Wikipedia

Xabier

Nafarroa Garaiko udalerria

Xabier[3][a] (zaraitzueraz eta erronkarieraz: Xabierre)[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 54,5 kilometrora. Altuera 452 eta 1067 metro artekoa da, eta 46,70 km²-ko azalera hartzen du. 2022 urtea 122 biztanle zituen.

Xabier
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Javier-02-Kirche-Burg-1996-gje.jpg
Xabierko gazteluko ikuspegia hegoaldetik
Xabier bandera
Bandera

Xabier armarria
Armarria

Goiburua: « Santuaren sehaska »
Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
MerindadeaEscudo de Sangüesa.svg Zangoza
EskualdeaZangozerria
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
Izen ofizialaXabierko bandera.svg Javier
Alkatea
(2019-2023)		Laura Guindano Tainta
(San Frantzisko Xabierkoa)
Posta kodea31411
INE kodea31135
Herritarraxabiertar
Geografia
Koordenatuak42°35′30″N 1°12′33″W / 42.591564°N 1.209239°W / 42.591564; -1.209239
Azalera46,7 km²
Garaiera452-1067 metro
Distantzia54,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria122 (2022: Red Arrow Down.svg −3)
alt_left 82 (%67,2)(2019) (%23) 28 alt_right
Dentsitatea2,61 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 18,6
Ugalkortasuna[1]‰ 45,45
Ekonomia
Jarduera[1]% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 0,98 (2013)
Euskara
Eremuaeremu ez-euskalduna
Euskaldunak[1][2]% 1,00 (2018: Red Arrow Down.svg %-1,6)
Datu gehigarriak
SorreraX. mendea
Webguneawww.javier.es

Xabier udalerriak bere izeneko gazteluaren inguruko lur-zerrenda txiki bat hartzen du. Gainera, Peña udalerri (egun, hutsik dago) zaharreko lurrak ditu, erabaki administratibo eta geografiko batez gehitu zitzaizkionak. Jakina, udalerriko monumenturik ospetsuena Xabierko gaztelua da, Frantzisko Xabierkoa nafar unibertsalenaren jaioterria. XX. mendean Xabiergo herria gaztelutik urrunago zegoen leku batera lekualdatu zenez, gero eta erromes gehiago zetozenez, herria sortu berria zela pentsatu ohi da, gazteluaren parean garatu zenean, X. mendetik, nahiz eta azken horrek eklipsatu. Gauzak horrela, Xabierren itxura, birkokatze horren aurretik, Erriberriren edo Martzillaren antzekoagoa zen.

Bertako biztanleak xabiertarrak dira.

IzenaAldatu

Xabier edo Xabierre beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Scaverri (922)
  • Scauierri (1036)
  • Esabierri (1040)
  • Scaberri (1040)
  • Xauierre (1055)
  • Exavierre (1055)
  • Exabirri (1061)
  • Exaverre (1063)
  • Sciaberraça (1066)
  • Saverri (1086)
  • Issauier (1237)
  • Exavierr (1359)
  • Xauierr (1366)
  • Xavier (1534)
  • Xabier (1627)
  • Zabier (1672)
  • Xabier (1712)
  • Xabierre (1801)
  • Xavier (1845)
  • Javier (1918)
  • Xabier (1966)
  • Javier (1969)
  • Xabier (1974)

EtimologiaAldatu

Xabierren izena Etxaberri izen zaharretik dator, "etxe berria" esan nahi duena ("etxa" nafarreraz "etxe" da batuaz). Bilakaera honako hau da: Exaberri > Xaberri > Xabierre > Xabier. Izena Xaberri, Chabierre d'Ara, Xabierre-Cuarnas, Xabierregai edo Xabierre-Latre bezalako herriekin lotuta dago. Izan ere, Etxeberri leku-izenak, mendebalderantz Etxabarri edo Etxebarri gisan eboluzionatu zuenak, ekialderantz Etxaberri gisan eboluzionatu zuen, eta Huescako eremuetan Xabierre eta antzekoak ageri dira.

EzaugarriakAldatu

ArmarriaAldatu

Xabierko armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Hondo gorri batez eta aurrean ilargi erdi gorakorra batez ahuspez, zilarrezkoa, karratu beltzak dituen urrezko beste baten gainean osatuta dago. Bere azpian, bi zerrenda hori karratu beltzekin, zerrenda gorri baten gainean eta karratu beltzez osatutako beste zerrenda hori baten gainean. »

Xabierko Azearitz Zarekoa (Aznárez de Sada) familiaren armarria zen. Horrela deskribatzen zen «Nafarroako armarrien Antzinako Liburuan», eta ziurrenik munduko armarririk ezagunenetako bat izango da, estanpa, intsignia, domina eta abarretan asko erreproduzituta baitago.

BanderaAldatu

Xabierko banderak Xabierko armarriko elementuak dauka hondo gorri baten gainean, koroarik eta formarik gabe.

GoiburuaAldatu

Xabierko goiburua "Santuaren sehaska" ("La cuna del santo") da. Lelo horrek Frantzisko Jatsu Azpilkuetaren jatorriari egiten dio erreferentzia, Frantzisko Xabierkoa izena jarri baitzioten. Erromatar Eliza Katolikoaren arabera, santu bat da.

GeografiaAldatu

Xabier Aragoi ibaiaren ibarrean dago, Berdungo Kanalaren eta Oibarko ibarraren artean. Zangozaldean zein Zangozerrian dago, nekazaritza-arro emankor batean, baina Leire edo Peña bezalako mendilerroetatik gertu.

MugakideakAldatu

Inguru naturala eta kokapenaAldatu

Xabier Nafarroako Foru Komunitatearen ekialdean dago, 465 metroko altueran. Udalerriak 46,7 km²-ko azalera du, Zangoza udalerriak banatutako bi zatitan banatua: Xabier udalerri propioa eta Peña udalerri-ohia.

Gaztelua bezala, haran txiki batean dago, 30 km²-koa, laukizuzena, 600 eta 900 metro bitarteko altuera duten mendilerro txikiz osatua, hegoaldeko zatian izan ezik, Undoze mendilerrotik bereizten duen lautada batekin. Bi mendilerro handi dituen eskualde batean dago, Leire mendilerroa iparraldean eta Peña mendilerroa hegoaldean. Arco ibaia, Undues-Xabierko ibar hau osatzen duena, gertu dagoen Aragoi ibaian isurtzen da.

Klima eta landarediaAldatu

Xabierreko klima mediterraneoaren eta ozeanikoaren tartekoa da, zenbat eta hegoalderago, mediterraneoagoa. Altuera zein den, aldeak nabariak dira, baina urtero, batez besteko tenperatura 13-14 °C ingurukoa da eta batez besteko prezipitazioa, 700-900mm ingurukoa.

Jatorrizko landaredia hariztiek, artediek, pagadiek eta pinudiek osatzen zuten, baina gizakiaren eragina dela eta, gaur egun zuhaixka bakan batzuk eta birlandaturiko pinuak baino ez dira geratzen.

Estazio meteorologikoakAldatu

Xabierren dagoen, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]


      Datu klimatikoak (Xabier, 1929-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 24.0 29.0 30.3 37.6 41.4 42.0 41.4 40.0 34.0 25.0 19.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.3 11.5 15.5 17.2 22.0 27.2 30.8 30.5 25.7 19.7 13.3 9.7 19.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.0 6.3 9.3 11.3 15.5 19.8 22.6 22.5 18.7 14.1 8.8 5.6 13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.6 1.1 3.2 5.3 9.1 12.3 14.3 14.5 11.6 8.5 4.4 1.4 7.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -12.0 -10.0 -12.0 -3.0 0.0 2.6 6.2 5.0 1.0 -2.0 -7.5 -12.2 -12.2
Batez besteko prezipitazioa (mm) 46.0 44.5 41.0 71.0 56.3 46.4 30.2 33.3 46.8 69.6 64.1 61.4 610.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 38.5 43.5 31.0 47.0 42.3 53.4 62.0 38.5 86.0 103.6 45.3 55.4 103.6
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.2 9.0 8.8 11.9 11.4 6.7 4.7 4.7 6.7 10.3 11.4 11.7 107.7
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.2 0.8 0.6 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.6 3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

HistoriaAldatu

Ez da posible, neurri handi batean, Xabier herriaren bilakaera historikoa bere gaztelutik bereiztea. Are gehiago, izenak gotorlekuarekin duen lotura handiak hirigunearen existentzia desagerrarazten edo ahazten du. Era berean, bizilagunak 1960ko hamarkadan eraikitako etxe berrietara joatean, herri berria izatearen sentsazioa sor dezake, nahiz eta historian gaztelua bezain luzea izan. Are gehiago, XX. mendearen hasiera arte, feudo txiki bat zen, biztanleak Xabierko jaunen zerbitzura zituena.

Erdi AroaAldatu

 
Xabierko gaztelua

Gaur egungo kokalekutik gertu, hainbat goragune daude Xabierko gainetan, Teileria, Peña eta Castellar, esaterako, ekialdean. Puntu horretan zegoen Kastro izenekoa, 621 metroko altueran eta 182 metroko perimetroarekin, eta ezponda inklinatuen gaineko harresiek babesten zuten hiru aldetan. K. a. V. mendetik biztanleria iraunkorra dagoela jotzen da. Zelta-tradizioko aztarna egiaztatuak, iberako geroko zeramikekin nahasiak, bai eta erromatarra eta sigillata terra ere. Kokapen geoestrategikoak, Leire, Rocaforte, Galipentzu, Uxue eta Sause leku interesantegarrien ikusgarritasunarekin, bizigunearen iraunkortasuna azaltzen du.[8]

X. mendean, Antso I.a Gartzeitz zangozahartarraren kanpaina garaileekin, musulmanen muga arriskutsuak Bardearantz eta Aragoi, Arga eta Ega ibaiertzetarantz aurrera egitea errazten dute, arriskua urrunduz eta Castelarreko populazioa altuerako paraje deseroso batetik erosoago batera aldatuz. Hiru dira inguruan sortu zirenak: Ull, Lerda eta hirugarren kokaleku bat, «izen esanguratsua jaso zuen: Echeberri, Echeverri, Xabierre, Xavier: "etxe berria" euskaraz» izen esanguratsua jaso zuena. 1521ean, Erronkaribarreko artzainek Castelar Xabierren kokaleku zahar gisa gogoratzen zuten.

1035ean badakigu Xabier eta eskualdea Iruñeko Erresumakoak zirela, baina Antso III.a Gartzeitzen jaraunspena, Ramirok Aragoiko lurraldea hartu zuenaren, herentziak Onsella ibaiaren ibarra hartzen zuen (Zangoza, Xabier eta Lerda barne). Egoera horrek 1076ra arte iraun zuen, Iruñeak eta Aragoik errege bakarra izan zuten arte, Antso V.a Ramiritz, eta mugak desagertu egin ziren.

1217an Xabier agertzen da arabar noblearen eskuetan, Beila leinukoa, Ladron Beila. Bere aitak, Petri Beilatz, zuzendu zuen Aragoiko erasoa Nafarroaren aurka 1198ean. Mende horretan, manerium gisa kalifikatutako gaur egungo gazteluaren eraikuntza osatu zen, Beila-Ladron familiaren jabetzako jaurerri baten erdigunea. Xabierko jaurerria izan zitekeen Petri II.a Aragoikoak zerbitzu horiengatik eman zion saria. Hainbat gorabehera eta maileguren ondoren, Antso VII.a Nafarroakoaren beraren eskuetan amaitu zuen, eta, ondorioz, Erresumaren mugak sendotzen lagundu zion.[8]

1329an, Joana II.a Nafarroakoa eta Filipe III.a Nafarroakoa erregeek immunitate-pribilegioa eman zieten. Alfontso Artiedakoarena izan zen XV. mendearen erdialdean, baina Zaretarrek, agramondarren bandoan zeudenek, indarrez berreskuratu zuten 1456n. Denborarekin, jaurerri hori, Azearitz Zarekoarena, Frantzisko Xabierkoaren amaren familian amaitu zen. Bere ama, Maria Azpilkueta, hemen jaio zen 1464an, eta, bere leinuaren oinordeko gisa, 1483an Joanes Jatsurekin ezkondu zenean, Xabierko, Azpilkuetako eta Idotzineko jaun bihurtu ziren. Nafarroa Gaztelara sartzearen aurka agertu zen familia, eta horrek gazteluaren egitura militar eta defentsiboak eraistea ekarri zuen, Cisneros kardinalaren aginduz 1516n.[9]

Aro ModernoaAldatu

 
Frantzisko Xabierrekoa

Xabierko andereak, Maria Azpilkueta andreak, Frantzisko Xabierrekoaren amak, auzi liskartsuak izan zituen zangozarrekin, ganadu, termino eta abarren kontuengatik. 1520tik aurrera Vallulada eta Valdarto terminoengatik eztabaidatzen zuten. 1522an, zangozarrek bi arte eder moztu zituzten Xabierren, Xabierko zaindariek egindako nolabaiteko haragikeriaren mendeku gisa. Era berean, Maria andrea iraindu zuten. Honek auzitegietara jo zuen, eta moztaileak kondenatu zituzten moztutako zuhaitz bakoitzeko dukerri bana ordaintzera.[10]

Felipe IV.a Austriakoak Xabier konderriaren mailara igo zuen muga, bere antzinako jaunen mesedetan. Azken Xabier gizonezkoak -Migel Xabierrekoa- bere alaba Anari utzi zion jaurerria, Zoliako bizkonde Seronemu Garrozekoarekin ezkondu eta leinu horri lotu baitzion. Bien biloba bat, Joan Garrozekoa -Leon Garrozekoa eta Xabierren semea-, izen horretako lehen kondea izan zen.

Erronkaribarreko almadiazainek, 1780an Erronkariko ibaxak Nafarroako Erresumako Gorteetara igo zuen oroigarri batetik ondorioztatzen den bezala, Xabierren Molinatz harrapakinagatik ordaintzen zuten.

Aro GaraikideaAldatu

Xabierren leinuak noblezia-tituluak pilatzen jarraitu zuen gero: Cortesko markesadoa, Granadako Ega dukerria, Lunakoa, Villahermosakoa, etab. Lekuaren eta leinuaren arteko lotura XIX. mendearen lehen erdiko iraultza liberalera arte mantendu zen, non jaurerriak desagertu egin ziren eta tituluek jurisdikzio-gaitasunak galdu zituzten.

Jabetzak askoz gehiago iraun zuen; 1889ra arte, Villahermosako dukesak, Carmen Azior Aragoikoa, gaztelua eta bere lur guztiak Jesusen Lagundiari utzi eta zaharberritze-lanei ekin zien arte. XVII. mendetik aurrera jesuiten artean hainbat proiektu sortu ziren santuaren lekuari bizitza espiritual zabalago eta ozenagoa emateko, eta dukesaren testamentuak onartu egin zuen. 1912rako zutik zeuden jesuiten eta misiolarien egoitza eta ikastetxea, Mariaren zerbitzariena eta ostatu etxe bat, basilikaz gain.[9]

Antzinako Xabier herria gaur egun gazteluaren zabalgunean dago. Herri feudala zen, Xabierko jaunena. 1964an, Jose Maria Recondo Aitak gomendatuta, eta gero eta erromes gehiago zetozenez lekua irabazteko, hirigune berri bat eraiki zen, 1965ean, gazteluaren aurrean lekua irabazteko, zaharra eraitsi aurretik.[11]

1982ko azaroaren 6an, Joan Paulo II.a aita santuak Xabier bisitatu zuen, Iberiar Penintsulara egindako lehen bisita pastoralean. Orduko hartan 80 000 erromes zenbatu ziren.[12]

DemografiaAldatu

2022 urteko erroldaren arabera 122 biztanle zituen Xabierrek.[13]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
201 409 438 289 375 171 260 303 248 241 272 354 250 184 184 158 113 119 125
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

EkonomiaAldatu

Jarduera gisa eraikuntza-arloko enpresa bakarra agertzen da. Nekazaritza-sektoreak 32 pertsona hartzen ditu, eta horietatik 15 dira jarduera nagusia. Herri txikia izanik, biztanle gehienek beste udalerri batzuetan egiten dute lan, batez ere Zangozan. Hala ere, udalerriko jarduera nagusia turistikoa da, eta kudeatu beharreko ondare kultural eta historiko handia du, besteak beste, Xabierko gaztelua eta zerbitzu turistikoak (zaharberritzea, ostatua).

PolitikaAldatu

Xabierko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Ezporogiko Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Laura Guindano Tainta da, San Frantzisko Xabierkoa zerrendako hautagai gisa aurkeztu zena.

HauteskundeakAldatu

Udal hauteskundeakAldatu

Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
San Frantzisko Xabierkoa - - - - - - - 5 5 5 5
Naparra ta Españico Escuñe - - - - - - - - 0 - -
Nafar Herriaren Batasuna - - - 5 5 - 5 - - - -
Xabierko hautesle-elkartea 5 5 5 - - - - - - - -

Foru hauteskundeakAldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 45 61,64 -
 Nafarroako Alderdi Sozialista 14 19,18 ▲ 13
 Geroa Bai 7 9,59 ▼ 0
 Izquierda-Ezkerra 2 2,74 ▲ 1
 Vox 2 2,74 -
 Ahal Dugu 1 1,37 ▼ 1
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 27 45,76 ?
 Nafarroako Alderdi Popularra 12 20,34 ?
 Geroa Bai 7 11,86 ?
 Ahal Dugu 2 3,39 ?
 Herritarrak - Herritarron Alderdia 2 3,39 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 1 1,69 ?
 Izquierda-Ezkerra 1 1,69 ?

UdalaAldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea herri berrian dago.

  • HELBIDEA: Santua kalea, 1

Egungo banaketaAldatu

Xabierko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Laura Guindano Tainta da, San Frantzisko Xabierkoakoa. Zinegotziak 4 daude:[14]

  • Roberto Gonzalez Blanco (San Frantzisko Xabierkoa)
  • Santiago Guindano Laborda (San Frantzisko Xabierkoa)
  • Maria Javier Ramirez Gil (San Frantzisko Xabierkoa)
  • Ana Perez Perez (San Frantzisko Xabierkoa)

AlkateakAldatu

1979tik, Xabierrek 4 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[15]
Alejandro Cebrian Martin[16] 1979 1983 Xabierko hautesle-elkartea
Angel Cipres Esparza[16] 1983 1991 Xabierko hautesle-elkartea
Angel Cipres Esparza[16] 1991 1999 Nafar Herriaren Batasuna
Angel Cipres Esparza[16] 1999 2003 kudeaketa-batzordea
Angel Cipres Esparza[16] 2003 2007 Nafar Herriaren Batasuna
Maria Jose Guindano Laborda[17] 2007 2019 San Frantzisko Xabierkoa
Laura Guindano Tainta[18] 2019 jardunean San Frantzisko Xabierkoa

GarraioaAldatu

La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Uztarroze eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:

KulturaAldatu

EuskaraAldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Xabier atzerakada-eremuan sailkatu zen: han, euskarak hain atzerakada handia izan zuen, non bertako hiztunik apenas geratzen zen.[19]

Koldo Zuazok, 2010ean, Xabier ez-euskal eremuan sailkatu zen.[20]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Xabier eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 2,44k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 2,60k eta 2018n % 1,00k.

JaiakAldatu

Ondasun nabariakAldatu

Ikus zerrenda: «Xabierko kultura ondasunak»

Xabiertar ospetsuakAldatu

Herri senidetuakAldatu

Xabier ondorengo herriekin senidetuta dago:

IrudiakAldatu

OharrakAldatu

  1. ↑ /ʃaβ̞iéɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban
  2. ↑ /ʃaβ̞iére/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Xabier - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Xabier» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Xabierreko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. ↑ a b Fortún, Luis Javier. (2012). Castillo de Javier : historia y arte. (1. ed. argitaraldia) Gobierno de Navarra, Departamento de Cultura, Turismo y Relaciones Institucionales ISBN 978-84-235-3299-5. PMC 780947696. (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  9. ↑ a b Nafarroako Entziklopedia Handia | XABIER. (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Xabier - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) Javier, ASER VIDONDO. (2014-06-12). «Xabier berria 50era iritsi da» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) Navarra.com. «Xabierraldiak Nafarroan: Joan Paulo II.a aita santuaren bisita historikoa Xabierko gaztelura» Navarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  13. ↑ «Xabier» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  14. ↑ «Udalbatza | Udala | Xabier» javier.es (Noiz kontsultatua: 2022-04-10).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  16. ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) «XABIER - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) VIDONDOPamplona, ASER. (2014-11-07). «Ermandadea Xabierrengatik ere taulen gainean» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Vidondo, Aser. (2019-07-26). «Zangozako meategiak ez du 2021a baino lehen lan egingo» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  19. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  20. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  21. ↑ «Wayback Machine - Nafarroako herri eta hiri senidetuak» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Xabier&oldid=9309206"(e)tik eskuratuta