Berotegi-efektuko gas

Eduki interaktiboa
	<img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/CO2-emissions-per-capita.png/285px-CO2-emissions-per-capita.png" decoding="async" width="285" height="227" class="mw-file-element" data-file-width="3400" data-file-height="2706">
	<img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/CO2-emissions-per-capita-map.png/285px-CO2-emissions-per-capita-map.png" decoding="async" width="285" height="227" class="mw-file-element" data-file-width="3400" data-file-height="2706">

Berotegi-efektuko gasak atmosferako berotegi-efektua eragiten duten gasak dira. Atmosferan era natural batean dauden gasak dira, nahiz eta haien kontzentrazioa gizakien jardueraren ondorioz handituta izan. Gas artifizialak ere badaude, baina hauek industriako produktuak dira. Gure atmosferan, berotegi-efektuko gasek (batez ere, CO₂ eta metanoa) negutegi bateko beiraren antzera jarduten dute: ez diete Lurreko gainazaletik datozen izpi infragorriei pasatzen uzten eta atmosfera zeharkatzen eta —horren ondorioz— planetako tenperaturak igotzen dira, negutegi barruan igotzen diren modu berean.

Berotegi-efektuko gasak Lurraren berotze globalaren eragile nagusiak dira.

Giza jarduerak eta erregai fosilen erabilerak berotegi-efektuaren gasen areagotzea ekarri dute, gas horien kontzentrazio atmosferikoa nabarmen handituz; Industria Iraultza hasi zenetik karbono dioxidoaren kontzentrazio atmosferikoa 280tik 390ra ppm areagotu egin da ^[1] ^[2]

Inplikatutako gasak

Ur lurruna (H₂O): Berotegi-efektua eragiten duen gas nagusia da ur-lurruna. Ur likidoaren lurrunketa edo irakitearen ondorioz sortzen da, eta baita izotzaren sublimazioaren ondorioz ere. Izpi infragorriak xurgatzen ditu. Berotze globalaren ondorioz ur-lurrrunaren kontzentrazioa atmosferan igotzen ari da, eta horrek, aldi berean, berotze globala ere areagotzen du (gurpil zoroaren eskema klasikoa) ^[3]

Karbono dioxidoa: Bere formula kimikoa CO₂ da. Gas karboniko eta anhidrido karboniko ere deitua, bi oxigeno atomoz eta karbono atomo batez osatutako gasa da. Gas honen kontzentrazioa atmosferan asko igo da azken ehun urteotan, batez ere erregai fosilen (ikatza, petrolioa...) erabileraren ondorioz, industrian eta garraioan. Baita deforestazioaren ondorioz ere: basoak erretzen direnean zuhaitz eta landareek duten karbonoa CO₂ moduan askatzen dute, eta horretaz gain landareen funtzio fotosintetikoaren eragina txikiagotu egiten du deforestazioak (gogoratu fotosintesiak CO₂ kontsumitzen duela, eta beraz gas honen atmosferako kontzentrazioa txikitzen duela)

Metanoa (CH₄): Metanoa hidrokarburo arruntena da. Bere molekulan, hidrogeno atomo bakoitzak lotura kobalente bana du karbono atomo batekin. Tenperatura eta presio normaletan gas bat da, koloregabea eta usaingabea, eta uretan ia ez da disolbagarria. Jatorri ezberdinak ditu: animalia belarjaleek ekoitzi (haien digestio-aparatuetan dituzten bakterio anaerobioei esker) eta kanporatzen dute puzker eta gorotzekin; arroz soroetan ere sortzen da, eta zabortegietan. Eremu zingiratsuetan eta ikatz meategietan ere, azkenik, ager daiteke.

Metanoa berotegi efektuko gas indartsua da baina, zorionez, bere kontzentrazioa atmosferan karbono dioxidoarena baino askoz txikiagoa da (Lurraren atmosferan 200 aldiz karbono dioxido gehiago dago metanoa baino). Hala ere, abeltzaintza intentsiboak metanoz asko kutsatzen du, berotegi-efektuaren %14koa abeltzaintzaren ondorio zuzena baita ^[4]

Nitrogeno oxidoak (NO_x) : Lurzoruko bakterioek oxido nitrosoa (N₂O) sortzen dute era naturalean, baina azken urteotan nitrogeno oxidoen kontzentrazio atmosferikoa nabarmen areagotu du erregaien errekuntzak.

Ozonoa (O₃) : Atmosferako goi geruzetan dagoen ozonoak ozono geruza osatzen du, Lurra babesten duena izpi ultramoreetatik. Atmosferako beheko geruzetan dagoena, aldiz, kaltegarria da, eta eguzkiaren erradiazioa garraioak eta industriak sortutako kutsadurarekin elkartzen denean sortzen da. Laino fotokimiko deritzona osatzen du, berotegi-efektuan eragina duena.

Klorofluorokarburoak (ClFC): Gas hauek oso erabiliak izan ziren hoztaile moduan, aire egokituaren ekipoetan, hozkailu eta izozkailuetan. Gaur egun debekatuta daude. Aerosol ontziek ere molekula hauek kanporatzen zituzten. Gas hauek oso kaltegarriak ziren ozono geruza suntsitzen zutelako eta berotegi-efektuko gas indartsuak zirelako.

Berotegi efektua

Sakontzeko, irakurri: «Berotegi efektu»

Lurreko atmosferak eta bertan dauden gas batzuek (goian aipatutakoak) tenperatura globalaren igoera eragiten dute (berotze globala), negutegi batean gertatzen denaren antzeko fenomeno baten bidez: eguzkiaren erradiazioak lurrera pasatzen uzten dute (izpi ultramoreak izan ezik, hauetako gehienak ozono geruzak iragazten baititu), baina lurretik islatzen diren izpi infragorriak xurgatzen dituzte, eta ez dituzte pasatzen uzten espaziorantz. Gauza bera gertatzen da nekazaritzan erabiltzen diren negutegi edo berotegietan: egitura horietako beirak eguzkitik dator beroarekiko iragazkorra da, baina iragazgaitza barruko beroarekiko (hots, eguzkiaren erradiazioak ez ditu iragazten, baina bai barnetik islatzen diren izpi infragorriak). Nekazaritzako berotegiekin duen antzekotasuna dela eta, atmosferako portaera berezi horri berotegi-efektua deritzo.

Berotegi-efektua atmosfera duten beste planeta batzuetan ere ohikoa da: adibidez, Marten edo Artizarrean. Marteren atmosferak ere karbono dioxidoa du, kopuru oso handietan (%95), baina atmosfera hori oso mehea denez berotegi-efektua bertan oso ahula da. Artizarrak, aldiz, berotegi-efektuaren ondorioz tenperatura oso altuak ditu, muturrekoak, benetako infernu bat (400º C) sortzen dutenak (bere atmosferak -oso dentsoa- karbono dioxido ugari dauka). Nahiz eta Lurra baino hurbilago egon eguzkitik, Artizarreko muturreko tenperatura horiek -hein handi batean- berotegi-efektuaren ondorio zuzenak dira.

Nahiz eta gaur egun -giza jardueraren ondorioz berotegi-efektuko gasen kontzentrazioa atmosferan asko handitu- kaltegarria izan, berotegi-efektua, berez, ez da txarra, eta funtsezkoa izan da Lur planetaren gainean bizia sortu eta mantendu ahal izateko: karbono dioxido eta ur-lurrunik ez baleude atmosferan, Lur planetaren batezbesteko tenperatura oso hotza izango litzateke, gaur egun baino 33º C hotzagoa, bizia ezinezkoa egingo lukeena. ^[5]

Mekanismoa

Atmosferako osagai guztiek ez dute berotegi efektuan parte hartzen .Berotegi efektuko gasak, lurrean eguzkitik berotutako infragorriko fotoiak xurgatzen dituzte.Fotoi horietako energia ez du balio soilik erreakzio kimikoak egiteko, hau da, lotura kobalenteak apurtzeko, baizik eta errotazio energian eta bertan sartutako molekulen bibrazioak handitzen ditu. Energia gehiegikeria horrek molekula kolisioen bidez beste molekuletara transferitzen da energia zinetika moduan, hau da, beroaren bitartez airearen tenperatura handitzen.Modu berean, atmosferak hozten da energia infragorria emitituz bibrazio eta errotazio iragarpenak produzitzen direnean.Iragarpen guzti horiek molekuletako momentu dipolarren aldaketa exijitzen du, airearen konposizioko bi gas garrantzitsuak (nitrogenoa N₂ eta oxigenoa O₂) alde batera uzten dituena, beraien molekulak bi atomo berdinez osatuta daudelako eta beraz edozein momentu dipolarretaz ukan egiten dutelako.

Berotegi-efektuko gasen isurketak

Espainiar estatuan

Gasa	2015ean (Gg CO₂ baliokidea) ^[6]	1990ean
CO₂	238.921,08	228.228,16
CH₄	39.000,03	26.921,29
N₂O	19.087,56	27.520,82
CFC	10.706,17	2.403,18
PFC	65,71	882,92

Erregai fosilen errekuntza (energia ekoizteko industriak, beste arloetako industriak eta garraioa) CO₂ isurketa guztien %75a izaten da.

Euskal Herriko enpresa kutsatzaile nagusiak (CO₂ isurketak)

Enpresa	CO₂ isurketak 2014ean (milioi tona) ^[7]
Petronor (Zierbena)	2,310
Bahía de Bizkaia de Electricidad (Zierbena)	1,075
Añorgako Cementos Rezola (Donostia)	0,345
Edar Galindo (Sestao)	0,323
Lemoako Cementos (Lemoa)	0,304
Magnesitas Navarra (Zubiri)	0,288
Acciona Energía (Zangoza)	0,251
Zabalgarbi (Alonsotegi)	0,235

Pilaketa eta iraupena

Berotegi-efektuko gasek luzaro irauten dute atmosferan, ez baitira laster desagertzen. Horrek esan nahi du gaur isurtzen diren gasek belaunaldi askotan iraungo dutela, berotegi-efektua sortzen. Esate baterako, isuritako CO₂rekin honako hau gertatzen da: %50ak 30 urteetan iraungo du, beste %30ak mende batzuetan, eta %20ak hainbat milioi urte ^[8]

Ur-lurruna, aldiz, egun gutxi batzuetan desagertzen da.

Era berean, hainbat prozesuk berotegi-gasen desagerpena ere errazten dute: besteak beste, atmosferan gertatzen diren erreakzio kimikoak (metanoa oxidatzen dutenak), atmosfera eta ozeanoen arteko gas-trukeak, fotosintesia (karbono dioxidoa erabiltzen duena), aldaketa fotokimikoak (klorofluorokarburoak jasaten dituztenak estratosferan), etab.

Erreferentziak

↑ Frequently Asked Global Change Questions Carbon Dioxide Information Analysis Center
↑ Trends in Atmospheric Carbon Dioxide NOAA Earth System Research Laboratory
↑ El vapor de agua multiplicará por dos el calentamiento del planeta El Mundo egunkaria, 2008an
↑ ¿Y si dejáramos de comer carne? El País egunkaria, 2014-11-27an
↑ Rivero, Alicia (2000). El cambio climático: el calentamiento de la Tierra. Barcelona: Editorial Debate S.A., 34 orr. ISBN 84-8306-272-0
↑ Emisiones de gases de efecto invernadero 2015 Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente
↑ Klimaren krisiarekin, axolagabe Berria egunkaria, 2016-09-23an
↑ (2007), Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; and Miller, H.L., ed. Climate Change 2007: Working Group I: The Physical Science Basis Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press 25 orr.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q167336
Multimedia: Greenhouse gases / Q167336

[1] Frequently Asked Global Change Questions Carbon Dioxide Information Analysis Center

[2] Trends in Atmospheric Carbon Dioxide NOAA Earth System Research Laboratory

[3] El vapor de agua multiplicará por dos el calentamiento del planeta El Mundo egunkaria, 2008an

[4] ¿Y si dejáramos de comer carne? El País egunkaria, 2014-11-27an

[5] Rivero, Alicia (2000). El cambio climático: el calentamiento de la Tierra. Barcelona: Editorial Debate S.A., 34 orr. ISBN 84-8306-272-0

[6] Emisiones de gases de efecto invernadero 2015 Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente

[7] Klimaren krisiarekin, axolagabe Berria egunkaria, 2016-09-23an

[8] (2007), Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; and Miller, H.L., ed. Climate Change 2007: Working Group I: The Physical Science Basis Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press 25 orr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]