Artaxo
Artaxo[1][a] Longida ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioaurrea eskualdean.
| Aos | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 Herriko etxe tradizional bat | ||
|
| ||
 | ||
| Kokapena | ||
| Herrialdea | Nafarroa Garaia | |
| Eskualdea | Pirinioaurrea | |
| Udalerria | Longida | |
| Administrazioa | ||
| Mota | kontzeju | |
| Izen ofiziala |  Artajo/Artaxo | |
| Burua (2019-2023) | Lidia Rodriguez Aristu (kontzejuburua) | |
| Posta kodea | 31481 | |
| Herritarra | artaxoar | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 42°44′N 1°20′W / 42.73°N 1.34°W | |
| Azalera | 5,55 km² | |
| Garaiera | 448 metro | |
| Distantzia | 32,2 km (Iruñetik) | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 31 (2022:  −3) | |
2022 urtean 31 biztanle zituen.
Bertako biztanleak artaxoarrak dira.
Izena aldatu
Artaxo toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Artasso (1076)
- Artaisso (1236)
- Artaxo (1299)
- Artaxo (1366)
- Artaxo (1591)
- Artajo (1767)
- Artaxo (1829)
- Artajo (1945)
- Artaxo (1990)
Ezaugarriak aldatu
Armarria aldatu
Artaxoko armarria Longida armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]
| « | Hondo urdin batez eta aurrean bihotz urreztatu batez osatuta dago, metal bereko barra-zirkulu batez inguratua | » |
Geografia aldatu
Artaxo Longida ibarran dago.
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Pirinioaurrean kokatua, lurra hautsia eta uhindua da, baina, oro har, ez du goragune handirik. Iparraldea menditsuena da, eta hegoaldea nekazaritzakoa. Ibaien pasabidean zehar, alubioien terraza-maila batzuk mailakatuta daude. Mendilerroen oinean ere higadura-glazis zabalak daude. Irati eta Erro ibaiek ibarra sortu zituen.
Klima aldatu
Longidak klima azpimediterraneoa dauka. Urteko batez besteko tenperatura 10 eta 13 gradu artekoa da (altueraren arabera aldatzen da), eta prezipitazioak 800 eta 1.000mm bitartekoak (ugariagoak udaberrian eta udazkenean. Urteroko egun euritsuak 80 dira batez beste eta 100 baino gehiago herriko gunerik menditsuenetan.
Jatorrizko landaredia asko gutxitu da gizakiaren eragina dela eta, gaur egun 180 hektarea haritz inguru baino ez dira geratzen. Pinuek 441 hektarea hartzen dituzte, gehienak Austriatik ekarritako pinu lariziar birlandatuak dira baina berezko pinuren bat ere gordetzen da. Birlandatutako pinuak, Urrozgoiti, Ulibeiti, Zarikieta eta Rala herrietan izaten dira, batez ere.
Estazio meteorologikoak aldatu
 Datu klimatikoak (Agoitz, 1993-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.5 | 22.0 | 25.0 | 29.0 | 35.0 | 40.0 | 40.0 | 40.0 | 36.0 | 30.0 | 23.0 | 17.0 | 40.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.9 | 10.5 | 14.3 | 16.7 | 20.9 | 25.8 | 28.5 | 28.6 | 24.0 | 19.1 | 12.3 | 9.1 | 18.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 2.2 | 6.1 | 9.2 | 11.5 | 15.2 | 19.5 | 21.8 | 21.9 | 17.9 | 14.0 | 8.5 | 5.4 | 13.0 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.5 | 1.7 | 4.1 | 6.3 | 9.5 | 13.1 | 15.2 | 15.3 | 11.9 | 8.9 | 4.7 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -4.0 | -3.1 | -1.5 | 0.8 | 3.3 | 7.7 | 10.2 | 10.1 | 6.5 | 2.5 | -1.8 | -4.0 | -4.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 101.3 | 87.3 | 83.7 | 81.1 | 70.1 | 54.3 | 39.4 | 32.4 | 65.7 | 78.7 | 103.9 | 91.1 | 888.9 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 70.0 | 44.8 | 46.8 | 67.5 | 50.6 | 57.8 | 58.5 | 90.0 | 107.0 | 82.5 | 45.8 | 86.5 | 107.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 14.1 | 12.6 | 12.0 | 13.6 | 12.7 | 8.0 | 6.2 | 6.5 | 8.5 | 11.7 | 15.2 | 14.6 | 135.6 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.4 | 2.4 | 1.6 | 0.3 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.2 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4] | |||||||||||||
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Historia aldatu
Tibalt I.a erregeak, 1236an, Koroak inoiz besterendu ez zitzan pribilegioa eman zien bere biztanleei. Urteko bularra 1280koa zen: 5 gari-kahitzetan, 29 kahizetan, 3 garagar-lapurretatan eta 24 ardo-gailetatan. Luis I.a Nafarroakoak 2 gari-lapurretetara murriztu zuen ordainarazpena "afari" kontzeptuan 1307an. Errege ondareko errentak murriztu egin ziren: 1427tik 5 kahitze gari, 12tik garagar eta 9 gaileta ardo. 1476an Joan Beortegira transferitu zituzten; mende bat geroago Joan Beaumontek eta Kattalin Ezpartzak zituzten. Herritarrek tokiko elizaren patronatuari uko egin zioten 1402an Karlos III.a erregearen alde, eta honek, aldi berean, Ogerot Agaramonteri eman zion. Orreagako Santa Mariak lursailak izan zituen udalerrian.
Demografia aldatu
2022 urteko erroldaren arabera 31 biztanle zituen Artaxok.[5]
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 42 | 41 | 42 | 41 | 38 | 43 | 41 | 40 | 38 | 39 | 40 | 40 | 39 | 36 | 37 | 34 | 37 | 36 | 35 | 35 | 34 |
Politika aldatu
Artaxoko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Lidia Rodriguez Aristu da.
Kontzejua aldatu
Artaxoko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Lidia Rodriguez Aristu da.
Kontzejuburuak aldatu
2011tik, Artaxok kontzejuburu bat izan du:
| Kontzejuburu | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera |
| - | 2011 | 2015 |
| - | 2015 | 2019 |
| Lidia Rodriguez Aristu | 2019 | jardunean |
Garraioa aldatu
Nafarroako Autobus Konpainiak Longida Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
Kultura aldatu
Euskara aldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Longida sailkatu zen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinioaurreko Lizoainibar eta Urraulgoiti ibarrekin hitz egiten zena.[6]
Koldo Zuazok, 2010ean, Longida atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]
Udalerri honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak du. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Urrozko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
Jaiak aldatu
- Jasokundeko Andre Mariaren jaiak: abuztuaren bigarren asteburuan
Oharrak aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Artaxo - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Agoizko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Artaxo» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
