Aizkora proba edo aizkolaritza herri kirol mota bat da. Helburua enbor bat edo gehiago aizkoraz ahalik eta laburrenean gutxienean moztea da, eta banaka, binaka edo taldeka lehia daiteke. Enborra zutik edo etzanda egon daiteke.

Aizkolarien erakustaldia Gasteizko jaietan.

Proba horretan diharduen kirolariak aizkolari izena du. Apustuetan bi laguntzaile izaten ditu ondoan: "erakuslea", kolpea non jo aholkatzen diona, eta "botileroa". Txapelketetan aizkolariak laguntzailerik gabe aritzen dira.[1]

Egurra

aldatu

Aizkora probetan jeneralean pago enborrak mozten dira. Ohiturari jarraituz, enborren neurria (zirkunferentzia) ontzetan adierazten da:[2]

Zirkunferentzia
ontzatan
Zirkunferentzia
metrotan
Diametroa
cm-tan
Izena
36 0,835 26,6 oinbetekoa
45 1,043 32,2
54 1,252 39,8 kanaerdikoa
60 1,391 44,3
72 1,669 53,1 oinbikoa
80 1,855 59,0
108 2,504 79,7 kanakoa
110 2,550

Aizkora

aldatu

1976ko urtarrilaren 18an Euskal Herriko eta Australiako aizkolarien arteko neurketa jokatu zen Donostian. Australiarrak nagusitu ziren eta garbi geratu zen australiar aizkora Euskal Herrikoa baino askoz hobea zela. Geroztik, horrelako aizkorak hasi ziren erabiltzen[1]. 2 eta 2,8 kilo arteko pisua izaten dute eta goi mailako aizkolari bakoitzak bere ezaugarrien araberako aizkora erabiltzen du.

Jatorria

aldatu

Hasiera

aldatu

Euskal herri kirol guztietan gertatzen den bezala, aizkora proben jatorria langileen (baso-mutilen) arteko desafioetan dago. Lehenbiziko apustuak oihanean bertan jokatzen ziren baina denborarekin aizkol jokoa menditik herrira jaitsi zen. Ez zaigu ezer idatzirik ailegatu hasierako apustu hauei buruz[3].

Aizkora proben gaineko lehenbiziko erreferentzia idatzia 1802ko ekainaren 7koa da. Egun horretan Hernaniko plazan jokatutako apustuan Ezkurrako Ramon Elizalde Astigarragako Hernandorenari nagusitu zitzaion. 1851an Benancio Elorza Oñaederra "Iru-Erreketa" sortu zen. 1884an Elgoibarren jokatu zuen apustuan 12 kanaerdi moztu behar izan zituen eta 1892an Azpeitian "Zelai Luze"-ri irabazi zion[3].

XIX. mende bukaeratik aurrera euskal abertzaletasunaren hedapena herri kirol guztientzako lagungarri izan zen. Euskal jaiak antolatzen hasi ziren eta egitarauan aizkolariek ez zuten huts egiten. Giro honetan bi aizkolari mitiko azaldu ziren: Beizamako Pedro María Otaño "Santa Agueda" eta Azpeitiako Jose Martín Goenaga Odriozola "Atxumarria". 1903ko abenduaren 26an Azpeitian jokatu zuten apustuak sekulako ikusmina sortu zuen eta bost mila lagunek gainezka bete zuten zezen-plaza. Kanako launa enbor ebaki behar izan zituzten eta "Atxumarria" nagusitu zen[3]. Apustu honen xehetasunak bertso paperen bidez iritsi zaizkigu[4]:

1/ Azpeiti'ko erriko
aizkora-apustua,
Jose Martin zan kontra
Antzumarri'kua;
Beizama'kua naiz ni
mendi-puntakua,
Pedro Mari Otaño,
Santa Ageda'kua.

5/ Aizkorak artu eta
ebakitzen asi,
bost bat milla persona
ginduzen ikusi;
Jose Martinek ez du
tatxarik merezi,
geiago izan da
diot irabazi.
13/ Aizkoran jokatu
gu bi aizkolari,
oso langille ona
Jose Martin ori;
balio ez duanik
ez esan iñori,
irabaztia kosta
Santa Agedari.

1920ko hamarkadan aizkora apustuak asko ugaritu ziren, Gipuzkoan eta Nafarroan batez ere. Jose Aranburu Aramendi Keixeta izan zen izarrik handiena: 31 apustu jokatu zituen eta 28 irabazi. 20ko hamarkadaren bukaeran eta 30eko hamarkadan Ramon Astigarraga Errekalde, Jeronimo Iturbe Agiñeta eta Ignazio Orbegozo Arria nabarmendu ziren.

Gerra ondoko aizkolaritza

aldatu
 
Juan Jose Narbaiza "Luxia" aizkolaria Deban, Airoko pagoa mozten (1949).

Espainiako Gerra Zibilaren ondoren "Arria"z gain Antonio Soraluze "Korta" eta geroago Martin Garziarena eta Juan Jose Narbaiza "Luxia" gailendu ziren. Beren arteko apustuek izugarrizko ikusmina sortzen zuten. 50eko hamarkadan "Luxia" nagusi izan zen, Ramon Latasa sunbildarraren aurkako apustu mitikoa galdu zuen arte. Latasarekin batera Patxi Astibia eta Migel Berakoetxea izan ziren 60ko hamarkadako dominatzaileak[3].

70eko hamarkadak berrikuntza garrantzitsuak ekarri zituen: federazioak eratzen hasi ziren, Euskal Herriko eta beste herrialdetako aizkolarien arteko neurketak antolatu ziren (1976ko Australia-Euskal Herria, Munduko Aizkolari Txapelketak) eta, aspaldiko partez, aizkolari gipuzkoar baten nagusitasuna izan zen: Jose Ignazio Orbegozo "Arria II.a"[5].

80eko hamarkadako izarrik handiena Mikel Mindegia izan zen, hamarkadako Euskadiko Txapelketa guztiak berak irabazi baitzituen, baina maila handiko beste aizkolari batzuk ere agertu ziren, hala nola Jose Mari Mendizabal, Anjel Arrospide, Joxe Mari Olasagasti eta Donato Larretxea. Zenbait urtez desafio, apustu eta marka saiakera asko izan zen.

1990eko hamarkadatik aurrera

aldatu

1990eko hamarkadan aizkora jokoen beherakada handia izan zen. Ikusle gutxi biltzen zirela eta, apustuak urrituz joan ziren. Horrez gainera, mendiko lanera gero eta gazte gutxiago joaten delako seguru aski, maila handiko aizkolari berri gutxi agertu zen. Txapelketetan Arrospide eta Olasagasti nagusi izan ziren.

XXI. mende hasieran, aurreko hamarkadako aizkolariekin batera, Joxemiel Peñagarikano eta Floren Nazabal ibili dira goi mailan. Gazteen txapelketetan nabaritu diren aizkolariak ez dira oraindik beteranoen mailara iritsi. Hor dugu, esate baterako, Olasagasti, 2010eko Euskadiko txapelduna 51 urterekin. Bestalde, Urrezko Aizkora-ren moduko saio motx eta azkarrak kontuan hartzeko berrikuntza izan dira. 2010. hamarkadan Aitzol Atutxa bizkaitarra nagusitu da, azken urtetan Iker Vicente otsagabiarrarekin lehia estuan.

Txapelketak

aldatu

Espainiako Aizkolari Txapelketa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Espainiako Aizkolari Txapelketa»

Lehenbiziko Txapelketa Nagusia, Espainiako Txapelketa izenarekin, Donostian jokatu zen, 1950eko martxoaren 5ean, Atletismo Federazioak antolaturik. Izen horrekin 8 aldiz egin zen [5].

Aizkolaria Garaipenak Urteak
Patxi Astibia 3 1968, 1969, 1971
Martin Garziarena 1 1950
Migel Irazusta Polipaso 1 1965
Migel Berakoetxea 1 1966
Ramon Latasa 1 1967
Mikel Mindegia 1 1977

Euskadiko Aizkolari Txapelketa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Euskadiko Aizkolari Txapelketa»

Lehenbiziko Euskadiko Txapelketa 1977ko irailaren 4ean jokatu zen Donostian. Lehenago, ordea, "Vasco-Navarro" izenekoa hiru aldiz antolatu zen[5].

Aizkolaria Garaipenak Urteak
Mikel Mindegia 9 1980, 1981, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989
Anjel Arrospide 6 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, 1995
Jose Mari Olasagasti 6 1996, 1998, 1999, 2001, 2005, 2010
Floren Nazabal 6 2002, 2004, 2007, 2008, 2009, 2012
Aitzol Atutxa 5 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
Arria II.a 4 1970, 1977, 1978, 1979
Donato Larretxea 3 1997, 2003, 2006
Iñaki Azurmendi 2 2011, 2013
Migel Berakoetxea 1 1967
Patxi Astibia 1 1968
Joxemiel Peñagarikano 1 2000
Iker Vicente 1 2019
Hodei Ezpeleta 1 2021

Urrezko Aizkora

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Urrezko Aizkora»

1998tik jokatzen den "Urrezko Aizkora" Euskal Herriko beste txapelketa nagusia da. Aizkolari hoberenak banaka eta binaka lehiatzen dira urtero eta finalak Azpeitian izaten dira.

  • Banakako Urrezko Aizkora:
Aizkolaria Garaipenak Urteak
Floren Nazabal 8 2004, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2012, 2013
Jose Mari Olasagasti 3 1999, 2000, 2001
Donato Larretxea 3 2002, 2003, 2005
Aitzol Atutxa 2 2016, 2017
Iker Vicente 2 2018, 2019
Joxemiel Peñagarikano 1 1998
Juan José López 1 2011
Jon Rekondo 1 2014
Iñaki Azurmendi 1 2015
Julen Alberdi "Txikia IV.a" 1 2020
Hodei Ezpeleta 1 2021
  • Binakako Urrezko Aizkora:
Aizkolaria Garaipenak Urteak
Aitzol Atutxa 7 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2016, 2017
Donato Larretxea 5 2003, 2004, 2008, 2009, 2010
Ugaitz Mugertza 4 2014, 2015, 2016, 2017
Floren Nazabal 3 2001, 2005, 2007
Mikel Mindegia 3 2003, 2004, 2006
... ... ...

Beste lehiaketa batzuk

aldatu

Emakume aizkolariak

aldatu

Aizkolaritza gizonen kirola izan bada ere, emakume aitzindariak izan dira Itziar Goenaga azpeitiarra, Kristina Saralegi eta Maribi Saralegi leitzarrak, Maika Ariztegi iturendarra, Irune Izkue (Elgorriaga), Irati Astondoa (Zeanuri), Alazne Etxaburua (Tolosa), beste batzuen artean.

Emakumeen Euskal Herriko Txapelketa

aldatu
Aizkolaria Garaipenak Urteak
Nerea Sorondo 3 2018, 2019, 2021

Emakumeen Urrezko Aizkora

aldatu
Aizkolaria Garaipenak Urteak
Nerea Sorondo 2 2019, 2021
Irune Izkue 1 2017
Maika Ariztegi 1 2018
Irati Astondoa 1 2020

Aizkolari famatuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. a b Euskonews: Aizkora, gogorra bezain ikusgarria
  2. Aizkora proben arautegia, herrikirolaknafarroa.org
  3. a b c d Euskomedia: Aizkolaris
  4. Antonio Zavala: Euskaljokoak bertsotan (1). Auspoa.
  5. a b c Antton Espelosin (2009): Aizkora apostuak eta txapelketak.

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu