Fruitu

Fruitu, Botanika arloan, landare loredunek emandako aleak dira, lorearen ondoriozkoa; haziak ditu hazi horiek heldu arte, eta gero zabaltzen laguntzen du. Eguneroko hizkeran eta sukaldaritzan, mamitsua edo jateko ona dena da bereziki. Azken horri, hegoaldean, fruta ere deritzo sarri. Ikuspuntu ontogeniko batetik, fruitua landare loredunen obulutegi garatu eta heldua da. Obulutegiko pareta loditu egiten da fruituaren pareta bihurtzean, eta horri Perikarpo deritzo, haziak babestea dute eginkizun. Sarritan, obulutegiaz gain, lorearen beste zati batzuek ere parte hartzen dute fruituaren eraketan, adibidez, mimiko edo errezeptakulua.

Fruta salgai Bartzelonako azoka batean.

Fruitua da angiospermen arrakasta ebolutiboan, loreekin batera, lagundu duen beste egokitzapen bat. Loreek polena garraiatzeko intsektuak erakartzen dituzten gisa berean, fruitu askok ere animaliak erakartzen saiatzen dira haziak sakabanatu ditzaten. Animalia batek fruitu bat jaten badu, honek dituen hazi askok animaliaren digestio-traktua zeharkatzen dute eraginik izan gabe, gero, ernamuintzeko leku egoki batean eror daitezen. Hala ere, fruitu guztiak ez dira jangarri izatearen menpe sakabanatzeko. Beste batzuk, hala nola Opuntia pubescens espeziekoak, animalien ilajeari helduta sakabanatzen dira. Batzuk hegodun egiturak osatzen dituzte haizearekin barreiatu ahal izateko, astigarrak kasu. Angiospermek eboluzioaren bidez garatu dituzten fruitu moten aniztasunak lurreko habitat posible guztiak inbaditu eta bereganatzeko aukera eman die.​

Landare gimnospermoetan eta lorerik gabeko landareetan ez dago benetako fruiturik; hala ere, ugaltze-egitura batzuk, hala nola pinaburuak, fruitutzat hartu ohi dira.

Landare asko landatzen dira fruitu jangarri batzuk ematen dituztelako, eta, askotan, usaintsuak, gozoak eta mamitsuak.

Fruitua polinizatua izan den loretik eratzen da. Itxura askotakoa izan daiteke: drupa, baia, leka, kapsula, akenioa...

Forma eta tamaina

Fruituek hainbat forma izan ditzakete, espezieen arabera: globo-itxurakoak, udare-formakoak, zilindrikoak, kiribilduak, moniliforme edo arrosario formakoak, lentikularrak, hegodunak eta abar. Oro har, espezie bakoitzaren ezaugarria bere fruituen forman datza. Gainazala leuna, garatxoduna, arantzatsua, glokidiatua, lausotua, ilaunduna, eta abar izan daiteke.

Fruituen tamainari dagokionez, oso alderdi aldakorra da: milimetro bat baino gutxiagokoak ere badaude, hala noa hainbat gramineo eta konposaturen kasuan, baita oso handiak ere, esate baterako, Cucurbita maxima kuia, angurria eta lekadun batzuk, adibidez, Vigna sesquipedalis motako lekak, zeinaren fruituak metro batetik gorakoak diren.

Hitza botanikan eta eguneroko hizkeran

Batzuetan, eguneroko hitz asko ez datoz guztiz bat termino botanikoarekin. Eguneroko hizkeran, fruitu bat (hegoaldean fruta ere esaten dena) landarearen atal gozo eta mamitsua da, eta barazkia, ez hain gozoa edo mamitsua dena, sarri gazia jaten dena.

Adibidez, botanikoki fruituak direnak baina eguneroko hizkeran barazki diogunak, hauek dira: kuia eta kuiatxoa, alberjinia, piperra eta tomatea.

Fruitu hitzaz gain, euskaraz igali, alorta eta arnari izenak ere erabili izan dira.

Ezaugarriak

Drupa baten egitura eskematikoa (mertxika), era berean fruitua eta hazia erakutsiz.

Lore-hostoek abzisio-eremu bat dute oinarrietan, eta oso azkar askatzen dira loretik ernalketa bikoitza gertatu ondoren, angiospermetan ohikoa den fenomenoa. Beste kasu batzuetan, periantoa ez da askatzen; garatu egiten da, eta haragitsu bihur daiteke, hala nola masusten kasuan, non, berez, fruituaren zati jangarria den. Lorezilak azkar zimeldu, eta erori egiten dira, nahiz eta fruituaren inguruan ere luzaro iraun dezaketen. Lore-hodia edo lore-errezeptakulua mamitsu bihur daitezke, fruitu rosaceae askotan gertatzen den moduan (sagarra, udarea eta frutila edo marrubia).

Obulutegia superoa denean (obulutegi gainekoa, hala nola tomatea), normalean, horrek bakarrik hartzen du parte fruituaren eraketan. Hala ere, inferoa denean (obulutegi azpikoa, irasagarra), obarioarekin batera garatzen diren beste lore-egitura batzuk ere izan ohi dira, fruituaren parte direnak. Obulutegi infero bateko fruituen kasuan, karpelo kanpoko zatiari klamidokarpo deritzo.

Espezie askotan, lorearen edo infloreszentziaren beste zati batzuk ginezeoarekin lotzen dira fruitua ekoizteko. Fruituan dirauten lorearen zatiak harekin konkreszente ez direnean, indubia deritze. Sepaloak, adibidez, iraunkorrak izaten dira: marrubia, sagarra edo granada. Espezie batzuetan —Muehlenbeckia— haragitsu bihurtzen da, edo fruitua heldu arte iraun dezake, eta haren inguruan bilgarri puztu bat eratuz garatu. Halakoetan, kaliza akreszentea dela esaten da, Adibidez, Rumex eta Physalis-en. Beste aukera batzuetan, adibidez, niktaginazeoen familian, kalizaren oinarria gorputz gogor eta globo-itxurako bihurtzen da, eta fruitua estaltzen du, «antokarpo» izenekoa, itxita geratzen den fruitua (utrikulua) estaltzen duena. Gramineoen familian, glumak, eta bereziki glumaxkak, askotan iraunkorrak dira, eta kariopsia ezkutatzen dute (adibidez, oloaren eta alpistearen kasuan); genero batzuetan, glokidioak dituzte (Tragus), edo ertzak (Stipa), animalien bidez barreiatzea errazten dutenak.

Hainbat espezietako loreek fruituan irauten duten brakteak dituzte, eta horiei «inbolukru» deritze. Zenbait landaretan, braktea horiek hosto-forma dute (hosto itxurako brakteak, hala nola hurretan); beste batzuetan, berriz, gogorrak dira, eta kupula —fagazeoa— edo triku formako estalki bat eratzen dute, hala nola gaztainetan eta Opuntia pubescens espeziekoetan. Beste kasu batzuetan, dipsakazeoetan bezala, fruitua inguratzen duen inbolukrua oso txikia da, eta inbolukru izena hartzen du. Bestelako lore-egitura batzuek ere parte har dezakete, hala nola infloreszentziaren adarrak makilatxo gozoan (Hovenia dulcis), edo anakardoaren (Anacardium occidentale) fruituko pedunkuluaren antzera. Xigortuta kontsumitzen den anakardo-gaztaina, hazia da; Pedunkulu mamitsua jangarria da fresko dagoenean, eta, Brasilen, gozokiak, zukuak, izozkiak eta likoreak egiteko erabiltzen da.

Fruituaren horma

Laranja bat moztuta, zeharka (goian) eta luzetara (behean). Goiko irudian, epikarpo edo exokarpoa (laranja-kolorekoa) ikus daiteke, eta, horren azpian, ile zukutsuz osatutako endokarpoa inguratzen duen mesokarpoa (zuria).

Zentzu hertsian, perikarpoa obulutegiaren horma da, ernalketaren ondoren geratzen dena; zentzu zabalean, lotutako karpeloz kanpoko ehunak ere barne har ditzake. Desberdintasun hori gainditzeko, Katherine Esauk «fruituaren horma» esamoldea erabili zuen.

Zentzu deskriptiboan, eta ontogeniarekin zerikusirik izan gabe, fruituaren hormak hiru geruza ditu: epikarpoa, mesokarpoa eta endokarpoa.

Epikarpo edo exokarpoa fruituaren kanpoaldea da; karpeloaren alde abaxialari dagokio, eta epidermisa baino ez du barnean hartzen, edo epidermisa eta haren azpiko ehunak. Epikarpoaren azalerak oso bestelako alderdiak izan ditzake: leuna, piperretan (Capsicum annuum) edo gerezitan (Prunus avium); lausoduna (argizariekin) mahatsean (Vitis vinifera) eta aranean (Prunus domestica), edo pubeszentea, mertxika (Prunus persica). Zookoria (animalia-bidezko barreiadura) dispertsioa duten fruituetan, ile kizkurrak edo estalki itsaskorra gara daitezke, hala nola Desmodium eta Melilotusen (Itsabalki) kako-formako ileak edo hezurrak eta karduaren hezurrak (Datura ferox).

Mesokarpoa erdiko zatia da, eta karpeloaren mesofiloaren parenkimari dagokio. Mehea eta lehorra izan daiteke, hala nola artoaren kasuan (Zea mays), edo ugaria eta mamitsua, mertxikan edo alberjinian (Solanum melongena) adibidez. Azken kasu horretan, karpeloaren mesofiloaren zelula parenkimatikoen ugalketak mesokarpoa hain garatuta egoteari zor dio. Klorofila, azido organikoak (azido malikoa, oxalikoa, zitrikoa) eta beste substantzia batzuk —taninoak— fruitua garatzen hastean ugariak direnak, pixkanaka azukreek (glukosa, fruktosa), antozianinak, bitaminak, esentziak eta, kasu batzuetan, almidoia ordezkatzen dituzte. Aldaketa horiek kolore ikusgarriko fruituak ematen dituzte, eta gustu atseginekoak, gehienetan.

Endokarpoa barne-geruza da, eta karpeloaren gainazal adaxialari dagokio. Haziak zuzenean inguratzen ditu, eta, askotan, haziak babesteko balio du, eta, batzuetan, oso gogorra eta harri trinkotasunduna izan daiteke, drupa motako fruituetan hezurra (pireno) deiturikoa eratuz. Mamitsua ere izan daiteke, hala nola mahatsetan; zimurtua, zalke leketan (Pisum); gogorra, olibatan (Olea europaea), edo ile zukutsuekin, fruitu zitrikoetan. Espezie batzuetan, hala nola algarroboak (Prosopis), endokarpoaren zelulek haziak inguratzen dituen mami gozoa sortzen dute.

Fruituaren hormaren trinkotasunari esker, fruituak oinarrizko bi taldetan sailka daitezke: fruitu lehorrak eta mamitsuak. Fruitu lehorren perikarpoa, heldutasunean, zelula hilez osatuta dago, eta, gutxi gorabehera, itxura lehorra dute. Indehiszenteak edo dehiszenteak izan daitezke, hazi bakarrekoak edo hazi bat baino gehiagokoak. Fruitu indehiszenteen kasuan, obuluaren tegumentu gehienak desagertu edo perikarpoarekin bat egiten dute. Fruitu mamitsuak, aldiz, heldutasunera arte gozo kontserbatzen dira perikarpoko edo karpeloz kanpoko egituretako geruza bat edo gehiago garatzen direlako, eta bizirik dirauten zelulak dituzte. Filogenetikoki berriagoak dira. Azala izan dezakete (histologikoki bereizia) adibidez, laranjan, edo ez edukitzea, tomatean esaterako.​

Fruituaren funtzioak

Fruituak barreiatzeko hiru modu. Anemokoria Taraxacum-eko zipsela batean (1a) eta astigarraren samaratan (1b). Kokondoaren fruituak (Cocos nucifera) hidrokoriaren adibide dira: ur gainean flotatuz eta hondartza berrietara iritsiz sakabanatzen dira (2a), non hazia ernamuintzen den (2b). Animaliek edo zookoriak eragindako dispertsioari, gako izateak laguntzen diote, Xanthium spinosumen zipselan ikusten diren gisakoak (3a) edo Datura stramonium kapsulan (3b).

Jatorria eta itxura edozein direla ere, fruituak hiru funtzio nagusi betetzen ditu: haziak eustea eta babestea beren garapenean zehar; heldutasunera iristen direnean sakabanatzen laguntzea, eta animaliak erakartzea ondoren sakabanatu ahal izateko. Fruituak, haziak babestuz gain, barreiatzen lagundu behar du, dela sakabanatzen dituztelako, dela haiekin batera landare amatik askatzen direlako. Espermatofito primitiboetan, hazi isolatuak barreiatze-unitate funtzional gisa jokatzen du. Angiospermetan, aldiz, funtzio hori ezinezkoa da, haziak karpelo helduen barruan itxita geratzen baitira. Bestalde, hazien barreiadurak garrantzi berezia du landareetan banako bakoitzaren ondorengoak elkarrengandik eta landare amarengandik hurbil egon ez daitezen, horrek izugarri handituko bailuke haien arteko baliabide-lehia. Ama-landaretik urruneko sakabanaketak laguntzen du hurbileko ahaidetutako banakoen arteko lehia murrizten eta habitat berriak esploratzen eta konkistatzen ere.

Fruituek hainbat barreiadura-estrategia dituzte. Horietako bat, fruitu anemokoroen kasuan, haizea aprobetxatzea da. Fruitu horiek arinak izan ohi dira, eta haizeak errazago eramateko moduko egiturak izaten dituzte, hala nola hegoak edo ileak (adibidez, astigarraren fruitua). Beste estrategia bat, fruitu zookoroek erabiltzen dutena, animaliak aprobetxatzea da. Horiek bi eratara sakabanatu ditzakete fruituak. Lehenengoa, lumei edo ileei helduta edo katigatuta egiten da (fruitu epizookoroak deiturikoak dira) animaliari itsasten laguntzen dieten gako edo ileen bidez; adibidez, basalapatxak (Xanthium strumarium). Bigarren moduan, animaliek fruituak jaten dituzte (fruitu endozookoroak) eta digestio-aparatuko zukuekin, azalak desegin eta haziak gorozkiekin batera botatzen dituzte ernamuintzeko prest. Animaliak erakartzeko, fruitu horiek kolore deigarriak izaten dituzte, mamitsuak eta zukutsuak. Uretako habitatei lotutako landareen fruitu batzuk urari esker barreiatzen dira, kokoa adibidez. Hidrokoro deritzenak dira. Azkenik, beste batzuk, autokoro izeneko fruituak, irekitzeko eta haziak kanporatzeko mekanismoak dituzte, adibidez, lekaleak. Espezie batzuk «polikoroak» dira, horien fruituak agente edo bektore batek baino gehiagok sakabanatzen dituzte. Hainbat fruitu mota dituen landare kasuak ere badira (heterokarpia izeneko gaitasuna), zenbait konposaturen kapituluetan gertatzen den bezala, zeinetan morfologia ezberdineko zipselak aurkezten diren, kardilaunen presentziarekin edo gabe eta sakabanatze malguagoa eta eraginkorragoa ahalbidetuz.

Eboluzioa

Kretazeoko eta Tertziarioko angiospermak dibertsifikatzearekin batera, hainbat ezaugarritako dibertsifikazio leherkor batez lagunduta gertatu zen. Adibidez, polinizazio-sistemen dibertsifikazio azkarra, intsektuen dibertsifikazioarekin batera gertatu zena.​​ Hala ere, angiospermen beste ugalketa-ezaugarri batzuk, hala nola fruituen eta hazien aniztasuna, nahiko egonkorrak izan ziren Kretazeoan.​ Fruitu sinkarpikoak, elkarren artean fusionatutako karpeloak zituzten loreetatik zetozenak, Albiar-Cenomaniar Kretazeoaren erdialdean agertu ziren, duela 97 milioi urte inguru. Kretazeo goiztiarretik Erdi Kretazeora bitarteko fruitu fosil guztiak lehorrak ziren, eta ez zuten inolako estrategia argirik erakusten barreiatzeko. Drupak eta baiak, fruitu mamitsu klasikoak, Goi Kretazeoan edo Aro Zenozoikoaren hasieran agertu ziren.

Zenbait autoreren arabera, mota eta fruitu-tamaina askoren bilakaera nahiko azkarra Paleozenoan (65-56 milioi urte lehenago) eta Eozenoan (duela 56-35 milioi urte) hegaztien eta ugaztunen garapen azkarrari lotua egon zen, egungo angiospermen haziak eta fruituak barreiatzeaz arduratu ziren eragile nagusiak.​ Hala ere, Kretazeo osoan ustez animaliek barreiatutako fruitu mamitsuen proportzioa hazi egin zen, baina, hala ere, haizeak barreiatutako fruitu lehorren maiztasuna ez zen murriztu forma erlatiboan; aitzitik, denboraldi berean gorabeherak izan zituen, eta maiztasun maximoen zenbait «gailur» ere erakutsi zituen. Hori ikusita, baztertu egin zen haziak barreiatzen dituzten animaliekin koeboluzionatzeak lotzen edo eragiten zuela fruitu motaren bilakaera zioen hipotesia, eta iradokitzen du fruitu-motaren eboluzio-joerak klima-aldaketek eta landarediak eragindakoak izan zirela, zeinak Kretazeoaren eta Zenozoikoaren arteko mugan gertatu ziren, gutxi gorabehera.

Hazi handiak dituzten landareek habitat basotsu hezeekin erlazionatuta egoteko joera dute, eta Eozenoko klimarik beroenek eta gero eta hezeagoek kanopeo itxiko basoen garapenari eutsi zioten.​ Klimaren aldaketa hori (hazi txikiagoak zituzten landareei laguntzen zieten Kretazeoko ingurune lehorretatik hazi handiagoak zituzten landareei laguntzen zieten baso-eremu heze zabaletaraino) talde gisa angiospermoen hazien eta fruituen tamainaren bilakaera eragin zuen faktore nagusitzat hartu izan da.​​ Hazi handiagoak zituzten landareek (basoetako kanopeo itxietako giroetan hazten zirenek) haziak barreiatzeko ahalmen txikiagoa zuten bigarren maila batean eboluzionatu ezean, animalien bidezko barreiatze-mekanismoek. Animalia frugiboroen bilakaera, hala nola saguzarrak, hegaztiak eta karraskariak, gehiago izan zen hazi handien ugaritasunarekin lotutako bigarren mailako fenomenoa, elikadura-baliabide gisa, angiospermetako hazien eta fruituen tamaina handitzearen kausa nagusia baino.

Baso tropikaletan bizi diren zuhaitz-espezie gehienek animaliek jaten dituzten fruituak ematen dituzte, eta frugibero gisa hartzen dira. Frugiboro horiek ezinbestekoak dira haziak barreiatzeko. Autore askok iradoki dute fruituen ezaugarri asko, adibidez, kolorea, forma eta babesa ezaugarri aldagarrien konplexu gisa eboluzionatu dute (barreiatze-sindrome deritzenak) animalia frugiboroek egindako hautaketari erantzunez. Hala ere, iradokizun horrek ebidentzia enpiriko gutxi aurkitu du, eta, izatez, halako barreiatze-sindromeak aurkitu izan dira animalia frugibororik ez duten munduko zenbait eskualdeetan.​

Harreman filogenetikoak

Ondorengo kladogramak giza kontsumorako erabiltzen diren fruitu nagusien arteko erlazio filogenetikoak erakusten ditu. Zerrenda honetan sartzen dira fruta mamitsu, lehor, kariopsi (pikorrak), lekale eta fruitu eterieo baten (marrubia) arteko ordezkari ezagunenak.

magnolidak ahuakatea Txirimoia, guanabanoa monokotiledoneoak kokoa bananondo edo platanoa anana gramineak artoa arroza oloa garia, garagarra eudicotyledoneaeak Opuntia asteridoak erikaleak Pouteria lucuma ahabia, kiwia lamidak kafea oliba tomatea pipermin edo piperra rosidaeak mahatsa malvidaeak granada mangoa laranja, mandarina, lima/limoia kakaoa Papaia fabidak Marakuia, Passiflora ligularis lekadunak mani edo kakahuatea babarruna edo frijol soja dilista, baba, ilarra moraceak masusta Piku, uztapikua rosaceak mugurdia, Rubus marrubia mertxika, arbendola arana, gerezia sagarra, udarea fagalesak hurra intxaurra, pekan intxaurra kukurbitazeoak kuia meloia, luzokerra angurria

Fruitu motak

Botanikan

Botanikoki, hauek dira fruitu motak:

• Mamitsuak:
  • baia: mahatsa, tomatea, ahuakatea, laranja etab.
  • drupa: arana, mertxika, oliba, gerezia etab. Ezaugarri nagusia da haziak, babesteko, hezur gogorra duela (endokarpo gotorra).
• Fruitu lehorrak:
  • fruitu lehor dehiszenteak (zabaltzen direnak) :
    • folikulua: Helleborus, Paeonia etab.
    • leka: Fabaceae familiako fruitua, hau da, lekadunak: ilarra, soja, Robinia, argi-belarrra etab.
    • kapsula:
      • arrakaladun kapsula dehiszentea: kolkikoa, tabakoa, Gentianaceae etab.
      • kapsula lokulizidoa: tulipa, zitoria, bioleta etab.
      • silikua, dehiszentzia paraplazentarioa, brassicaceae fruitua: aza, koltza etab.
      • pixidioa, dehiszentzia biribila: pasmo-belar loregorri etab.
      • dehiszentzia apikala: krabelina, mitxoleta etab.
  • fruitu lehor indehiszenteak (zabaltzen ez direnak):
    • akenioa: txikori-belarra, belar bedeinkatua, marrubia etab.
    • kariopsidea: Poaceae fruitua (gramineak): garia, artoa etab.
    • samara: astigarra, lizarra, zumarra etab.
    • eskizokarpoa, akenio askoz osatua : azenarioa, menda etab.

Fruituen erabilpen gastronomikoa

Sukaldaritzan eta gozogintzan fruitu ohikoenak

Hona hemen fruitu batzuk, sukaldaritzan erabiliak:

• Fruitu lehorrak: Arbendola, Ezkurra, Gaztaina, Hurra, Intxaurra, Kakahuetea, Pistatxoa
• Fruitu lehortuak: Mahaspasa
• Mamitsuak: Banana, Pikua
• Hezurdunak: Abrikot edo arbeletxekoa, Gerezia, Mertxika edo muxika
• Pipitaduna: Laranja, Madari edo udarea, Mahatsa, Mandarina, Mingrana, Meloia, Sagarra, Sandia edo angurria

Fruituen aurkezpen komertziala

Fruitu freskoak: Haragidunak eta urtsuak momentuan jateko prest daudenak.

Fruitu lehortuak: Eguzkiaren bitartez edo modu mekanikoen bitartez, lehortuak izan diren fruituak.

Fruitu izoztuak: Ongi garbituak eta poltsetan saltzen diren fruituak, bai osorik edo pure eginak.

Fruitu ontziratua: Normalean fruitu freskoa almibarretan egosi eta ontziratu ondoren esterilizatzen direnak.

Fruitu freskoen nutrizio ezaugarriak.

Fruitu motaren eta honen heldutasunaren arabera nutrizio ezaugarriak asko aldatzen badira ere, orokorrean, fruituak gehien duena ur kantitatea izaten da, pisuaren % 80tik % 93 (meloi eta angurria) bitarte. Karbohidrato eta azukreetan ere aberatsak izaten dira ( % 5 eta % 18 bitartean). Bitaminetan, berriz, C bitamina aipatuko genuke, baita A eta B taldekoak ere, udakoak eta kolore biziena dutenak aberatsenak. Gatz mineraletan potasioa eta magnesioa aukeratuko genuke. Mantenugaia ez izan arren, fruituetan ezin aipatu gabe utzi zuntza: % 5 arte izatera irits daiteke eta gure hesteetarako bikaina. Zuntzean ere oso aberatsa dugu.

Fruituaren kontserbazioa

10º C inguruko tenperaturan kontserbatuko ditugu. Beti ontzi itxi batean sarturik. Jan aurretik, zuritu behar direnak garbitu egin behar dira, eta azala ere, jaten den kasuetan, desinfektatu egin behar da.

Fruitu nagusien urtaroak

Udaberria: Sagarra, udarea, laranja, platanoa, marrubia, mugurdia, andere-mahatsa, gerezia.

Uda: Platanoa, marrubia, mugurdia, andere-mahatsa, gerezia, mangoa, arana, meloia, angurria, mertxika, abrikota, mahatsa.

Udazkena: Mahatsa, pikua, irasagarra, masusta, klementina, mandarina, sagarra, udarea.

Negua: Mandarina, sagarra, udarea, laranja.

Fruitu freskoak jan eta kozinatzeko moduak

Gordinik, bere horretan.

Garaikoa eta naturalki heldutakoa da fruta jateko modurik egokiena. Azala eta guzti gordinik jango den fruitua ondo garbitu behar da, eta, zerbitzatu beharrez gero, arautegiak dio desinfektatu egin behar direla.

Gordinik, zukuak eginda.

Fruitu batekin edo ugarirekin, zuku bikainak presta daitezke, bere horretan jateko edo gozogintza eta saltsa desberdinak bustitzeko balioko duena.

Egosita, pure eginda eta haragi plateren hornigai moduan.

Fruitua purea egiteko zatitu ondoren, sutan edo mikrouhine labean egosi, azukrearekin edo gabe. Ongi egosita eta lehortuta daudenean, birrindu, eta pure bat lortu. Labean berriz sagarra osorik ur pittin batekin erre daiteke, behin egosirik, azala eta bihotza erretiratu eta sardexka batekin desegingo dugu, kasu honetan ere pure bat lortuz. Bereziki ehiza edo haragien lagungarri moduan erabiltzen da. Sagar purea, mertxika purea, aran purea....

Saltsa desberdinen hornigai moduan.

Fruitu zatituak , ehiza, behiki eta txerriki haragi  gisatuen eta erregosien saltsan  hornigai moduan erabiltzen dira. Anana, mertxika, aranak, mahatsak, fruitu lehorrak.

Egosita azukre ugarirekin edo gabe gozogintzako prestaketetarako

Gozogintzan fruitua azukre ugarirekin egosten badugu, marmelada edo konfitura egingo dugu, bere horretan erabiltzeko edo beste prestaketa batzuen aurre lana izan daiteke, pastel batzuen estalkia ere, izozkiak eta sorbeteak...

Azukreztatutako fruituak gozogintzako prestaketa erabiltzeko.

Fruitu zatituak, almibarrean egosi eta lehorturik fruitu azukreztatuak lortuko ditugu, eta horiek ondoen gozogintzako prestaketa ugaritan erabil litezke. Esaterako, errege opilean gainetik jartzeko, cakeak egiteko....

Rosaceae familia

1. Arbeletxekoa edo Abrikota Prunus armeniaca
2. Aran Prunus domestica
3. Gerezia Prunus avium edo Prunus cerasus
4. IrasagarCydonia oblonga
5. Mertxika Prunus persica
6. Nektarina Prunus persica var. Nucipersica
7. Paraguaioa/Mertxika zapala Prunus persica var. platycarpa
8. Mizpira Mespilus germanica
9. Sagarra Malus sp.
10. Udarea Pyrus communis

Zitrikoak

1. Laranja Citrus × sinensis
2. Lima Citrus × aurantiifolia
3. Limoia Citrus × limon
4. Klementina Citrus × clementina
5. Mandarina Citrus reticulata
6. Panpelmusa Citrus maxima
7. Uglia Citrus reticulata × Citrus paradisi
8. Pomeloa edo arabisagarra Citrus x paradis
9. Tangeloa C. × tangelo

Azukre askokoak

1. Mahatsa, vitaceae.
2. Meloi Cucumis melo.
3. Angurri Citrullus lanatus.

Basa frutak edo fruitu gorriak

1. Mugurdi edo masusta gorriak Rubus idaeus
2. Andere mahatsa Ribes
3. Garangorria ArbutusArbutus unedo
4. Marrubi arrunt Fragaria vesca
5. Masusta edo martxuka Morus eta Rubus
6. Ahabia Vaccinium myrtillus

Fruta tropikal exotiko

1. Anana Ananas comosus
2. Datila Phoenix dactylifera
3. Mingrana edo Granada Punica granatum
4. Guaiaba Psidium
5. Kiwanoa Cucumis metuliferus
6. Kiwia Actinidia deliciosa
7. Mangoa Mangifera indica
8. Marakuia edo pasio fruitua Passiflora edulis
9. Japoniako mizpirondoa Eriobotrya japonica
10. Kaki Diospyros kaki
11. Papaia Carica papaya.
12. Piku Ficus carica.
13. Banana edo platanoa   Musa paradisiaca, Platanoa Musa balbisiana
14. Zuhaitzeko tomatea edo tamarillo Solanum betaceum .
15. Tamarindoa Tamarindus indica.
16. Txirimoia Annona cherimola.
17. Karanbola Averrhoa carambola.
18. Pitahaya. Selenicereus megalanthus.
19. Pomarrosa. Syzyygium jambos
20. Badea edo Granadilla. (Passiflora quadrangularis)
21. Guanabana.
22. Zapotea. Manilkara zapota
23. Piñuela Bromelia pinguin
24. Feijoa. Acca sellowiana
25. Makadamia. Macadamia integrifolia

Fruitu lehor

1. Arbendol, Prunus dulcis
2. Anakardo, Anacardium occidentale.
3. Brasilgo edo Bolibiako intxaurra, Bertholletia excelsa
4. Ekilorea hazia, Helianthus annuus
5. Ezkur Quercus suber
6. Kalabaza hazi, Cucurbita maxima, C. moschata eta C. pepo
7. Gaztain, Castanea
8. Intxaur, Juglans
9. Kakahuetea, Arachis hypogaea
10. Macadamia, Macadamia integrifolia
11. Pinazi, Pinus koraiensis eta Pinus gerardiana
12. Hur, Corylus avellana
13. Pistatxoa, Corylus avellana
14. Txufa, Cyperus esculentus
15. Mahaspasa
16. Aranpasa
17. Ahabigorri pasa

Ikus, gainera

• Drupa
• Sasifruitu

Kanpo estekak

• Datuak: Q1364
• Multimedia: Fruits / Q1364