Wikipedia

Ibargoiti

Nafarroa Garaiko udalerria eta ibarra

Ibargoiti[3][a] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioaurrea eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 22,7 kilometrora. Altuera 542 eta 1070 metro artekoa da, eta 54,05 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 282 biztanle zituen.

Ibargoiti
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Eloko teileria eta Higa mendia
Ibargoiti bandera
Bandera

Ibargoiti armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Zangoza
EskualdeaPirinioaurrea
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
MankomunitateaIzaga
Izen ofiziala Ibargoiti
Alkatea
(2019-2023)		Jose Javier Eslava Armendariz
(talde independentea)
Posta kodea31472
INE kodea31124
Herritarraibargoitiar
Geografia
Koordenatuak42°40′32″N 1°27′38″W / 42.67546163°N 1.46052698°W / 42.67546163; -1.46052698
Azalera54,05 km²
Garaiera542-1070 metro
Distantzia22,7 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria282 (2023:  0)
alt_left 101 (%35,8)(2019) (%52,5) 148 alt_right
Dentsitatea5,22 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 23,59
Ugalkortasuna[1]‰ 22,22
Ekonomia
Jarduera[1]% 80,65 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 4,92 (2013)
Euskara
Eremuaeremu ez-euskalduna
Euskaldunak[1][2]% 5,80 (2018: %3,17)
Datu gehigarriak
Webguneawww.ibargoiti.es

Ibar zabala eta nahiko laua da, Itzagako mendilerroaren eta Alaitz mendikatearen artean kokatua. Iruñerria eta Zangozerria arteko korridore naturala osatzen du, eta Pirinioak Kantauri itsasoarekin lotzen dituen ardatz nagusia da, hegoaldeko isurialdetik. Elortz ibaiak edo ibaiadarrek ureztatutako soroek estaltzen dute gehienbat, jaiotzetik Elortzibarrera iritsi arte, Iruñerrian. Herri txikiz osatuta dago, eremu edo mendi txikiagoetan sakabanatuta. Kontraste handia dago haranaren erdialdearen (herrixka eta komunikazio-bide handiak dituena) eta alderik garaienen, jenderik gabekoen eta ia giza aztarnarik gabekoen artean.

Bertako biztanleak ibargoitiarrak dira. Ibarburua Idotzin kontzejua da, non udaletxea da.

Izena aldatu

Ibargoiti beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Yvargoyti (991)
  • Iuargoiti (1105)
  • Yuargoiti (1270)
  • Val de Yuarrgoyti (1366)
  • Valle de Ibargoiti (1534)
  • Valle de Ybargoiti (1638)
  • Valle de Ibargoiti (1800)
  • Ibargoiti (1974)

Etimologia aldatu

Esanahi etimologikoa gardena du. Ibargoiti izenak "haran garaia" esan nahi du. Izen hori ulertzeko, kontuan izan behar da Ibargoiti dela Elortz ibaiaren ibarreko zatirik garaiena. Gaur egun Ibargoiti Nafarroako eremu ez-euskaldunean dago, baina hizkuntza hori XIX. mendera arte hitz egin zen bertan.

Ezaugarriak aldatu

Armarria aldatu

Ibargoitiko armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Hondo zuri batez eta aurrean bere kolorezko orkatz batez osatuta dago. »

Bandera aldatu

Ibargoitiko banderak orkatz bat dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia aldatu

Pirinioaurrean kokatua, lurra hautsia eta uhindua da, baina, oro har, ez du goragune handirik. Muturrak menditsuenak dira, baina erdialdea nekazaritzakoa.

Mugakideak aldatu

Inguru naturala eta kokapena aldatu

Ibargoiti Zangozako merindadearen ekialdean kokatzen da. NA-2420 errepideak eta A-21 autobiak ibar osoa zeharkatzen ditu. Iruñerriko gune metropolitarraren ekialdera dago. Udaletxea Idotzinen dago. Erliebe ertaingo ibarra da. Itzaga eta Izko mendien magalean dago, ibarbide emankor eta laua eratuz, eta, ondoren, mendilerro menditsu bat.

Klima eta landaredia aldatu

Ibargoitiko klimaren ezaugarriak, azpimediterraneo motakoak dira, uda garaiko lehortea, prezipitazio eskasak baina Nafarroa hegoaldean baino ugariagoak eta aldaketa termiko handia. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 12 gradu artekoa eta prezipitazioak 1000 eta 1400mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 100-140 izaten dira.

Jatorrizko landareditik, erlikia batzuk baino ez dira geratzen Izko eta Itzaga mendilerroetan, eta gunerik euritsuenetan klima atlantikoari dagozkion zuhaitzak aurki daitezke (haritz eta pagoak), ameztiak gune lehorretan, eta birlandaturiko pinuak udalerri gehienean. Birlandaturiko pinuen azalera, Austriatik ekarritako pinu lariziarrekin egin zen eta XX. mendearen amaieran 450 hektarea ingurutan zeuden.

Estazio meteorologikoak aldatu

Ibargoitin dagoen Elo udalerrian (ibarraren parte da geografikoki, baina ez administratiboki), itsasoaren mailatik 528 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago..[6]


      Datu klimatikoak (Elo, 1984-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 19.0 22.5 25.0 27.5 35.0 40.0 40.0 41.0 37.5 30.5 23.0 19.5 41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.7 10.5 13.8 15.9 20.1 24.8 28.1 28.5 24.2 18.9 12.5 9.4 17.9
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.5 9.0 11.0 14.5 18.5 21.2 21.5 18.2 14.2 9.1 6.1 12.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 2.1 2.5 4.3 6.0 9.0 12.2 14.4 14.6 12.1 9.4 5.7 2.8 7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -12.0 -8.5 -10.0 -1.5 0.0 3.0 7.0 5.0 3.0 -1.0 -5.5 -9.5 -12.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 80.4 69.2 74.0 84.5 69.1 53.1 40.1 33.9 52.9 80.9 101.4 77.9 817.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 57.6 46.0 69.3 56.8 56.2 69.1 59.3 98.3 93.0 74.5 64.5 65.5 98.3
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.7 10.9 10.5 12.4 10.8 6.9 5.3 5.1 7.2 10.0 12.8 11.5 115.8
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.7 2.6 1.6 0.6 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.5 1.2 8.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa aldatu

Ibargoitiko herrien mapa

Ibargoitik 4 kontzeju ditu:

Gainera, beste 4 leku batzuk ere badaude, hala nola:

Azkenik, udalerrian 10 herri hustu daude:


 
Ibargoiti ibarreko herriak

Historia aldatu

Ibar dokumentatuta dago X. mendearen amaieran. 1835-1845 urteen arteko udal-erreformak Eloko justizien mende zeuden. 1847an lau eskola zeuden larre-dehesa gutxi batzuk, irin-errota bat eta urtero 15 000 lapurreta egiten zituen gatz-fabrika bat; irailaren 1ean, 2an eta 3an azoka egiten zen.

Demografia aldatu

2023 urteko erroldaren arabera 282 biztanle zituen Ibargoitik.[8]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
686 945 922 865 789 755 794 825 753 710 603 569 431 211 157 214 231 240 265
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Nafarroako parke eolikoak»

Ibargoitiko udalerriaren mugetan, Izkoko mendilerroan, eta Ezporogi, Leatxe, Oibar eta Irunberri bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Izko" izeneko parke eoliko dago. Instalaturiko potentzia 33,00 megawatteko da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Horrez gain, udalerriaren iparraldean, Leotz eta Ezporogi bitartean, "Ibargoiti" izeneko parkea dago, instalaturiko potentzia 28,08 megawattekoa da.

Bestalde, Ibargoitiko biztanleria batez ere adinekoa da, eta horregatik gehienak erretiratuta daude. Gainerako biztanleek nekazaritzan lan egiten dute ia erabat, batez ere hegoalderago dagoen ibarrean, non landu daitekeen azalera handiagoa den. Horrez gain, Iruñerria edo Irunberri bezalako industrialdeetatik hurbil daudenez, bertako biztanleetako batzuk egunero joaten dira hara lan egitera eta bailaran bizitzera.

1907ko abuztuaren 15ean nekazarien koperatiba sortu zen Idotzinen. Herrian jabetza pribatuko 507 hektarea lur eta 290 hektarea lur amankomun daude. 1970eko hamarkadako nekazaritzan egondako aldaketetan, 108 partzelara murriztu zen herriaren inguruko lur eremuen kopurua.

Politika aldatu

Ibargoitiko udaletxea Idotzin kontzejuaren erdialdean dago, eta idazkaria, era berean, Untzitibarreko, Lizoainibar-Arriasgoitiko, Eloko, Itzagaondoko eta Urrozko Udaletako idazkaria da. Udalbatza ibarreko alkateak eta hiru zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Jose Javier Eslava Armendariz da, Ibargoitiko Talde Independentea hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak aldatu

Udal hauteskundeak aldatu

Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Ibargoitiko Talde Independentea - - - - - - - - - - 7
Ibargoitiko Lagunak - - - - - - 5 5 5 5 -
Ibargoitiko Hautesle-Elkartea - - - 4 5 5 - - - - -
Ibargoitiko Batasuna - - - 1 0 - - - - - -
Foru Batasun Demokrata - - 5 - - - - - - - -
Ibargoitiko Nekazari eta Abeltzainen Hauteskunde Elkartea 5 4 - - - - - - - - -
Ibargoitiko Hauteskunde Elkarte Independentea - 2 - - - - - - - - -

Foru hauteskundeak aldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 83 51,88 -
 Geroa Bai 28 17,50 ▲ 1
 Euskal Herria Bildu 18 11,25 ▼ 0
 Nafarroako Alderdi Sozialista 14 8,75 ▲ 10
 Ahal Dugu 7 4,38 ▼ 9
 Vox 4 2,50 -
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 3 1,88 -
 Izquierda-Ezkerra 1 0,63 ▼ 1
 Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 1 0,63 ▼ 0
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 82 50,62 ?
 Geroa Bai 27 16,67 ?
 Euskal Herria Bildu 18 11,11 ?
 Ahal Dugu 16 9,88 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 4 2,47 ?
 Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 3 1,85 ?
  Nafarroako Alderdi Popularra 2 1,23 ?
 Izquierda-Ezkerra 2 1,23 ?
 Herritarrak - Herritarron Alderdia 1 0,62 ?

Udala aldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea Idotzin ibarburuan dago.

  • UDALETXEA: San Klemente kalea z/g

Egungo banaketa aldatu

Ibargoitiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Jose Javier Eslava Armendariz da, Ibargoitiko Talde Independentekoa. Zinegotziak 6 daude:

  • Jose Javier Urdaci Uceda (Ibargoitiko Talde Independentea)
  • Maria Victoria Mendia Valencia (Ibargoitiko Talde Independentea)
  • Sarai Vizcay Lecumberri (Ibargoitiko Talde Independentea)
  • Carlos Maria Esparza Garcia (Ibargoitiko Talde Independentea)
  • Elena Raquel Jimenez Grocin (Ibargoitiko Talde Independentea)
  • Luis Ignacio Domeño Buldain (Ibargoitiko Talde Independentea)

Alkateak aldatu

1979tik, Ibargoitik 5 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[9]
Jose Ricardo Echarte Erro 1979 1983 Ibargoitiko Nekazari eta Abeltzainen Hauteskunde Elkartea
Carmelo Esparza Bustingorri 1983 1987 Ibargoitiko Nekazari eta Abeltzainen Hauteskunde Elkartea
Antonio Bustince Ibañez 1987 1991 Foru Batasun Demokrata
Jesusa Pascal Martinez 1991 1995 Ibargoitiko Hautesle-Elkartea
Jose Javier Eslava Armendariz 1995 2003 Ibargoitiko Hautesle-Elkartea
Jose Javier Eslava Armendariz 2003 2019 Ibargoitiko Lagunak
Jose Javier Eslava Armendariz 2019 jardunean Ibargoitiko Talde Independentea

Garraioa aldatu

La Tafallesa izeneko autobus konpainiak Uztarroze eta Iruñea batzen dituen linea ustiatzen du. Lineak bi zerbitzu dauzka norabide bakoitzean, eta honako ibilbidea:

Bestalde, La Veloz Sangüesina edo "Zangozar Azkarra" izeneko autobus konpainiak Ibargoiti Zangoza, Iruñea eta inguruko herriekin batzen ditu. Linea nagusiak honakoak dira:

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ibargoiti sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Elortzibar eta Untzitibar ibarrekin hitz egiten zena.[10]

Koldo Zuazok, 2010ean, Ibargoiti atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[11]

Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da eguesibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Ibargoitiko mintzaira zaharrak ia ez du hiztunik.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Ibargoiti eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %2,67ek zekien euskaraz hitz egiten, %5,80 2018koan.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Elo) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. UPN ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, PSN alderdiaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.[12]

Jaiak aldatu

Ondasun nabarmenak aldatu

 
Getzeko San Migel eliza

Ibargoitiar ospetsuak aldatu

Irudiak aldatu

Oharrak aldatu

  1. ↑ /iβ̞aɾɣ̞óiti/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Ibargoiti - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Elo» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Eloko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. ↑ «Ibargoiti» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  10. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  11. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  12. ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ibargoiti&oldid=9387397"(e)tik eskuratuta