Berlingo harresia
Berlingo harresia[1] (alemanez: Berliner Mauer) hormigoi armatuzko hesi bat izan zen, Mendebaldeko Berlin Alemaniako Errepublika Federaletik (RFA) inguratu zuena 1961etik 1989ra, Ekialdeko Berlinetik eta Alemaniako Errepublika Demokratikotik (RDA) bereiziz[oh 1][3][4]. Berlingo Harresia 1961eko abuztuaren 13an hasi zen eraikitzen RDAko gobernua. Hormigoizko horma handietan zehar kokatutako zaintza-dorreak zituen, eremu zabal batekin batera (geroago "heriotzaren zerrenda" bezala ezagutzen zena)[5]. Lubaki horietan, ibilgailuen aurkako lubakiak, iltze-oheak eta beste defentsa batzuk zeuden. Harresiaren eraikuntzaren asmo nagusia Ekialdeko Alemaniako hiritarrei Mendebaldera ihes egitea eragoztea zen[6].
| Berlingo harresia | |
|---|---|
| Berliner Mauer Antifaschistischer Schutzwall | |
| Inner German border Altzairuzko Oihala | |
 | |
| Kokapena | |
| Estatu burujabe |  Alemania |
| Seat of government |  Berlin |
| Koordenatuak | 52°30′16″N 13°26′28″E / 52.5044°N 13.4411°E |
 | |
| Historia eta erabilera | |
| Construction of the Berlin Wall | 1961eko abuztuaren 13a |
| Fall of the Berlin Wall | 1989ko azaroaren 9a |
| Komisarioa | Alemaniako Errepublika Demokratikoa |
| Izenaren jatorria | Berlin |
| Suntsipena | 1989ko azaroaren 9a |
| Arkitektura | |
| Materiala(k) | Hormigoi armatua |
| Dimentsioak | 3,6 ( ) m × 155 ( ) km |
| Ondarea | |
| Webgune ofiziala | |
Bloke sobietarraren propagandak Harresia bere biztanleriaren babes gisa deskribatzen zuen, RDAn estatu komunista bat eraikitzeko "herriaren borondatea eragozteko konspiratzen zuten elementu faxisten" aurrean. Agintariek ofizialki aipatzen zuten Berlingo Harresia Babes Antifaxistako Harresia zela (alemanez: Antifaschistischer Schutzwall. Mendebaldeko Berlingo gobernuak, batzuetan, "Lotsaren Harresia" bezala izendatzen zuen, Willy Brandt alkateak sortutako termino bat, harresiak ezartzen zuen mugitzeko askatasunaren murrizketari erreferentzia eginez[7]. Ekialdeko eta Mendebaldeko Alemaniaren arteko muga mugatzen zuen Alemaniako barne-mugarekin (IGB) batera, Gerra Hotzaren garaian Mendebaldeko Blokea eta Ekialdeko Blokeko estatu satelite sobietarrak banatzen zituen Altzairuzko Oihala sinbolizatu zuen fisikoki[8].
Harresia eraiki aurretik, ekialdeko 3,5 milioi alemaniarrek Ekialdeko Blokearen emigrazioaren murrizketak saihestu zituzten eta RDAtik desertatu zuten, askok Ekialdeko Berlindik Mendebaldeko Berlinerako muga zeharkatuz; handik Mendebaldeko Alemaniara eta Mendebaldeko Europako beste herrialde batzuetara bidaiatu zezaketen. 1961 eta 1989 artean, Harresiak mota honetako emigrazio ia guztiak eragotzi zituen[9]. Aldi horretan, 100.000 pertsona baino gehiago saiatu ziren ihes egiten[10], eta 5.000 baino gehiago lortu zuten. Ekialdeko Alemaniako agintariek hildako kopurua 136[11] eta 200 artean dago[12], Berlinen eta inguruetan.
1989an, Ekialdeko blokearen inguruko herrialdeetan izandako iraultzek – Polonian eta Hungarian bereziki – kate-erreakzioa eragin zuten Ekialdeko Alemanian. Bereziki, 1989ko abuztuko Picnic Paneuroparrak bilakaera baketsu bat jarri zuen martxan, eta, denbora horretan, neurri handi batean, Altzairuzko Oihala hautsi zen, Ekialdeko agintariei errepresio-politikak bertan behera uzteko presioa egin zitzaien, Berlingo Harresia erori zen eta, azkenik, Ekialdeko Blokea erori zen. Hainbat astetako istilu zibilen ondoren, Ekialdeko Alemaniako gobernuak 1989ko azaroaren 9an iragarri zuen RDAko herritar guztiek bisita zezaketela RFA eta Mendebaldeko Berlin. Ekialdeko alemaniar askok zeharkatu eta igo zuten Harresia, eta mendebaldeko alemanak batu zitzaizkien beste aldean, jai giroan. Hurrengo asteetan, oroitzapenen ehiztariak harresiaren zati batzuk erauzten joan ziren. Brandeburgoko Atea, Berlingo Harresitik metro gutxira, 1989ko abenduaren 22an ireki zen. Harresiaren eraispena 1990eko ekainaren 13an hasi zen ofizialki, eta 1994an amaitu. Berlingo Harresiaren erorketak alemaniarren bateratzerako bidea erraztu zuen, 1990eko urriaren 3an formalki gertatu zena.
Testuinguru historikoa
aldatuAlemaniaren errenditzeak, 1945eko maiatzaren 7an, bukaera eman zion Bigarren Mundu Gerrari. 1946ko martxoaren 5ean, Fultungo hitzaldian, Winston Churchillek lehen aldiz erabili zuen Iron courtain esapidea. «Behar-beharrezkoa da ingelesa hizkuntzatzat duten herrialde guztiak berehala bat egitea». Bigarren Mundu Gerraren amaieratik urtebete igaro ez zela, bazterrak astindu zituen diskurtso horrek[13].
Gudan garaile, AEBak eta Sobietar Batasuna munduko potentzia ekonomiko eta militar nagusi bihurtu ziren. Ardatzeko potentziak garaitu ostean, bloke bakoitza bere sistema ezartzen saiatu zen herrialde askatu berrietan[13]
Alemania eta Berlin, okupazio indarren mende
aldatuAzkar asko azaleratu zen Alemanian Gerra Hotza, eta bi potentzien arteko norgehiagokaren lekuko bihurtu zen lurraldea. Alemania eta Berlin lau sektoretan banatu zituzten Amerikako Estatu Batuek, Erresuma Batuak, Frantziak eta Sobietar Batasunak. Sobietar zatia zen nabarmen handiena eta hiriko ekialdeko zati osoa hartzen zuen bere gain: Friedrichshain, Köpenick, Lichtenberg, Mitte, Pankow, Prenzlauer Berg, Treptow eta Weißensee. 1947. urtean, lehen hirurek beren kontrol eremuak ekonomikoki batu eta, 1948an, AEF sortu zen, demokrazia parlamentarioa eta liberalismo ekonomikoa zuena. Alde bakarreko dibisa erreforma ere gauzatu zuten: balio handiagoko markoa jaulki zuten, sobietar eremukoaren aldean[13].
1948an, Sobietar Batasunaren eta aliatuen artean erabateko haustura izan zen. Presio neurri modura, sobietarrak ur eta lur sarbideak itxi eta Berlin bakartzen saiatu ziren. Horri aurka egiteko, Luftbrucke izenekoa (aire-zubia) sortu zuten mendebaldeko indarrek. Urtebeteko blokeo saioan, 300.000 hegaldik erregai eta elikagaiz hornitu zuten Berlin. Eraginkortasunik eza ikusirik, sobietarrek urtebete geroago blokeoa kendu eta mugak zehaztu zituzten. Handik gutxira sortu zen AED. Alemaniako muga ekialde eta mendebaldearen arteko banaketa lerroa zen. Sektoreen arteko mugak zabalik, beste aldera igarotzeko bide bakarra zen Berlin. Ehunka pertsona, estatu komunista utzi, eta mendebaldera igarotzen ziren egunero[13]. 2,5 milioi alemaniar basa ziren ekialdetik mendebaldera 1949 eta 1961 artean.
1952ko udaberritik aurrera, txarrantxarekin sendotu zuten muga. 1953an, etxegintza arloko langileek deitutako greba AEDko Gobernuaren aurkako matxinada bilakatu zen eta, 500 hiritan baino gehiagotan, manifestariak gogor zanpatu zituzten[13].
1949 eta 1961 bitartean, hiru bat milioi pertsonak utzi zuten Berlingo AEDa, eta horietako 47.533k 1961eko abuztuko lehen bi asteetan, gainera. Horrez gain, poloniar eta txekiar askorentzat Mendebaldeko Berlin mendebalderanzko pasabide bilakatu zen. Horiek, gehienetan, lan munduan ondo trebaturiko gazteak izaten zirenez, AEDaren ekonomiarako mehatxu garbia ziren.
Harresiaren eraikuntzaren aurretik, Mendebaldeko Berlingo Polizia Popularrak (Volkspolizei) "Errepublikako babestuak", susmagarriak eta kontrabandistak mendebaldera eramaten zituzten kale eta komunikabideak kontrolatzen zituen. Gainera, ekialdeko eta mendebaldeko berlindar askok merkatu beltzean erosten eta lan egiten zuten, betiko elikagaiak merkeago lortu nahirik. Ondorioz, mendebaldeko zatiaren ekonomia aurreikusia ahulduta ikusi zen.
Harresiaren eraikuntza
aldatu1961eko udan, harresi bat eraikitzeko asmoei buruzko zurrumurruak entzuten hasi ziren, eta Walter Ulbricht AEDko Estatu Kontseiluko buruak prentsaurreko bat eman zuen. Bi hilabetera, lanak hasiak ziren eta kamioien zarata etengabea zen Berlin ekialdean. Sektoreen arteko muga itxi eta iheslarien fluxua geldiarazi zuten. Aliatuen erantzunaren zain egon ziren biztanle asko, baina ez zen ezer gertatu[13]. 1961eko abuztuaren 12tik 13rako gauean, aldez aurreko abisurik gabe, harresi osoa eraiki zen, "faxisten aurkako babes harresi" bat zela argudiatuz. Polizia sozialistak gogorki babesten zuen zona bat soilik geratu zen eraiki gabe eta Mendebaldeko Berlinen sartu ahal izateko sarrerak Armada Popular Nazionaleko soldaduek itxi zituzten. Aurrena arantzadun alanbre bat jarri zuten, baina berehala benetako harresi bat altxa zen. Horrek hiria fisikoki banatu zuen; Mendebaldeko Berlin inguratzen zuenez, mendebaldeko sektoreak "irla" bat bilakatu ziren AEDren barnean.
Berlingo alkate Willy Brandtek esan zuen arabera, Mendebaldeko Berlin "AEDren saihetseko arantza" zen, bere nazioaren bihotzean zegoen estatu atzerritar baten enklabe bat baitzen. Varsoviako ituneko gainontzeko estatu kideek bi Alemanien arteko lehia garaiko bi itun militar handien arteko lehiarekin parekatu zuten. AEDko buruzagiek harresiaren helburuetako bat emigrazioa eta garun ihesa saihestea zela onartu zuten.
Harresiaren bizitzan zehar 5.000 ihesaldi zenbatu ziren Mendebaldeko Berlinera; 192 pertsona hil ziren tiroz zeharkatu nahi izatean eta beste 200 zaurituak izan ziren. Saiakera arrakastatsuen artean, 1964ko urriaren 3, 4 eta 5, mendebaldeko berlindar batzuek zulatutako 145 metroko tuneletik ihes egin zuten 57 pertsona. Porrotik entzutetsuena Peter Fechterrena izan zen. Bere lagun Helmut Kulbeikekin batera, harresia zeharkatzen saiatu zen, baina tiroz zauritua izan zen eta odolustuta hil zen mendebaldeko komunikabideen aurrean 1962ko abuztuaren 17an.
Bi zati alemaniarrak mugatzen zituen muga izatetik Europako Ekonomia Erkidegoaren (aurrerago Europar Batasuna bilakatu zena) eta Elkarren Laguntza Ekonomikorako Kontseiluaren, OTAN eta Varsoviako Itunaren, eta Gerra Hotzean aurka egiten ari ziren ideologia politikoen arteko muga izatera igaro zen. Berlingo harresiak, beraz, ekialdeko zatiko gobernuburuen mesede, langile eta atzerritar sozialisten ihes egitea saihestea izango zuen helburu, horiek isolatuz.
Harresiaren garaia
aldatu1961etik 1989ra, 165 kilometroko harresiak Berlin bakartu eta Sobietar Batasunaren barruan kapitalismoaren uharte bilakatu zuen. Mundu bananduaren ikur bihurtu zen harresia. Muga itxi osteko hilabeteetan, jende asko saiatu zen beste aldera pasatzen. Bernauer Straben eraikinak mugaren erdian zeuden. Mendebaldera igarotzeko asmoz, leihoetatik salto egin zuen jende askok. Ihesaldien ondorioz, eraikinak hustu eta mendebaldeko leihoak itxi zituzten[13].
1961: tentsio une gorena
aldatuCheckpoint Charlie kontrol pasabidean, giroa gori-gori izan zen 1961ean, tanke sobietarrak eta estatubatuarrak aurrez aurre. Funtzionario eta militarrek Berlin osoan libre mugitzeko eskubidearen gaineko akordioa urratu zuten sobietar soldaduek AEBetako militar bati muga gurutzatzea debekatu ziotenean, emaztearekin ekialdeko antzoki batera zihoala. 16 orduko tentsioaren ostean, tankeak erretiratu egin zituzten[13].
1963 - 1989: tentsioa gutxitzen
aldatu1963an, J.F. Kennedyk Berlin bisitatu eta gutxira, AED eta AEF arteko lehen igarotze baimena sinatu zuten. Lehenengo egunean, milaka pertsonak zeharkatu zuten muga, eta behin betiko erregulazio bat eskatzen hasi ziren alde bateko zein besteko alemaniarrak. 1963tik 1966ra lehenengo baimen horretaz gain beste lau akordio egin ziren arren, mugako postuak bere horretan mantendu zituzten[13].
1970ean, Mendebaldeko eta Ekialdeko Alemaniaren hurbilketa bat gertatu zen. Willy Brandt kantzilerrak Alemaniako Errepublika Demokratikoa bisitatu zuen, eta urteetako isiltasunak bide eman zion elkarrizketari: bi aldeek merkataritza harreman konplexu bat eratu zuten. Kantzilerrak Ostpolitik (Ekialdeko politika) bultzatu zuen, AED, Polonia eta Sobietar Batasunarekin harremanak hobetzeko[13].
1987an, Mikhail Gorbatxoven gobernuak Perestroikako erreforma ekonomikoak ezarri zituen. Sistema komunista berrantolatzea zuten helburu, komunismoa mantendu ahal izateko. Urte berean, agintari sobietarra gogoan, Ronald Reaganek hau esan zuen: «Gorbatxov jauna, bota ezazu harresi hau»[13].
1989 - 1991: harresiaren gainbehera
aldatu1989ko maiatzean, Hungaria eta Austria arteko mugan txarrantxa kentzen hasi ziren. 13.000 pertsona baino gehiago mugitu ziren mugaldera irailean. Erregimen komunistaren kontrako protestak areagotu egin ziren Harresiaren azken hilabeteetan. Leipzigen, harresia jausi baino hilabete lehenago, 70.000 pertsonak segurtasun indarrei desafio egin zieten. Wir sind das Volk ("Gu herria gara") lelopean diktadurari beldurra galdu ziotela erakutsi zuten[13].
Herriaren barne presioari aurre egin ezinik, aste batzuk geroago, muga zabaldu beste aukerarik ez zuen izan Alemaniako Errepublika Demokratikoak[13]. 1989ko abuztuaren 23an, Hungariak Austriarekiko mugan zituen debekuak altxa zituen eta irailean 13.000 ekialdeko alemaniarrek Hungariara emigratu zuten. 1989an AEDko gobernuaren aurkako manifestazioak hasi ziren. Erich Honecker buruzagiak urriaren 18an kargua utzi zuen eta Egon Krenzek ordezkatu zuen.
Azaroaren 9an gobernuak ekialdeko alemaniarrei bidaiatzeko debekuak arindu zituen. Gaizki ulertu baten ondoren, Günter Schabowskik debeku guztiak erretiratuak izan zirela esan zuen prentsaren aurrean eta ehunka pertsona harresira joan ziren segituan, non zaindariek ateak ireki zituzten igarobidea ahalbidetuz. Bertan zeuden soldaduek ez zeukaten horren berririk, baina hiritarren presiopean ateak ireki zituzten. Gainera, hiritar askok gaua kalean pasa zuten azaroaren 10eko goizean harresiaren irekitzera ikusi ahal izateko. Gau hartako euforiaren eraginez mendebaldeko berlindar asko harresira igo ziren, inguruko tabernek garagardoak dohainik eskaintzen zituzten, ezezagunen arteko besarkadak egon ziren...
Alemania hurrengo urtean batu zen eta AED ohia Europar Batasuneko kide izatera pasa zen.
Alemaniaren bateratzea
aldatuHarresia jausi eta 11 hilabete itxaron behar izan zuten alemaniarrek estatua bateratu arte, 1990eko udan. Irailean 2+4 agiriak sinatu zituzten Amerikako Estatu Batuek, Frantziak, Erresuma Batuak eta Sobietar Batasunak, bi Alemaniekin batera, eta estatu berriko mugak finkatu. Urriaren 3an sartu zen indarrean Bateratze Ituna. Ekialdeko eta mendebaldeko eremu izandakoen artean alde handia dago oraindik.[13]
Oharrak
aldatu- ↑ Ekialdeko Berlin Ekialdeko Alemaniaren parte ote zen ez zen nazioarteko adostasunik izan. Mendebaldeko blokea RDAtik bereizitako sobietar okupazioaren sektoretzat hartzen zuen, Sobietar Batasunak eta RDAk hiriburutzat jotzen zuten bitartean[2].
Erreferentziak
aldatu- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak
- ↑ Piotrowicz, Ryszard W.. (1997). The unification of Germany in international and domestic law. Rodopi ISBN 90-5183-755-0. PMC 36437948. (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «Untangling 5 myths about the Berlin Wall» Chicago Tribune (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ Berlin, 1961/08/31. Universal Studios 1961 (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «AmericanHeritage.com / My Brush With History» web.archive.org 2008-08-29 (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ (Ingelesez) «Berlin Wall | Definition, Length, & Facts | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «Berlin Wall: Five things you might not know» www.telegraph.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ (Ingelesez) Research, CNN Editorial. (2013-09-16). «Berlin Wall Fast Facts» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «Freedom! - TIME» web.archive.org 2007-11-21 (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ (Ingelesez) «Victims of the Wall» www.berlin.de 2020-08-19 (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «Fehlerseite | Chronik der Mauer» www.chronik-der-mauer.de (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ «Todesopfer an der Berliner Mauer | Chronik der Mauer» www.chronik-der-mauer.de (Noiz kontsultatua: 2023-04-17).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Nerea Menor, «Alemania, gudu eremu gisa», Berria, 2014-11-02
Ikus gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- Klaus Schroeder. Berlingo Unibertsitate Libreko irakasleari elkarrizketa, Berria, 2014-11-02
- Berlingo harresiaren amaieraren kronologia (azaroak 9), Berria, 2014-11-02
- DW telebista alemaniarrak Berlingo Harresia nolakoa zen azaltzen duen bideoa, ingelesez
Datuak: Q5086
Multimedia: Berlin Wall / Q5086
