Urzainki
Urzainki[3][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioak eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 102,6 kilometrora. Altuera 704 eta 1604 metro artekoa da, eta 20,61 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 88 biztanle zituen.
| Urzainki | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||
_11.jpg) | |||||||||
| |||||||||
 | |||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||
| Eskualdea | Pirinioak | ||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||
| Barrutia | Agoitz | ||||||||
| Mankomunitatea | Ezka-Zaraitzu | ||||||||
| Izen ofiziala |  Urzainqui/Urzainki | ||||||||
| Alkatea (2019-2023) | Felix Jesus Galetx Laiana (Maiturria Taldea) | ||||||||
| Posta kodea | 31416 | ||||||||
| INE kodea | 31245 | ||||||||
| Herritarra | urzainkiar | ||||||||
| Geografia | |||||||||
| Koordenatuak | 42°50′27″N 0°55′21″W / 42.84073108°N 0.92247321°W42°50′27″N 0°55′21″W / 42.84073108°N 0.92247321°W | ||||||||
| Azalera | 20,61 km² | ||||||||
| Garaiera | 704-1604 metro | ||||||||
| Distantzia | 102,6 km (Iruñetik) | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria | 88 (2021:  1) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 4,27 biztanle/km² | ||||||||
| Zahartzea[1] | % 22,09 | ||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 214,29 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Langabezia[1] | % 2,16 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Eremua | eremu mistoa | ||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 14,90 (2018: %7,35) | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Sorrera | 1846 (independentzia) | ||||||||
| Webgunea | www.urzainqui.es | ||||||||
Ibaxako herririk txikiena da, eta erdigunean kokaturik dagoena; horregatik hartzen du ibaxako gasolindegia. Ezka ibaiak zeharkatzen du eta berak bitan banatzen du. Erronkaribartar herri tipikoa da, eta bere kale harriztatuen artean arkitektura oso berezia mantentzen du, lau isurkiko teilatuak eta harrizko horma lodiak dituena. Txikia izan arren, arkitektura zibil tradizional asko gordetzen du, hala nola Melikotx edo Kurtxaga etxeak eta herrigune historikoa eskualdeko errepidearekin lotzen duen herriko zubia.
Erronkariko ibaxan kokatuta da, baina 1846tik udalerri independentea da. Bertako biztanleak urzainkiarrak dira.
IzenaAldatu
Urzainki toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Urzainqui ("urzáinki" ahoskatua)
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Urzainqui ("urzáinki" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]
- Urçainqui (1268)
- Vrçaniç (1270)
- Urçainc (1270)
- Vrçanqui (1366)
- Urçainqui (1532)
- Urcayncuy (1561)
- Huncarguy (1587)
- Vrcanqui (1591)
- Urzainqui (1802)
- Urzainki (1872)
- Urzainki (1966)
EtimologiaAldatu
Urzainki izenaren esanahiari dagokionez (Urzainqui bezala erromantzatua) ezer gutxi esan da eta ezer gutxi esan daiteke, Mikel Belaskoren arabera. Julio Caro Baroja bakarrik arriskatu da etimologia bat proposatzera, nahiz eta ez oso sinesgarria: «... badirudi "ur" hitzez osatua dagoela, gutxienez [Koldo] Mitxelenaren ustez, Urzamendi bezalako izenak hala daude ("elki" edo "-ki" bigarren zatia azal dezakete) baina ez dira bistatik galdu behar Urzante bezalako izen oso hegoaldekoak... agian beste pista batera eramango lituzketenak».
Azalpen herrikoi batek lotura ikusten du ur + zain + ki -n (ura zaintzen den lekua), adituek egiaztatu gabe.
EzaugarriakAldatu
ArmarriaAldatu
Urzainkiko armarria Erronkaribarreko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[5]
| « | Armarri kuartelatua: lehen hondo urdin batez eta aurrean hiru arkudun urrezko zubi batez osatuta dago, bere gainean errege mairu baten buru moztu batekin; bigarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko erbi-txakur bat eskuinera begiraz osatuta dago; hirugarren hondo gorri batez eta aurrean zilarrezko gaztelu bat; laugarren hondo urdin batez eta aurrean urrezko hiru tontorrez osatuta dago. | » |
BanderaAldatu
Urzainkiko banderak Erronkaribarreko armarri San Andresen gurutze gorri baten gainean, hiruki berdez horiz eta urdinez inguratua. Armarria, gainean kasket bat eta bi aldeetan lanbrekinak dituela irudikatzen da, baita azpian "Erronkari" izena duela ere. Ertzak kolore bereko hiruki-zerrenda bat du orientazio bertikalean edo horizontalean, eta izkinetan zortzi puntako izar berde bat karratu hori baten gainean. Bandera hau bera da Erronkaribar osatzen duten herri guztientzat, nahiz eta udalerri bakoitza bere aldaketa txikiekin.
GeografiaAldatu
MugakideakAldatu
Inguru naturala eta kokapenaAldatu
Urzainki Nafarroako Foru Komunitatearen ipar-ekialdean dago, Nafarroako Pirinioaldearen barruan, Nafarroako Ekialdeko Piriniotan, Erronkariko ibaxaren erdialdean eta 738 metroko altueran. Udalerriak 20,61 kilometro karratuko azalera.
Klima eta landarediaAldatu
Urzainki udalerriaren gehiena mediterraneo mendialdeko klimaren menpe dago. Gunerik altuenetan eta ipar eta ipar-mendebaldera begirako guneetan, berriz, klima atlantikoa nagusitzen da. Itsasoaren mailatik dagoen altueraren arabera, urteko batez besteko prezipitazioa 1000 eta 1400mm bitartekoa da, eta tenperatura 10º eta 6 °C bitartekoa. Urteroko egun euritsuak 100-140 inguru izaten dira.
Landarediari dagokionez, udalerriaren ipar-mendebaldean haritzak eta pagoak ageri dira (Arrigorrietako mendilerroa), eta basa pinuak Koroako mendilerroan. Jatorrizko landaredia eta basoak nahikoa urritu dira, gizakiak eginiko zuhaitz mozketen ondorioz.
Estazio meteorologikoakAldatu
Urzainkin dagoen, itsasoaren mailatik 722 metrora, Nafarroako Gobernuak 1980n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]
 Datu klimatikoak (Urzainki, 1980-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 23.0 | 25.0 | 29.0 | 33.0 | 36.0 | 37.0 | 39.0 | 36.0 | 30.0 | 23.0 | 20.0 | 39.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 9.9 | 12.9 | 15.1 | 19.0 | 23.7 | 27.3 | 27.4 | 22.9 | 17.5 | 11.6 | 8.7 | 17.0 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.0 | 4.9 | 7.5 | 9.7 | 13.2 | 17.2 | 19.9 | 19.9 | 16.3 | 12.2 | 7.3 | 4.6 | 11.4 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -0.2 | -0.0 | 2.0 | 4.3 | 7.4 | 10.6 | 12.5 | 12.5 | 9.7 | 6.9 | 3.1 | 0.4 | 5.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -14.0 | -14.0 | -13.0 | -4.0 | -2.0 | 1.0 | 4.0 | 1.0 | -1.0 | -5.0 | -10.0 | -14.0 | -14.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 128.1 | 114.7 | 106.4 | 127.5 | 107.7 | 74.8 | 51.1 | 52.4 | 80.0 | 132.2 | 154.8 | 129.7 | 1259.4 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 63.0 | 77.5 | 67.0 | 83.0 | 98.0 | 65.0 | 76.0 | 67.5 | 61.0 | 127.5 | 74.0 | 76.5 | 127.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 13.9 | 12.9 | 13.1 | 15.2 | 14.8 | 9.5 | 7.0 | 7.1 | 8.9 | 12.8 | 14.6 | 13.5 | 143.2 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.4 | 4.6 | 3.0 | 1.3 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.5 | 2.4 | 16.5 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
HistoriaAldatu
Erronkaribarko Mankomunitateko gainerako herriek bezala, urteroko uzta eman behar zion Nafar Koroari, harik eta, haiekin guztiekin, kaparetasun kolektiboaren pribilegioa lortu zuen arte 1412n. Garai hartan adostutako erroldan parte hartzeaz gain, 1427an bizilagunek 20 baleztari zituzten beren kontura, inguruko mugak defendatzeko prest. Ibaxa osoan bezala, XIV. mendearen amaieratik ikusten den gorakada demografiko ikusgarria abeltzaintza-jardueren garapenari egotzi behar zaio.[8]
1739an, Urzainkik abadiako patronatuari eta elizaren onurei buruzko adiskidetasuna egin zuen; patronatu hori erregeari laga zion, herriak hutsik zegoen bakoitzean herriko hiru seme-alabaz hornitu zezan baldintzarekin.
1787ko irailean uholde handi bat gertatu zen Ezka ibaian, Erronkariko ibaxaren gaineko euri ugarien ondorioz. Herri kaltetuena Zangoza izan zen. Urzainkin 150 000 erreal baino gehiagoko kalteak izan ziren, urak herri horretatik igarotzean desbideratu baitziren.[9]
1802ko hiztegian azaltzen denez, Ezka ibaiaren gainean zubi bat dago, herria banatzen den bi auzoak lotzen dituena, eta, gainera, XVIII. mendearen amaieran irin-errota bat zuen. Eliza, Done Martieri eskainia, abade batek, lau onuradunek, elizako sakristau batek eta hiru ermitak zerbitzatzen zuten. Herria alkate batek gobernatzen zuen, erregeordea hiribilduak berak proposatuta izendatzen zuena, eta errejidoreek, herrikoen artean aukeratzen zirenak.
1812ko martxoaren 24an, Iberiar Penintsulako gerran, Abbé jeneralak zuzendutako zutabe frantses bat Otsagabiko Urzainkitik igaro zen. Herritik igarotzean, frantziarrek su eman zieten etxe guztiei, Gregorio Krutxaga buruzagi gerrilariarenetik hasita. Eraikinak gainezka zeudelako hezetasunari eta bizilagunen esku-hartzeari esker, frantziarrak irten bezain laster sutea eten baitzuten, gaitza saihestu ahal izan zen, nahiz eta 14 etxe garretatik bazkatu ziren. Urzainkitik frantziarrak Tiermas aldera abiatu ziren, Aragoirako bidean, Frantzisko Espotz Minako gerrilarien dibisioaren atzetik. 1813ko maiatzaren hamabian, Espozko dibisioko seigarren batailoia Urzainki gainean kokatu zen, eta laugarrena, berriz, herriaren atzeguardiara. Abbé jeneralak zuzendutako zutabe frantziar batek hartu zuen egun hartan bertan Uztarroze. Biharamunean, frantziarrak Izabara joan ziren, eta gerrilarien aurka borrokatu ziren.[10]
XIX. mendearen erdialdean bi mila errealeko eskola zuen. 1846an, Erronkariko ibaxa desagertu zenean, udalerri independente bihurtu zen. 1855eko maiatzaren 1eko Desamortizazio Legea betez, 1863an herri horretan labe bat, irin-errota bat eta batan bat saldu ziren.[8]
DemografiaAldatu
2021 urteko erroldaren arabera 88 biztanle zituen Urzainkik.[11]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 369 | 317 | 285 | 298 | 302 | 339 | 326 | 339 | 352 | 342 | 299 | 251 | 239 | 137 | 150 | 120 | 103 | 94 | 88 |
EkonomiaAldatu
Erronkaribarren ekonomia mendiak eta basoek eskaintzen dituzten produktuei loturik dago (zuraren ekoizpena, artzaintza). Dagoen industria apurra jarduera horietatik eratorria da (gaztagintza, zerrategiak). Eronkaribarreko gaztak Erronkariko gazta sormarka du 1981az geroztik.
Azkenaldi honetan, turismoa ari da gero eta garrantzi handiagoa hartzen: eskiari eta mendiari lotutako turismoa. Izan ere, 2008an Larra-Belagua eski estazioa ireki zuten.
PolitikaAldatu
Urzainkiko udaletxea erdigunean dago, eta idazkaria, era berean, Erronkariko Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta hiru zinegotziak osatzen dute. Egungo alkatea Felix Jesus Galetx Laiana da, Maiturra Taldeko hautagai gisa aurkeztu zena.
HauteskundeakAldatu
Udal hauteskundeakAldatu
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| Maiturria Taldea | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 |
| Urzainkiko Talde Independentea | - | 4 | 5 | - | 5 | - | 4 | - | 3 | - | - |
| Ezegorria | - | - | - | - | - | - | 1 | - | - | - | - |
| Urzainkiko Batasuna | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Urzainkiko Bizilagun Independenteak | 2 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Foru hauteskundeakAldatu
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
UdalaAldatu
Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.
Egungo banaketaAldatu
Urzainkiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Felix Jesus Galetx Laiana da, Maiturria Taldea zerrendakoa. Zinegotziak 2 daude:
- Birjinia Atales Galetx (Maiturria Taldea)
- Eneko Egiguren Ruiz (Maiturria Taldea)
AlkateakAldatu
1979tik, Urzainkik 4 alkate izan ditu:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[12] | |
| David Urzainki Urzainki | 1979 | 1983 | Urzainkiko Batasuna | |
| Pedro Jose Txerrail Barrikat | 1983 | 1987 | Urzainkiko Talde Independentea | |
| Jose Maria Baines Conget | 1987 | 1991 | Urzainkiko Talde Independentea | |
| Jose Maria Baines Conget | 1991 | 1995 | kudeaketa-batzordea | |
| Pedro Jose Txerrail Barrikat | 1995 | 1999 | Urzainkiko Talde Independentea | |
| Pedro Jose Txerrail Barrikat | 1999 | 2003 | kudeaketa-batzordea | |
| Pedro Jose Txerrail Barrikat | 2003 | 2007 | Urzainkiko Talde Independentea | |
| Jose Maria Baines Conget | 2007 | 2011 | kudeaketa-batzordea | |
| Jose Maria Baines Conget | 2011 | 2015 | Urzainkiko Talde Independentea | |
| Jose Maria Baines Conget | 2015 | 2019 | kudeaketa-batzordea | |
| Felix Jesus Galetx Laiana | 2019 | jardunean | Maiturria Taldea | |
GarraioaAldatu
La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Erronkaribar eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erronkaribarreko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko zuberera euskalkian, hegoaldeko Pirinio ibarretik bakarra.
Koldo Zuazok, 2010ean, Erronkaribarrak atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[14]
Bakarrik XX. mendean zehar nagusitu zen gaztelania ibaxan. Euskara, erronkaribarrera, joan den mendearen bigarren erdialdean galdu zen. Euskaldun berriak eta kanpotik joanak dira egungo erronkaribarrerazko euskaldunak. Batez ere irakaskuntzaren bidez, ia bost biztanletik bat euskal hiztuna izatea lortu da gaur egun. Bertako euskalkia, erronkaribarrera, XX. mendearen bukaera arte erabili zuten. Fidela Bernat (1898-1991) izan zen jatorrizko azken hiztuna. Ibaxaren isolamenduak, ziurrenik, bere berezitasunak azaltzen ditu, erronkaribarrera euskalki originalena da, baina baita garbien eta kontserbadoreenetako bat ere.
JanzkeraAldatu
Ohiko janzkerari dagokionez, Erronkariko ibaxak adierazpen aberatsa du, kanpoko modismoen eraginei aurre egin dien nortasun errotua transmititzen duena. Jantzi horietako batzuk egun seinalatuetan ikusten dira oraindik, jaiak, erromeriak eta beste ekitaldi batzuk direla eta. Nafarroako artxiboan dagoen 1817. urteko dokumentu baten arabera, Erronkariko ibaxako bizilagunak eta bertakoak beren jantziagatik bereizten ziren. Oihal horiek beraiek egiten zituzten beren aziendaren artilearekin, eta beren etxeetan garbitzen, iruten eta ehuntzen zituzten. Oihalezko piezak, gero, batanatuak, ehunduak eta tindatuak izaten ziren. Haiek ebaki, josi eta egiten zituzten arropak.
AlmadiakAldatu
Almadiak luzera bereko hainbat egur atalez osatutako putzu bat da, elkarren artean landare-jarioen bidez lotuak (hurritz-zakurrak edo basa-zumea), puntan eta atzealdean arraunak dituena, zurezko putzua ibaiaren ibilgura zuzendu edo gidatzeko. Nafarroako Pirinioaldeko ibarretan, basoen aprobetxamendua garai gogoangarrietatik diru-iturri nagusia izan da, eta bertako ibaiak zura eraldatzeko edo erabiltzeko sal zitekeen lekuetara garraiatzeko modua. Egur hori almadietan garraiatzen zen.[15]
Hiru Behien ZergaAldatu
Urte bakoitzeko uztailaren 13an, Erronkaribar eta Bearnoko Baretetze ibarren artean dagoen San Martingo Harria milaka urteko zeremonia baten lekuko eta protagonista da: Hiru Behien Zerga (erronkaribarreraz: Iror Beien Emontarzuna). Indarrean dagoen Europako nazioarteko trataturik zaharrena da. Ekitaldi honetan, Baretetze ibarreko bearnotarrak, ekarririk eta Frantziako banderarekin, Erronkaribarreko Izaba, Urzainki, Uztarroze eta Garde herriei, erronkaribartar jantzi tradizionala soinean, astaje, ilaje eta kemen berdineko hiru behiren urteko eta betiko zerga bana ematen diete. Horren aurretik, bi eremuetako agintariek, eskua San Martingo Harriaren gainean jarrita, konpromisoa hartu dute bakea egon dadin. Konpromiso hori Izabako alkateak esku guztien gainean jarritako "Pax avant, Pax avant, Pax avant" latinezko esaldiarekin batera zigilatu da.[16]
Ez dakigu zeremonia honen jatorria eta zergatia. Badakigu XIV. mendean zerga horren ordainketa eten egin zela, eta horrek gatazka larria sortu zuen bi haranetako bizilagunen artean. Heriotza eta gertakari desatseginak izan ziren, eta 1375. urtean emandako epai batean amaitu zen guztia, non Baretetzeko bearnotarrak zerga ordaintzen jarraitzera kondenatzen ziren. Epai hura, zeremonia honi buruz dagoen lehen erreferentzia dokumentala izateaz gain, 1375. urtean zerga horren ordainketa oso aspaldikoa zela adierazten duen datua da.
Kausei dagokienez, historialari batzuek defendatu dute gerrako zerga baten aurrean gaudela, betiereko izaera duelako, eta ez litzatekeela inola ere larre eta iturriak erabiltzeagatiko konpentsazio bat, oker zabaldu den bezala.
DantzakAldatu
Ttun-ttun dantza ekintza kolektibo eta sozial garrantzitsua zen ibaxan. Astearen amaieran, herria ekitaldi sozial bat egiten ari zen, batzar bat plazan. Han ateratzen ziren neska-mutilak dantzatzera. Haurrek ez zuten ekitaldi horretan parte hartzen, sheriffak plazatik uxatzen zituen. Dantzak iragana eta etorkizuna uztartzen ditu, belaunaldi berrietan tradizio soziala iraunaraziz eta arbasoek estimatzen dituzten balio handienak bertan jarriz.
Ttun-ttun dantzaren arrazoi psikologikoa hau da: kolektiboak, bere horretan, gizarte-balioak iraunarazteko komunikatzen du bere burua, familiako kideen indibidualtasuna gainditzeko sentimenduan. Dantza txirulaz eta salterioz laguntzen zen, eta "ttun-ttun" izena jasotzen zuen, damburia izenez ere ezaguna, agian egiptoar danbolinaren deribazioa, laute modukoa, gaur egun danbolinak ordezkatzen duena. Dantza biribilean dantzatzen da, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan. Ibaxako dantza guztiak bezala, oin puntekin dantzatzen da, duintasun zeremoniatsu eta noblearekin, baina tentasunik gabe. Garde, Izaba eta Uztarroze herriren ttun-ttun jaso da. Hiru kasuetan koreografia antzekoa da, melodiak bereiziz eta Uztarrozen kasuan dantzaren zatien ordena ezberdina.[17]
ApretagileakAldatu
1860tik aurrera, Erronkaribar eta Zaraitzu ibarretako neskek Zuberoako Maulera bidaiatzen zuten abarketaren sasoia lantzeko. Lana gogorra zen. Urtez urte udazkenetik udaberrira arte lan egiten zuten, eta horregatik ziren ezagunak "enarak" bezala. Abarketaren merkatuak garai oso bat markatu zuen Maule-Lextarreko ekonomian, eta ibar horien emigrazioak biztanleria nabarmen handitu zuen. Apretagile batzuk 14 urterekin joaten ziren beren adinari buruz gezurretan lan egitera.
Maulera iristean, etxe beretan bizi ohi ziren, eta etxejabeei ordaindu egiten zieten lo egin eta jateagatik. Denek partekatzen zuten lehen platera, bigarrena neskek erosi behar zuten. Bertakoekin euskaraz komunikatzen ziren, euskalkiak nahiko antzekoak baitira. Tailerretan, bakoitzak lan bat egiten zuen. Batzuek oihala josten zuten, beste batzuek soka jartzen zuten, etab. Bizi zuenak dioenez, batzuetan besoetako minagatik ezin zuten lorik egin, egunean zehar egindako ahaleginagatik.
Gertaera bitxi eta garratzak gertatu dira abarketen inguruan. Eaurtar batek dioenez, urtebetez, nesketako batzuk Gabonak pasatzeko itzultzea erabaki zuten, baina ez ziren Jaurrietara iritsi, ezta Maulera itzuli ere. Handik irten eta ez ziren hona iritsi. Abodi mendilerroa, elur-ekaitz batekin, oztopo fisiko gaindiezina da. Udaberrian, elurra joan zenean, hilda agertu ziren denak Abodin, Paso Zabalean, eskutik helduta.[18]
JaiakAldatu
- Done Martieko xeiak, abuztuaren lehengo asteburuan.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Done Martie eliza, XII. mendean eraikitako kristiau eliza, gotiko estiloan.
- Done Salbatzaileko Andre Mariaren baseliza, XII. mendean eraikitako kristiau baseliza, gotiko estiloan.
- Urzainkiko zubia, Ezka ibaiaren gaineko zubia, Erdi Aroan eraikita.
- Urzainkiko gurutzea: 1597an eraikitako gurutzea.
Urzainkiar ospetsuakAldatu
- Gregorio Krutxaga Urzainki (1739-1812), gerrilari.
IrudiakAldatu
Herria
Ezka ibaia
Herria
_01.jpg)
_07.jpg)
_02.jpg)
_05.jpg)
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ «Urzainki - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ Urzainkiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ a b Nafarroako Entziklopedia Handia | URZAINKI. (Noiz kontsultatua: 2022-03-03).
- ↑ Florentzio Idoate Iragi. Rincones..., t. I, págs. 350-351
- ↑ (Gaztelaniaz) «URZAINKI - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-03-03).
- ↑ «Urzainki» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ «Almadiaren Eguna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ «Hiru behien zerga – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ «Ttun-ttuna – erronkaribar» vallederoncal.es (Noiz kontsultatua: 2022-02-22).
- ↑ (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. «Enara apretagileak» Nuevatribuna (Noiz kontsultatua: 2022-01-24).
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q1648019
Multimedia: Urzainqui-Urzainki
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Urzainki
