Wikipedia

Budapest

Budapest Hungariako hiriburua, hiri handiena eta herrialdeko administrazio, politika, industria zein merkataritza gune nagusia da[1]. Danubio ibaiak bainatzen dituen Buda eta Pest hiriguneek osaturik dago. Turismogune garrantzitsua da, bainuetxe, museo eta hainbat garaitako jauregi eta elizak dituena. 2010ean 1.733.685 biztanle zituen[2], Hungariako biztanleri osoaren %17.

Budapest
Budapest
'Danubioko perla'
hiriburua
Dunapartlatkep4.jpg
Budapest hiriaren aireko ikuspegia: Danubio ibaia, Budako gaztelua eta Kateen zubia.Commons-logo.svg Irudi gehiago
Flag of Budapest (2011-).svg Coa Hungary Town Budapest big.svg
Administrazioa
Herrialdea Hungaria
ProbintziaErdialdeko Hungaria
AlkateaGergely Karácsony
Izen ofizialaBudapesteko Hiriburua
Budapest főváros
Jatorrizko izenaBudapest
Posta kodea1011–1239
Geografia
Koordenatuak47°29′54″N 19°02′27″E / 47.4983°N 19.0408°E / 47.4983; 19.040847°29′54″N 19°02′27″E / 47.4983°N 19.0408°E / 47.4983; 19.0408
Azalera525,16 km²
Altuera102 m
MugakideakPest konderria, Budakalász (en) Itzuli, Üröm (en) Itzuli, Solymár (en) Itzuli, Remeteszőlős (en) Itzuli, Nagykovácsi (en) Itzuli, Budakeszi (en) Itzuli, Budaörs (en) Itzuli, Diósd (en) Itzuli, Érd, Halásztelek (en) Itzuli, Szigetszentmiklós (en) Itzuli, Dunaharaszti (en) Itzuli, Alsónémedi (en) Itzuli, Gyál (en) Itzuli, Vecsés (en) Itzuli, Ecser, Maglód (en) Itzuli, Pécel (en) Itzuli, Nagytarcsa (en) Itzuli, Kistarcsa, Csömör (en) Itzuli, Fót (en) Itzuli, Dunakeszi (en) Itzuli, Szigetmonostor (en) Itzuli eta Törökbálint (en) Itzuli
Demografia
Biztanleria1.706.851 (2022ko urtarrilaren 1a)
Red Arrow Down.svg−50.767 (2015)
Metropolia2.475.740
Dentsitatea3.250,28 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1873ko azaroaren 17a
Telefono aurrizkia1
Ordu eremuaUTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuakBerlin, Frankfurt am Main, Fort Worth, New York, Tel Aviv, Viena, Sarajevo, Lisboa, Pekin, Zagreb, Vilnius, Napoli, Krakovia, Florentzia, Lecce, San Vito al Tagliamento, Varsovia, Mondragone, São Paulo, Dublin, Bangkok, Kiev, Madril, Damasko, Bukarest, Daejeon, Košice, Osaka, Kielce, Subotica, Târgu Mureș, Lviv, Ankara, Shanghai, Odorheiu Secuiesc (en) Itzuli, Teheran, Chongqing, Nashik (en) Itzuli, Tbilisi eta San Petersburgo
Hizkuntza ofizialahungariera
www.budapest.hu

1,75 milioi biztanle (2016)[3] ditu, baina jaitsiera nabarmena izan du 1980ko hamarkadaren erdialdean zituen ia 2,1 milioiekin alderatuta,[4] Hungariako biztanleria osoaren bosten bat baitira. Erdialdeko eta ekialdeko Europako hiririk jendetsuena da, eta Europar Batasuneko zazpigarrena. Hiriak 525 km²-ko azalera du eta bere metropoli-areak 2,38 milioi biztanle ditu. Budapest 1873ko azaroaren 17an eratu zen, Buda eta Obuda hiriak batu zirenean, Danubio ibaiaren mendebaldeko ertzean, eta Pest, ekialdeko ertzean.[5]

Budapesten historia Aquincumekin hasi zen, jatorriz Panonia Txikiko erromatar hiriburu bihurtu zen[6] zelta kokaleku bat.[6] [7]Hungariarrak IX. mendean iritsi ziren lurraldera.[8] Mongoliarrek 12.01-42an arpilatu zuten bere lehen kokalekua.[9] Berrezarritako hiria Errenazimendu humanistaren kulturaren erdiguneetako bat bihurtu zen XIX. mendean.[10][11] Mohácseko guduaren ondoren eta ia mende eta erdiko otomandar domeinuaren ondoren,[12]eskualdearen garapena oparotasun aro berri batean sartu zen xviii eta xix mendeetan, eta Budapest hiri global bihurtu zen 1873ko bateratzearen ondoren.[13] Austria-Hungariako bigarren hiriburu ere bihurtu zen, 1918an desegin zen potentzia handi bat. Budapest 1848ko hungariar iraultzaren gune nagusia izan zen, baita 1919ko Hungariako Sobietar Errepublika, 1944ko Panzerfaust Operazioa, 1945eko Budapesteko gudua eta 1956ko Hungariako Iraultza.

Europako hiririk ederrenetakotzat jotzen da Budapest,[14][15][16] eta Gizateriaren Ondare diren hainbat toki ditu, horien artean, Danubio ibaiaren ertzean, Buda Gazteluaren auzoa, Andrassy etorbidea, Heroien plaza eta Milurteko Metropolitarra, munduko bigarren zaharrena.[15][17] Beste puntu aipagarri batzuk 80 iturburu geotermiko,[18] munduko ur termalen kobazulo sistemarik handiena,[19] bigarren sinagoga handiena eta munduko Parlamenturik handienaren hirugarren eraikina dira. Hiriak 4,3 milioi turista erakartzen ditu urtean, eta munduko 25. hiririk ezagunena da, Euromonitorren arabera.[20]

Budapest, halaber, erdialdeko Europako finantza-zentro garrantzitsua da. Hiria hirugarren kokatu zen (guztira 65 hiritan) Mastercardek egindako Merkatu Berrien Indizean.[21] Mastercard Europa Erdialdeko eta Ekialdeko Europako hiririk bizigarriena da, bizi-kalitatearen indizearen arabera, Economist Intelligence Unit-en arabera.[22] Forbes aldizkariak "bizitzeko Europako zazpigarren leku idilikoa" bezala sailkatu zuen,[23] eta UCityGuides-ek munduko bederatzigarren hiririk ederrena.[24] Halaber, Europako Erdialdeko eta Ekialdeko hiririk onena da Innovation Cities 'Top 100 indizean.[25][26]

ToponimiaAldatu

 
Budako gaztelua

«Budapest» izena «Buda» eta «Pest» hirien izenen konposizioa da, 1873.an hiri bakar bihurtzeko elkartu baitziren (Obudarekin batera).[27] «Buda-Pest» izen konbinatuaren lehen agerraldietako bat 1831n izan zen, Istvan Széchenyi kondeak idatzitako Világ (mundua) liburuan.

«Buda» eta «Pest» hitzen jatorria zalantzazkoa da. Erdi Aroko kroniken arabera, «Buda» izena Atila hunoaren anaia Bleda (Buda) fundatzailearen izenetik dator. «Buda» pertsona baten izena izan zela dioen teoria egungo ikerlariek ere babesten dute.[28] «Azalpen alternatibo» batek iradokitzen du eslaviar hitzetik eratorria dela, hau da, Aquincum latinezko izenaren itzulpen batetik, eskualdean erromatarren kokaleku nagusia zena.[29]

HistoriaAldatu

Zeltek eraiki zuten Ak-Ink (euskaraz, Ur ugaria) izeneko gunea, K. a. 1 urtea baino lehen. Ondoren erromatarrek konkistatu zuten, Aquinqum izena jarri zioten eta Behe Panonia probintziako hiri garrantzitsuena bilakatu zen. Hau guztia pixkanaka pixkanaka egin zen. 41tik 54ra 500 soldaduko fortea zegoen. 89. urtean, Legio II. Adiutrix bertara joan zen. Honek 6000 soldadu zituen eta hiri txiki bat sortu zen. 106. urtean, Behe Panoniako hiriburua izendatua izan zen. II. mendeko azken urteetan, 40.000 biztanle zituen. Gaur egungo hiriko Obuda auzunean kokatuta zegoen.

Besteak beste, erromatarrek errepideak, bainuetxeak, anfiteatroak eta berokuntzaz hornitutako etxeak eraiki zituzten.

376. urtean, Bandaloek hartu zuten hiria.

IX. mendearen amaieran hungariarrek konkistatu zuten eta Hungariako Erresuma sortu berriaren hiriburu izendatu zuten 1361ean, Buda izenez. Béla IV.a Hungariakoak bere jauregia hiriaren gainaldean eraiki zuen.

Errenazimendu garaian (XV eta XVI. mendeak) Italiako artearen eragin nabarmena jaso zuen. Hungariako erresuma ahultzen joan zen, nekazarien matxinadak bultzatuta; aldi berean, Otomandar Inperioa indartzen ari zen eta 1541ean otomandarrek Hungaria gehiena konkistatzea lortu zuten.

1681ean Europako herrialde kristauetako armadek otomandarren aurkako ofentsiba egin zuten Hungarian. 1699rako otomandarrak Hungariatik kanporatu zituzten eta Hungaria Austriako Inperioaren barnean sartu zen. Bateratze horren ondorioz, nazionalismoa indartu egin zen eta 1848an austriarren aurkako matxinada bat egin zuten, Hungariak bere independentzia aldarrika zezan. Altxamenduak porrot egin zuen eta Austriaren erantzuna bortitza izan zen.

1867an Austriako inperioak Hungaria maila bereko kidetzat onartu zuen eta Austria-Hungariako inperioa sortu zen. Budapest, Vienarekin batera, inperioko hiriburu bihurtu zen. 1873an elkartu ziren Danubioren bi aldeak (Óbuda, Buda eta Pest), ofizialki Budapest izena hartuz.

XX. mendeaAldatu

 
Errege jauregia 1930ean.

Lehen Mundu Gerraren ondoren Austria-Hungariako inperioa deuseztatu egin zen eta Hungariak independentzia aldarrikatu zuen (Budapest bere hiriburu hartuta). Trianoneko Itunak (1920) Hungariari lurrak kendu zizkion eta hungariar etniako 3 milioi biztanle baino gehiago Hungariatik kanpo kokatu zituzten.

Bigarren Mundu Gerran britainiar eta iparramerikarren bonbardaketak jasan behar izan zituen, bereziki 1944ko abenduaren 24tik 1945eko otsailaren 13ra (Budapesteko bataila). Gerra garaian zituen 250.000 juduetatik %20-%40a hil zuten naziek edo armada hungariarrak (Nyilaskeresztes Párt edo Gurutze Gezidunaren Armada) eta beste 38.000 zibil hil ziren.

1949an komunistek hartu zuten boterea eta Budako gaztelua bezalako eraikinak aurreko erregimenaren aztarna zirela erabaki zuten. Horregatik, eraikin horiek itxita egon ziren komunismoaren garaian eta barrualdeko aretoak suntsitu egin zituzten.

1956an, Hungariako Iraultzaren gune garrantzitsuena izan zen. Urriaren 23ko altxamenduen ondoren, SESBak Vartsoviako Ituneko tropak bidali zituen matxinada gelditzeko eta 3.000 hildako baino gehiago eragin zituzten.

1960tik aurrera Bloke sobietarreko herrialdeen artean aurreratuena izan zen. 1987an Budako Gaztelua eta Danubioren ertzak Munduko Ondare izendatu zituen UNESCOk. Komunismoa erori zenetik berrikuntza nabarmenak izan ditu, besteak beste, aldi komunistako irudiak kaleetatik kendu eta oroimenaren parke batean jarri dituzte.

GeografiaAldatu

 
Danubioren ikuspegia Budapesten

Budapesteko 525 km²-ko eremua Hungariako erdialdean dago, Pest konderriko aglomerazioaren kokalekuez inguratuta. Hiriburua 25 eta 29 kilometrora dago, iparraldetik hegoaldera eta ekialdetik mendebaldera, hurrenez hurren. Danubio ibaia iparraldetik sartzen da hirian, eta gero bi uharte inguratzen ditu, Obuda eta Margarita.[5] Hirugarren uhartea, Csepel, Budapesteko Danubioko uharterik handiena da, baina iparralderago dagoen muturra baino ez dago hiriaren mugen barruan.

Hiriaren bi aldeak banatzen dituen ibaiak (Danubio) 230 metroko zabalera du Budapesteko punturik estuenean. Pest Lautada Handiaren lautadan dago, Budaren lurra oso malkartsua den bitartean.


KlimaAldatu

Hiriak klima heze kontinentala du, Transdanubiako elurrez estalitako klima epelaren, ekialdeko lautada lau eta irekiko klima aldakor kontinentalaren eta hegoaldeko klima ia sub-mediterraneoaren arteko trantsizio-klima.[30]

 
Udaberria Budapesten

Udaberriaren ezaugarri nagusia eguzkiaren eta euri isolatuen ugaritasuna da. Tenperatura nabarmen igotzen hasten da apirilean, oro har hilaren amaieran 25 ° C-ko maximoetara iristen dira, nahiz eta hotzaldi laburrak egon, tenperatura baxuekin, 0-5 ° C-ko tenperaturarekin, eta izotza maiatzaren erdialdean ere ager daiteke.

Udetan, bero-aldi luzeak, 32-35 ° C arteko tenperaturekin, mendebaldetik datozen fronte hotzekiko aldi heze laburrekin trukatzen dira, 18-25 ° C arteko tenperaturekin. Hezetasuna handia da, noizean behin, udan, batez ere bigarren mailakoa, Mediterraneoaren eraginez. Hala ere, oro har, beroa lehorra da eta gaueko tenperaturak oso atseginak dira, batez ere bizitegi-aldirietan. Pest erdialdean, ordea, gauerdian tenperaturak 25 ° C-tik gorakoak izatea ez da arraroa. Ekaitzak ere ohikoak dira, horietako batzuk bortitzak, bolada gogorrekin eta euri-jasekin. Tenperatura altuena 40,7 ° C-koa izan zen 2007ko uztailaren 20an.[31]

 
Negua Vörösmarty plazan.

Tenperatura altuak 20 ° C-tik gora mantendu daitezke urriaren amaierara arte. Gauik hotzenak eta izozteak, normalean, urriko bigarren astean iristen dira. Garai hotz laburrak aldatu egiten dira San Migelen udarekin, aste osoak iraun baititzake. Azaroan euri ugari egiten du, batzuetan elurra, eta tenperaturak nabarmen jaisten dira (hileko udazken osoan 10 ° C-ra).

Neguak aldakorrak eta aurreikusi ezinak dira. Mendebaldeko haizeek aire epel ozeanikoa dakarte, 5-10 ° C arteko tenperaturekin, ia izoztu gabe, eta euria edo elurra sakabanatzen du. Mediterraneo itsasotik mugitzen diren depresioek egun bakarrean 20-40 cm erortzen diren elur ekaitzak ekar ditzakete, eta, ondoren, Errusiako aire hotza. Hego Atlantikoko depresioek eta haizeak ezohiko klima epela ekar dezakete, urtarrilean ere 15 ° C-ko tenperaturekin. Siberiako antizikloiak bi urtean behin ekartzen du oso eguzkitsua baina hotza den aldi bat, astebeteko iraupenarekin edo bi puntu baxurekin -15etik -20ºC-ra bitarteko tarte klimatikoan. Europa mendebaldeko goiko zentroekin egiten diren antizikloiek laino hotza sortzen dute, egunaren eta gauaren arteko tenperaturan aldaketarik gabe, eta 0 ° C-ren inguruan edo apur bat beherago geratzen dira. Lainoak asteak iraun ditzake. Laino-geruzaren gainetik mugitzen diren depresio mediterraneoek egun bateko edo biko euri izoztua eragin dezakete.[31][32][33]

      Datu klimatikoak (Budapest)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.1 19.7 25.4 30.2 34.0 39.5 40.7 39.4 35.2 30.8 22.6 19.3 40.7
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 1.2 4.5 10.2 16.3 21.4 24.4 26.5 26.0 22.1 16.1 8.1 3.1 15.0
Batez besteko tenperatura (ºC) -1.6 1.1 5.6 11.1 15.9 19.0 20.8 20.2 16.4 11.0 4.8 0.4 10.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -4.0 -1.7 1.7 6.3 10.8 13.9 15.4 14.9 11.5 6.7 2.1 -1.8 6.3
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -25.6 -23.4 -15.1 -4.6 -1.6 3.0 5.9 5.0 -3.1 -9.5 -16.4 -20.8 -25.6
Pilatutako prezipitazioa (mm) 38.5 36.7 37.4 47.2 64.5 69.8 50.4 49.5 42.7 46.9 59.9 49.3 592.8
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 7 6 6 6 8 8 7 6 5 5 7 7 78
Eguzki orduak 55 84 137 182 230 248 274 255 197 156 67 48 1933
Iturria: http://www.met.hu Hungariako Meteorologia Zerbitzua

EkonomiaAldatu

Hungariako industriagunerik handiena ez ezik, ekialdeko Europako garrantzitsuenetakoa ere bada. Bertako industrietan (burdingintza, metalurgia, doikuntza mekanika, industria kimikoa, ehunak, papera) 655.000 mila langilek dihardute. Errepide eta burdinbide lotune garrantzitsua da.

 
Aluminiozko produktuen fabrika

1920 eta 1970 artean, Hungariako industria-ekoizpen osoaren erdia baino gehiago Budapesten egiten zen. Metalgintza (FÉG), ehungintza eta automobilgintza (Ikarus) izan ziren egiturazko aldaketak jaso zituzten sektore nagusiak.[34]

Orain industriaren adar ia guztiak Budapesten daude. Produktu nagusiak ingeniaritzako eta informatikako komunikazio-aparatuak, makina elektrikoak, lanpara goriak (General Electric) dira. Farmazia industria ere garrantzitsua da, oso ezaguna Egis eta Gedeon Richter eta Chinoin konpainiak hungariarrak dira, eta Teva ere banaketa bat du hemen.

Industria kanpoaldean dago, erdigunea baita nazioko eta nazioarteko finantza-enpresen zerbitzu nagusia, hala nola Telekom Hungaria, General Electric, Vodafone, Telenor, Erste Bank, CIB Bank, K & H Bank & Insurance, UniCredit, Budapest Bank, Generali Providencia Insurance, ING, Aegon Insurance, Allianz. Volvo Co., Saab, Ford, GE, IBM, TATA Consultancy Services Limited eskualdeko baseak Budapest daude. Hungariar Petrolio eta Gas MOL taldea, bere subsidiarioekin, Europa Erdialdeko eta Ekialdeko petrolio eta gas lider integratua da. OTP Bankek, Hungariako bankurik handiena denak, beste zortzi herrialdetako sukurtsalekin, hiriburuan du egoitza.

Budapest zerbitzuen, finantza-aholkularitzaren, dibisa-transakzioen, merkataritza-zerbitzuen eta ondasunen zentroa da. Merkataritza- eta logistika-zerbitzuak ondo garatuta daude. Turismoak eta ostalaritzak ere aipamena merezi dute, hiriburuan milaka jatetxe, taberna, kafe eta festa leku baitaude.

Leku interesgarriakAldatu

 
Gresham Jauregia

1987an «Budapest, Danubioko ibaiertzekin, Budako gazteluaren auzoarekin eta Andrassy etorbidearekin» Unescok Gizateriaren Ondare izendatu zuen.

Estilo neogotikoko parlamentuak, besteak beste, Hungariako koroaren bitxiak ditu. San Esteban Basilika, non Hungariaren sortzaile santuaren Eskuin Eskua, San Esteban erregea, ikusgai dagoen. Hungariako sukaldaritza eta kafe-kultura dastatu daitezke, adibidez, Cafe Gerbeauden, eta Százéves, Biarritz, Fortuna, Alabárdos, Arany Szarvas, Kárpátia eta Mátyás Pince ospetsua jatetxeetan. Erromatar aztarnak daude Aquincum Museoan eta altzari historikoak Nagytetény Museoan, Budapesteko 223 museoetatik bi baino ez direnak.

 
Budapesteko Parlamentua, Danubio ibaia lehen planoan duela

Gazteluaren muinoan eta gazteluaren barrutian hiru eliza, sei museo eta eraikin, kale eta plaza interesgarriak daude. Antzinako Errege Jauregia Hungariako ikurretako bat da, eta bataila eta gerren eszenatokia izan da XIII.etik. Gaur egun bi museo ikusgarri eta Széchenyi Liburutegi Nazionala daude. Gertu dagoen Sanchor Jauregian daude Hungariako presidentearen bulegoak eta egoitza ofiziala. San Matias eliza, zazpi mende dituena, Budapesteko bitxietako bat da. Bere ondoan, Hungariako lehen erregearen, San Esteban erregearen, zaldizko estatua bat dago, eta honen atzean Arrantzaleen Bastioa, hiri osoaren ikuspegi panoramikoa ematen duena. Turuleko estatuak, Hungariako txori zaindari mitikoa, Gazteluko auzoan eta XII. Barrutian aurki daitezke.

KulturaAldatu

Karpatoen arroko dantzaren tradizioa da Europako dantzaren kulturaren eremu bakarra, Balkanen eta Mendebaldeko Europako eskualdeen arteko trantsizio moduko bat ere badena. Budapesten Hungariako benetako dantza folklorikoko hainbat talde daude, horietako batzuk profesionalak. Budapest munduko hiri bakanetako bat da, non bigarren mailako eskola bat dagoen dantza folklorikoa ikasteko.

Budapesten, gaur egun 837 monumentu desberdin daude, Europako arte-estilo gehiena ordezkatzen dutenak. Aipagarriak dira Hungariako Art Nouveau estiloko eraikin klasiko eta bakarrak.

Hiriko 223 museo eta galeriek Hungariako erakusketak eta artea ez ezik, kultura unibertsal eta europarraren artea eta zientzia ere aurkezten dituzte. Hirian dauden garrantzitsuenen artean Hungariako Museo Nazionala, Hungariako Galeria Nazionala, Arte Ederren Museoa, Budapesteko Museo Historikoa, Memento Parkea eta Arte Aplikatuen Museoa nabarmentzen dira.

Bainu termalakAldatu

 
Széchenyi bainu termalak.

1934an, Budapestek «bainuetxeen hiria» titulua jaso zuen, munduko ur sendagarri eta termal gehien dituen hiriburua delako;[35] zenbaitek «ur sendagarrien munduko hiriburua» bezala ezagutzen dute.

Bere sarea bakarra da: ur termalen errendimendua, 21 eta 78 gradu zentigradu bitarteko tenperaturekin, 118 iturri naturaletatik eta putzu artifizialetatik sortzen direnak, 70 milioi litro baino gehiago egunean. Budapesten bainu termal publiko ezagunak daude: Gellért bainuetxea (Gellért fürd), Széchenyi bainuetxea (Széchenyi fürd), Europako bainuetxe handiena, Lukács bainuetxea (Lukács fürd), Balneario Rüdüdudas (Rudas fürdär), Rünario eta Király (Rünario). Ur sendagarriek organo lokomotrizeetako, odol-zirkulazioko eta ginekologiako gaixotasunak tratatzeko balio dute.

UharteakAldatu

Danubion zazpi uharte aurki daitezke: ontziola, Margarita uhartea, Csepel uhartea, Palotai-Sziget (gaur egun penintsula bat), Népsziget, Haros-Sziget eta Sziget Molnár.

 
Margarita uhartea airetik ikusita

Margarita uharteak 2,5 km (1,6 milia) luze eta 0,965 kilometro koadro (238 akre) ditu. Batez ere parke batek osatzen du eta turistentzako eta bertakoentzako aisialdi gune ezaguna da. Margarita zubiaren (hegoaldea) eta Árpád zubiaren (iparraldea) artean dago uhartea. Uhartean diskotekak, igerilekuak, ur-parke bat, korrika egiteko pistak, txirrindularitzakoak, atletismokoak eta gimnasioak aurki daitezke. Egunez, kirola egiten duen edo atseden hartzen duen jendeak hartzen du uhartea. Udan (asteburuetan, normalean), gaztetxoenak irlara joaten dira gauez beren terrazetan, edo alkohol botila batekin banku batean edo soropilean dibertitzera (entretenimendu modu horri, batzuetan, banko-festa deitzen zaio).

Csepel uhartea Hungariako Danubio ibaiaren uharte nagusia da. 48 kilometroko luzera du (30 milia), 6,8 kilometroko zabalera (3,75-5 milia) eta 257 km²-ko azalera (99 milia karratu), nahiz eta iparraldeko muturra bakarrik dagoen hiriaren mugen barruan.

GarraioaAldatu

Hiria Budapest Ferenc Liszt nazioarteko aireportuak zerbitzatzen du. Aireportua Ekialdeko Europako aireporturik garrantzitsuenetarikoa da eta Budapest erdigunetik 16 km-ra dago.

Hiri garraio publikoari dagokionez, Budapestek metro-sarea du 4 lineekin. Horretaz gain, aldiriko trenak, tranbia, trolebusak, autobusak, txalupa zerbitzua eta bizikleta publiko sarea dago. Garraio sarea, BKK udal enpresa publikoak kudeatzen du. Enpresaren helburuetako bat, 2030rako garraio publiko eta pribatuaren arteko erlazioa %80-%20 izatea da.

Herrialdeko errepide nagusiak Budapesten lotzen dira, hala nola, burdinbide sarea. Ibai-portua ere badu hiriak Pest barrutian, bai zamarako,[36] bai bidaiarientzat.[37]

KirolakAldatu

Budapesten Ferencvaros TC, MTK Budapest eta Budapest Honvéd taldeek jokatzen dute. Ferencvaros TC taldeak Groupama Arenan jokatzen du 22.000 ikuslerentzako edukierarekin eta MTK Budapest eta Budapest Honvéd Nandor Hidegkuti Estadioan 5,322 ikusleentzako edukierarekin. Ferencvaros TC taldeak 2020-21eko UEFAko Txapeldunen Ligan parte hartze bakarra izan zuen, eta G Multzoko azken postuan geratu zen Juventus, FC Bartzelona eta FC Dinamo Kieven aurka puntu bakarrarekin, Dinamo Kieven aurka, NB1ean lehiatuko da MTK Budapest eta Budapest Honvedekin batera. Beste talde bat Újpest FC da, Ferenc Szusza estadioan jokatzen duena 13,500 ikuslerentzako edukierarekin eta bere parte-hartzerik onena desagertutako Ferietako Kopan izan zen, Newcastle United Football Cluben aurka txapeldunorde geratuz. Eta NB1 jokatzen ari da gaur egun.

Ondasun nabarmenakAldatu

Budapest, gehi Danubioren ertzak, Budako gazteluaren auzoa eta Andrássy hiribidea1
  UNESCOren gizateriaren ondarea
Mota Kulturala
Irizpideak ii, iv
Erreferentzia 400
Kokalekua   Hungaria
Eskualdea2 Europa eta Ipar Amerika
Izen ematea 1987 (XI. bilkura)
Luzapen urtea 2002
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua)
2 UNESCOren sailkapena
 

IruditegiaAldatu

Herri eta hiri senidetuakAldatu

Budapest ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Budapestar ospetsuakAldatu

Ikus, gaineraAldatu

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ Budapest 2012. Encyclopædia Britannica Online. 2012ko abenduaren 27an begiratua.
  2. ↑ Ungarn 2010, Zentrales Statistikbüro Ungarns Magyarorszàg számokban 2010 Ksh.hu
  3. ↑ Langa Muño, Concha. (1998). «La prensa republicana de Sevilla ante las elecciones del 12 de abril de 1931: el semanario Crítica» Ámbitos. Revista Internacional de Comunicación (1): 289–305. doi:10.12795/ambitos.1998.i01.19. ISSN 1139-1979. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  4. ↑ Roldán, Julian. (2021). «Variaciones sobre el Eternauta. Analogías, escenas primarias y una poética para el mito en la primera versión de El Eternauta.» Astrágalo. Cultura de la Arquitectura y la Ciudad (28): 149–170. doi:10.12795/astragalo.2021.i28.07. ISSN 2469-0503. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  5. ↑ a b «26 DE MARZO - 30 DE ABRIL DE 1933» El conflicto de leticia (1932-1933) y los ejércitos de Perú y Colombia (Universidad del Externado de Colombia): 373–412. 2017-03-28 (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  6. ↑ a b Dodge, John Vilas, (25 Sept. 1909–23 April 1991), Senior Editorial Consultant, Encyclopædia Britannica, since 1972; Chairman, Board of Editors, Encyclopædia Britannica Publishers, since 1977. Oxford University Press 2007-12-01 (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  7. ↑ A History of Hungary. Indiana University Press 1990 ISBN 0-253-35578-8. PMC 20998201. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  8. ↑ «EL MARCO CONCEPTUAL» El sistema bipolar en tensión (El Colegio de México): 5–22. 1971-01-01 (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  9. ↑ «MEDICINE IN THE ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA.» The Lancet 178 (4602): 1355. 1911-11 doi:10.1016/s0140-6736(01)53961-6. ISSN 0140-6736. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  10. ↑ Encyclopedia of library and information science. (2nd ed. argitaraldia) Marcel Dekker 2003 ISBN 0-8247-2077-6. PMC 52079540. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  11. ↑ Communication in Eastern Europe : the role of history, culture, and media in contemporary conflicts. Erlbaum 1995 ISBN 0-8058-1625-9. PMC 32892721. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  12. ↑ «Chronology» A Concise History of Hungary: xii–xviii. 2001-04-30 doi:10.1017/cbo9781107050716.001. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  13. ↑ Beaverstock, J.V; Smith, R.G; Taylor, P.J. (1999-12). «A roster of world cities» Cities 16 (6): 445–458. doi:10.1016/s0264-2751(99)00042-6. ISSN 0264-2751. (Noiz kontsultatua: 2022-03-08).
  14. ↑ -, -. (2008-01-01). «El dictamen del Consejo de Estado 24 de 13 de Marzo de 2008, sobre el Tratado de Lisboa» Teoría y Realidad Constitucional (22): 653. doi:10.5944/trc.22.2008.7052. ISSN 2174-8950. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  15. ↑ a b Falaki, Ismaïl el-; Sabri, Saber. (1906). «4° Nomination d'un second surveillant» Comité de Conservation des Monuments de l'Art Arabe 1893 (10): 73. doi:10.3406/ccmaa.1906.5959. ISSN 1110-6824. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  16. ↑ Q. Mendoza, Gerardo. (2019-09-06). «El periódico El Pueblo y la propaganda política carrancista (octubre de 1914 - enero de 1915)» Bibliographica 2 (2): 131. doi:10.22201/iib.bibliographica.2019.2.51. ISSN 2594-178X. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  17. ↑ «World Heritage Site designation» Managing World Heritage Sites (Routledge): 31–45. 2006-08-14 ISBN 978-0-08-046175-5. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  18. ↑ Valero Juan, Eva. (2016-04-08). «En el edificio de cartón, Habitaciones: la poética «original» de Ricardo Sumalavia» Desde el Sur 8 (1): 23–39. doi:10.21142/des-801-2016-23-39. ISSN 2415-0959. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  19. ↑ «El secreto de las comunicaciones de los abogados y el Caso Gürtel» Misceláneas jurídicas (Dykinson): 297–297. 2018-10-11 (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  20. ↑ Ahmed, Nedda. (2015-03-01). «Resource Review: Euromonitor International’s Passport» Media Industries Journal 2 (2) doi:10.3998/mij.15031809.0002.207. ISSN 2373-9037. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  21. ↑ MasterCard, Comunicaciones Corporativas. (2019-10-29). «RSE - Caso líder en consumo inteligente» Cuadernos del Centro de Estudios de Diseño y Comunicación (33) doi:10.18682/cdc.vi33.1716. ISSN 1853-3523. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  22. ↑ Amigo, Isaac; Fernández, Concepción; Herrera, Julio. (2005-03). «Seis actuaciones del profesional de enfermería para prevenir los falsos diagnósticos de hipertensión: La hipertensión de bata blanca y el efecto de bata blanca» Index de Enfermería 14 (51) doi:10.4321/s1132-12962005000300011. ISSN 1132-1296. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  23. ↑ Burton, Anthony. (1982-02). «Places, People, Pictures: The Recent Music of Edward Cowie» The Musical Times 123 (1668): 99. doi:10.2307/962314. ISSN 0027-4666. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  24. ↑ Ortiz Canseco, Marta. (2016-12-31). «Algunos apuntes sobre el Auto de la fe, celebrado en Lima a 23 de enero de 1639, de Fernando de Montesinos» Auto de la fe, celebrado en Lima a 23 de enero de 1639 (Iberoamericana Vervuert): 9–32. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  25. ↑ Abella, Alberto; Ortiz-de-Urbina-Criado, Marta; De-Pablos-Heredero, Carmen. (2017-04). «A model for the analysis of data-driven innovation and value generation in smart cities' ecosystems» Cities 64: 47–53. doi:10.1016/j.cities.2017.01.011. ISSN 0264-2751. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  26. ↑ Korstanje, Maximiliano E.. (2011-09-05). «El 11 de septiembre y el Temor. R.J. Bernstein: "El Abuso del Mal. La Corrupción de la Política y la Religión desde 11/9"» Nómadas Revista Crítica de Ciencias Sociales y Jurídicas 30 (2) doi:10.5209/rev_noma.2011.v30.n2.36612. ISSN 1578-6730. (Noiz kontsultatua: 2022-03-10).
  27. ↑ Meusburger, Peter, ed. (2001). «Transformations in Hungary» Contributions to Economics doi:10.1007/978-3-642-57584-6. ISSN 1431-1933. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  28. ↑ Pusztai, Gábor. (2021-03-01). «Het geld regeert de wereld» Acta Neerlandica (16-17): 285–287. doi:10.36392/actaneerl/2020/16-17/17. ISSN 1587-8171. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  29. ↑ Barany, George. (1981). «Budapest Története a Márciusi Forradalomtól Az Őszirózsás Forradalomig. By György Spira and Károly Vörös. Edited by Károly Vörös. Budapest Története, vol. 4. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1978. 809 pp. Illus. Maps. 210 Ft.» Slavic Review 40 (1): 137–138. doi:10.2307/2496471. ISSN 0037-6779. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  30. ↑ Wieviorka, Michel. (2015-05). «Ulrich Beck (1944-2015)11La primera versión de este homenaje fue publicada en el diario Liberation, el 5 de enero de 2015. Disponible en: <http://www.liberation.fr/debats/2015/01/05/hommage-a-ulrich-beck_1174370> [Consultado el 10 de abril de 2015. Traducción del original en francés, Lorena Murillo.»] Revista Mexicana de Ciencias Políticas y Sociales 60 (224): 349–352. doi:10.1016/s0185-1918(15)30013-1. ISSN 0185-1918. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  31. ↑ a b Conjunto de datos oceanográficos y de meteorología marina obtenidos en el Crucero Oceanográfico Pacífico XLVII. Colombia. Septiembre de 2008. doi:10.26640/dataset_crucero.erfen.2008.09. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  32. ↑ Ludlum, David M.. (2001). Collins Wildlife Trust guide to the weather of Britain and Europe : a photographic guide to the weather of Britain and Europe. ([2nd ed.]. argitaraldia) HarperCollins ISBN 0-00-220138-0. PMC 49007565. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  33. ↑ Henson, Robert. (2002). The rough guide to weather. Rough Guides ISBN 1-85828-827-4. PMC 59451334. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  34. ↑ Preisich, Gábor. (1998). Budapest városépítésének története, 1945-1990 : tanulmányok. Műszaki Könyvkiadó ISBN 978-963-16-1467-1. PMC 41544334. (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  35. ↑ «CAPÍTULO XX. DE LAS COSAS QUE ACAECIERON EN ESTE TIEMPO EN LA CIUDAD IMPERIALY CIUDAD DE VALDIVIA» Historia de todas las cosas que han acaecido en el Reino de Chile y de los que lo han gobernado (Iberoamericana Vervuert): 223–228. 2010-12-31 (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
  36. ↑ Budapest Freeport. danubeports.info 6 May 2011 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2014ko maiatzak 21) (Noiz kontsultatua: 2014ko maiatzak 20).
  37. ↑ Budapest cruise terminal. cruise-profi.com 2014 (Noiz kontsultatua: 2014ko maiatzak 20).
  38. ↑ (Gaztelaniaz) Portal web del Ayuntamiento de Madrid. (Noiz kontsultatua: 2018-08-09).

Kanpo estekakAldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Budapest&oldid=8964943"(e)tik eskuratuta