon izana[11]. Adams eta Benjamin Franklinen zuzenketen jatorrizko zirriborroa eta Jeffersonek Kongresuan egindako aldaketei buruz egindako ohar gehigarriak Kongresuko Liburutegian gordetzen dira. Deklarazioaren bertsiorik ezagunena —agiri ofizialtzat jotzen den kopia sinatua— Washington D. C.ko artxibo nazionaletan dago ikusgai. Eskuz idatzitako kopia hori uztailaren 19an eskatu zuen Kongresuak, eta abuztuaren 2an sinatu zen[12].

Deklarazioaren edukia eta interpretazioa ikerketa akademiko askoren xede izan dira. Adibidez, dokumentuak Estatu Batuen independentzia justifikatzen zuen, Jurgi III.a erregearen aurkako aldarrikapen kolonialak zerrendatzean, eta zenbait eskubide natural eta legezko aldarrikatzen zituen, iraultza-eskubidea barne. Independentzia iragartzeko jatorrizko eginkizuna bete ondoren, Adierazpenaren testuari buruzko aipamenak gutxi izan ziren hurrengo urteetan. Abraham Lincolnek bere erretorikaren (1863ko Gettysburgeko diskurtsoan bezala) eta bere politiken ardatz egin zuen. Harrezkero, giza eskubideen aldarrikapen ezagun bihurtu zen, batez ere bere bigarren esaldiagatik: "Bistakoak direlako eutsiko diegu egia hauei: gizon guztiak berdin sortuak direla; Sortzaileak eskubide besterenezinak ematen dizkiela guztiei; besteak beste bizitza, askatasuna eta zoriontasunaren bilaketa.", ingelesezko esaldirik ezagunenetako bat dena[13] eta «Estatu Batuetako historiako hitzik ahaltsuenak eta kontsekuenteenak» dituena[14]. Pasarteak eredu moral bat irudikatu zuen, Ameriketako Estatu Batuek betetzeko ahalegindu behar zutena, eta ikuspuntu hori nabarmen sustatu zuen Lincolnek. Haren ustez, Aldarrikapena bere filosofia politikoaren oinarria zen, eta Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioa interpretatzeko printzipioen aldarrikapena zen[15].

Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Aldarrikapenak antzeko beste dokumentu asko inspiratu zituen beste herrialde batzuetan, eta haren ideiek atxikipena irabazi zuten Herbehereetan, Karibean, Hispanoamerikan, Balkanetan, Mendebaldeko Afrikan eta Erdialdeko Europan 1848 baino lehenagoko urteetan[16]. Britainia Handiak ez zuen onartu bere kolonia ohien independentzia, gerra itopuntua iritsi zen arte[17]. 1783ko Parisko Itunak etsaitasunarekin amaitu zuen, eta Amerikako Iraultzaren amaiera izan zen[18][19].

Testuingurua aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Amerikako Iraultza»

Sinets iezadazu, jaun agurgarria: Britainiar Inperioan ez dago ni baino gehiago Britainia Handiarekin bat egiten duen gizon bat. Baina, sortu ninduen Jainkoaren izenean, existitzeari utziko diot Britainiar Parlamentuak proposatzen duen loturaren terminoak onartu aurretik; eta honakoa, uste dut, Amerikaren sentimendua dela.[oh 4]

— Thomas Jefferson (1775ko azaroaren 29an).[20]

Emantzipazio akta 1776ko uztailean onetsi baino lehen, Hamahiru Koloniak eta Britainia Handiko Erresuma gerran egon ziren urtebete baino gehiagoz. Bien arteko harremanak okerrera egin zuen 1763an[21]. Britainiar Parlamentuak neurri batzuk hartu zituen kolonietako zergak handitzeko, hala nola 1765eko zigiluaren legea eta 1767ko Townshenden legeak. Legegintzako organo horrek uste zuen arau horiek bitarteko legitimoa zirela koloniek bidezko kuota bat ordain zezaten Britainiar Inperioan mantentzearen kostuengatik[21].

Baina kolono askok inperioaren kontzeptu desberdina garatu zuten. Koloniak ez zeuden zuzenean ordezkatuta Parlamentuan, eta kolonoek argudiatzen zuten organo legegile horrek ez zuela eskubiderik zergak esleitzeko[22]. Eztabaida fiskal hori Britainia Handiko Konstituzioaren interpretazio britainiar eta amerikarren eta Parlamentuko agintariek kolonietan duten irismenaren arteko desadostasun handiago baten parte zen[23]. Britainiarren ikuspegi ortodoxoak —1688ko Iraultza Loriatsutik zetorrena— aldezten zuen Parlamentuak autoritate gorena zuela inperio osoan, eta, hedaduraz, Parlamentuak egiten zuen guztia konstituzionala zen[24]. Hala ere, kolonietan beste ideia bat zuten: britainiar gobernuak edo legebiltzarrak bortxatu ezin zituen zenbait oinarrizko eskubide aitortzen zituen konstituzioak[25]. Townshenden legeen ondoren, saiakeragile batzuk eztabaidatzen hasi ziren ea Legebiltzarrak jurisdikzio legitimoren bat zuen kolonietan[26]. Nazioen Mankomunitatearen sorrerari aurrea hartuz[27], 1774an, Ipar Amerikako literatoek —besteak beste, Samuel Adams, James Wilson eta Thomas Jefferson— eztabaidatzen zuten ea Parlamentuko autoritatea Britainia Handira mugatzen zen, eta koloniak —beren legebiltzarrak zituztenak— Koroarekiko leialtasunagatik soilik lotu beharko liratekeela inperioaren gainerakoarekin[28].

Kongresuaren deialdia aldatu

 
Hamahiru Koloniak 1776an.

Kolonietako Parlamentuko agintarien gaia krisi politiko bihurtu zen, 1774an organo legegile horrek lege hertsatzaileak (kolonietan lege onartezinak izenarekin ezagunak) onartu ondoren, Massachusettseko badiako probintzia aurreko urteko Bostongo tearen matxinadagatik zigortzeko[29]. Kolono askoren ustez, lege hertsatzaileak Konstituzio britainiarraren bortxaketa ziren, eta, beraz, Amerika britainiar osoaren askatasunentzako mehatxua. 1774ko irailean, Lehen Kongresu Kontinentala Filadelfian bildu zen erantzun bat koordinatzeko[29]. Batzar horretan ondasun britainiarren boikot bat antolatu zen eta legeak bertan behera uzteko eskatu zion erregeari. Neurri horiek porrot egin zuten, Jurgi III.a erregeak eta Frederick North lehen ministroaren gobernuak ez baitzuten amore eman nahi parlamentuaren nagusitasun politikoaren gaian. Hain zuzen, 1774ko azaroan, monarkak Northi hau idatzi zion: «Ukabilek erabakiko dute herrialde honen mende dauden edo [aukeratuko duten] independentzia»[29][30].

Kolono gehienek metropoliarekin adiskidetzea espero zuten, 1775eko apirilean Lexington eta Concorden gerra iraultzailea hasi ondoren ere[31][32]. Bigarren Kongresu Kontinentala Filadelfiako Pensilvaniako Estatu Ganberan bildu zen 1775eko maiatzean, eta ordezkari batzuk independentziaren zain zeuden, baina ez zen hori deklaratzeko eztabaidarik egin[32]. Kolono askok ez zuten uste Legebiltzarrak haien gaineko subiranotasuna zuenik, baina Jurgi III.ari leialtasuna ematen jarraitzen zuten, eta haien alde egitea espero zuten. 1775. urtearen amaieran, ilusioa galdu egin zen erregeak Kongresuaren bigarren eskaera errefusatu zuenean, matxinada-aldarrikapen bat egin zuenean eta urriaren 26an Parlamentuan jakinarazi zuenean matxinada zapaltzeko «atzerriko laguntza-eskaintza adiskidetsuak» hartzeko prest zegoela[33][34]. Parlamentuan gutxiengo proamerikar batek ohartarazi zuen gobernu zentrala independentziara bultzatzen ari zela[33].

Independentziaren bidean aldatu

Thomas Paineren Common Sense panfletoa 1776ko urtarrilean argitaratu zen, eta, aldi berean, argi geratu zen kolonietan erregea ez zegoela adiskidetzeko prest[35]. Paine kolonietan finkatu zen eta independentzia koloniala, errepublikanismoa monarkiaren eta haren oinordekotza-sistemaren alternatiba gisa defendatzen zituen[36][37]. Sen onak ez zuen ideia berririk sartu[38], eta, seguru asko, eragin zuzen gutxi izan zuen Kongresuan eta independentziarako arrazoietan; horren garrantzia da modu irekian hitz egitera gutxi ausartu ziren gai bati buruzko eztabaida publikoa piztu izana[39][40]. Emantzipazioaren aldeko jarrera etengabe handitu zen Paineren panfletoa argitaratu ondoren[41].

Adiskidetzerako itxaropenak kolonoen artean txikitzen hasi ziren, 1776ko hasieran sendotu egin baitzen independentziarako babes publikoa. Urte hartako otsailean jakin zuten Parlamentuan Lege Debekatzailea onartu zela. Lege horrek Estatu Batuetako portuen blokeoa ezarri zuen, eta adierazi zuen ontzi kolonialak etsaiak zirela[42]. John Adamsek —independentziaren aldeko aktibista garrantzitsua— uste zuen Parlamentuak independentzia aldarrikatu zuela Kongresuak zerbait egin baino lehen, eta Lege Debekatzailea «Independentzia-akta» gisa adierazi zuen, «Inperio britainiarraren zatitze oso bat» zela esanez[42][43]. Independentzia aldarrikatzeko laguntza are gehiago hazi zen, Jurgi III.a erregeak mertzenario alemaniarrak (30-000 inguru gerra garaian) kontratatu zituela baieztatu zenean, bere estatubatuar mendekoei eraso egiteko[44][45].

Herritarren independentziaren aldeko babes gero eta handiagoa izan arren, Kongresuak ez zuen deklaratzeko agindurik. Hamahiru gobernuk hautatu zituzten ordezkariak Kongresuan —legezkotasunetik kanpoko konbentzioak, ad hoc batzordeak eta batzar demokratikoak barne—, eta esleitu zitzaizkien eginkizunak bakarrik bete behar zituzten[46]. Beren iritzi pertsonalak edozein direla ere, ordezkariek ezin zuten independentzia aldarrikatzeko botorik eman, beren jarraibideek horretarako aukerarik ematen ez badute[47]. Izan ere, kolonia batzuek espresuki debekatu zieten beren ordezkariei neurriak hartzea Britainia Handitik bereizteko; beste batzuek, berriz, gai horri buruzko agindu anbiguoak eman zizkieten[48]. Emantzipazioaren aldeko iritzi publikoa hazi ahala, independentziaren aldekoek ordezkarien aginduak berrikustea bilatu zuten[49]. Kongresuak independentzia aldarrikatu ahal izateko, ordezkaritza gehienek baimena beharko lukete gai horren alde bozkatzeko, eta, gutxienez, gobernu kolonial batek berariaz erakutsi beharko luke bere ordezkaritza, Kongresuan independentzia-adierazpena proposatzeko[50]. 1776ko apiriletik uztailera «gerra politiko konplexua» hasi zen[51] helburu hori lortzeko[50][49].

Aginduen berrikusketa aldatu

Kongresuko ordezkarien aginduak berrikusteko kanpainaren erdian, kolono askok formalki adierazi zuten banatzearen alde zeudela estatu eta toki mailako zenbait independentzia-adierazpenetan. Pauline Maier historialariak horrelako laurogeita hamar aldarrikapen baino gehiago identifikatu zituen Hamahiru Kolonietan, 1776ko apiriletik uztailera[52]. Adierazpen horiek alde nabarmenak zituzten. Batzuk idatzizko jarraibide formalak ziren Kongresurako ordezkaritzetarako, hala nola Halifaxeko apirilaren 12ko ebazpenak, non Ipar Carolina lehen kolonia bihurtu baitzen beren ordezkariei independentziaren aldeko botoa emateko baimen esplizitua ematen[53]. Beste batzuk, berriz, gobernu britainiarrarekin ofizialki hautsi zuten legegintzako dekretuak izan ziren, hala nola Rhode Islandeko legebiltzarra, maiatzaren 4an independentzia aldarrikatu zuena (hori egin zuen lehen kolonia)[54][55]. Gainerakoak herritarren batzarretan eta konderriko bileretan hartutako ebazpenak ziren, independentziaren alde egiten zutenak; batzuk agindu judizial gisa agertu ziren, hala nola William Henry Drayton Hego Carolinako epaile presidentearen epaia: «Lurreko legeak baimena ematen dit adierazteko Jurgi III.ak, Britainia Handiko erregeak, ez duela autoritaterik guregan eta ez diogula obedientziarik zor»[56]. Aldarrikapen horietako gehienak ez dira oso ezagunak, eta uztailaren 2an Kongresu Kontinentalean onartutako eta uztailaren 4an sinatutako Adierazpenaren itzalpean geratu dira[57].

Kolonia batzuek uko egin zioten independentzia aldezteari. Erresistentziaren ardatza New York, New Jersey, Maryland, Pennsylvania eta Delaware koloniak izan ziren[58]. Independentziaren aldekoek Pennsylvanian jarri zuten arreta; izan ere, kolonia hori independentziaren aldeko kausara iraultzen bazen, besteek jarraituko zioten. Hala ere, maiatzaren 1ean, oposiziogileek Pensilvaniako Batzar Probintzialaren kontrolari eutsi zioten independentziaren auzian oinarritutako hauteskunde berezi batean[59]. Erantzun gisa, maiatzaren 10ean, John Adamsek eta Richard Henry Leek ebazpen-zirriborro bat aurkeztu zuten Kongresuan, gobernu berriak aukeratzeko «beren gaien eskakizunak [betetzeko] gobernu egokirik» gabe koloniei eskatzen ziena[60][61][62]. Mozioa aho batez onartu zen, eta John Dickinsonek ere babestu zuen —Kongresuan Pennsylvaniako fakzio anti-independentistaren liderra—; hark uste baitzuen ez zela bere kolonian aplikatzen[60].

Maiatzaren 15eko aurrekaria aldatu

Ohi bezala, Kongresuak batzorde bat izendatu zuen hitzaurrea idazteko, ebazpenaren xedea azal zezan. Batez ere Adamsek idatzia, testuak zioen ezen, Jurgi III.a erregeak adiskidetzea errefusatu zuenez, eta atzerriko mertzenarioak kontratatzen ari zenez kolonietan sartzeko, «beharrezkoa da erabat Koroaren menpeko edozein autoritate-mota ezabatzea»[60][61][63]. Adamsen hitzaurrearen helburua zen Pennsylvaniako eta Marylandeko gobernuak askatzea, oraindik ere jabe kolonialen kontrolpean baitzeuden[60][64][65]. Kongresuak maiatzaren 15ean onartu zuen idazkia, zenbait egun eztabaidatu ondoren, baina kolonietako lauk aurkako botoa eman zuten eta Marylandeko ordezkaritza bileratik alde egin zuen protesta moduan[66][67]. Adamsek uste zuen bere hitzaurrea benetan independentzia-deklarazioa zela, nahiz eta oraindik dokumentu formal gisa aurkeztu behar zen[68].

Leeren ebazpena aldatu

Azken baimenak aldatu

Egileak aldatu

Aldarrikapen honen irakurle eta egile nagusia Thomas Jefferson izan zen, gainontzeko egile eta sinatzaileen artean John Adams eta Benjamin Franklin ere bazeuden.

Oinarriak aldatu

Independentzia aldarrikatzeaz gain aldarrikapen honetan bi ideia nagusi ere bildu ziren: askatasuna eta berdintasuna. Hizkera eta kontzeptu ugari Arbroatheko Aldarrikapenetik, Ingalaterrako Jakue I.a Estuardoren Baimendutako Bibliatik eta Bill of Rights (1689) delakotik hartu zituzten.

Aldarrikapen honen arabera hamahiru estatu berriek errepublika bat osatzen zuten, adin helduko biztanleriak aukeratutako presidente eta legebiltzar baten agintepean. Hortaz, erregimen demokratiko bat ezarri, eta Oinarrizko Legedi edo Konstituzio batean biztanleen eta agintarien eskubideak eta betebeharrak finkatu ziren.

« Bistakoak direlako eutsiko diegu egia hauei. Hona hemen: gizaki guztiak berdin sortuak direla; Sortzaileak eskubide besterenezinak ematen dizkiela guztiei (besteak beste, bizitza, askatasuna eta zoriontasunaren bilaketa); eskubide horiek bermatzeko, gizakien artean gobernuak ezartzen direla, eta gobernatuen onespenetatik eratortzen direla gobernu horien botere legitimoak; gobernua erabat printzipio horien aurka badoa, berritzeko edo abolitzeko eskubidea duela herriak, bai eta printzipio horietan oinarritutako beste gobernu bat ezartzeko eskubidea ere, eta segurtasuna eta zoriontasuna lortzeko egokiena iruditzen zaion moduan antola dezakeela herriak boterea.

[...] Helburu bera duten gehiegikerien eta usurpazioen zerrenda luze batek herria despotismo absolutuaren mende hartu nahi duela adierazten badute, herriak gobernu hori boteretik botatzeko eskubidea eta betebeharra du, eta etorkizuneko segurtasunerako berme berriak ezartzekoa. Izan ere, handia izan da kolonia hauen sufrimendua; eta orain aurreko gobernatzeko era aldatzeko beharra nabaria da. [...]:

Beraz Ameriketako Estatu Batuetako ordezkariok, Kongresu Orokorrean bilduta, [...] hau jakinarazi eta aldarrikatu nahi dugu: Kolonia Batu hauek estatu aske eta independenteak direla, eta izan behar dutela eskubide osoz, [...] eta haien arteko nahiz Britainia Handiarekiko lotura politiko guztiak erabat disolbatuta daudela eta geratu behar dutela [...]

»

—Ameriketako Estatu Batuetako ordezkariek, Kongresu Orokorrean bilduta. Filadelfia, (1776),


Ondorioak aldatu

Nazio jaio berri honen patua hiru urte iraun eta estatubatuarrentzat oso latza izan zen Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Gerran argitu zen. Azkenean, 1783ko Parisko Itunean bi aldeek gerraren amaiera eta bakea sinatu, eta Britainia Handiak Estatu Batuen independentzia onartu zuen.

Oharrak aldatu

  1. ↑ "Independentzia Aldarrikapena" hitzak ez dira agertzen, berez, testuan.
  2. ↑ Irudian agertzen den kopian u letra xehez agertzen da United States esaterakoan, hau da, united States agertzen da, Estatu batuak. Boyden eta Beckerren arabera, aldaketa hauek ez dira esanguratsuak.[1] Oharretan zein zirriborroetan, Jeffersonek modu askotan idatzi zuen, adibidez United states[2] eta United States.[3]
  3. ↑ Hamahiru Koloniak ziren: Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts, Maryland, Hego Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, Ipar Carolina eta Rhode Island eta Providenceko Plantazioak[4]. Massachusetts, Rhode Island, Connecticut eta New Jersey kolonia txikiagoen batasunetik sortu ziren[5][6][7].
  4. ↑ Believe me, dear Sir: there is not in the British empire a man who more cordially loves a union with Great Britain than I do. But, by the God that made me, I will cease to exist before I yield to a connection on such terms as the British Parliament propose; and in this, I think I speak the sentiments of America.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Boyd 1999, 18 orr. .
  2. ↑ Boyd 1950, 315 orr. .
  3. ↑ Boyd 1950, 427 orr. .
  4. ↑ Young, Alfred F.; Nash, Gary B.; Raphael, Ray. (2011). Revolutionary founders: rebels, radicals, and reformers in the making of the nation. (1st ed. argitaraldia) Alfred A. Knopf ISBN 978-0-307-27110-5. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  5. ↑ Weinstein, Allen; Rubel, David. (2002). The story of America: freedom and crisis from settlement to superpower. DK Publishing ISBN 978-0-7894-8903-6. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  6. ↑ Marion Lena Starkey. (1989). The devil in Massachusetts. Anchor Books ISBN 978-0-385-03509-5. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  7. ↑ (Ingelesez) Snyder, John P. (1969). The story of New Jersey's civil boundaries: 1606-1968. Trenton: Bureau of Geology and Topography, 9 or. OCLC .23824.
  8. ↑ Doyle, Don Harrison. (2010). Secession as an international phenomenon: from America's Civil War to contemporary separatist movements. University of Georgia Press ISBN 978-0-8203-3008-2. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  9. ↑ «Digital History» www.digitalhistory.uh.edu (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  10. ↑ «Dunlap Broadside [Declaration of Independence.»] Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  11. ↑ Boyd 1976, 438 orr. .
  12. ↑ «Declaration of Independence - A History» web.archive.org 2011-06-23 (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  13. ↑ Lucas, Stephen E.. (1998). «The Rhetorical Ancestry of the Declaration of Independence» Rhetoric and Public Affairs 1 (2): 143–184. ISSN 1094-8392. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  14. ↑ Ellis, Joseph J.. (2007). American creation: triumphs and tragedies at the founding of the republic. Alfred A. Knopf ISBN 978-0-307-26369-8. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  15. ↑ McPherson, James M.. (1990). Abraham Lincoln and the second American revolution. Oxford university press ISBN 978-0-19-505542-9. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  16. ↑ Armitage 2007, 113-126 orr. .
  17. ↑ Kohn, Richard H.. (1985). Eagle and sword: the federalists and the creation of the military establishment in America, 1783 - 1802. Free Press [u.a.] ISBN 978-0-02-918350-2. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  18. ↑ Black, Jeremy. (1994). British foreign policy in an age of revolutions 1783-1793. (1. publ. argitaraldia) Cambridge Univ. Press ISBN 978-0-521-45001-0. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  19. ↑ Ritcheson, C. R.. (1983). «The Earl of Shelbourne and Peace with America, 1782-1783: Vision and Reality» The International History Review 5 (3): 322–345. ISSN 0707-5332. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  20. ↑ Hazelton 1970, 19 orr. .
  21. ↑ a b Christie & Labaree 1976, 31 orr. .
  22. ↑ Smith, Daniel A.. (1998). Tax crusaders and the politics of direct democracy. Routledge ISBN 978-0-415-91991-3. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  23. ↑ Bailyn 1992, 162 orr. .
  24. ↑ Bailyn 1992, 200-202 orr. .
  25. ↑ Bailyn 1992, 180-182 orr. .
  26. ↑ Middlekauff 2005, 241 orr. .
  27. ↑ Bailyn 1992, 224-225 orr. .
  28. ↑ Middlekauff 2005, 241-242 orr. .
  29. ↑ a b c Middlekauff 2005, 168 orr. .
  30. ↑ Ferling, John E.. (2003). A leap in the dark: the struggle to create the American republic. Oxford university press ISBN 978-0-19-515924-0. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  31. ↑ Hazelton 1970, 13 orr. .
  32. ↑ a b Middlekauff 2005, 318 orr. .
  33. ↑ a b Maier 1997, 25 orr. .
  34. ↑ «American Memory from the Library of Congress» memory.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  35. ↑ Rakove 1979, 88-90 orr. .
  36. ↑ Christie & Labaree 1976, 270 orr. .
  37. ↑ Maier 1997, 31-32 orr. .
  38. ↑ Jensen 1968, 667 orr. .
  39. ↑ Rakove 1979, 89 orr. .
  40. ↑ Maier 1997, 33 orr. .
  41. ↑ Maier 1997, 33-34 orr. .
  42. ↑ a b Maier 1997, 25-27 orr. .
  43. ↑ Hazelton 1970, 209 orr. .
  44. ↑ (Ingelesez) The American Historical Review 1982-10: Vol 87 Iss 4. Oxford University Press, UK 1982-10 (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  45. ↑ Friedenwald 1904, 67 orr. .
  46. ↑ Bancroft, George. (2005). History of the United States of America, from the discovery of the American continent. By George Bancroft.. (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  47. ↑ Friedenwald 1904, 77 orr. .
  48. ↑ Maier 1997, 30 orr. .
  49. ↑ a b Friedenwald 1904, 78 orr. .
  50. ↑ a b Jensen 1968, 671 orr. .
  51. ↑ Maier 1997, 59 orr. .
  52. ↑ Maier 1997, 48, Appendix A orr. .
  53. ↑ Jensen 1968, 678-679 orr. .
  54. ↑ Jensen 1968, 679 orr. .
  55. ↑ Friedenwald 1904, 92-93 orr. .
  56. ↑ Maier 1997, 69-72 orr. .
  57. ↑ Maier 1997, 48 orr. .
  58. ↑ Jensen 1968, 682 orr. .
  59. ↑ Jensen 1968, 683 orr. .
  60. ↑ a b c d Jensen 1968, 684 orr. .
  61. ↑ a b Maier 1997, 37 orr. .
  62. ↑ «Journals of the Continental Congress --FRIDAY, MAY 10, 1776» memory.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  63. ↑ «Journals of the Continental Congress --WEDNESDAY, MAY 15, 1776» memory.loc.gov (Noiz kontsultatua: 2023-09-12).
  64. ↑ Rakove 1979, 96 orr. .
  65. ↑ Friedenwald 1904, 94 orr. .
  66. ↑ Jensen 1968, 685 orr. .
  67. ↑ Rakove 1979, 97 orr. .
  68. ↑ Maier 1997, 38 orr. .

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ameriketako_Estatu_Batuetako_Independentzia_Aldarrikapena&oldid=9425005"(e)tik eskuratuta