Rocaforte
Rocaforte[1][a] edo Zangoza Zaharra[b] Zangoza udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.
Rocaforte | |
---|---|
Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
Ikuspegia kontzejuko behealdetik | |
Kokapena | |
Herrialdea | Nafarroa Garaia |
Eskualdea | Zangozerria |
Udalerria | Zangoza |
Administrazioa | |
Mota | kontzeju |
Izen ofiziala | Rocaforte |
Burua (2019-2023) | Maria Eugenia Perez Iriarte (kontzejuburua) |
Posta kodea | 31409 |
Herritarra | rocafortar, zangozahartar |
Geografia | |
Koordenatuak | 42°35′30″N 1°17′20″W / 42.591666666667°N 1.2888888888889°W |
Garaiera | 463 metro |
Distantzia | 47,5 km (Iruñetik) |
Demografia | |
Biztanleria | 37 (2021) |
Zangozako jatorrizko asentamendua da, XII. mendean ibarraren behealdera lekualdatu zena, jatorrizko hiria kontzeju gisa mantenduz.
Bertako biztanleak rocafortarrak edo zangozahartarrak daude.
Somportetik | Donejakue bidea Aragoiko bidea |
Donejakuera | |||||
Zangoza (2,5 km) |
Rocaforte | Izko (15,5 km) | |||||
Izena
aldatuRocaforte edo Zangoza Zaharra beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Rocaforte ("rokafórte" ahoskatua)
- nafar erromantzez edo aragoieraz: Rocafort ("rokafórt" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Burgo Vieyllo (1122)
- Burgo Vetulo de Sancossa (1134)
- Sangossa Veteri (1155)
- Sangossa Uiella (1196)
- Sangossam Ueterem (1237)
- Sanguessa la Ueyela (1254)
- Sanguesa la Vieylla (1366)
- Rocafort (1587)
- Sangossa Vetus alias Rocafort (1591)
- Rocafort (1829)
- Rocaforte (1874)
- Rocaforte (1990)
Etimologia
aldatuHerri honen jatorrizko izena Zangoza zen. Ondoren, Zangoza Zaharra izena hartu zuen, Zangoza Berria -ren ordez. XVI. mendetik aurrera, Rocafort nafar erromantzezko izen eman zioten, eta, ondoren, Rocaforte izenaren euskaraz eta gaztelaniaz izandako bilakaera.
Geografia
aldatuRocaforte Zangozerria eskualdean dago, Zangozaldea eremu naturalean eta Zangoza udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena
aldatuRocaforte Zangozako udalerriaren iparraldean dago, izen bereko industrialdearen ondoan. Herrira heltzeko NA-8603 errepidea hartu behar da Zangozatik iparraldera eta ondoren NA-5401 herri bidea jarraitu.
Klima eta landaredia
aldatuRocafortek ekialdeko Nafarroako herri guztiek duten klima mediterraneoa dauka, udak sargoriak izaten dira eta neguak nahiko hotzak. Urteko batez besteko prezipitazioak 500 eta 600mm bitartekoak dira eta batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa. Prezipitazio ugarienak udaberri eta udazkenean ematen dira, askotan ekaitz moduan. Ekaitz hauek Nafarroa eta Aragoi arteko mendietan sortu eta iparraldera egitean Rocafortera heltzen dira.
Rocaforteko herriaren inguruko landaredia asko aldatu da historian zehar, eta gaur egun zereal zelaiak nagusi dira. Horrez gain, herriko etxeen inguruan hainbat pinu birlandatu ziren herria XX. menderen erdialdean eraiki zenean.
Estazio meteorologikoak
aldatuRocaforten ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Xabier pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
Datu klimatikoak (Xabier, 1929-2020) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.0 | 24.0 | 29.0 | 30.3 | 37.6 | 41.4 | 42.0 | 41.4 | 40.0 | 34.0 | 25.0 | 19.0 | 42.0 |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.3 | 11.5 | 15.5 | 17.2 | 22.0 | 27.2 | 30.8 | 30.5 | 25.7 | 19.7 | 13.3 | 9.7 | 19.4 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.0 | 6.3 | 9.3 | 11.3 | 15.5 | 19.8 | 22.6 | 22.5 | 18.7 | 14.1 | 8.8 | 5.6 | 13.3 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.6 | 1.1 | 3.2 | 5.3 | 9.1 | 12.3 | 14.3 | 14.5 | 11.6 | 8.5 | 4.4 | 1.4 | 7.2 |
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -12.0 | -10.0 | -12.0 | -3.0 | 0.0 | 2.6 | 6.2 | 5.0 | 1.0 | -2.0 | -7.5 | -12.2 | -12.2 |
Batez besteko prezipitazioa (mm) | 46.0 | 44.5 | 41.0 | 71.0 | 56.3 | 46.4 | 30.2 | 33.3 | 46.8 | 69.6 | 64.1 | 61.4 | 610.4 |
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 38.5 | 43.5 | 31.0 | 47.0 | 42.3 | 53.4 | 62.0 | 38.5 | 86.0 | 103.6 | 45.3 | 55.4 | 103.6 |
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 10.2 | 9.0 | 8.8 | 11.9 | 11.4 | 6.7 | 4.7 | 4.7 | 6.7 | 10.3 | 11.4 | 11.7 | 107.7 |
Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.2 | 0.8 | 0.6 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 0.6 | 3.5 |
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4] |
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia
aldatuErdi Aroan bere kokaera estrategikoa zela eta, Iruñeko Erresumaren sorreran leku garrantzitsu bilakatu zen. Arabiarrek bere pasabideari Fayy al-Baskuns («baskoien pasabidea») eta herriari Baskunsa deitzen zieten. Hurrengo mendean, monarkiaren edukitzetako baten egoitza izan zen. Errege jaurerriaren lekua, 1280an urtean 230 soseko bularra zor zuen; Karlos II.a Nafarroakoak herrikoei eman zien 460 libera karlin prietorengatik. Vianako printzeak 1454n bere lurren errentak eman zizkion Leon Garrori Oibar ibarran zegoen herriko bailaran. Karlos III.a Nafarroakoak Orreagako Santa Mariari bere elizaren patronatua eman zion, kolegiatarekin batera Benedikto XIII.a aita santuaren buldaz.[5]
1514an Fernando Katolikoak Joan II.a Aragoikoa erregeak, bere aitak, Rocaforten gaztelu, herri, petxa eta jurisdikziotik Leon Garrori egindako grazia berretsi zuen, berarentzat eta oinordeko izendatzen zuenarentzat, ondoren handitan jarraitzen zuenarentzat. Hala ere, geroago erregeorde bihurtu zen, 1802an erregeordeak herriaren proposamenez izendatzen zuen alkate batek gobernatzen zuen.
Elizari dagokionez, frantziskotarren komentua izan zuen XIX. mendearen lehen erdialdera arte, eta, 1847an, parrokoa erregea edo Orreagako kabildoa hornitzekoa zen, hutsik geratzen zen hilabetearen arabera. Frantziskotarren komentuan, bada oratorio bat, zeinaren kapera, Asisko Frantziskok Iberiar Penintsulan bere lehen etxea egin zuen lekua okupatzen omen duen, eta bere baratzean bada moral bat, herri xeheak santuaren makulua dela uste duena, haitz batean finkatu ondoren, loratu zena. Bere hostoetatik -gainera-, baita ondoko iturri bateko uretatik ere, bertakoak erabiltzen dituzte beren gaixotasunetan, eta, ohi den bezala, hainbat mirari kontatzen dituzte, zeinen zirkunstantzia barregarriek tradizio herrikoi honen funtsik gabekoa frogatzen duten, eta horiek baieztatzeko erabiltzen dituzten egitateen egia eskasa San Frantzisko ordenako kronista batzuek.[6]
1847an Rocaforte eskola zuen, hirurogei gari-lapurretaz hornitua. 1835-1845eko udal-berrikuntzak arte, Rocaforte Oibar ibarraren barruko hiribildua izan zen, eta, ondoren, udala erabat bananduta, Zangozakoari erantsi zitzaion.
Demografia
aldatu2021 urteko erroldaren arabera 37 biztanle zituen Rocafortek.[7]
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
62 | 60 | 60 | 54 | 53 | 50 | 52 | 52 | 52 | 49 | 47 | 43 | 43 | 42 | 40 | 39 | 38 | 37 | 35 | 33 | 40 |
Ekonomia
aldatuInguruko herrietan ez bezala, Rocaforteko iharduera ekonomiko nagusia industria da. 1970eko hamarkadan eskualde osorako industrialde berria Rocaforteren ondoko lurretan eraiki zen, ibaiaren ondoan.
Parke eolikoa
aldatuRocaforte kontzejuko mugetan, Oibar eta Irunberri bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Salajones" izeneko parke eoliko dago. Instalaturiko potentzia 19,14 megawatteko da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.
Politika
aldatuRocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.
Kontzejua
aldatuRocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.
Kontzejuburuak
aldatu2011tik, Rocafortek kontzejuburu bat izan du:
Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
Maria Eugenia Perez Iriarte | 2011 | 2015 |
Maria Eugenia Perez Iriarte | 2015 | 2019 |
Maria Eugenia Perez Iriarte | 2019 | jardunean |
Kultura
aldatuEuskara
aldatuLuis Luziano Bonapartek, 1869an, Rocaforte atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]
Koldo Zuazok, 2010ean, Rocaforte ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[9]
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Zangoza udalerria eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 4,86k zekien euskaraz.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Zangoza) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez, beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[10] Hala ere, 2017ko ekainean aurrera atera zen mozioa Nafarroako Parlamentuan eta eremu mistoan sartu zen Zangoza azkenean, beste 43 udalerrirekin batera.[11]
Jaiak
aldatu- San Bartolomeko jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan
Ondasun nabarmenak
aldatu- Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristiau eliza, gotiko estiloan.
- San Bartolome baseliza, XIII. mendean eraikitako kristiau baseliza, gotiko estiloan.
- Rocaforteko gaztelua, Erdi Aroko gaztelu zaharra.
Irudiak
aldatu-
Rocaforte goialdetik
-
Kontzejuetxea
Oharrak
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Rocaforte - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ Xabierreko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Canto, Alicia M.. (1997). «La Tierra del Toro. Ensayo de identificación de ciudades vasconas» Archivo Español de Arqueología II.15 Bascunes = ¿Rocaforte, Pamplona? (70): 65..
- ↑ Gran Enciclopedia de Navarra | ROCAFORTE. (Noiz kontsultatua: 2022-03-28).
- ↑ «Rocaforte» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
- ↑ "Berria" (2017/06/23)