Wikipedia

Etorkizun urruneko denbora-lerroa

(«4. milurteko» orritik birbideratua)

Etorkizuna ziurtasunez iragar ez daitekeen arren, hainbat alor zientifikotan gaur egungo ezagutzak aukera ematen du etorkizun urruneko gertaera batzuk iragartzeko, ikuspegi orokor batetik bada ere[1]. Arlo hauek astrofisika barne hartzen dute, planetak eta izarrak nola eratzen, elkarreragiten eta hiltzen diren agerian utzi duena; partikulen fisika, materiak tamainarik txikienean nola jokatzen duen erakutsi duena; biologia ebolutiboa, biziak denboran zehar nola eboluzionatuko duen iragartzen duena; eta plaken tektonika, kontinenteak milurtekoan zehar nola mugitzen diren erakusten duena.

Esfera gris eta gorri ilun bat, Lurra irudikatzen duena, Eguzkia irudikatzen duen objektu laranja zirkular baten eskuinaldeko hondo beltzaren kontra dago.
Hemendik milaka milioi urtera Lurrak izan dezakeen itxuraren kontzepzio artistikoa, Eguzkia erraldoi gorria bilakatzen denean.

Lurraren etorkizunaren, Eguzki-sistemaren etorkizunaren eta espantsioan dagoen Unibertsoaren etorkizunaren proiekzio guztiek termodinamikaren bigarren legea bete behar dute, zeinak adierazten baitu entropiak, edo lana egiteko eskura dagoen energia galtzeak, denboran gora egin behar duela[2]. Izarrek hidrogeno erregaiaren hornidura agortu eta erreko dute. Objektu astronomikoen arteko talkek, grabitazionalki euren izar sistemetatik planetak jaurtitzen dituzte, eta galaxietatik izar sistemak[3].

Fisikariek espero dute azkenean materia bera gainbehera erradioaktiboaren eraginpean egongo dela, azkenean materialik egonkorrenak ere partikula subatomikoetan banatuz[4]. Gaur egungo datuek iradokitzen dute unibertsoak geometria laua (edo lauaren oso hurbilekoa) duela, eta, horrela, ez dela bere baitan bilduko denbora mugatu baten ondoren[5], eta etorkizun infinituak aukera ematen duela Boltzmann garunaren formazioa bezalako hainbat gertaera oso gertagaitz gertatzeko[6].

Hemen agertzen den denbora lerroa 4. milurtekoaren hasieratik geroko garairik urruneneraino jarraitzen du. Etorkizuneko hainbat gertakari aztertzen dira oraindik erabakitzeke dauden galderak azaltzeko, hala nola gizakiak iraungiko ote diren, protoiek gainbehera ote duten, eta Lurrak biziraungo ote duen Eguzkia erraldoi gorri bihurtzeko zabaltzen denean.

Legenda aldatu

  Astronomia eta astrofisika
  Geologia eta zientzia planetarioak
  Biologia
  Partikulen fisika
  Matematika
  Teknologia eta kultura

Lurra, Eguzki-sistema eta Unibertsoa aldatu

  Urte etorkizunean Gertaera
  10.000 Hurrengo mendeetan Wilkes Arroaren "izotzezko tapoiak" huts egin eta Ekialdeko Antartikako Izotz Geruza arriskuan jarriko balu, luze joko luke erabat urtzeko. Itsas mailak 3 eta 4 metro artean igoko lirateke[7]. Berotze globalaren balizko ondorioetako bat, Mendebaldeko Antartikako Izotz Geruzaren epe laburreko mehatxutik banandua dago.
  10.000[oh 1] Antares supererraldoi gorriak eztanda egingo du tarte horretan, ziurrenik, supernoba baten bidez. Leherketa ikusgarria izango da Lurretik, baita egun-argitan ere.[8]
  13.000 Puntu honetan, prezesio zikloaren erdi-bidean, Lurraren makurdura axiala alderantzizkoa izango da, uda eta negua Lurraren orbitaren kontrako aldeetan gertatuko direlarik. Honek esan nahi du Ipar Hemisferioko urtaroak, lurrazal-aren ehuneko handiago baten ondorioz urtaro-aldakuntza nabariagoa bizi dutenak, are muturrekoagoak izango direla, Lurraren perihelioa Ipar Hemisferioko udan eta afelioa neguan izango delako[9].
  15.000 Saharako ponparen teoriaren arabera, Lurraren prezesioak Ipar Afrikako Montzoia iparralderantz mugituko du, Sahara berriro ere klima tropikalean jarriz, orain dela 5.000-10.000 urte zuena bezalako kliman[10][11].
  17.000[oh 1] Zibilizazioa arriskuan jar lezakeen supersumendi baten erupzioa gertatzeko errekurrentzia tarte kalkulatua. 1.000 gigatoi material piroklastiko isuriko luke atmosferara[12][13].
  25.000 Marteko iparreko izotz-geruza murritz liteke, planeta horren 50.000 urteko Milankovitchen zikloaren perihelioaren prezesioaren ondorioz, berotzearen puntu gorenera iritsita[14][15].
  36.000 Ross 248 nano gorria Lurretik 3,024 argi-urtera pasako da, Eguzkitik gertuen dagoen izarra izatera igaroko da. 8.000 urte beranduago berriro egongo da Alpha Centauri baino urrunago, eta ondoren Gliese 445 izango da gertuen egongo den izarra[16].
  50.000 Berger eta Loutreren arabera (2002), egungo garai interglaziala amaituko da, Lurra gaur egungo izotz aroko glaziazio garai batera itzuliz, berotze antropogenikoaren ondorioak kontuan hartu gabe[17].

Ikerketa berriagoen arabera (2016), ordea, berotze antropogenikoaren ondorioek beste 50.000 urtez atzera dezakete glaziaraldi hau.[18]

Niagarako ur-jauziek Erie aintziraraino geratzen diren 32 kilometroak guztiz higatuko dituzte, eta desagertuko dira[19].

Kanadako laku-glazial asko ezabatu egingo dira higaduraren eta errebote postglaziarraren ondorioz[20].

  50.000 Denbora astronomikorako erabiltzen den egunaren luzera, gutxi gorabehera, 86.401 NUS segundoetara iritsiko da, Lurraren errotazioa dezeleratzen duten ilargi-itsasaldien ondorioz. Gaur eguneko ordutegi-sistemarekin, edo ordulariari egunero segundo gehigarri bat gehitu beharko litzaioke, edo bestela, konpentsatzeko, egunaren iraupena NUS segundo batez luzatu beharko litzateke ofizialki[21].
  100.000 Izarren berezko mugimenduak zeruko esferan zehar, Esne Bidea zeharkatzean sortzen dena, konstelazioetako asko gaur egungo konfigurazioan ezagutzeko ezinezko bilakatuko dira[22].
  100.000[oh 1] VY Canis Majoris izar hipererraldoiak eztanda egingo du supernoba batean.[23]
  100.000 Ipar Amerikako lur-zizare indigenak, hala nola Megascolecidae, iparralderantz hedatuko dira Estatu Batuetako Erdialdeko kostaldetik Kanadako mugaraino, Laurentiar Izotz Geruzaren glaziaziotik berreskuratuz (38 °N - 49 ° N), urtean 10 metroko migrazio-tasa onartuz gero[24]. (Hala ere, gizakiek dagoeneko sartu dituzte Ipar Amerikako lur zizare inbaditzaileak askoz ere denbora laburragoan, eskualdeko ekosistemak gogorki kaltetuz).
  > 100.000 Berotze-globalaren epe luzeko efektuetako baten ondorioz, gizakiak atmosferara jaurti duen karbono dioxidoaren %10 oraindik era egonkorrean egongo da[25].
  250.000 Lōʻihi, Hawaii-Emperor itsas-mendilerroko sumendirik gazteena itsasoaren mailatik gora agertuko da eta uharte-bolkaniko berria izango da[26].
  c. 300.000[oh 1] Hurrengo 300.000 urteen barruko uneren batean, WR 104 Wolf-Rayet izarra supernoba batean leher liteke. WR 104k biraketa oso azkar egin eta gamma-izpien leherketa bat eragiteko aukera gutxi daude, eta aukera are gutxiago horrek lurreko biziarengan eragin larria izateko.[27][28]
  500.000[oh 1] Kilometro bateko diametroa duen asteroide batek jada talka egina duke Lurrarekin, talka hori saihestezintzat hartuz[29].
  500.000 Ipar Dakotako Badlands National Parkeko mendixkak guztiz higatuak izango dira.
  1 milioi Meteor kraterra, Arizonan dagoen inpaktu kraterra, bere motako Lurreko gazteena, guztiz higatua izango da[30].
  1 milioi[oh 1] Betelgeuse supererraldoi gorriaren supernoba gertatzeko kalkulatutako gehienezko denbora. Hilabete batzuetan zehar supernoba ikusgarria izango da Lurrean egun-argitan. Ikerketek diote leherketa hau hurrengo milioi urtean gertatuko dela, baina hurrengo 100.000 urtetan ere izan liteke[31][32].
  1 milioi[oh 1] Desdemonak eta Kresidak, Uranoren ilargiek, talka egitea oso probablea da[33].
  1,28 ± 0,05 milioi Gliese 710 izarra Eguzkitik 0,0676 parsecera (0,221 argi-urte, 14.000 unitate astronomiko) jarriko da[34], bere mugimenduaren baitan. Honek Oort hodeiko gorputzengan perturbazioak eragingo ditu, Eguzki-sistemaren mugan dauden izotzezko objektuen multzoa, kometen ekaitza eraginez Eguzki-sistemaren barnealdean[35].
  2 milioi Gizakiek eragindako ozeanoen azidifikazioaren ondorioz kaltetutako koral arrezifeen berreskurapenerako behar den denbora; orain dela 65 milioi urte gertatu zen ekosistemaren azidifikazioaren ondoren horrelako tartea hartu zuen berreskurapenak[36].
  2 milioi+ Arroil Handia oraindik gehiago higatuko da, pixka bat sakonduz baina, batez ere, bailara handi eta zabal bat eratuz.[37]
  2.7 milioi Zentauroen bizitza-erdi orbitala, kanpoko planeten grabitazioaren eraginez ez-egonkorrak direlako[38].
  10 milioi Ekialdeko Afrikako Rifta irekiko da eta Itsaso Gorriarekin batuko da, Afrika eta Afrikako plaka bi plaka berritan bereiziz, Nubiar plaka eta Somaliar plaka.[39]
  10 milioi Holozenoko iraungitze potentzial baten ondoren biodibertsitatea berreskuratzeko kalkulatutako denbora, aurreko bost iraungitzen masiboen mailakoa izango balitz[40].

Iraungitze masiborik gertatuko ez balitz ere, une honetarako gaur egungo espezie gehienak desagertuta egongo dira, berezko iraungipen abiaduraren ondorioz. Klado asko beste berri batzuetan gradualki eraldatuko dira[41][41].

  10 milioi – 1 miliar[oh 1] Kupidok eta Belindak, Uranoren ilargiek, talka egingo dute[33].
  25 milioi Christopher R. Scoteseren kalkuluen arabera, San Andreas failaren mugimenduak Kaliforniako Golkoa Central Valley ureztatzea ekarriko du. Ipar Amerikako Mendebaldeko Kostaldean barne-itsaso berria sortuko da[42].
  50 milioi Phobos Marteko ilargiak planetaren aurka talka egiteko gehienezko epea[43].
  50 milioi Christopher R. Scoteseren kalkuluen arabera, San Andreas failaren mugimenduaren ondorioz gaur egungo Los Angeles eta San Frantziskoren kokapenak berdinak izango dira. Kaliforniako kostaldea Aleutiar Sakonunean subduzitzen hasiko da.[42]

Afrikak talka egingo du Eurasiarekin eta Mediterraneoa itxiko da, Himalaien antzeko mendi-lerroa sortuz[44].

Appalacheak ia guztiz higatuta egongo dira[45], 5,7 Bubnoff unitate higatuko direlako; hala ere, topografikoki nabarmenak izango dira, inguruko bailarak bi aldiz azkarrago higatzen direlako[46]. Kanadako Mendi Harritsuak ere lautada izango dira garai horretarako[47][48].

  50–400 milioi Lurrak bere erregai fosilen erreserbak berreskuratzeko behar den denbora kalkulatua[49].
  80 milioi Hawaiiko uharte handia izango da gaur egungo uharteetatik azkena itsasoaren azpian desagertzen, baina "Hawaii uharte berriak" egongo dira horren ordez[50].
  100 milioi[oh 1] Kretazeo-Paleogeno iraungipena eragin zuen asteroide talkaren tamaina duen asteroide batek ziurrenik Lurrarekin talka egingo du, ekidin ezin daitekeela asumituz.
  100 milioi Pangaea Proxima ereduaren arabera, subdukzio eremu berria egongo da Ozeano Atlantikoaren, Afrikaren eta Amerikaren arteko distantzia murriztuz[42].
  100 milioi Saturnoren eraztunen gaur egungo konfigurazioaren biziraupen maximoa[51].
  110 milioi Eguzkiaren argitasuna %1 handituko da.[52]
  180 milioi Lurraren errotazioaren etengabeko geldotzearen ondorioz, Lurreko egun batek gaur egun baino ordubete gehiago iraungo du.[53]
  230 milioi Lyapunov denboraren mugaren ondorioz, ezin da kalkulurik egin planeten etorkizuneko orbiten inguruan[54].
  240 milioi Gaur egungo posiziotik abiatuta, Eguzki-sistemak Esne Bidearen zentro galaktikoari bira oso bat emango dio.
  250 milioi Ipar Amerikako mendebaldeko kostaren iparreko mugimenduaren ondorioz, Kaliforniak Alaskarekin egingo du talka.[42]
  250–350 milioi Lurreko kontinente guztiak superkontinente berri batean batuko dira. Hiru antolaketa posible kalkulatu dira, Amasia, Novopangea eta Pangea Ultima izenekoak[42][55]. Ondorio gisa periodo glazial berri bat hasiko da, itsasoaren mailak jaitsiko dira, oxigeno mailak handitu eta tenperaturak gehiago hoztu.
  >250 milioi Eboluzio biologiko azkarra gerta daiteke superkontinente baten eraketaren ondorioz, tenperatura baxuagoen eta oxigeno maila altuagoen eraginez. Superkontinente bat eratzearen ondorioz espezieen arteko lehia areagotuz, jarduera bolkanikoa areagotuz eta eguzki distiratsuago baten berotze globalaren ondorioz, hortaz, baldintza okerragoen eraginez, landare eta animalia bizitza erabat berreskuratu ezin den iraungipen-gertaera masibo batean barnera liteke[56].
  300 milioi Hadley zelula ekuatorialen mugimenduaren ondorioz, ipar eta hego 40ºraino, lur lehorregiaren kopurua %25 handituko da[57].
  300–600 milioi Artizarraren mantuaren tenperatura maximora iristeko denbora kalkulatua. Orduan, 100 milioi urteko epean, subdukzio handia gertatuko da eta lurrazal guztia birziklatuko da[58].
  350 milioi Paul F. Hoffmanen ereduaren arabera, Ozeano Barean subdukzioa geldituko da[59].
  400–500 milioi Superkontinentea (Pangea Ultima, Novopangea edo Amasia izan) zatitzen hasita egongo da. Tenperatura globala handituko da, Kretazeoan gertatu zen bezala[59].
  500 milioi[oh 1] Gamma-izpi eztanda bat egon arteko denbora estimatua, edo supernoba hiperenergetiko masiboa, Lurraren 6.500 argi-urteko distantziak; bere izpiek Lurraren ozono-geruzan eragin eta potentzialki iraungitze masibo bat ekarri lezakete. Hipotesi hau onartuz gero, Ordoviziar-Siluriar iraungipen masiboa ere honen ondorio izango litzateke.
  600 milioi Itsasaldien azelarazioaren ondorioz Ilargia Lurretik urrunduko da eta jada ez da egongo Eguzki eklipserik.
  500–600 milioi Eguzkiaren argitasuna handitzeak karbonato-silikato zikloa apurtuko du; argitasuna handitzearen ondorioz gainazaleko arroken meteorizazioa handituko da, karbono dioxidoa lurrean gordez karbonato gisa. Ur gehiago lurrunduko denez, arrokak gogortu egingo dira, plaken tektonika geldotu eta, uneren batean, gelditu egingo da ozeano guztiak ebaporatu direnean. Bulkanismo gutxiagorekin karbonoa ez da birziklatzen Lurraren atmosferan, eta karbono dioxido mailak etengabe jaitsiko dira. Une hori iristerakoan, karbono dioxido gutxiegi izango da C3 fotosintesia egiten duten landareentzat. C3 fotosintesia egiten duten landareak gaur egungo landareen %99 inguru dira, eta guztiak desagertuko dira. Iraungipen hau, ordea, ez da bat-batekoa izango, baizik eta graduala, klado osoak desagertuz karbono dioxido maila horretara iritsi aurretik. Lehenengo belarkarak izango dira, gero baso hostoerorkorrak, ondoren hostoiraunkorrak eta, azkenik, koniferak.[60][61]
  500–800 milioi[oh 1] Lurra azkar berotu eta karbono dioxido maila jaisten hasiko denez, landareek — eta, hedaduraz, animaliek — luzaroago iraun ahal izango lukete, prozesu fotosintetikoetarako karbono dioxido gutxiago behar duten beste estrategia batzuk eboluzionatuz, haragijale bihurtuz, lehorrera egokituz, edo onddoekin lotuz. Egokitzapen hauek negutegi hezearen hasieran agertuko dira. Landare gehienen heriotza atmosferako oxigeno eskasiarengatik gertatuko da, DNA kaltetzen duen erradiazio ultramorea azalera iristen utziz. Tenperatura altuek erreakzio kimikoak areagotuko dituzte atmosferan, oxigeno mailak jaitsiz. Animalia hegalariek abantaila izango lukete distantzia handiak egiteko gaitasuna dutelako tenperatura freskoagoen bila. Animalia asko poloetara joan litezke, edo agian lurpera. Izaki hauek gau polarrean aktibo bihurtuko lirateke eta polo egunean zehar erradiazioa eta beroa ekiditeko aestibatu. Lur asko basamortu idor bihurtuko lirateke, eta ozeanoetan landareak eta animaliak topatuko lirateke nagusiki[62].
  800–900 milioi Karbono dioxidoaren maila C4 karbonoaren finkaketa posiblea ez den punturaino helduko da[63]. Atmosferako oxigenoa birziklatzeko landarerik gabe, oxigeno librea eta ozono-geruza desagertu egingo dira atmosferatik, argi hilgarriaren maila biziak azaleratuz. The Life and death of Planet Earth liburuan, Peter D. Ward eta Donald Brownlee autoreek ozeanoetan animali bizitzaren zati batek bizirik iraun lezakeela adierazi dute. Azkenean, ordea, organismo multizelular guztiak hilko dira ezinbestean[64]. Gehienez ere, landarea hil eta 100 milioi urtez biziraun lezake animalien bizitzak, azken animaliak landare bizidunak behar ez dituzten termitak edo Riftia generoko harrak bezalako iturri hidrotermalen hurbilen menpe dauden animaliak izanik. Honen ondoren lurrean geratuko den bizitza bakarra organismo zelulabakarrak izango dira[56].
  1 miliar Ozeanoen masaren % 27 mantuaren barruan sartu da subdukzioaren bidez. Prozesua geldotuko balitz, oreka bat egongo da non gaur egungo ozeanoetako uraren % 65 Lurraren barruan egongo litzatekeen[65].
  1.1 miliar Eguzkiaren argitasuna oraingoa baino %10 handiagoa izanen da, eta ondorioz Lurraren tenperatura 320 Kelvin (47 ºC) ingurura igoko da. Atmosfera negutegi heze bat izango da, ozeanoen lurruntze gero eta azkarragoarekin[66][67]. Plaken tektonika guztiz geldituko da, ez badago jada geldi[68]. Poloetan egon daitezke laku txikiak, biziarentzako azken leku posibleak[69][70].
  1.2 miliar Azken landarearen heriotzaren goiko muga, oso karbono dioxido maila baxuekin fotosintesi motaren bat oraindik posible dela onartuz gero. Hau posible izango balitz, animaliarik ez litzateke egongo puntu honetatik aurrera[71][72][73].
  1.3 miliar Karbono-dioxidoaren desagerpenaren ondorioz, eukariotoak desagertuko dira. Prokariotoek oraindik biziraun lezakete[64].
  1.5–1.6 miliar Eguzkiaren argitasuna handitzeak zona zirkunestelar bizigarriaren muga kanporantz eramaten du; karbono dioxidoa ugaritu egingo da Marteren atmosferan, gainazaleko tenperatura igoko da eta Izotz Aroaren antzeko tenperaturak dituzte[64][74].
  1.6 miliar Prokarioto guztien desagerpenaren beheko muga[64].
  2 miliar Ozeano guztien lurruntzearen goiko muga, nitrogenoaren ziklo bidez presio atmosferikoa jaitsiko balitz[75].
  2.3 miliar Lurraren kanpo nukleoa guztiz solidotuko da barne nukleoak gaur egun duen hazkuntzarekin jarraitzen badu (milimetro bat urtean)[76][77]. Kanpo nukleo likidorik gabe, Lurraren eremu magnetikoa itzaliko da[78], eta Eguzkitik datozen partikula kargatuek, pixkanaka, atmosfera osoa higatuko dute[79].
  2.55 miliar Eguzkiaren gainazaleko tenperatura bere maximora iritsiko da, 5.820 K. Hortik aurrera, hozten hasiko da, baina distira handitzen joango da[52].
  2.8 miliar Lurraren gainazala 420 Kelvinera iritsiko da (147 °C), baita poloetan ere[56].
  2.8 miliar Bizi guztia, une horretan isolatutako kolonia unizezularrez osatua, altuera handiko laku eta kobazuloetan gordea, desagertuko da[56].
  c. 3 miliar[oh 1] 100.000tik bateko probabilitatea dago beste izar baten eragin grabitatorioak Lurra bere orbitatik atera eta izar-arteko eremura eramateko. 3.000.000tik bateko probabilitatea dago beste izar batek Lurra kapturatzeko. Hau gertatuko balitz, eta biziak nolabait biziraun izan balu, jarrai lezake izar berriarekin luzeago.[80]
  3 miliar Ilargiaren distantziak jada Lurraren makurdura axiala finkatzeko duen gaitasuna galtzen duen denboraren mediana. Ondorio gisa, benetako mugimendu polar alderraia kaotiko bilakatzen da, eta planetaren kliman aldaketa izugarriak daude, makurdura axial horren aldaketen ondorioz[81].
  3.3 miliar %1eko probabilitatea dago Jupiterren grabitateak Merkurioren orbita hain eszentriko bilakatzeko ezen Artizarrarekin talka egin eta barne Eguzki-sistema kaotiko bilakatuko litzatekeen. Aukeren artean daude Merkuriok Eguzkiarekin talka egitea, Eguzki-sistematik ateratzea edo Lurrarekin talka egitea.[82]
  3.5–4.5 miliar Gaur egun ozeanoetan dagoen ur guztia lurrunduko da, lehenago desagertu ez bada. Hainbeste ur duen atmosferak sortuko duen berotegi efektuak, Eguzkiaren distiraren %35-40 handitzearekin batera, lurrazaleko tenperatura igoko du 1.400 Kelvin arte, nahikoa arroketako batzuk urtzeko[68][70][83][84]. Lurraren etorkizuneko gertakari hau gaur egungo Artizarrarekin konparatu ohi da, baina tenperatura askoz handiagoa izango da eta, gaurko Artizarrean ez bezala, arrokak urtuko dira[85]. Hala ere, etorkizun horretan Artizarra ere berotuko litzateke are gehiago, eta Eguzkitik gertuago egonda, bertan ere antzeko fenomenoak gerta litezke.
  3.6 miliar Neptunoren Triton ilargia planetaren Rocheren mugatik jaitsiko da, potentzialki suntsituz eta Saturnoren antzeko eraztun sistema bat eratuz[86].
  4 miliar Andromeda galaxiak Esne Bidearekin talka egingo duen denboraren mediana[87]. "Esnemeda" izena eman zaio sortuko litzatekeen galaxia berriari. Eguzki-sistema galaxia berri horretatik kanporatua izateko aukera txikia dago[88][87]. Hala ere, planetak ez lirateke talka horren ondorioz kaltetuko[89][90][91].
  4.5 miliar Martek jasotzen duen eguzki fluxua Lurrak sortu zenean jaso zuenaren berdina izango da, orain dela 4.500 milioi urte[92].
  5.4 miliar Eguzkiak bere nukleoan duen hidrogeno guztia amaituko du, eta sekuentzia nagusia utziko du, erraldoi gorri baterako eboluzioa hasiz[93].
  6.5 miliar Martek Lurrak gaur egun jasotzen duen eguzki fluxua jasoko luke, eta goian aipatzen den Lurraren ibilbide bera izango luke[92].
  7.5 miliar Lurra eta Marte hedatzen ari den Eguzkiarekin errotazio sinkronoan geratuko lirateke[92].
  7.59 miliar Lurra eta Ilargia Eguzkiaren barruan eroriz suntsitzea oso probablea da, justu Eguzkiak bere erraldoi gorriaren hedapen mugara iritsi aurretik. Hala ere, oraindik ez da ziurra hori gertatuko denik, bereziki, Merkurio edo Artizarra Eguzkiak irentsiko balitu horrek Lurraren orbitan zein ondorio eragingo lukeen ezin baita zehazki jakin.[94] Eguzkia, une horretan, gaur egun baino 256 aldiz handiagoa izango litzateke[93]. Kolisio honen aurretik Ilargia Lurraren Rocheren mugatik jaitsiko litzateke, arroka eraztun bat sortuz eta lurrazalera jaitsiz[95]. Aro honetan Saturnoko Titan ilargiak bizia mantentzeko tenperaturak izan litzake[96].
  8 miliar Eguzkia karbono-oxigenozko nano zuri bilakatuko da, gaur egun duen masaren %54,05ekin[93][97][98]. Puntu honetan, Lurrak biziraun izan balu, gainazaleko tenperaturak nabarmen jaitsiko lirateke, nano zuriak jaurtitzen duen energia askoz txikiagoa izango delako.
  22 miliar Big Rip eskenatokia emango balitz, Unibertsoaren amaiera izango litzateke, onartzen badugu energia ilunaren eredua w = -1,5 dela[99]. Energia ilunaren dentsitatea -1 baino gutxiago bada, orduan Unibertsoaren espantsioak azeleratzen jarraituko du eta Unibertso behagarria gero eta txikiagoa izango da. Big Ripa baino 200 milioi urte lehenago, Talde Lokala bezalako galaxia klusterrak desegingo dira. Hirurogei milioi urte lehenago galaxia guztiak izarrak galtzen hasiko dira alboetatik eta guztiz desegingo dira 40 milioi urtetan. Big Ripa baino hiru hilabete lehenago izar sistema guztiek grabitatorioki lotuta egoteari utziko diote eta planetek azkar egingo dute hegan azkar hedatzen ari den unibertso baten baitan. Big Rip baino hogeita hamar minutu lehenago planetak, izarrak, asteroideak eta baita objektu dentsoagoak, neutroi izarrak eta zulo beltzak bezala ebaporatuko dira atomo soltetan barreiatuz. Big Rip baino ehun zeptosegundo lehenago, atomoak ere apurtuko dira. Azkenik, Rip hori Plancken eskalara iristen denean, soka kosmikoak desegingo dira eta espazio-denboraren egitura bera desintegratuko da. Unibertsoa "rip singularitatean" sartuko da eta distantzia guztiak infinituki luzeak izango dira. "Crunch singularitate" batean materia guztia infinituki kontzentratua dagoen bezala, rip singularitate batean materia guztia infinituki sakabanatuta egongo da[100]. Hala ere, Chandra X-izpi Behatokitik galaxia klusterren behaketek iradokitzen dute  ren benetako balioa -0.991 dela eta, beraz, Big Ripa ez dela gertatuko[101].
  50 miliar Lurra eta Ilargia ez baditu Eguzkiak irentsi, one horretan errotazio sinkronoan sartuko lirateke, batak besteari aurpegi berbera etengabe erakutsiz.[102][103] Ondoren, Eguzkia nano zuriaren marearen eraginak momentu angularra kenduko dio sistemari, Ilargiaren orbitak behera egingo du eta Lurraren espina azeleratuko du.[104]
  65 miliar Lurra eta Ilargia ez baditu Eguzkiak irentsi, Ilargia Lurrera eroriko litzateke, bere orbitaren jaitsiera dela eta.[105]
  100–150 miliar Unibertsoaren hedapenak galaxia guztiak, aurreko Esne Bidearen Talde Lokalaz haraindi, argi kosmikoaren ostertzetik desagertarazten ditu, unibertso behagarritik kenduz.[106]
  150 miliar Hondoko mikrouhin erradiazioa hoztuko da, gaur egungo 2,7 K-tik 0,3 K-ra, gaur egun dugun teknologiarekin detektaezina bilakatuz[107].
  325 miliar Grabitatorioki lotuta dauden egitura guztiak euren horizonte kosmologikoan isolatzen diren denbora estimatua. Puntu honetan, Unibertsoa gaur baino 100 milioi aldiz handiagoa izango da eta isolatutako izar bakartiak ere isolatuko dira.[108]
  450 miliar Talde Logaleko 47 galaxiak[109] galaxia handi batean biltzeko denboraren mediana[110].
  800 miliar "Milkomeda" galaxia konbinatuaren argi-igorpen garbia gutxitzen hasteko denbora, nano gorri guztiak nano urdin izatera pasatzen direnean[111].
  1012 (1 bilioi) Gutxieneko denbora estimatua izarren sorrera amaitzeko galaxietan, galaxia guztietan dauden gas hodeiak agortuko direlako[110].

Unibertsoaren hedapena, energia ilun dentsitate konstantea asumituz, hondoko mikrouhin erradiazioaren uhin-luzera baino gaur egun baino 1029 handiago egiten du, argi kosmikoaren horizontearen eskala gaindituz eta Big Bangaren ebidentziak detektaezin bilakatuz. Hala ere, oraindik posible izango da Unibertsioaren hedapena determinatzea hiperrabiadura izarrak ikertuz[112].

  1011–1012 (100 miliar – 1 bilioi) Unibertsoa Big Cruncharen bidez amaitu arte zenbatetsitako denbora, eredu "itxi" bat onartuz[110][113]. Hedapen fasearen luzeraren arabera, uzkurtze faseko gertaerak alderantzizko ordenan gertatuko dira. Galaxien superkumuluak, lehenik, galaxien kumuluek eta, ondoren, ondorengo galaxiek bat egingo zuten. Batzuetan, izarrak hainbeste hurbilduko dira, non elkar jotzen hasiko baitira. Unibertsoak uzkurtzen jarraitzen duen heinean, mikrouhin kosmikoen hondoko tenperatura, izar batzuen azaleko tenperaturaren gainetik igoko da, izar hauek euren barne beroa kanporatzerik izango ez dutelarik eta, pixkanaka kozinatuko direlarik, lehertzen diren arte. Masa baxuko izar nano gorriekin hasiko da CMB 2.400 kelvinera iristen denean amaitu baino 500.000 urte lehenago, ondoren K motako izarrak, G motakoak, F motakoak, S motakoak, eta azkenik, B motakoak, Big Crunch baino 100.000 urte inguru lehenago. Kolapso Handia baino minutu batzuk lehenago, tenperatura hain handia izango da, nukleo atomikoak disolbatu egingo direla eta partikulak xurgatuko dituztela fusionatutako zulo beltzek. Azkenik, unibertsoko zulo beltz guztiak unibertsoaren materia guztia hartuko duen zulo beltz bakar batean fusionatuko dira, ondoren unibertsoa irentsiko duena, bere burua barne hartuz[114]. Honen ondoren, baliteke Big Bang berri batek jarraitzea eta unibertso berri bat sortzea. Ikusitako energia ilunaren ekintzek eta unibertsoaren formak ez dute eszenatoki hau babesten. Unibertsoa laua dela uste da, eta, energia ilunaren ondorioz, unibertsoaren hedapena bizkortu egingo dela; hala ere, energia ilunaren propietateak oraindik ez dira ezagutzen, eta, beraz, litekeena da energia iluna, noizbait, etorkizunean iraultzea.
  1.05×1012 (1.05 bilioi) Unibertsoak 1026 faktorean hedatzeko behar duen denbora, horizonte kosmologikoan dagoen partikula kopuruen dentsitatea bat izan arte. Puntu honetatik aurrera, material intergalaktikoko partikula guztiak isolatuta egongo dira, eta euren arteko kolisiorik ez da emango. Partikula horiek ez dute gehiago eragingo etorkizuneko Unibertsoaren eboluzioan[108].
  2×1012 (2 bilioi) Talde Lokaletik haratago dauden objektu guztien gorriranzko lerrakuntza 1053 baino handiagoa izango da. Gamma izpirik energetikoenak ere hedatuko dira horizontearen diametro fisikoa baino handiagoa izan arte[115].
  4×1012 (4 bilioi) Proxima Centaurik, gaur egun Eguzkitik gertuen dagoen izarra, sekuentzia nagusia utzi eta nano zuri bat bilakatzeko behar duen denbora estimatua.
  1013 (10 bilioi) Unibertsoaren habitabilitate muga, masa txikiko izarren inguruan fenomeno hau gainditzen ez bada[116].
  1.2×1013 (12 bilioi) VB 10 nano gorria, ezagutzen den sekuentzia nagusiko izarrik txikiena, Eguzkiaren masaren 0,075rekin, hidrogeno guztia amaitu eta nano zuri bat bilakatzeko behar duen denbora kalkulatua[117].
  1014 (100 bilioi) Galaxietan izar berrien sorrera emateko kalkulatutako epe maximoa[4]. Honen ondoren, Izarren Garaitik Garai Degeneratura pasako litzateke Unibertsoa; izar berriak sortzeko hidrogeno librerik gabe, geratzen diren izar guztiek euren erregaia amaitu eta hilko dira[118]. Garai horretarako Unibertsoaren tamaina gaur egungoa baino 102554 handiagoa izango da[108].
  1.1–1.2×1014 (110–120 bilioi) Unibertsoko izar guztiek euren erregaia amaitua izango dute garai honetarako, nano gorri guztiak agortu direnean. Puntu honetan, geratuko diren izar-masako objektu guztiak izarren hondarrak dira: nano zuriak, neutroi izarrak eta zulo beltzak, edo nano marroiak.[4]

Nano marroien arteko kolisioek nano gorri berriak sor ditzakete: Esne Bideak soilik 100 bat izar distiratsu izango ditu garai horretan. Noizbehinka izar arrastoen arteko talkak emango dira, supernobak eratuz[4].

  1015 (1.000 bilioi) Izarren arteko kontaktuen bidez planeta guztiak euren izar-sistemetatik kanporatzeko behar den denbora estimatua (Eguzki-sistema barne)[4]. Puntu honetan, Eguzkiaren tenperatura 5 K izango da[119].
  1019 to 1020
(10.000–

100.000 bilioi)

Denbora estimatua, nano marroien eta izar-hondakinen (Eguzkia barne) % 99a galaxietatik kanporatzen den arte. Bi objektu bata bestearengandik nahiko hurbil igarotzen direnean, energia orbitala trukatzen dute, masa baxuko objektuekin energia irabazteko. Behin eta berriz egindako topaketen bidez, masa baxuko objektuek euren galaxiatik era horretan kanporatzeko adina energia lor dezakete. Prozesu honek, azkenean, Esne Bidea bere nano marroi eta izarrarteko hondakin gehienak kanporatzea eragiten du[4][3].
  1020 (100.000 bilioi) Eguzkiak ez badu Lurra irentsi eta izarren batek ez badu Lurra bere orbitatik atera, denbora honetan nano beltza den Eguzkiaren aurka kolisionatuko luke lurrak, erradiazio grabitazionalaren ondorioz orbitak behera egin ostean[120].
  1030 Galaxietatik kanporatuak izan ez diren izar-hondar horiek (%1-10 artean) euren galaxietako zulo beltz supermasiboetan erortzeko behar den denbora. Puntu honetan, izar binarioek euren artean talka egin dute, planeta guztiak izarretara erori sira, eta soilik objektu bakarti batzuk (kanporatutako planetak, izar-zatiak, nano marroiak...) geratuko dira Unibertsoan[4].
  2×1036 Unibertso behagarri guztiko nukleoiek hondatzeko behar den denbora, protoien bizi-erdi hipotetikoak kalkultatutako denbora minimoa hartuko balu (8.2×1033 urte).[121][122][oh 2]
  3×1043 Unibertso behagarri guztiko nukleoiek hondatzeko behar den denbora, protoien bizi-erdi hipotetikoak kalkultatutako denbora maximoa hartuko balu, 1041 urte[4], asumitzen badugu Big Banga inflazionarioa izan zela, eta barioiak anti-barioiak baino gehiago izateko hasierako Unibertsoan eman zen prozesuak protoiak hondatzea balekar[122][oh 2]. Garai honetan, protoien hondatzea ematen bada, Zulo Beltzen garaia hasiko litzateke, Unibertsoan dauden objektu bakarrak zulo beltzak izango lirateke[3][4].
  1065 Protoien hondatzerik ez balego, hau da kalkulatzen den denbora Unibertsoan dauden objektu zurrun guztiak, arroketatik flotatzen ari diren planetetara, euren atomoak eta molekulak berrordenatzeko tunel-efektuaren ondorioz. Denbora-eskala honetan, gorputz guztiak likido bat bezala portatuko lirateke, eta esfera batean bilakatu difusioaren eta grabitazioaren ondorioz[120].
  2×1066 Eguzki masa bat duen zulo beltza partikula subatomikotan desegiteko behar den denbora Hawkingen erradiazioaren bidez[123].
  6×1099 TON 618, ezagutzen den zulo beltz supermasiborik handiena, 66.000 milioi eguzki masa dituena, Hawking erradiazioen bidez ebaporatzeko behar den denbora estimatua, zero momentu-angular duela kalkulatuta (hau da, ez duela biratzen)[123].
  1.7×10106 20 bilioi eguzki masa duen zulo beltz supermasibo hipotetiko batek behar duen denbora Hawkingen erradiazioaren bidez ebaporatzeko[123]. Honekin amaituko litzateke Zulo Beltzen Aroa. Puntu honetatik aurrera, protoiak hondatzen badira, Unibertsoa Garai Ilunean sartuko litzateke, objektu fisiko guztiak partikula azpiatomikoraino degradatu diren unea, euren energiaren galeraren azken unera iritsita, unibertsoaren heriotza termikoan.[3][4]
  10139 2018an egin zen kalkulua Eredu Estandarraren biziraupenerako, huts faltsuaren kolapsoaren aurretik; %95 konfiantza eremua 1058 eta 10241 urte artean dago, batez ere goi quarkaren masaren ezezagutza dela eta[124].
  10200 Unibertso behagarriko nukleoi guztien hondatzea emateko behar den denbora estimatua, ez bada goiko prozesua ematen. Hondatze hau partikulen fisikak baimentzen dituen beste edozein mekanismoren bidez gertatuko litzateke (barioi zenbakien goi-ordenako prozesu ez kontserbakorrak, zulo-beltz birtualak, esfaleroiak...).[3]
  101100-32000 Eguzkiaren masa baino 1,2 aldiz handiagoak diren nano beltzek supernobak izateko behar den denbora, silizio-nikel-burdina fusioaren bidez, elektroien frakzioaren jaitsierak Chandrasekhar muga jaitsiko baitu, asumitzen badugu protoiak ez direla hondatzen[125].
  101500 Protoiak ez badira hondatzen, hau izango litzateke denbora estimatua izar-masadun objektuetan dagoen materia barioniko guztia fusionatzeko muoi-katalisi fusio bidez burdina-56 sortzeko, edo degradatua masa gehiago duen elementu batetik burdina-56 sortzeko, burdin izarrak sortuz[126].
   [oh 3][oh 4] Burdin izar guztiak tunel-efektu bidez zulo beltzetan kolapsatzeko behar den denbora minimoa, asumitzen badugu ez dagoela protoien hondatzerik ez zulo beltz birtualik[126].

Denbora eskala erraldoi honetan, baita burdin izar ultra egonkorrak desegingo dira tunel-efektu kuantikoaren ondorioz. Lehenengo masa nahiko duten izarrak (0,2 Eguzki-masa eta Chandrasekhar mugaren artean daudenak[127]) kolapsatuko dira neutroi izarretan bilakatuz. Ondoren, neutroi izar horiek eta geratzen den edozein burdin izar masiboa berriro ere kolapsatuko litzateke zulo beltzetan. Zulo beltz horien ebaporazioaren ondorioz Hawkingen erradiazioaren bidez partikula azpiatomikoz osatutako unibertso bat egongo litzateke, guztiz iluna.

   [oh 1][oh 5] Boltzmann burmuin bat entropiaren gutxitze espontaneo baten bidez hutsean agertzeko behar den denbora estimatua.[128]
   [oh 4] Burdin izar guztiak tunel-efektu bidez zulo beltzetan kolapsatzeko behar den denbora maximoa, asumitzen badugu ez dagoela protoien hondatzerik ez zulo beltz birtualik[126].

Denbora eskala erraldoi honetan, baita burdin izar ultra egonkorrak desegingo dira tunel-efektu kuantikoaren ondorioz. Lehenengo masa nahiko duten izarrak (0,2 Eguzki-masa eta Chandrasekhar mugaren artean daudenak[127]) kolapsatuko dira neutroi izarretan bilakatuz. Ondoren, neutroi izar horiek eta geratzen den edozein burdin izar masiboa berriro ere kolapsatuko litzateke zulo beltzetan. Zulo beltz horien ebaporazioaren ondorioz Hawkingen erradiazioaren bidez partikula azpiatomikoz osatutako unibertso bat egongo litzateke, guztiz iluna.

   [oh 4] Huts faltsua egonda ere, Unibertsoak bere azken energia egoerara iristeko behar duen gehienezko denbora[128].
   [oh 1][oh 4] Big Bang berri bat efektu kuantiko bidez emateko behar denbora, unibertso berri bat sortuz. Denbora marko guztiz erraldoi honetan, tunel-efektuak Unibertso isolatuaren edozein eremutan inflazio kosmiko berria sor lezake, Unibertso berriak sortzen duten Big Bang berriak emanez. Garrantzitsua ez da zenbat denbora behar den, baizik eta jakitea probabilitatea ez dela zero.[129]

Unibertso behagarriak dauden partikulua azpiatomiko guztien batura   denez gero,[130][131] eta zenbaki hau   denboragatik bidekratzen badugu borobiltze erroreen ondorioz desagertzen denez, hau da ere fluktuazio kuantiko eta tunel-efektu bidez sortzen den Big Bang horrek gure Unibertsoaren identikoa den Big Bang bat sortzeko behar duen denbora, asumitzen badugu sortuko litzatekeen unibertso bakoitzak partikula kopuru bera duela eta lege fisiko berberak dituela, korden teoriak aurreikusten duen bezala.[132]

Gizakia aldatu

  Urte etorkizunean Gertaera
  10.000 Frank Drakek hasieran idatzitako Drakeren ekuazioaren arabera, zibilizazio teknologiko baten biziraupenik probableena.[133]
  10.000 Globalizazioaren ondorioz panmixia ematen bada, gizakien bariazio genetikoa ez da gehiago egongo eskualdetan banatuta, populazio efektiboaren tamaina populazioaren berdina izango baita.[134]
  10.000 Gizateriak iraungitzeko % 95eko probabilitea du data horretarako, Brandon Carterren Doomsday argumentuaren arabera, oso eztabaidatua den proposamena[135].
  20,000 Morris Swadeshen eredu glotokronologikoaren arabera, etorkizunean hitz egingo diren hizkuntzek gaur egungo arbasoaren Swadesh zerrendan dauden hitzen %1 baino ez dute gordeko[136].
  100,000+ Marteren terraformazioa egiteko behar den denbora, arnas har daitekeen atmosfera oxigenatu batekin, gaur egun Lurrean ditugun biosferako landareen antzekoak erabilita.[137]
  1 milioi Gizakiak Esne Bidea kolonizatzeko behar duen denbora minimoa, Kardaxev eskalan energia erabiltzeko gaitasunarekin, argiaren abiaduraren %10eko abiaduran bidaiatu dezakeela kalkulatuta.[138]
  2 milioi Ornodun espezieek behar duten denbora espeziazio alopatriko ziurra emateko[139]. James W. Valentineren arabera, gizateria espazio-koloniatan hedatuko balitz denbora luzez, galaxian zehar gizakiz osatutako erradiazio ebolutiboa egongo litzateke, giza espezie batekin baino gehiagorekin "harrigarria egingo zaigun giza dibertsitateen forma eta adaptazioekin"[140]. Hau prozesu naturala izango litzateke, isolamendua dela eta, eta ez dago lotuta egon daitezkeen gizakien hobekuntzarako ingeniaritza genetikoarekin.
  7.8 milioi J. Richard Gottek egindako Doomsday argumentu eztabaidatuaren formulazioan, gizateriak %95eko aukera dauka iraungita egoteko[141].
  100 milioi Frank Drakek hasieran idatzitako Drakeren ekuazioaren arabera, zibilizazio teknologiko baten gehienezko biziraupena.[142][133]
  1 miliar Lurraren orbita aldatuko duen astroingeniaritza proiektu batek arrakasta izateko behar duen denbora, Eguzkiak duen argitasun gehikuntza konpentsatuz eta berriro Lurra zona bizigarrira mugituz. Hau lor liteke asteroideak erabilita asistentzia grabitatorio gisa[143][144].

Espazio-misioak eta esplorazioa aldatu

Gaur egun bost espazio-ontzi jaurti dira Eguzki-sistematik aterako dituzten bideetan jartzeko: Voyager 1, Voyager 2, Pioneer 10, Pioneer 11 eta New Horizons. Oso aukera gutxi daude beste objektu batekin talka egiteko eta, beraz, baliteke betirako egotea nabigatzen[145].

  Urte etorkizunean Gertaera
  1000 SNAP-10A satelite nuklearra, 1965an jaurti zena Lurretik 700 kilometrora dagoen orbita batean, lurrazalera itzuliko da.[146]
  16,900 Voyager 1 Proxima Centauritik 3,5 argi-urtera pasako da.[147]
  18,500 Pioneer 11 Alpha Centauritik 3,4 argi-urtera pasako da.[147]
  20,300 Voyager 2 Alpha Centauritik, 2,9 argi-urtera pasako da.[147]
  25,000 Areciboko mezua, 1974ko azaroaren 16an transmititutako irrati datuen bilduma bat, bere helburuaren distantziara iristen da, Messier 13 talde globularra[148]. Hau da galaxiako eskualde urrun batera bidali den izarrarteko irrati mezu bakarra. 24 argi-urteko aldaketa bat egongo da galaxian, mezua iristen den bitartean, baina multzoak 168 argi-urteko diametroa duenez, mezua bere helmugara iritsiko da[149]. Erantzun orok gutxienez beste 25.000 urte beharko ditu transmisioa gertatu zenetik (argia baino azkarragoa den komunikazioa ezinezkoa dela suposatuz).
  33,800 Pioneer 10 Ross 248etik 3,4 argi urtera pasako da.[147]
  34,400 Pioneer 10 Alpha Centauritik 3,4 argi urtera pasako da.[147]
  42,200 Voyager 2 Ross 248tik, 1,8 argi urtera pasako da.[147]
  44,100 Voyager 1 Gliese 445tik 1,8 argi urtera pasako da.[147]
  46,600 Pioneer 11 Gliese 445tik 1,9 argi urtera pasako da.[147]
  50,000 KEO espazio-kapsula, bidaltzen bada, Lurrera itzuliko da.[150]
  90,300 Pioneer 10 HIP 117795tik 0,6 argi-urtera pasako da.[147]
  306,100 Voyager 1 TYC 3135-52-1etik argi urte batera pasako da.[147]
  492,300 Voyager 1 HD 28343tik 1,3 argi urtera pasako da.[147]
  800,000–8 milioi Pioneer 10 plakaren esperotako bizitza, oraindik oso ezezagunak zaizkigun izarrarteko higadura prozesuen ondorioz.[151]
  1.2 milioi Pioneer 11 Delta Scutitik 3 argi urtera pasako da.[147]
  1.3 milioi Pioneer 10 HD 52456tik 1,5 argi urtera pasako da.[147]
  2 milioi Pioneer 10 Aldebaran izarretik gertu pasako da.[152]
  4 milioi Pioneer 11 Aquila konstelazioko izar baten ondotik pasako da.[152]
  8 milioi LAGEOS sateliteen orbitek behera egingo dute eta Lurreko atmosferan sartuko dira, etorkizunean egon litekeen balizko giza-zibilizazioari mezu bat emanez, tartean espero dugun une horretako kontinenteen kokapena.[153]
  1 miliar Voyagerren Urrezko Diskoaren bizi-itxaropena, bertan dagoen informazioa berreskuraezina bilakatu aurretik.[154]
  1020 Pioneer eta Voyager espazio-ontziek izarren batekin edo izar-arrastoren batekin talka egiteko behar duten denbora estimatua. [147]

Proiektu teknologikoak aldatu

  Urte etorkizunean Gertaera
  3015 Jonathon Keatsek jarritako kamara baten esposizio denbora amaituko da. Kamera 2015ean jarri zuen ASU Arte Museoan, Tempen, Arizona[155].
  3183 Denboraren Piramidea, Alemaniako Wemdingen dagoen arte publiko instalazio bat amaituko dela uste da.[156]
  6939 1939 eta 1964ko Westinghouse Denboraren Kapsulak irekiko dira.[157]
  7000 1970ko Expo'70ko denboraren kapsula, Osaka gazteluan lurperatu zena, irekiko da.[158]
  8113ko maiatzaren 28a Zibilizazioaren Kripta, Oglethorpe Unibertsitatean dagoen denboraren kapsula bat, Atlantan, irekiko da. Bigarren Mundu Gerra baino lehen itxi zen.[159]
  10.000 Long Now Foundazioaren hainbat proiektu irekien amaiera planifikatua, tartean Clock of the Long Now 10.000 urteko erlojua, Rosetta Proiektua eta Long Bet Proiektua[160].

HD-Rosetta disko analogikoaren bizi-itxaroena, Los Alamos National Laboratoryn garatutako teknologia bat nikel plaketan idazteko.

  10.000 Svalbardeko Munduko Hazien Gangaren bizi-itxaropena.[161]
  1 milioi Memory of Mankind (MOM) biltegi-errepositorioaren bizi itxaropena. Proiektu hau Hallstatteko gatz-meategian dago, Austrian, eta harrizko plaketan gordetzen du informazioa.[162]
  1 milioi Twenteko Unibertsitateak hasitako Giza Dokumentazio Proiektuaren planifikatutako bizi-itxaropena.[163]
  292.278.994 Java darabilten ordenagailu programen zenbakien amaiera.[164]
  1 miliar Nanoshuttle memoria gailuaren bizi-itxaropena. Sistema honek burdinazko nanopartikulak erabiltzen ditu interruptore molekular gisa karbonozko nanotutu batean[165].
  13 miliar baino gehiago Superman memoria kristalaren bizi-itxaropena, femtosegundo laster bidezko kristalezko nanoegiturak erabiltzen dituen biltegiratze sistema.[166]
  292.277.026.596 64-bit darabilten Unix sistemen zenbakien amaiera.

Giza eraikuntzak aldatu

  Urte etorkizunean Gertaera
  50.000 Tetrafluorometanoaren bizi-denbora estimatua, berotegi-efektuko gasik iraunkorrena[167].
  1 milioi Gaur egun dauden beirazko objektu guztiak deskonposatuko dira.[168]

Granitozko eskulturak eta monumentuak metro bat higatuko dira klima epel batean, Bubnoff unitate bat onartuz gero (milimetro bat 1.000 urtean).[169]

Mantenurik gabe, Gizako Piramide Handia guztiz higatuta egongo da.[170]

Espazioko meteorizazioa dela eta, Neil Armstrongek eta Apollo misioetako beste astronauta guztiek utzitako lorratzak desagertuko dira.[171]

  7,2 milioi Mantenurik gabe, Rushmore mendia bezalako eskultura handiak higatuko dira ezezagutzeraino[170].
  100 milioi Etorkizuneko arkeologoek estrato urbano bat ikusi ahal izango dute, fosilizatutako portuekin, eta batez ere eraikinen azpian dauden azpiegiturekin zein tunelekin[172].

Indar nuklearra aldatu

  Urte etorkizunean Gertaera
  10.000 Hondakinen Isolamendurako Planta Pilotua, arma nuklearrek sortutako hondakinak gordetzeko diseinatua, garai honetarako babestua egongo dela kalkulatzen da. Egon daitezkeen etorkizuneko bisitariak ohartarazteko sistema "iraunkor" bat dago bertan, gaur egungo Nazio Batuen Erakundearen sei hizkuntza ofizialetan eta Navajo hizkuntzan, baita piktograma bidez ere. Giza Interferentzia Lantaldeak etorkizuneko semiotika nuklearrerako AEBren aholkulari izan dira.[173]
  24.000 Txernobylgo sarkofagoaren inguruko esklusio zona, Ukraina eta Bieloerrusian dagoen 2.600 kilometro koadroko zona hustua, erradiazio maila normaletara bueltatuko da.[174]
  30.000 Fisio nuklearra erabiltzen duten erreaktore erreproduktoreen erreserbak amaitzen dira, 2009ko energia kontsumoa eta gaur egun ezagutzen diren uranio meatan oinarrituta[175].
  60.000 Fisioan oinarritutako ur-arin erreaktoreen erreserbak amaitzen dira, itsasoko uretan dagoen uranio guztia erabiltzea posible izango balitz, 2009ko energia kontusmoan oinarritua.[175]
  211.000 Teknezio-99aren semidesintegrazio-periodoa, uranioan oinarritutako hondakin nuklearren artean fisio produkturik garrantzitsuena.
  250.000 Hondakinen Isolamendurako Planta Pilotuan dagoen plutonioak behar duen denbora gizakientzat hilgarria izan ez dadin.[176]
  15.7 milioi Iodo-123an semidesintegrazio-periodoa, uranioan oinarritutako hondakin nuklearren artean fisio produkturik iraunkorrena.
  60 milioi Fusio-energia bidezko erreserben iraupena, itsasoko litio guztia ateratzea posible dela asumituta, 1995ko energia kontsumoan oinarritua.[177]
  5 miliar Fisio nuklearra erabiltzen duten erreaktore erreproduktoreen erreserbak amaitzen dira, 2009ko energia kontsumoa eta itsasoko uranio guztia ateratzea posible dela kalkulatua[178].
  150 miliar Fusio-energia bidezko erreserben iraupena, itsasoko deuterio guztia ateratzea posible dela asumituta, 1995ko energia kontsumoan oinarritua.[177]

Oharrak aldatu

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Honek adierazten du gertaera noiz gertatuko den gehienez, probabilitate handiz. Edozein momentutan gerta daiteke. Aipuaren errorea: Invalid <ref> tag; name "prob" defined multiple times with different content
  2. ↑ a b 264 bizi-erdi inguru. Tyson et al. beste kalkulu bat egiten dute euren konputazioan.
  3. ↑   1 eta ondoren 1026 zero dira
  4. ↑ a b c d Hemen urteak aipatzen diren arren, zenbakiak hain dira handiak, ezen nanosegundoak edo izarren eboluzio denbora aipatuko balitz ere, zenbakiak ez liratekeela aldatuko.
  5. ↑   1 eta ondoren 1050 zero dira.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Rescher, Nicholas.. (1998). Predicting the future : an introduction to the theory of forecasting. State University of New York Press ISBN 0-7914-3553-9. PMC 36352372. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  2. ↑ «Second Law of Thermodynamics» hyperphysics.phy-astr.gsu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  3. ↑ a b c d e Adams, Fred, 1961-. (1999). The five ages of the universe : inside the physics of eternity. Free Press ISBN 0-684-85422-8. PMC 40754822. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  4. ↑ a b c d e f g h i j Adams, Fred C.; Laughlin, Gregory. (1997-04-01). «A dying universe: the long-term fate and evolutionof astrophysical objects» Reviews of Modern Physics 69 (2): 337–372.  doi:10.1103/RevModPhys.69.337. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  5. ↑ Komatsu, E.; Smith, K. M.; Dunkley, J.; Bennett, C. L.; Gold, B.; Hinshaw, G.; Jarosik, N.; Larson, D. et al.. (2011-02-01). «SEVEN-YEAR WILKINSON MICROWAVE ANISOTROPY PROBE ( WMAP ) OBSERVATIONS: COSMOLOGICAL INTERPRETATION» The Astrophysical Journal Supplement Series 192 (2): 18.  doi:10.1088/0067-0049/192/2/18. ISSN 0067-0049. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  6. ↑ (Ingelesez) Linde, Andrei. (2007-01-24). «Sinks in the landscape, Boltzmann brains and the cosmological constant problem» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2007 (01): 022–022.  doi:10.1088/1475-7516/2007/01/022. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  7. ↑ (Ingelesez) Mengel, M.; Levermann, A.. (2014-06). «Ice plug prevents irreversible discharge from East Antarctica» Nature Climate Change 4 (6): 451–455.  doi:10.1038/nclimate2226. ISSN 1758-6798. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  8. ↑ (Ingelesez) Hockey, T.; Trimble, V.. (2010-06). «Public reaction to a V = -12.5 supernova» The Observatory 130 (3): 167–172. ISSN 0029-7704. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  9. ↑ (Ingelesez) Bad Astronomy. 2020-08-08 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  10. ↑ (Ingelesez) Mowat, Laura. (2017-07-14). «Africa’s desert to become lush green tropics as monsoons MOVE to Sahara, scientists say» Express.co.uk (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  11. ↑ «Gilf Kebir | The Great Barrier | Nick Drake | Wadi Bakht - ExptU» web.archive.org 2018-07-14 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  12. ↑ (Ingelesez) «‘Super-eruption’ timing gets an update — and not in humanity’s favour» Nature 552 (7683): 8–8. 2017-11-30  doi:10.1038/d41586-017-07777-6. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  13. ↑ (Ingelesez) «Scientists predict a volcanic eruption that would destroy humanity could happen sooner than previously thought» The Independent 2017-11-30 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  14. ↑ (Ingelesez) Schorghofer, Norbert. (2008). «Temperature response of Mars to Milankovitch cycles» Geophysical Research Letters 35 (18)  doi:10.1029/2008GL034954. ISSN 1944-8007. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).[Betiko hautsitako esteka]
  15. ↑ (Ingelesez) Beech, Martin. (2009). Terraforming: The Creating of Habitable Worlds. ISBN 978-0-387-09795-4. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  16. ↑ (Ingelesez) Matthews, R. a. J.. (1994-03). «The close approach of stars in the solar neighbourhood.» Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 35: 1–9. ISSN 0035-8738. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  17. ↑ (Ingelesez) Berger, A.; Loutre, M. F.. (2002-08-23). «An Exceptionally Long Interglacial Ahead?» Science 297 (5585): 1287–1288.  doi:10.1126/science.1076120. ISSN 0036-8075. PMID 12193773. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  18. ↑ «Human-made climate change suppresses the next ice age — Potsdam Institute for Climate Impact Research» www.pik-potsdam.de (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  19. ↑ «Niagara Falls Geology Facts & Figures | Niagara Parks, Canada» web.archive.org 2011-07-19 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  20. ↑ Bastedo, Jamie, 1955-. (1994). Shield country : life and times of the oldest piece of the planet. Arctic Institute of North America of the University of Calgary ISBN 0-919034-79-9. PMC 30357431. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  21. ↑ (Ingelesez) «The Future of Time: UTC and the Leap Second» American Scientist 2017-02-06  doi:10.1511/2011.91.312. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  22. ↑ «The Unfixed Stars - National Research Council Canada» web.archive.org 2011-07-08 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  23. ↑ (Ingelesez) Monnier, J. D.; Tuthill, P. G.; Lopez, B.; Cruzalebes, P.; Danchi, W. C.; Haniff, C. A.. (1999-02-10). «The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery» The Astrophysical Journal 512 (1): 351–361.  doi:10.1086/306761. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  24. ↑ (Ingelesez) Schaetzl, Randall J.; Anderson, Sharon. (2005-05-05). Soils: Genesis and Geomorphology. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-44346-3. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  25. ↑ Archer, David, 1960-. (2009). The long thaw : how humans are changing the next 100,000 years of Earth's climate. Princeton University Press ISBN 978-0-691-13654-7. PMC 260207251. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  26. ↑ (Ingelesez) Park, Mailing Address: P. O. Box 52 Hawaii National; Us, HI 96718 Phone:985-6011 Contact. «Frequently Asked Questions - Hawai'i Volcanoes National Park (U.S. National Park Service)» www.nps.gov (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  27. ↑ «WR 104: Technical Questions» www.physics.usyd.edu.au (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  28. ↑ (Ingelesez) Tuthill, Peter G.; Monnier, John D.; Lawrance, Nicholas; Danchi, William C.; Owocki, Stan P.; Gayley, Kenneth G.. (2008-03). «The Prototype Colliding‐Wind Pinwheel WR 104» The Astrophysical Journal 675 (1): 698–710.  doi:10.1086/527286. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  29. ↑ «Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios» www.nickbostrom.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  30. ↑ Landstreet, John D., 1940-. (2003). Physical processes in the solar system : an introduction to the physics of asteroids, comets, moons and planets. (1st ed. argitaraldia) Keenan & Darlington ISBN 0-9732051-0-5. PMC 52459711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  31. ↑ (Ingelesez) «Will the star Betelgeuse explode someday? | EarthSky.org» earthsky.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  32. ↑ (Ingelesez) «A giant star is acting strange, and astronomers are buzzing» Science 2019-12-26 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  33. ↑ a b (Ingelesez) Monday, Alison Klesman | Published:; September 11; 2017. «Uranus is a dangerous place for its moons» Astronomy.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  34. ↑ (Ingelesez) Bailer-Jones, C. a. L.; Rybizki, J.; Andrae, R.; Fouesneau, M.. (2018-08-01). «New stellar encounters discovered in the second Gaia data release» Astronomy & Astrophysics 616: A37.  doi:10.1051/0004-6361/201833456. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  35. ↑ (Ingelesez) Berski, Filip; Dybczyński, Piotr A.. (2016-11-01). «Gliese 710 will pass the Sun even closer - Close approach parameters recalculated based on the first Gaia data release» Astronomy & Astrophysics 595: L10.  doi:10.1051/0004-6361/201629835. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  36. ↑ Goldstein, Natalie.. (2009). Global warming. Facts On File ISBN 978-1-4381-1744-7. PMC 466352635. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  37. ↑ .
  38. ↑ Horner, J.; Evans, N. W.; Bailey, M. E.. (2004-11). «Simulations of the population of Centaurs - I. The bulk statistics» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 354 (3): 798–810.  doi:10.1111/j.1365-2966.2004.08240.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  39. ↑ (Ingelesez) «Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia's Afar Depression» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  40. ↑ (Ingelesez) Kirchner, James W.; Weil, Anne. (2000-03). «Delayed biological recovery from extinctions throughout the fossil record» Nature 404 (6774): 177–180.  doi:10.1038/35004564. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  41. ↑ a b Wilson, Edward O.. (1999). The diversity of life. (New ed. argitaraldia) W.W. Norton ISBN 0-393-31940-7. PMC 41657028. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  42. ↑ a b c d e «More Info» www.scotese.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  43. ↑ (Ingelesez) Bills, Bruce G.; Neumann, Gregory A.; Smith, David E.; Zuber, Maria T.. (2005). «Improved estimate of tidal dissipation within Mars from MOLA observations of the shadow of Phobos» Journal of Geophysical Research: Planets 110 (E7)  doi:10.1029/2004JE002376. ISSN 2156-2202. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  44. ↑ «Continents in Collision: Pangea Ultima | Science Mission Directorate» science.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  45. ↑ «Geology» web.archive.org 2014-05-21 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  46. ↑ (Ingelesez) Hancock, Gregory; Kirwan, Matthew. (2007-01-01). «Summit erosion rates deduced from 10Be: Implications for relief production in the central Appalachians» Geology 35 (1): 89–92.  doi:10.1130/G23147A.1. ISSN 0091-7613. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  47. ↑ Yorath, C. J., 1936-. Of rocks, mountains and Jasper : a visitor's guide to the geology of Jasper National Park. ISBN 978-1-4597-3584-2. PMC 945777078. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  48. ↑ Dethier, David P.; Ouimet, Will; Bierman, Paul R.; Rood, Dylan H.; Balco, Greg. (2014-02). «Basins and bedrock: Spatial variation in 10Be erosion rates and increasing relief in the southern Rocky Mountains, USA» Geology 42 (2): 167–170.  doi:10.1130/g34922.1. ISSN 1943-2682. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  49. ↑ Biofuels, solar and wind as renewable energy systems : benefits and risks. Springer 2008 ISBN 978-1-4020-8653-3. PMC 233934516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  50. ↑ (Ingelesez) Perlman, David. (2006-10-14). «Kiss that Hawaiian timeshare goodbye / Islands will sink in 80 million years» SFGATE (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  51. ↑ Lang, Kenneth R.. (2003). The Cambridge guide to the solar system. Cambridge University Press ISBN 0-521-81306-9. PMC 50511053. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  52. ↑ a b Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert. (2008-05-01). «Distant future of the Sun and Earth revisited» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (1): 155–163.  doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  53. ↑ (Ingelesez) Scudder, Jillian. «How Long Until The Moon Slows The Earth To A 25 Hour Day?» Forbes (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  54. ↑ (Ingelesez) Hayes, Wayne B.. (2007-10). «Is the outer Solar System chaotic?» Nature Physics 3 (10): 689–691.  doi:10.1038/nphys728. ISSN 1745-2481. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  55. ↑ «Further reading - New Scientist» web.archive.org 2008-04-13 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  56. ↑ a b c d (Ingelesez) O'Malley-James, Jack T.; Cockell, Charles S.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.. (2014/07). «Swansong biospheres II: the final signs of life on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes» International Journal of Astrobiology 13 (3): 229–243.  doi:10.1017/S1473550413000426. ISSN 1473-5504. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  57. ↑ (Ingelesez) O'Malley-James, Jack T.; Cockell, Charles S.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.. (2014/07). «Swansong biospheres II: the final signs of life on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes» International Journal of Astrobiology 13 (3): 229–243.  doi:10.1017/S1473550413000426. ISSN 1473-5504. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  58. ↑ (Ingelesez) Strom, Robert G.; Schaber, Gerald G.; Dawson, Douglas D.. (1994). «The global resurfacing of Venus» Journal of Geophysical Research: Planets 99 (E5): 10899–10926.  doi:10.1029/94JE00388. ISSN 2156-2202. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  59. ↑ a b «Further reading - New Scientist» web.archive.org 2008-04-13 (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  60. ↑ (Ingelesez) O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.; Cockell, Charles S.. (2013/04). «Swansong biospheres: refuges for life and novel microbial biospheres on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes» International Journal of Astrobiology 12 (2): 99–112.  doi:10.1017/S147355041200047X. ISSN 1473-5504. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  61. ↑ Heath, Martin J.; Doyle, Laurance R.. (2009-12-13). «Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions» arXiv:0912.2482 [astro-ph] (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  62. ↑ Ward, Peter D. (Peter Douglas), 1949-. (2000). Rare earth : why complex life is uncommon in the universe. Copernicus ISBN 0-387-98701-0. PMC 40996050. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  63. ↑ Heath, Martin J.; Doyle, Laurance R.. (2009-12-13). «Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions» arXiv:0912.2482 [astro-ph] (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  64. ↑ a b c d (Ingelesez) Franck, S.; Bounama, C.; von Bloh, W.. (2006-03-10). «Causes and timing of future biosphere extinctions» Biogeosciences 3 (1): 85–92.  doi:10.5194/bg-3-85-2006. ISSN 1726-4170. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  65. ↑ (Ingelesez) Bounama, C.; Franck, S.; von Bloh, W.. (2001-12-31). «The fate of Earth’s ocean» Hydrology and Earth System Sciences 5 (4): 569–576.  doi:10.5194/hess-5-569-2001. ISSN 1027-5606. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  66. ↑ (Ingelesez) O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.; Cockell, Charles S.. (2013/04). «Swansong biospheres: refuges for life and novel microbial biospheres on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes» International Journal of Astrobiology 12 (2): 99–112.  doi:10.1017/S147355041200047X. ISSN 1473-5504. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  67. ↑ Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert. (2008-05-01). «Distant future of the Sun and Earth revisited» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (1): 155–163.  doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  68. ↑ a b Heliophysics : evolving solar activity and the climates of space and earth. Cambridge University Press 2010 ISBN 978-0-521-11294-9. PMC 643081661. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  69. ↑ Heliophysics : evolving solar activity and the climates of space and earth. Cambridge University Press 2010 ISBN 978-0-521-11294-9. PMC 643081661. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  70. ↑ a b (Ingelesez) Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L.. (2009-06-16). «Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere» Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (24): 9576–9579.  doi:10.1073/pnas.0809436106. ISSN 0027-8424. PMID 19487662. PMC PMC2701016. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  71. ↑ (Ingelesez) Caldeira, Ken; Kasting, James F.. (1992-12). «The life span of the biosphere revisited» Nature 360 (6406): 721–723.  doi:10.1038/360721a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  72. ↑ (Ingelesez) FRANCK, S.; BLOCK, A.; VON BLOH, W.; BOUNAMA, C.; SCHELLNHUBER, H. J.; SVIREZHEV, Y.. (2000-02). «Reduction of biosphere life span as a consequence of geodynamics» Tellus B 52 (1): 94–107.  doi:10.1034/j.1600-0889.2000.00898.x. ISSN 0280-6509. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  73. ↑ (Ingelesez) Lenton, Timothy M.; Bloh, Werner von. (2001). «Biotic feedback extends the life span of the biosphere» Geophysical Research Letters 28 (9): 1715–1718.  doi:10.1029/2000GL012198. ISSN 1944-8007. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  74. ↑ Kargel, J. S. (Jeffrey Stuart), 1958-. (2004). Mars : a warmer, wetter planet. Springer ISBN 1-85233-568-8. PMC 53170166. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  75. ↑ (Ingelesez) Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L.. (2009-06-16). «Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere» Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (24): 9576–9579.  doi:10.1073/pnas.0809436106. ISSN 0027-8424. PMID 19487662. PMC PMC2701016. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  76. ↑ (Ingelesez) Waszek, Lauren; Irving, Jessica; Deuss, Arwen. (2011-04). «Reconciling the hemispherical structure of Earth’s inner core with its super-rotation» Nature Geoscience 4 (4): 264–267.  doi:10.1038/ngeo1083. ISSN 1752-0908. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  77. ↑ (Ingelesez) McDonough, W. F.. (2003-01-01). Holland, Heinrich D. ed. «2.15 - Compositional Model for the Earth's Core» Treatise on Geochemistry (Pergamon): 547–568.  doi:10.1016/b0-08-043751-6/02015-6. ISBN 978-0-08-043751-4. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  78. ↑ (Ingelesez) Luhmann, J. G.; Johnson, R. E.; Zhang, M. H. G.. (1992-11-03). «Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O + pickup ions» Geophysical Research Letters 19 (21): 2151–2154.  doi:10.1029/92GL02485. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  79. ↑ (Ingelesez) Schiermeier, Quirin. (2005-03-03). «Solar wind hammers the ozone layer» Nature: news050228–12.  doi:10.1038/news050228-12. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  80. ↑ Adams, Fred. (2008). Long-term Astrophysical Processes. Global Catastrophic Risks.
  81. ↑ (Ingelesez) Neron de Surgy, O.; Laskar, J.. (1997-02). «On the long term evolution of the spin of the Earth.» Astronomy and Astrophysics 318: 975–989. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-06).
  82. ↑ «Study: Earth May Collide With Another Planet | Fox News» web.archive.org 2012-11-04 (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  83. ↑ (Ingelesez) Guinan, E. F.; Ribas, I.. (2002). «Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate» The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments 269: 85. ISSN 1050-3390. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  84. ↑ (Ingelesez) Kasting, James F.. (1988-06-01). «Runaway and moist greenhouse atmospheres and the evolution of Earth and Venus» Icarus 74 (3): 472–494.  doi:10.1016/0019-1035(88)90116-9. ISSN 0019-1035. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  85. ↑ (Ingelesez) Hecht, Jeff. «Science: Fiery future for planet Earth» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  86. ↑ (Ingelesez) Chyba, C. F.; Jankowski, D. G.; Nicholson, P. D.. (1989-07). «Tidal evolution in the Neptune-Triton system» Astronomy and Astrophysics 219 (1-2): L23–L26. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  87. ↑ a b (Ingelesez) Cox, T. J.; Loeb, Abraham. (2008-05-01). «The collision between the Milky Way and Andromeda» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (1): 461–474.  doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  88. ↑ (Ingelesez) Cain, Fraser. (2007-05-10). «When Our Galaxy Smashes Into Andromeda, What Happens to the Sun?» Universe Today (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  89. ↑ (Ingelesez) «NASA - NASA's Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-On Collision» www.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  90. ↑ (Ingelesez) Dowd, Maureen. (2012-05-30). «Opinion | Andromeda Is Coming! (Published 2012)» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  91. ↑ (Ingelesez) Braine, J.; Lisenfeld, U.; Duc, P.-A.; Brinks, E.; Charmandaris, V.; Leon, S.. (2004-05-01). «Colliding molecular clouds in head-on galaxy collisions» Astronomy & Astrophysics 418 (2): 419–428.  doi:10.1051/0004-6361:20035732. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  92. ↑ a b c Kargel, J. S. (Jeffrey Stuart), 1958-. (2004). Mars : a warmer, wetter planet. Springer ISBN 1-85233-568-8. PMC 53170166. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  93. ↑ a b c (Ingelesez) Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert. (2008-05-01). «Distant future of the Sun and Earth revisited» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 386 (1): 155–163.  doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  94. ↑ (Ingelesez) Siegel, Ethan. «Ask Ethan: Will The Earth Eventually Be Swallowed By The Sun?» Forbes (Noiz kontsultatua: 2021-02-03).
  95. ↑ (Ingelesez) January 2007, David Powell 22. «Earth's Moon Destined to Disintegrate» Space.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  96. ↑ (Ingelesez) Lorenz, Ralph D.; Lunine, Jonathan I.; McKay, Christopher P.. (1997). «Titan under a red giant sun: A new kind of “habitable” moon» Geophysical Research Letters 24 (22): 2905–2908.  doi:10.1029/97GL52843. ISSN 1944-8007. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  97. ↑ web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  98. ↑ (Ingelesez) Kalirai, Jasonjot S.; Hansen, Brad M. S.; Kelson, Daniel D.; Reitzel, David B.; Rich, R. Michael; Richer, Harvey B.. (2008-03). «The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End» The Astrophysical Journal 676 (1): 594–609.  doi:10.1086/527028. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  99. ↑ (Ingelesez) «Universe may end in a Big Rip» CERN Courier 2003-04-30 (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  100. ↑ Caldwell, Robert R.; Kamionkowski, Marc; Weinberg, Nevin N.. (2003-08-13). «Phantom Energy: Dark Energy with $w» Physical Review Letters 91 (7): 071301.  doi:10.1103/PhysRevLett.91.071301. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  101. ↑ Vikhlinin, A.; Kravtsov, A. V.; Burenin, R. A.; Ebeling, H.; Forman, W. R.; Hornstrup, A.; Jones, C.; Murray, S. S. et al.. (2009-02-20). «CHANDRA CLUSTER COSMOLOGY PROJECT III: COSMOLOGICAL PARAMETER CONSTRAINTS» The Astrophysical Journal 692 (2): 1060–1074.  doi:10.1088/0004-637X/692/2/1060. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  102. ↑ Murray, Carl D.,. Solar system dynamics. ISBN 0-521-57295-9. PMC 40857034. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  103. ↑ Dickinson, Terence.. (1993). From the big bang to planet X : the 50 most-asked questions about the universe-- and their answers. Camden House Pub. ISBN 0-921820-71-2. PMC 28501572. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  104. ↑ Origin of the earth and moon. University of Arizona Press 2000 ISBN 0-8165-2073-9. PMC 44467468. (Noiz kontsultatua: 2021-01-07).
  105. ↑ (Ingelesez) Dorminey, Bruce. «Earth And Moon May Be On Long-Term Collision Course» Forbes (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  106. ↑ Loeb, Abraham. (2011-04-18). «Cosmology with hypervelocity stars» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2011 (04): 023–023.  doi:10.1088/1475-7516/2011/04/023. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  107. ↑ Marcus Chown. (1996). Afterglow of creation. University Science Books ISBN 978-0-935702-40-8. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  108. ↑ a b c (Ingelesez) Busha, Michael T.; Adams, Fred C.; Wechsler, Risa H.; Evrard, August E.. (2003-10-20). «Future Evolution of Cosmic Structure in an Accelerating Universe» The Astrophysical Journal 596 (2): 713–724.  doi:10.1086/378043. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  109. ↑ «The Local Group» www.messier.seds.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  110. ↑ a b c Adams, Fred C.; Laughlin, Gregory. (1997-04-01). «A dying universe: the long-term fate and evolutionof astrophysical objects» Reviews of Modern Physics 69 (2): 337–372.  doi:10.1103/RevModPhys.69.337. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  111. ↑ (Ingelesez) Adams, F. C.; Graves, G. J. M.; Laughlin, G.. (2004-12). «Red Dwarfs and the End of the Main Sequence» Revista Mexicana de Astronomia y Astrofisica Conference Series 22: 46–49. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  112. ↑ (Ingelesez) Loeb, Abraham. (2011-04-18). «Cosmology with hypervelocity stars» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2011 (04): 023–023.  doi:10.1088/1475-7516/2011/04/023. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  113. ↑ (Ingelesez) Wang, Yun; Kratochvil, Jan Michael; Linde, Andrei; Shmakova, Marina. (2004-12-15). «Current observational constraints on cosmic doomsday» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2004 (12): 006–006.  doi:10.1088/1475-7516/2004/12/006. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  114. ↑ Davies, P. C. W.. (1994). The last three minutes : conjectures about the ultimate fate of the universe. BasicBooks ISBN 0-465-03851-4. PMC 45495419. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  115. ↑ (Ingelesez) Krauss, Lawrence M.; Starkman, Glenn D.. (2000-03). «Life, the Universe, and Nothing: Life and Death in an Ever‐expanding Universe» The Astrophysical Journal 531 (1): 22–30.  doi:10.1086/308434. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  116. ↑ (Ingelesez) Loeb, Abraham; Batista, Rafael A.; Sloan, David. (2016-08-18). «Relative likelihood for life as a function of cosmic time» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2016 (08): 040–040.  doi:10.1088/1475-7516/2016/08/040. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  117. ↑ (Ingelesez) Adams, F. C.; Bodenheimer, P.; Laughlin, G.. (2005). «M dwarfs: planet formation and long term evolution» Astronomische Nachrichten 326 (10): 913–919.  doi:10.1002/asna.200510440. ISSN 1521-3994. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  118. ↑ Adams, Fred, 1961-. (1999). The five ages of the universe : inside the physics of eternity. Free Press ISBN 0-684-85422-8. PMC 40754822. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  119. ↑ Barrow, John D., 1952-. (1996). The anthropic cosmological principle. Oxford University Press ISBN 0-585-23888-X. PMC 45731700. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  120. ↑ a b Dyson, Freeman J.. (1979-07-01). «Time without end: Physics and biology in an open universe» Reviews of Modern Physics 51 (3): 447–460.  doi:10.1103/RevModPhys.51.447. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  121. ↑ Super-Kamiokande Collaboration; Nishino, H.; Clark, S.; Abe, K.; Hayato, Y.; Iida, T.; Ikeda, M.; Kameda, J. et al.. (2009-04-08). «Search for Proton Decay via $p\ensuremath{\rightarrow}{e}^{+}{\ensuremath{\pi}}^{0}$ and $p\ensuremath{\rightarrow}{\ensuremath{\mu}}^{+}{\ensuremath{\pi}}^{0}$ in a Large Water Cherenkov Detector» Physical Review Letters 102 (14): 141801.  doi:10.1103/PhysRevLett.102.141801. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  122. ↑ a b Tyson, Neil deGrasse.. (2000). One universe : at home in the cosmos. Joseph Henry Press ISBN 0-309-06488-0. PMC 42726152. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  123. ↑ a b c Page, Don N.. (1976-01-15). «Particle emission rates from a black hole: Massless particles from an uncharged, nonrotating hole» Physical Review D 13 (2): 198–206.  doi:10.1103/PhysRevD.13.198. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  124. ↑ Andreassen, Anders; Frost, William; Schwartz, Matthew D.. (2018-03-12). «Scale-invariant instantons and the complete lifetime of the standard model» Physical Review D 97 (5): 056006.  doi:10.1103/PhysRevD.97.056006. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  125. ↑ (Ingelesez) Caplan, M. E.. (2020-10-01). «Black dwarf supernova in the far future» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 497 (4): 4357–4362.  doi:10.1093/mnras/staa2262. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  126. ↑ a b c Dyson, Freeman J.. (1979-07-01). «Time without end: Physics and biology in an open universe» Reviews of Modern Physics 51 (3): 447–460.  doi:10.1103/RevModPhys.51.447. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  127. ↑ a b (Ingelesez) Sumiyoshi, K.; Yamada, S.; Suzuki, H.; Hillebrandt, W.. (1998-06). «The fate of a neutron star just below the minimum mass: does it explode?» Astronomy and Astrophysics 334: 159–168. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  128. ↑ a b (Ingelesez) Linde, Andrei. (2007-01-24). «Sinks in the landscape, Boltzmann brains and the cosmological constant problem» Journal of Cosmology and Astroparticle Physics 2007 (01): 022–022.  doi:10.1088/1475-7516/2007/01/022. ISSN 1475-7516. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  129. ↑ Carroll, Sean M.; Chen, Jennifer. (2004-10-27). «Spontaneous Inflation and the Origin of the Arrow of Time» arXiv:hep-th/0410270 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  130. ↑ Tegmark, Max. (2003-05). «Parallel Universes» Scientific American 288 (5): 40–51.  doi:10.1038/scientificamerican0503-40. ISSN 0036-8733. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  131. ↑ Tegmark, Max. (2003-05). «Parallel Universes» Scientific American 288 (5): 40–51.  doi:10.1038/scientificamerican0503-40. ISSN 0036-8733. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  132. ↑ Ashok, Sujay K; Douglas, Michael R. (2004-01-29). «Counting Flux Vacua» Journal of High Energy Physics 2004 (01): 060–060.  doi:10.1088/1126-6708/2004/01/060. ISSN 1029-8479. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).[Betiko hautsitako esteka]
  133. ↑ a b Smith, Cameron McPherson, 1967-. (2012). Emigrating beyond Earth : human adaptation and space colonization. Springer ISBN 978-1-4614-1165-9. PMC 795908250. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  134. ↑ Klein, Jan, 1936-. (2002). Where do we come from? : the molecular evidence for human descent. Springer ISBN 978-3-540-42564-9. PMC 48919686. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  135. ↑ Carter, Brandon; McCrea, W. H.. (1983-12-20). «The anthropic principle and its implications for biological evolution» Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences 310 (1512): 347–363.  doi:10.1098/rsta.1983.0096. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  136. ↑ (Ingelesez) Greenberg, Joseph Harold. (1987). Language in the Americas. Stanford University Press ISBN 978-0-8047-1315-3. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  137. ↑ (Ingelesez) McKay, Christopher P.; Toon, Owen B.; Kasting, James F.. (1991-08). «Making Mars habitable» Nature 352 (6335): 489–496.  doi:10.1038/352489a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  138. ↑ The Physics of Interstellar Travel : Official Website of Dr. Michio Kaku. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  139. ↑ (Ingelesez) Avise, John C.; Walker, DeEtte; Johns, Glenn C.. (1998-09-22). «Speciation durations and Pleistocene effects on vertebrate phylogeography» Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 265 (1407): 1707–1712.  doi:10.1098/rspb.1998.0492. ISSN 0962-8452. PMID 9787467. PMC PMC1689361. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  140. ↑ (Ingelesez) Finney, Ben R.; Jones, Eric M.. (1986). Interstellar Migration and the Human Experience. University of California Press ISBN 978-0-520-05898-9. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  141. ↑ (Ingelesez) Gott, J. Richard. (1993-05). «Implications of the Copernican principle for our future prospects» Nature 363 (6427): 315–319.  doi:10.1038/363315a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  142. ↑ (Ingelesez) Bignami, Giovanni F.; Sommariva, Andrea. (2013). A Scenario for Interstellar Exploration and Its Financing. ISBN 978-88-470-5336-6. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  143. ↑ Ibarra, Irune; Etxague, Xabier; Etxeberria, Juan. (2017-12-20). «Letren abiadura Lehen Hezkuntzan: euskarazko batezbestekoak ikasmailaren eta generoaren arabera» Gogoa 16: 3–23.  doi:10.1387/gogoa.17910. ISSN 1577-9424. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  144. ↑ (Ingelesez) Korycansky, D. G.. (2004-12). «Astroengineering, or how to save the Earth in only one billion years» Revista Mexicana de Astronomia y Astrofisica Conference Series 22: 117–120. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  145. ↑ (Ingelesez) «Science: Hurtling Through the Void» Time 1983-06-20 ISSN 0040-781X. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  146. ↑ «U.S. ADMISSION» Canberra Times (ACT : 1926 - 1995): 5. 1978-03-30 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  147. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Bailer-Jones, Coryn A. L.; Farnocchia, Davide. (2019-04-05). «Future Stellar Flybys of the Voyager and Pioneer Spacecraft» Research Notes of the AAS 3 (4): 59.  doi:10.3847/2515-5172/ab158e. ISSN 2515-5172. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  148. ↑ «Cornell News: Arecibo message anniversary» web.archive.org 2008-08-02 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  149. ↑ «In regard to the email from» web.archive.org 2015-09-24 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  150. ↑ «FAQ» www.keo.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  151. ↑ «Pioneer Home Page: Describes the missions of Pioneer 10, Pioneer 11, and Pioneers 6 through 9» web.archive.org 2000-04-08 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  152. ↑ a b Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman Pioneer Ames izeneko erreferentziarako
  153. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman lageos izeneko erreferentziarako
  154. ↑ (Ingelesez) «Carl Sagan And Ann Druyan's Ultimate Mix Tape» NPR.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  155. ↑ «This Camera Will Capture a 1,000-Year Exposure That Ends in 3015 for History's Slowest Photo» petapixel.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  156. ↑ «Zeitpyramide - Stadt Wemding» www.wemding.de (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  157. ↑ AUTHOR, UNKNOWN.. (2015). BOOK OF RECORD OF THE TIME CAPSULE OF CUPALOY : deemed capable of resisting the effects of time ... for five thousand years, preserving an account of.. FORGOTTEN Books ISBN 1-332-20492-9. PMC 982795101. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  158. ↑ «Time Capsule Expo '70 | History | About Panasonic | Panasonic Global» panasonic.net (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  159. ↑ (Ingelesez) «Crypt of Civilization» New Georgia Encyclopedia (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  160. ↑ «About - The Long Now» longnow.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  161. ↑ (Ingelesez) «A Visit To The Doomsday Vault» www.cbsnews.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  162. ↑ (Ingelesez) «Home» Memory of Mankind (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  163. ↑ «Home» hudoc2014.manucodiata.org (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  164. ↑ «java - When will System.currentTimeMillis() overflow?» Stack Overflow (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  165. ↑ Begtrup, G. E.; Gannett, W.; Yuzvinsky, T. D.; Crespi, V. H.; Zettl, A.. (2009-05-13). «Nanoscale Reversible Mass Transport for Archival Memory» Nano Letters 9 (5): 1835–1838.  doi:10.1021/nl803800c. ISSN 1530-6984. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  166. ↑ Zhang, Jingyu; Gecevičius, Mindaugas; Beresna, Martynas; Kazansky, Peter G.. (2014-01-23). «Seemingly Unlimited Lifetime Data Storage in Nanostructured Glass» Physical Review Letters 112 (3): 033901.  doi:10.1103/PhysRevLett.112.033901. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  167. ↑ (Ingelesez) PubChem. «Carbon tetrafluoride» pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
  168. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2014-06-09 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  169. ↑ Lyle, Paul (Lecturer in geology). (2010). Between rocks and hard places : discovering Ireland's Northern landscapes. Geological Survey of Northern Ireland ISBN 978-0-337-09587-0. PMC 685078170. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  170. ↑ a b Weisman, Alan.. (2007). The world without us. Thomas Dunne Books/St. Martin's Press ISBN 978-0-312-34729-1. PMC 122261590. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  171. ↑ Meadows, Jack. (2007). The future of the universe. London : Springer ISBN 978-1-85233-946-3. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  172. ↑ «The Earth After Us | archaeolog» web.archive.org 2014-05-13 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  173. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2006-09-28 (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  174. ↑ Disasters that shook the world. Time Books 2012 ISBN 978-1-60320-247-3. PMC 756586058. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  175. ↑ a b (Ingelesez) «Home» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  176. ↑ (Ingelesez) «Home» Scientific American (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  177. ↑ a b (Ingelesez) Ongena, J.; Oost, G. Van. (2004-03). «Energy for Future Centuries: Will Fusion Be an Inexhaustible, Safe, and Clean Energy Source?» Fusion Science and Technology 45 (2T): 3–14.  doi:10.13182/FST04-A464. ISSN 1536-1055. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).
  178. ↑ Ongena, J.; Oost, G. Van. (2004-03-01). «Energy for Future Centuries: Will Fusion Be an Inexhaustible, Safe, and Clean Energy Source?» Fusion Science and Technology 45 (2T): 3–14.  doi:10.13182/FST04-A464. ISSN 1536-1055. (Noiz kontsultatua: 2021-01-09).

Bibliografia aldatu

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Etorkizun_urruneko_denbora-lerroa&oldid=9558089"(e)tik eskuratuta