Lizoainibar-Arriasgoiti
Lizoainibar-Arriasgoiti[3][a] Euskal Herriko udalerri konposatu bat da, Lizoainibar eta Arriasgoiti ibarrek osatuta, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioaurrea eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 18,1 kilometrora. Altuera 491 eta 1029 metro artekoa da, eta 65,53 km²-ko azalera hartzen du. 2021 urtean 314 biztanle zituen.
| Lizoainibar-Arriasgoiti | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||
_5.jpg) | |||||||||
| |||||||||
 | |||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
| Merindadea |  Zangoza | ||||||||
| Eskualdea | Pirinioaurrea | ||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||
| Barrutia | Agoitz | ||||||||
| Izen ofiziala |  Lizoáin-Arriasgoiti/Lizoainibar-Arriasgoiti | ||||||||
| Alkatea (2019-2023) | Koldo Albira Sola (independenteak) | ||||||||
| Posta kodea | 31482 31485 | ||||||||
| INE kodea | 31156 | ||||||||
| Herritarra | lizoainibartar, arriasgoitiar | ||||||||
| Geografia | |||||||||
| Koordenatuak | 42°49′48″N 1°27′48″W / 42.82987022°N 1.46322794°W42°49′48″N 1°27′48″W / 42.82987022°N 1.46322794°W | ||||||||
| Azalera | 65,53 km² | ||||||||
| Garaiera | 491-1029 metro | ||||||||
| Distantzia | 18,1 km (Iruñetik) | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria | 314 (2021:  20) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 4,79 biztanle/km² | ||||||||
| Zahartzea[1] | % 31,53 | ||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 56,6 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera[1] | % 77,27 (2011) | ||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Langabezia[1] | % 9,49 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Eremua | eremu mistoa | ||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 20,60 (2018: %9,98) | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Sorrera | 1943 | ||||||||
| Webgunea | www.lizoain-arriasgoiti.es | ||||||||
Lizoainibar-Arriasgoiti udalerri bat da, non Lizoainibar, beste bat, Arriasgoiti, xurgatu zuena, azken horren aurretik jarriz. Hala ere, azken urteetan Arriasgoitiren nortasuna berreskuratzen ari da, ordura arte Lizoainibarrek eklipsatu zuena. Horien bat-egitea administratiboa baino ez da, bata eta bestearen arteko kontrastea agerikoa baita. Lizoainibar nekazal ibarra da batez ere, irekia eta ia desnibelik gabea; Arriasgoiti, berriz, ibar malkartsua da eta ez du ia lur lauik, nahiz eta bere desnibelak ez diren Pirinioetako zatitzat hartzeko bezain garrantzitsuak.
Bertako biztanleak lizoainibartarrak eta arriasgoitiarrak dira. Udalburua Lizoain herria da, non udaletxea da.
IzenaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoiti beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Lizoáin-Arriasgoiti ("lizoain arriasgoiti" ahoskatua)
Udalerria osatzen duten bi ibarren izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Lizoainibar eta Arriasgoiti. Hala ere, bi ibar horiek 2008tik baino ez dira ageri toponimoan; izan ere, lehen Lizoainibar baino ez zen deitzen, ibarra horrek xurgatu baitzuen Arriasgoiti, eta ez zen fusio bat izan.
Lizoainibar eta Arriasgoiti toponimoen bilakaera ikusteko, joan ibar bakoitzeko orrialdeetara.
EtimologiaAldatu
Lizoainibar Lizoain eta ibar (Lizoaingo harana) arteko ihinztaduratik dator. Lizoain, bere aldetik, -ain amaiera duten euskal toponimo sortakoa da. Julio Caro Barojak defendatzen zuen lekuizen horietako gehienak latinezko -anum atzizkiari lotutako antroponimo batetik zetozela. Antzinako Erromatar Inperioko eskualde askotan, -anum atzizki akusatiboak, izen pertsonal bati lotuta, fundus izeneko landa-lurren izena osatzen zuen. Izen hori fundusaren jatorrizko jabearena izaten zen; izan ere, gero, jabez aldatzen bazen, fundusaren izena ez zen aldatzen. Hipotesi horri jarraiki, -ain edo -ano atzizkia zuten euskal populazioak Erromatar garaiko landa-kokalekuetara edo Antzinaroko eta Erdi Aroko kokalekuetara itzuli ziren, erromatarren garaiko oinordetzan jasotako jabetzak izendatzeko jarraibideak mantendu zituztenak. Lizoain Caro Barojaren kasuan, udalerria eta ibarra alde batera utzi zituen -ain atzizkia duten Nafarroako herrien zerrendan. Hala ere, Lintzoain ia izen bereko herriarentzat esandakoak –bitxia bada ere, Erroibaiaren beste ibarreko hiriburua: Erroibar– balio dezake kasu honetarako ere. Zalantza askorekin iradoki zuen Caro Barojak Lintzoain toponimoaren atzean zegoela "Linteus" antropologoa. Oro har, -ain izeneko lekuizenek historikoki herrixka apalak izan diren herriak aipatzen dituzte (horietako batzuk, Antsoain edo Barañain kasu, hazi egin dira azken urteotan). Ez dira unitate handiagoak aipatzen, bailarak adibidez. Hala ere, kontuan izan behar da Lizoain ere Lizoaingo ibarreko eta gaur egun Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriaren hiriburu zen herriaren izena dela. Pentsa daiteke, beraz, Lizoain zela jatorriz herriaren izena, eta, ibarraren buruan aritzean, multzo osoari zabaldu ziola bere izena. Euskaraz Lizoain (herria) eta Lizoainibar (ibarra) bereizten dira, baina gaztelaniaz ez.
Arriasgoiti toponimoari buruz esan daiteke lekuizena euskaratik datorrela, goiti atzizkiak "garaia" esan nahi baitu. Lehen terminoa ilunagoa da. Arriasgoiti Lizoainibar baino garaiagoa da eta Erroibaiaren ibilbidean zehar dago; agian hortik dator izena (Erro > Arro > Arri > Arria?).
EzaugarriakAldatu
Izen ofizialarekin bezala, 2008ra arte udalerriak Lizoainibarri zegozkionak baino ez zituen erabiltzen ezkutu eta bandera gisa, eta Arriasgoiti ere ordezkaririk gabe utzi zuen zentzu horretan. Hala ere, data horren ondoren, azken ibar horren sinboloak sartu ziren lehenengoaren ondoan, gaur egun dagoen forma hartuz.
ArmarriaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitiko armarriak honako blasoi hau du:[4]
| « | Neurri eta forma berdinak dituzten bi armarriz osatuta dago. Lehengoa, hondo urdin batez eta aurrean urrezko hiru galburuzosatuta dago, zoru berdearekin, pausatutako eta aurrez aurre jarritako bi hegaztirekin batera. Bigarrena, hondo gorri batez eta aurrean dorre batez osatuta dago, bere azpian gezirik gabeko arku bat duela. | » |
BanderaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitiko banderak Lizoainibar-Arriasgoitiko armarria dauka hondo gorri baten gainean.
GeografiaAldatu
Pirinioa eta Pirinioaurrearen artean kokatua, trazadura irregular eta bihurgunetsu baten bidez konektatzen ditu bi sistemak. Erroibaiak ibarrak sortu zituen, Arriasgoiti bereziki. Lizoainibar lautada bat da, Eguesibar (Arga ibaiaren arroa) Arriasgoitirekin (Aragoi ibaiaren arroa) lotzen duena.
MugakideakAldatu
Inguru naturala eta klimaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoiti, Zangozako merindadearen ipar-mendebaldean dago, Nafarroako hiriburutik hemeretzi kilometrora, Irunberri eta Agoizko arroan.
Udalerriko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.
Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.
Estazio meteorologikoakAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitin dagoen Zalba herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[5] Gainera, 1998n, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Beortegi herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora.[6] Beortegin dagoen neurgailuak balio zehatzagoak ematen dizkie Lizoainibarreko herriei, hobeto asimilatzen baitira bertako baldintza klimatikoetara. Zalbakoak, bere aldetik, Arriasgoitiko herriak ahalbidetzen du.
 Datu klimatikoak (Zalba, 1993-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.0 | 21.0 | 25.0 | 28.0 | 31.0 | 38.5 | 37.5 | 39.6 | 35.0 | 29.2 | 22.0 | 17.2 | 39.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.1 | 9.3 | 12.5 | 15.6 | 19.1 | 24.3 | 27.1 | 27.3 | 23.4 | 18.4 | 11.7 | 8.6 | 17.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 4.9 | 7.6 | 10.6 | 13.7 | 18.1 | 20.5 | 20.4 | 17.2 | 13.2 | 7.9 | 4.8 | 12.0 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.8 | 0.6 | 2.7 | 5.6 | 8.3 | 11.9 | 13.9 | 13.5 | 10.9 | 8.1 | 4.1 | 1.1 | 6.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -4.6 | -4.5 | -2.2 | 0.6 | 2.6 | 6.8 | 9.3 | 8.5 | 5.3 | 1.0 | -2.3 | -4.1 | -4.6 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 118.8 | 100.2 | 94.8 | 92.3 | 74.5 | 54.9 | 38.4 | 39.6 | 64.7 | 80.1 | 121.0 | 108.5 | 987.8 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 2.3 | 45.7 | 63.6 | 62.8 | 50.0 | 81.8 | 72.9 | 74.0 | 64.0 | 74.8 | 47.8 | 95.5 | 95.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 15.1 | 13.9 | 13.1 | 14.3 | 12.8 | 7.9 | 6.1 | 6.3 | 8.6 | 11.9 | 15.7 | 15.0 | 140.7 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 3.7 | 4.4 | 2.4 | 0.9 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 1.6 | 2.6 | 15.9 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
| Datu klimatikoak (Beortegi, 1998-2020)
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.6 | 21.9 | 24.7 | 29.0 | 35.0 | 39.4 | 38.1 | 39.9 | 36.5 | 29.6 | 21.8 | 17.2 | 39.9 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.6 | 10.0 | 13.4 | 15.9 | 19.9 | 25.4 | 28.2 | 28.3 | 24.2 | 18.9 | 12.0 | 9.0 | 17.8 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.3 | 4.9 | 7.9 | 10.2 | 13.6 | 17.9 | 20.2 | 20.4 | 17.1 | 13.1 | 7.7 | 4.7 | 11.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.8 | 0.6 | 2.8 | 4.7 | 7.4 | 10.9 | 13.0 | 13.4 | 11.0 | 8.3 | 4.0 | 1.1 | 6.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.9 | -10.0 | -9.8 | -3.8 | -1.1 | 2.3 | 5.2 | 6.2 | 2.1 | -1.9 | -7.3 | -12.4 | -12.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 96.6 | 85.4 | 96.7 | 85.2 | 69.5 | 54.2 | 38.1 | 33.2 | 57.2 | 77.0 | 105.0 | 80.8 | 878.9 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 67.5 | 42.9 | 42.9 | 46.9 | 66.6 | 55.2 | 51.3 | 36.2 | 72.0 | 96.8 | 58.3 | 53.2 | 96.8 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8] | |||||||||||||
Jarduera sismikoaAldatu
Lizoainibar Nafarroa Garaian aktibitate sismiko handiena duen gunea da, eta ziurrenik Euskal Herri osokoa. Iruñerriko failaren edo Lizarra-Akize failaren gainean zuzenean ez badago ere, faila horretatik ihes egiteko tokietako bat da, eta, ondorioz, praktikan, lurrikara gehienak hemen gertatzen dira. Askotan, erlaitz sismikoak izan dira, azkena 2021eko urrian,[9] nahiz eta horiek normalean ez diren estatistiketan jasotzen, lurrikara konstanteak direlako eta I, II edo III intentsitateko seriean, asko jota Richter eskalan. Hala ere, gertakari batzuk bereziki bortitzak izan dira, hala nola 2004, 2017 eta 2020koak, lehen eta azken kasuan Richter eskalan 4,6ra iritsiz. Ondorioz, normala da antzeko gertaera bat gertatzen den bakoitzean Lizoain Euskal Herri osoko arretagune bihurtzea, urte osoan ez bezala.
BanaketaAldatu
| Lizoainibar-Arriasgoitiko herrien mapa |
Lizoainibarrek 10 leku ditu:
Arriasgoitik 3 leku ditu:
- Urritzelki
- Zalba
- Zuntzarren (ibarburua)
Bestalde, etxalde bat da Arriasgoiti ibarran.
Gainera, udalerrian 12 herri hustu daude:
HistoriaAldatu
Ez dago argi ibarrak noiz sortu ziren, baina Burdin Aroaren amaierako aztarna ugari aurkitu dira. Aro honetako aztarna arkeologiko batzuk daude Muru herri hustuan, Lizoaingo hego-ekialdean dagoen muino batean. Bertan, tornuan egindako ontzien zatiak aurkitu ziren, K. a. 800. urtetik kokaleku bat zegoela baieztatzen dutenak.[10]
Gainera, Erroibar (Errotaldeko leizea, Loizun) eta Eguesibar (Urriko herria, Eguesen) inguruetan ere badira Burdin Aroko historiaurreko aztarnak. Loizuren kasuan, halaber, Nafarroako gizaki zaharrago baten hezurrak daude, 11 700 urte lehenagokoak: Loizuko gizona.[11]
Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak 1258an agindu zien Lizoain, Lerrutz, Erredin, Ozkaritz eta Leiun herrietako biztanleei beti izango zirela errege jaurerrikoak. 1454an Urrotzek Iruñeko forua jaso zuen eta Lizoainibarkoa izateari utzi zion.
XIII. mendean Izurri Beltzak eragin handia izan zuen. Herri batzuk desagertu ziren, herritar guztiak hil zirelako. 1360an zeuden 100 petxeroetatik hamahiru baino ez ziren geratzen 1373an.[12]
XIX. mendearen lehen erdira arte, ibarretako diputatu bat aukeratzen zuten guztien artean, eta, gainera, herri bakoitzak bere justizia zuen; Laboa eta Aginaga herrien administrazioa bakarrik ziren bereziak, jaurerriak zelako. 1835-1845eko udal-erreformekin, Lizoainibar eta Arriasgoiti zuzenbide komuneko udalak bihurtu ziren. Bertako udal-batzarrek egun horretan egiten ziren, Lizoainen eta Zuntzarrenen.
1847an lau eskola zeuden Lizoainibar osoan (Lerrutzen, Lizoainen, Mendiorotzen eta Erredinen); tokiko bideak baino ez zituzten, egoera txarrean, eta irin-errota bakarra zegoen Lizoain udalburuan.
XIX. mendearen erdialdean, Galdurotz eta Amokain Nafarroako Foru Aldundiaren aurreko prozesu batean murgilduta zeuden, Artzibarren banandu eta Arriasgoitin eta Eguesibarren sartzeko, hurrenez hurren. Galdurotz eta Amokain eta Artzibarreko gainerako herrien artean "Arriasgoiti jarria izateagatik" egiten zutela argudiatu zuten. Bereizketa XIX. mendearen amaieran gertatu zen azkenean, eta Galdurotz Arriasgoitiko zati bihurtu zen. XIX. mendearen bigarren erdialdean eta XX. mendearen hasieran, Lizoainibarreko komunikazioak, Arriasgoitikoak ez hainbeste, zertxobait hobetu ziren. 1911n Iruñea-Zangoza burdinbidea edo Iratiko trena eraiki zen, Mendiorotz eta Urotz artean geltokia (Mendiorotz–Urotz geltokia) eta Lizoainen geralekua zuela (Lizoaingo geralekua). Horrez gain, XX. mendearen hasieran, trenbideak Iruñea eta Zangoza artean egurra garraiatzeko balio izan zuen. Burdinbidea bertan behera geratu eta 2002. urtean, bide berde moduan berreskuratu zuen tokiko udalak.[13]
1953an, Erro-Arriasgoiti errepidean, Zuntzarrendik igarotzean, hormigoizko zubi bat eraiki zen Erroibaiaren gainean, ibarra isolatzeko.
1936ko gerran, bi ibarrak fusilatu eta sarraskitu zituzten tropa frankistek. Horrela, Urotzen bi hobi aurkitu dira, 4 eta 3 pertsonakoak, hurrenez hurren. Gainera, jakina da ihes egin zuen San Kristobal gotorlekuko iheslari bat hil zutela Zalban, baina ez dute aurkitu. Ondorioz, 2018ko abuztuaren 18an inauguratu zen Urotzen, Memoriaren Txokoa hobi bien inguruan, eremu monumental bat, haranetan fusilatu eta lurperatutako pertsonen eta errepresioaren eta erregimen frankistaren biktima izan ziren biztanleen omenez, baita eraildako errepublikarren omenez ere.[14]
Arriasgoitiren kasuan, ibarra abeltzaintzatik eta nekazaritzatik bizi zen, baina baldintza naturalak ez ziren egokiak bi landa-jarduera horietan (orografia malkartsua eta estua). Hori dela eta, Nafarroa Garaia industrializatu zenean, landa-eremuko exodo handi baten mende geratu zen, eta guztiak jenderik gabe geratu ziren, hiru herri izan ezik: Urritzelki, Zalba eta Zuntzarren. Horrela, 1943an, 116 biztanlerekin, Arriasgoiti udalerria Lizoainibarrekoak xurgatu zuen, eta Lizoainibarran integratu zen.[15]
DemografiaAldatu
2021 urteko erroldaren arabera 314 biztanle zituen Lizoainibar-Arriasgoitik.[16]
| 1842 | 1857 | 1860 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 732 | 740 | 753 | 789 | 727 | 656 | 655 | 684 | 706 | 713 | 676 | 713 | 713 | 604 | 336 | 219 | 230 | 319 | 314 |
EkonomiaAldatu
Lehen sektorean udalerriko biztanleria aktiboaren % 80 dago okupatuta. Nekazaritza eta abeltzaintzako lanak 60 pertsona inguruk egiten dituzte, eta horietatik 44 dira okupazio nagusia. Landutako lurrak zerealak ekoizten ditu batez ere (garagarra, garia); lekadunek duela hamarkada batzuk baino askoz gutxiago hartzen dute Ha, eta bazken artean alferkeria nabarmentzen da. 1891n mahatsondoak zeuden 14 Hak, filoxera baino lehentxeago, ez ziren inoiz berreskuratu (40 Ha inguru 1930-1970 urteetan), eta azken urte hauek ia erabat desagertu dira. Ez zen inoiz olibondoa landu, arrazoi klimatikoengatik. Nekazaritzaren mekanizazioaren ondorioz, laborantzako azienda 117 behi-azienda, 108 zaldi-buru, 32 mular eta 10 asto-buru izatetik 7 zaldi-buru izatera igaro zen 1982an. Horrez gain, aurten, 275 behi-azienda (Pirinioetakoak eta arre alpetarrak), 2 247 ardi txurro, 65 ahuntz, 306 txerri eta abar zeuden. Beortegi, Lizoain, Mendiorotz, Erredin, Urotz eta Iheltzen egin zen lurzatien kontzentrazioa (1968-1980); 1 416 Ha, 85 jabe eta 2 244 lursaili eragin zien; azken horiek 339 lursailetara murriztu ziren.
Bigarren sektorean eraikuntza-enpresa bakarra dago, 3 langile dituena. Zerbitzuen sektorean 11 langile daude, 9 lantokitan banatuta: Merkataritza, garraioa, komunikazioak, toki-administrazioa, irakaskuntza, osasuna, erlijio-zerbitzuak eta zerbitzu pertsonala.
PolitikaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitiko udaletxea Lizoain herriaren kanpoaldean dago, eta idazkaria, era berean, Ibargoitiko, Itzagaondoko, Eloko, Untzitiko eta Urrozko udaletako idazkaria da. Udalbatza ibarretako alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Koldo Albira Sola da, Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteetako hautagai gisa aurkeztu zena.
HauteskundeakAldatu
Udal hauteskundeakAldatu
| Alderdia | Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1979 | 1983 | 1987 | 1991 | 1995 | 1999 | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2019 | |
| Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak | - | - | - | - | - | - | - | 2 | 4 | 4 | 5 |
| Lizarri Herri Elkartea | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 | 2 |
| Lizoainibarko Talde Independentea | - | - | 2 | 2 | 0 | 2 | 0 | 5 | 3 | - | - |
| Nafarroako Alderdi Sozialista | - | - | - | - | - | - | - | - | 0 | - | - |
| Lizoainibarko Batasun Independentea | 5 | 1 | 3 | 3 | 5 | 3 | 5 | - | - | - | - |
| Lizoainibarko Taldea | - | 4 | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Ezkerren Nafar Batasuna | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
2003 arte, aurkeztutako zerrenda gehienak hautesle-elkarteak ziren, nortasun propiorik gabeak eta hauteskunde bakoitzerako ia berariaz elkartuak. Hautagaiek zerrendak aldatzen zituzten urtero. Horren ondoren, eredua tokiko alderdi-bitasunean zentratu zen, nahiz eta indar politikoak aldatu. 2007an Lizoainibarko Talde Independentea zerrenda aurrerakoiko Amaia Ekisoain Gorriz aukeratu zuten alkate. Udaleko zazpi zinegotzietatik bost lortu zituen taldeak eta hortaz gehiengo osoa udalean; kontaketa ofizialak aurkeztu zen beste zerrendaren (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak, eskuindarra) datuak eta LTIkoak gurutzatu zituen eta helegitea egin eta gero benetako emaitzak aitortu zituzten. Ordutik aurrera, joera aldatu egin zen, eta LAI izan zen hurrengo hiru legealdietan alkatetza lortu zuena, lehenengo Amaia Ekisoain Gorrizekin eta gero Koldo Albira Solarekin. LTI 2015ean utzi zion hauteskundeetara aurkezteari, eta urte horretan Lizarri Herri Elkarteak ordezkatu zuen, 3 eta 2 eserlekurekin, ordena kronologikoan.
Foru hauteskundeakAldatu
Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
UdalaAldatu
Udalaren egoitza eta udaletxea Lizoain herriburuan dago.
Lizoainibar-Arriasgoitik ez zuen udaletxe moduan erabilitako eraikuntzarik XX. mendearen amaieran. Udal bulegoak auzoko Urrozko udaletxean daude. 1985. urtean, hondamen egoeran zegoen udaletxe zaharra eraberritzeko proiektua aurkeztu zuen udalak. Eraikuntza bi zatitan banaturik dago.
- HELBIDEA: San Migel kalea z/g
Egungo banaketaAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Koldo Albira Sola da, Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteetakoak. Zinegotziak 6 daude:[17]
- Silvia Sandua Ripodas (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
- Zeru Sarasola Puentes (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
- Marta Bidador Gonzalez (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
- Julen Aranguena Plaza (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
- Natalia Jimenez Esparza (Lizarri Herri Elkartea)
- Alicia Huarte Huarte (Lizarri Herri Elkartea)
Gainera, herri bakoitzak ordezkari bat du:
- Mendiorotz: Jose Luis Garde Agudo
- Iheltz: Pedro Imizkotz Ezkurra
- Urotz: Marisa Buldain Ezkurra
- Lerrutz: Edurne Reta Lerga
- Lizoain: Aritz Bidador Escribano
- Erredin: Javier Iribarren Ibarra
- Beortegi: Pablo Ekisoain Gorritz
- Janaritz: Roman Etsain Eslaba
- Ozkaritz: Amparo Esparza
- Leiun: Alejandro Azparren Gorraitz
- Zuntzarren: Koldo Albira Sola
- Urritzelki: Isaac Huarte Nuñez
- Zalba: Manuel Orbaitz Eugi
BatzordeakAldatu
Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalan 3 batzorde ditu:[17]
- Mendiak, Nekazaritza eta Abeltzaintza
- Kultura
- Euskara
AlkateakAldatu
1979tik, Lizoainibar-Arriasgoitik gutxienez 8 alkate izan ditu:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[18] | |
| Emiliano Esteva Garralda | 1979 | 1983 | Lizoainibarko Batasun Independentea | |
| Francisco Javier Villanueva Equisoain | 1983 | 1987 | Lizoainibarko Taldea | |
| Ricardo Paternain Equisoain | 1987 | 1995 | Lizoainibarko Batasun Independentea | |
| Crescencio Martinez Gonzalez | 1995 | 1999 | Lizoainibarko Batasun Independentea | |
| Andres Vidador Oses | 1999 | 2003 | Lizoainibarko Batasun Independentea | |
| Amaia Ekisoain Gorriz | 2003 | 2007 | Lizoainibarko Batasun Independentea | |
| Francisco Javier Laguardia Barriocanal | 2007 | 2011 | Lizoainibarko Talde Independentea | |
| Amaia Ekisoain Gorriz | 2011 | 2019 | Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak | |
| Koldo Albira Sola | 2019 | jardunean | Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak | |
GarraioaAldatu
Nafarroako Autobus Konpainiak Lizoainibar Iruñekin batzen du. Autobus lineek honako ibilbidea egiten du:
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Lizoainibarko eta Arriasgoitiko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.[19]
Koldo Zuazok, 2010ean, Lizoainibar eta Arriasgoiti atzerakada-eremuan sailkatu zituen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[20]
Ibar hauetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da pirinioaurrera azpieuskalkian Lizoainibarren eta Artzibarreran (Arriasgoitiko aldaera) Arriasgoitin. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Lizoainibarko eta Arriasgoitiko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.
JaiakAldatu
- Beortegiko eta Erredingo San Isidroko jaiak: maiatzaren bigarren asteburuan
- Arriasgoitiko Trinitateko baselizarako erromeria, ekainean (data aldakorra)
- Lizoainibarko San Antonio baselizarako erromeria, ekainean (data aldakorra)
- Ozkarizko San Juango jaiak: ekainaren azken asteburuan
- Zuntzarrengo San Romango jaiak: abuztuaren lehen asteburuan
- Lizoaingo San Migelgo jaiak, abuztuaren azken asteburuan
- Urritzelkiko San Isidroko jaiak: abuztuaren azken asteburuan
- Lerruzko San Pedroko jaiak: urriaren lehen asteburuan
- Urozko Sortzez Garbiaren jaiak: urriaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenakAldatu
- Aginagako San Antonio baseliza, Erdi Aroko kristiau eliza eta gaur egun baseliza.
- Beortegiko San Bizente eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Beortegiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Erredingo San Andres eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
- Erredingo jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Galdurozko Trinitateko baseliza, Erdi Aroko kristiau eliza eta gaur egun baseliza.
- Ihelzko Jasokundeko Andre Mariaren eliza, Aro Modernoko kristiau eliza.
- Ihelzko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Janarizko San Esteban eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Janarizko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Laboko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Leiungo San Martin Tourskoaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Lerruzko San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Lerruzko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Lizoaingo San Migel eliza, Erdi Aroko kristiau eliza eta gaur egun zentro zibikoa.
- Lizoaingo zubia, Erroibaiaren gaineko Erdi Aroko zubia.
- Lizoaingo Parke Zelta: 2009tik aurrera herritarrek auzolanean eraikitako parkea.
- Mendiorozko San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Ozkarizko San Esteban eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Ozkarizko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Urozko Memoriaren Txokoa, 1936ko gerraren Lizoainibar-Arriasgoitin biktimen omenez eraikitako memoriala.
- Urozko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Urritzelkiko San Martin Tourskoaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Urritzelkiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Zalbako San Joan eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
- Zalbako jauregia, Erdi Aroko jauregia.
- Zalbako zubia, Erroibaiaren gaineko Erdi Aroko zubia.
- Zuntzarrengo San Roman eliza, XVII. mendeko kristiau eliza.
- Zuntzarrengo jauregia, Erdi Aroko jauregia.
Lizoainibartar eta Arrisgoitiar ospetsuakAldatu
- Javier Chourraut (1935-), politikari kontserbadorea eta Iruñeko alkatea izandakoa
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Zalbako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Beortegiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ (Gaztelaniaz) Saiz, Rodrigo. (2021-10-17). «Ehunka dardara txikik eta azken lurrikarek agerian utzi dute Nafarroan beste faila bat dagoela» ElDiario.es (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | MONTEMURU. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
- ↑ 'Loizuko gizona', 11.700 urte baino gehiagorekin, Nafarroan aurkitutako gorpuzki zaharrena bihurtu da. Nafarroako Gobernua.
- ↑ (Gaztelaniaz) Monteano Sorbet, Peio J.. (2020). Un enemigo mortal e invisible. Los navarros en la Era de la Peste (1348-1723). Pamiela ISBN 9788491721826. (Noiz kontsultatua: 2020-12-29).
- ↑ Olaizola, Juanjo. (2013-07-26). «Iberiar Penintsulako lehen trenbide elektrikoa» Historias del tren (Noiz kontsultatua: 2021-05-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) Lizoainbar-Arriasgoiti, 36ko biktimen betiko memoria eta argia – TutoBerri. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | LIZOAINIBAR. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
- ↑ «Lizoainibar-Arriasgoiti» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Organización / Antolakuntza» Mancomunidad de Izaga / Izagako Mankomunitatea (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q1776948
Multimedia: Lizoáin-Arriasgoiti
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Lizoainibar-Arriasgoiti
