Wikipedia

Erromantzatua

Nafarroa Garaiko udalerria eta ibarra
(«Erromantzatu» orritik birbideratua)

Erromantzatua[4][a] (zaraitzueraz: Romanzadue)[b] —izen alternatiboa: Urraul Ekialdekoa—[c] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioaurrea eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 46,0 kilometrora. Altuera 433 eta 1 361 metro artekoa da, eta 91,69 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 188 biztanle zituen.

Erromantzatua
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Erromantzatua bandera
Bandera

Erromantzatua armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Zangoza
EskualdeaPirinioaurrea
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
MankomunitateaZangozerria
Izen ofiziala Romanzado / Erromantzatua
Alkatea
(2019-2023)		Aitor Sola Otxotea
(Euskal Herria Bildu)
Posta kodea31454
INE kodea31209
Herritarraerromantzatuar, romanzaduear
Geografia
Koordenatuak42°41′27″N 1°11′31″W / 42.69083518°N 1.19187158°W / 42.69083518; -1.19187158
Azalera91,69 km²
Garaiera433-1361 metro
Distantzia46,0 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria188 (2023:  4)
alt_left 83 (%44,1)(2019) (%48,9) 92 alt_right
Dentsitatea0,02 bizt/km²
Zahartzea[1]% 16,33
Ugalkortasuna[1]‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]% 76,19 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 7,51 (2013)
Euskara
Eremuaeremu ez-euskalduna
Euskaldunak[2][3]% 16,60 (2018: %6,67)
Datu gehigarriak
Sorrera1845 (independentzia)
Webguneawww.romanzado.es

Urraul ibarretakoak da. Lurralde laua da, nagusiki mendebaldeko nekazaritzakoa, eta ekialdeko zati menditsu eta malkartsua. Zaraitzu ibaiak zeharkatzen du eta Leire eta Ugarra/Idokorri-Illon mendilerroen artean dago. Hainbat arroila ditu, garrantzitsuena Arbaiungoa, Nafarroa osoko handiena. Bertako arkitektura Pirinioaurrekoa da, harri marroizko blokez osatutako etxeekin. Zaraitzu ibarrarako eta Nabaskozeko almiradiarako ate naturala da.

Bertako biztanleak erromantzatuarrak (zaraitzueraz: romanzaduearrak) dira. Ibarburua Domeñu kontzejua da, non udaletxea da.

Izena

aldatu

Erromantzatua beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[5]

  • Valle Arromanzada (1715)
  • Romanzado de Urraul (1726)
  • Romanzado (1802)
  • El Romanzado (1969)
  • Urraul Ekialdekoa (1979)
  • Erromantzatua (1998)

Etimologia

aldatu

Erromantzatua izena, tradizioz, Nafarroa euskaldunaren eta Nafarroa erdaldunaren arteko muga linguistikoarekin lotu izan da. Erromantzatua izena latinezko Romaniceatus hitzetik dator (erromanizatua). Termino kontrajarria "Euskalduntzatua" izango litzateke. Hala ere, Erromantzatua terminoa nahiko berria da eta XVI. mendea Urraul ibarraren azpiatal gisa agertzen da.

XVI. mendetik aurrera, hainbat mendetan zehar, Erromantzatuak lurralde euskaldunaren arteko erromantze-ziri linguistiko moduko bat osatu behar izan zuen. Ramón Menéndez Pidalek uste zuen erromantzea nahikoa berandu sartu zela Erromantzatuan, inguruko lurraldeak, hegoalderago zeudenak, bere erromanizazioaz ahaztuta, horrela deitzeko. Egia esan, Aro Modernoan, Erromantzatua lurralde erdalduna izan zen, eta Urraul ibarraren gainerakoa, berriz, euskalduna.

Julio Caro Barojak, ordea, ez zuen uste ibarraren izenak hizkuntza-bereizketarik adierazten zuenik, baizik eta Urraul ibarraren gainerakoarekiko bereizketa juridikoa, zeinaren bidez Erromantzatua izeneko lurreko biztanleak ingurukoez bestelako arauen mende egongo baitziren.

Nolanahi ere, Nabarzatoren kontrako modua da, Erronkariko ibaxako herri hustua, eta "lingua navarrorum"-goa (euskarakoa) esan nahi du.

Urraul ibarraren zati denez (gaur egungo Urraulgoiti, Urraulbeiti, Erromantzatua, Irunberri eta Ledea) geografikoki, baina administratiboki 1845ean desegin zen arte; zatitu ondoren, Urraul Ekialdekoa deitu zitzaion, gainerako lurraldeekiko zuen egoerari dagokionez.

Julio Caro Baroja da Urraul izena asko eskaintzen dion ikertzaile bakarra: «Baliteke izena "r"-tik "l"-ra (hango izenetan ematen da) pasabide edo alternantzia baten argitan azaltzea, eta horrela izatea Urraun (Eraul Eraun litzateke)». Eta beste batean idazten du: «Menturaz, Zaraitzu bezala, fitonimo bat da, "urra" (hurra) izenarekin erlaziona daitekeena». Amaiera Nafarroako beste izen batzuetan ematen da (adibidez, Eraul, Bidaul, Biaul...). Etimologia herrikoia "hurritz zuritua" da.

Ezaugarriak

aldatu

Armarria

aldatu

Erromantzatuko armarriak honako blasoi hau du:[6]

« Hondo gorri batez eta aurrean pieza biribil batek zulatutako urrezko hiruki batez osatuta dago, bi gari-galbururen artean kokatua »

Bandera

aldatu

Erromantzatuko banderak Erromantzatuko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

aldatu

Erdialdeko Pirinioaurrean kokatua, Urraulgoiti, Urraulbeiti ibarren eta Nabaskoze almiradioaren artean. Zaraitzu ibaiak ibarra sortu zuen.

Mugakideak

aldatu

Inguru naturala eta kokapena

aldatu

Erromantzatua Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 46 kilometrora dago. Udaletxea Domeñun dago. Erliebe handiko ibarra da. Mendebaldeko tarteak lautada bat osatzen du, Longida, Urraulbeiti eta Urraulgoiti ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan Ugarrongo arroilak eten egiten duen.

Klima

aldatu

Erromantzatuko klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.

Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, Austriatik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira udalerriko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.

Estazio meteorologikoak

aldatu

Erromantzatuan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urraulbeiti pareko udalerrian, estazio bat dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[7]


      Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 21.5 27.0 29.5 36.0 39.0 42.0 40.0 38.0 30.0 21.0 18.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.9 10.4 14.3 16.6 20.6 26.4 29.4 28.6 24.1 18.9 12.3 8.9 18.3
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.8 5.5 8.4 10.5 14.3 19.1 21.6 21.3 17.4 13.4 8.1 4.9 12.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.6 0.5 2.4 4.4 8.0 11.8 13.9 14.1 10.7 7.9 3.9 0.9 6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -8.0 -12.0 -12.0 -4.0 0.0 0.0 6.0 6.0 0.0 -2.0 -9.0 -13.0 -13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 57.6 54.0 56.1 68.5 61.8 40.6 32.9 34.1 50.9 71.9 72.5 74.4 675.3
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 32.0 34.0 35.5 47.0 39.5 37.0 44.5 46.0 71.0 82.0 31.5 48.5 82.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.0 9.4 9.2 11.7 12.0 6.8 4.9 5.2 7.0 10.4 11.9 12.2 110.4
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.6 1.5 1.2 0.3 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 1.1 6.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Banaketa

aldatu
Erromantzatuko herrien mapa

Erromantzatuak 3 kontzeju ditu:

Gainera, beste 3 leku batzuk ere badaude, hala nola:

Bestalde, etxalde bakarra da ibarran:

Azkenik, udalerrian 7 herri hustu daude:


 
Erromantzatua ibarreko herriak

Historia

aldatu

XVI. mendearen lehen erdian Nafarroa Gaztelako koroan sartu ondoren, Erromantzatua ibarra gaur egun dituen mugekin geratu zen.

1835-1845eko udal-erreformetara arte, ibarrak berezko berezitasun administratiboak izateaz gain, lotura administratibo berezia izan zuen ibar konfinatzaileekin, Urraulgoiti eta Urraulbeitirekin batera "Urraul" udalerria osatzen baitzuten. Hirurek beste hainbeste diputatuk osatutako taldea osatzen zuten, urtero bailara bakoitzeko erregidoreek izendatuak. Urraulbeitikoa lehendakaria zen, eta batzarrak Puiuko San Gregorio baselizan egiten ziren, Artieda kontzejuari dagokionez. Jurisdikzio zibil eta kriminala Irunberri hiribilduarena zen, eta hiribilduari ere oso lotuta zeuden.[9]

1847an, ibarran garia biltzen zen nagusiki, eta mahastia, behi-azienda eta artilezko zerbait zeuden.

Demografia

aldatu

2023 urteko erroldaren arabera 188 biztanle zituen Erromantzatuak.[10]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
718 956 972 866 841 838 856 884 826 746 724 637 519 297 177 158 157 179 187
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

aldatu

Erromantzatuko biztanleria batez ere adinekoa da, eta horregatik gehienak erretiratuta daude. Gainerako biztanleek nekazaritzan lan egiten dute ia erabat, batez ere mendebalderago dagoen ibarrean, non landu daitekeen azalera handiagoa den.

Politika

aldatu

Erromantzatuko udaletxea Domeñu kontzejuaren erdialdean dago, eta idazkaria, era berean, Irunberriko Udalako idazkaria da. Udalbatza ibarreko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Aitor Sola Otxotea da, Euskal Herria Bildu hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

aldatu

Udal hauteskundeak

aldatu
Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Euskal Herria Bildu 3
Erromantzatuko Ibarkide Independenteen Elkartea 4 2
Erromantzatuko Ibarkideak-Arbaiun 4
Ekialde 2 1
Erromantzatuko Elkarte Independentea 3 0
San Pedro 5 5 5 5 4
Erromantzatuko Ibarkideak 1 1
Erromantzatuko Elkartea 4

Foru hauteskundeak

aldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 30 25,42 -
 Euskal Herria Bildu 29 24,58 ▲ 5
 Geroa Bai 28 23,73 ▲ 14
 Ahal Dugu 14 11,86 ▼ 13
 Nafarroako Alderdi Sozialista 10 8,47 ▲ 3
 Izquierda-Ezkerra 4 3,39 ▲ 1
 Vox 3 2,54 -
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Ahal Dugu 27 25,23 ?
 Nafar Herriaren Batasuna 24 22,43 ?
 Euskal Herria Bildu 24 22,43 ?
 Geroa Bai 14 13,08 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 7 6,54 ?
  Nafarroako Alderdi Popularra 4 3,74 ?
 Izquierda-Ezkerra 3 2,80 ?
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 0,93 ?
 Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 1 0,93 ?

Udala

aldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea Domeñu ibarburuan dago.

XIX. mendean altxatu zen inguruko eraikinen antzeko ezaugarriekin. Udaletxeaz gain, eraikinean bake-auzitegia, anbulategia eta herriko udal langilearentzako etxebizitza daude.

  • HELBIDEA: Nabaskozerako errepidea z/g

Egungo banaketa

aldatu

Erromantzatuko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Aitor Sola Otxotea da, Euskal Herria Bildukoa. Zinegotziak 4 daude:

  • Iñigo Puncel Arandigoien (Euskal Herria Bildu)
  • Ibai Moreno Ibañez (Euskal Herria Bildu)
  • Beatriz Garcia Hernandez (Erromantzatuko Ibarkide Independenteen Elkartea)
  • Jesus Maria Albisu Garcia (Erromantzatuko Ibarkide Independenteen Elkartea)

Alkateak

aldatu

1979tik, Erromantzatuak 7 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[11]
Martin Alonso Zuza[12] 1979 1983 San Pedro
Carmelo Albisu Ekiza[12] 1983 1987 San Pedro
Felix Maria Zabalza Etxeberria[13] 1987 1995 San Pedro
Oscar de Carlos Zabalza 1995 1999 Erromantzatuko Elkartea
Oscar de Carlos Zabalza 1999 2003 San Pedro
Jose Enrique Iturri Malon 2003 2007 San Pedro
Carmelo Albisu Ekiza[14] 2007 2011 Erromantzatuko Elkarte Independentea
Beatriz Garcia Hernandez 2011 2015 Erromantzatuko Ibarkideak-Arbaiun
Beatriz Garcia Hernandez 2015 2019 Erromantzatuko Ibarkide Independenteen Elkartea
Aitor Sola Otxotea[15] 2019 jardunean Euskal Herria Bildu

Garraioa

aldatu

Nafarroako Autobus Konpainiak Erromantzatua Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

Kultura

aldatu

Euskara

aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[17]

Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan Nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.

Jaiak

aldatu

Ondarea

aldatu
 
Arbaiungo arroila

Ondasun nabarmenak

aldatu

Eremu naturalak

aldatu

Erromantzatuar ospetsuak

aldatu
  • Jose Areso (1797-1878), apaiz, misiolari eta idazle.

Irudiak

aldatu

Oharrak

aldatu
  1. ↑ /erómant͡s̻àtu.a/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren eta kamutsa laugarren silaban
  2. ↑ /romans̻áð̞ue/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  3. ↑ /ura.úl eki.alð̞ekó.a/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
  3. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
  4. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  5. ↑ «Erromantzatua - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  6. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. ↑ «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
  8. ↑ Artiedako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  9. ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | URRAULGOITI. (Noiz kontsultatua: 2021-12-19).
  10. ↑ «Erromantzatua» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  12. ↑ a b «ERROMANTZATUA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  13. ↑ «ROMANZADUE - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) DN.es. (2011-05-01). «Erromantzatun IND ROMANZATUTAKO nekazaritzarako hautagaitza» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Vidondo, Aser. (2020-11-19). «Erromantzatuak eta Irunberrik urratsak eman dituzte turismoak fokeak kolapsatu ez ditzan» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  16. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  17. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Erromantzatua&oldid=9387425"(e)tik eskuratuta