Wikipedia

Eslaba

Nafarroa Garaiko udalerria

Eslaba[3][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 54,6 kilometrora. Altuera 437 eta 991 metro artekoa da, eta 19,26 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 103 biztanle zituen.

Eslaba
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Eslabako ikuspegia hegoaldetik
Eslaba bandera
Bandera

Eslaba armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Zangoza
EskualdeaZangozerria
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
Izen ofiziala Eslava
Alkatea
(2019-2023)		Ignacio Barber Zulet
(kudeaketa-batzordea)
Posta kodea31494
INE kodea31094
Herritarraeslabar
Geografia
Koordenatuak42°33′50″N 1°27′30″W / 42.563889°N 1.458333°W / 42.563889; -1.458333
Azalera19,26 km²
Garaiera437-991 metro
Distantzia54,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria103 (2023:  2)
alt_left 60 (%58,3)(2019) (%49,5) 51 alt_right
Dentsitatea5,35 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 27,04
Ugalkortasuna[1]‰ 95,24
Ekonomia
Jarduera[1]% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 8,45 (2013)
Euskara
Eremuaeremu ez-euskalduna
Euskaldunak[1][2]% 3,00 (2018: %2,37)

Oibar ibarrean dago, eta, eskualdeko beste hainbat herri bezala, muino baten inguruan dago. Muino horren gainean Eslabako gaztelua zegoen, gaur egun suntsituta eta desagertuta dagoena. Bere udalerrian dago Santakriz hiri erromatarra, 2016an Interes Kulturaleko Ondasun izendatua. Euskal Herriko erromatar aztarnategi garrantzitsuenetako bat da. Arkitekturari dagokionez, txandakatuta daude harriak pilatuz egindako eraikinak eta harrizko erliebeak dituzten horma zuridun eraikinak.

Bertako biztanleak eslabarrak dira.

Izena aldatu

Eslaba beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Stelaua (1035)
  • Estelaba (1059)
  • Stelaba (1087)
  • Estellaba (1145)
  • Eslaua (1178)
  • Ezlaua (1183)
  • Eslava (1268)
  • Eslaua (1366)
  • Eslava (1534)
  • Eslaba (1587)
  • Estalava (1670)
  • Eslaba (1802)
  • Eslava (1866)
  • Eslaba (1974)
  • Eslaba (1994)

Etimologia aldatu

Bai Eslaba (euskara) bai Eslava (erromantze) izen bera dira, hizkuntza bakoitzaren ortografiara egokituak. Beraz, jatorri berekoak dira. Mikel Belaskoren ustez, izena Nafarroako beste izen batzuekin (Izaba, Orbaibar, Ezkaba) edo mugakide diren eremuekin (Sadaba) lotu daiteke, baina Patxi Salaberrik adierazten duen bezala, izen horietan sufjio berak parte hartzen duen edo kointzidentzia hutsa den ere ezin da zehaztu.

Julio Caro Barojak eta Ricardo Zierbidek erronkaribarrerako aba ("aho") pentsatu dute, baina ez oso sinesgarria. Bestalde, Alfonso Reta Janarizek, antzinako Estellaba izena ikusita, latinezko Stella ("izar") eta euskal -ba (behe, beheko aldea) dela uste du. Patxi Salaberrik dio ez dela ezagutzen -ba kasurik, behe-ren aldaerarik, baina aitortu du "izar" ugari daudela Lizarra, Izarbeibar, Izarra, etab. toponimian.

Ezaugarriak aldatu

Armarria aldatu

Eslabako armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Armarri kuartelatua itxoroski-forman: lehen eta laugarren hondo hori batez eta aurrean otso beltz osatuta dago; bigarren eta hirugarren hondo zuri batez eta aurrean arrano beltz batez osatuta dago. »

Bandera aldatu

Eslabako banderak Eslabako armarria dauka hondo marroi baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

Geografia aldatu

Eslaba Oibar ibarrean dago, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.

Mugakideak aldatu

Inguru naturala eta kokapena aldatu

Herria Nafarroa erdialde-ekialdean kokatzen da. Herrira heltzeko N-240 errepidea hartu behar da Iruñea-Irunberriko norabidean. Behin Irunberrira iritsitakoan Oibarrera doan errepidea hartu ondoren, bertan hasten den beste errepide bat hartu behar da Eslabara iristeko, Tafallako norabidean.

Klima eta landaredia aldatu

Eslabako klima mediterraneo motakoa da, nahiz eta iparraldean klima kontinentalaren ezaugarriak izan. Iparraldeko gune menditsuenetan prezipitazioak ugariagoak dira, urtero 800mm inguru, baina zenbat eta hegoalderago urriagoak, herrigunean, esaterako, 500mm euri baino ez dira jausten urtero. Batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa da eta urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak.

Eslabako basoak asko gutxitu dira denboraz, gaur egun, jatorrizko haritzen eta arteen hedadura 223 hektareakoa baino ez dela. Arteei eta haritzei XIX. mendetik birlandatutako pinu lariziar austriarrak batu arren, basoak herriko azaleraren %7,1 baino ez ziren XX. mendearen amaieran.

Estazio meteorologikoa aldatu

Eslaban ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Lerga pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 612 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6]


      Datu klimatikoak (Lerga, 1974-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 21.5 25.5 27.0 34.5 38.0 40.0 40.0 37.5 31.0 23.0 19.0 40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.2 10.0 13.4 15.2 19.8 24.7 28.2 28.1 23.9 18.1 11.9 8.8 17.5
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.7 6.0 8.8 10.6 14.6 18.8 21.7 21.7 18.2 13.6 8.4 5.5 12.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.3 1.9 4.2 5.9 9.4 12.9 15.1 15.3 12.5 9.1 4.9 2.2 7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -10.0 -10.0 -10.0 -1.5 0.0 4.0 8.0 5.0 4.0 -1.0 -6.5 -8.5 -10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 61.8 52.7 57.2 86.6 62.2 49.6 28.9 29.0 66.4 78.2 82.7 74.0 729.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 48.6 34.5 68.7 59.0 37.0 54.2 42.5 86.3 118.5 64.7 78.7 54.7 118.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.9 10.0 9.3 13.0 11.9 7.6 5.8 6.1 8.0 12.3 12.7 12.3 119.8
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.3 2.7 1.5 0.9 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.1 3.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia aldatu

Antzinaroa aldatu

Erromatar garaiko elementurik nabarmenena Maximianoko miliarioa da (238. urtekoa), 1,95 x 2 metrokoa. Pisaldea dermioan, herrigunearen hegoaldean eta Mairuen iturriaren errekan aurkitu zuten. Aurreko miliar harriaren ondoan hiri baten hondakinak ere agertu ziren, non toskanar kapitelak, korintoarrak, fuste zatiak... dauden. Horrek guztiak Santakrizko aztarnategia osatzen du, 2016. urteaz geroztik Kultur Intereseko Ondasuna dena. Mendiaren goialdean Burdin Aroko herri harresitua dago eta metro eskasetara erromatar garaiko hiria. Erromatar hiriaren nekropoliaren parte bat ere azaleratu dute arkeologia ikeketek.[8]

Milarioak inskripzio hau zeukan:

Latinez Euskaraz (itzulpena)
IMP. CAESAR. C. IVLIVS. VERVS.
MAXIMINVS. PF. AVG. GERMAN.
ICVS. MAXIMVS. DACICVS. MAXIMVS.
SARMATICVS. MAX. IMVS. PONTIFEX.
MAXIMVS. TRIBUNICIE POTESTATIS.
V. IMP II. P. P. COS. PROCOS. ET. C.
IVLIVS VERVS MAXIMVS. NOBILISSIMVS.
CAESAR. GERMA- NICVS. MAXIMVS.
DACICVS. MAXIMVS. SAR- MATICVS.
MAXIMVS. PRINCEPS. IVVENTVTIS.
FILIVS. D. N. IMP. G. IVLI. VERI.
MAXIMINI. P. F. AVG. 		Zesar Kaio Julio Vero Maximino enperadorea,
jainkozalea, zoriontsua eta augustoa,
germaniar maximoa, daziko gorena,
sarmatiko gorena, santu gorena,
bosgarrenez tribuniziorako ahalmena
egikaritzen duena, bigarrenez enperadore
goretsia, Aberriaren Aita, kontsul, prokontsul,
eta Kaio Julio Vero Maximo, daziko gorena,
gure Prantziar Jaun Karlaria eta Sarmatiko.

Harrizko aldare bat ere aurkitu zen, 0,66 x 0,40 metrokoa, honako hau dioena: IOVI. OPTI MO MAX FLAV VO. LIB PER. Bere itzulpena "Jupiterri, Onenari eta Handienari, Flavok gustora bete zuen bere botoa" da.

Erdi Aroa aldatu

 
Santakrizko aztarnategia

Eslaba Antso III.a Nagusiak Ramiro I.a Aragoikoari emaniko herrietako bat izan zen. 1035. urtearen inguruko dokumentu baten arabera, Ramirori emaniko lurrak honako mugetan zehaztu ziren "Matidero (Boltanya) eta Vadoluengo (Zangoza) arteko lur guztiak, Loarre eta Sant Mitier kenduta, ondoko herriekin batera bere beste seme Ontzalurentzat direnak, Arrosta eta kontzejuak eta Petillako herrien salbuespenaz, hauek Gartzia oinordekoarentzat izango direla".

Hala ere, Vadoluengoko zatian espresuki aipatzen dira Ramiro I.ra Oibar eta Galipentzuri utzitako tokiak, beren hiribildu guztiekin, Leatxe, Sabaitza eta Eslaba beren ondasun guztiekin, Allotz Aztobietarekin, Arbontze eta Burutain beren hiribilduekin, Aratzuri bereekin, Sarriguren eta Ibero beren hiribilduekin, Tabar, Olatz eta Etxarriekin. Berrotzan gezurretan ari dira "Ligiera" eta "Taroca" (¿Errioxako Daroca?), Mañueta eta "Sotomalo" (¿Errioxako Somalo?). Gaztelan, azkenik, Rubena.[9]

Dagoeneko amaitua dagoen gaztelu baten existentzia, Nafarroako Kontuen Ganberako artxiboan frogatuta dago. Oinarri angeluzuzeneko gaztelua Cisnerosek 1516an eraisteko agindu zuenetako bat izan zen; "Gaztelu" izeneko termino bat mantentzen da, baina ezta zutik ere, eraisteko dekretuak eragina izan zuela frogatuz. 1219an, Gartzia Semenetz Oharrizkoa jaunak gobernatzen zuen gotorleku hori, eta nortasun hori lagun izan zuen Antso VII.a Nafarroakoa erregeak Navas de Tolosako gudua garailean.

Eskualde hau asko sufritu zuen agramondarren eta beaumontarren borroketan, Nafarroako Erresumaren heriotzaren aitzindari izan ziren XV. mendean zehar. 1271n Henrike I.a Nafarroakoa erregeak betiko ordaindu zizkien Eslabako laborariei bertan zituen lursail guztiak, petxarekin eta erroldarekin, urteko 1200 soldatarekin.

1319an, Filipe II.a Nafarroakoa Leireko monasterioari 15 libera tornesa eman zizkion Oibar ibarreko Eslaba hiribilduaren errenten gainean. Eslaba Leringo konderriko herrietako bat izan zen 1425ean Karlos III.a Nafarroakoa erregeak sortu zuenean. Karlos Nobleak bere sasi-alabari, Joana andreari eta bere senar Luis Beaumontekoari eman zien dohaintza 1425ean. Dohaintza ezkontza zela eta egin zen, eta Leringo kondeak eta Nafarroako Kondestableak Erresumako beste hiribildu batzuk ere jaso zituen. 1476an Eslabaren lekuaren bularra, hau da, 18 libera eta 15 sause Leireko monasterioarena zen, eta gainerakoa Leringo kondearena, bere amaren oinordeko Leringo kondesarena.[9]

XII. mendetik Iruñeko katedralak eta XIII. mendetik Jerusalemgo San Joan Ospitaleek ere ondasunak izan zituzten udalerrian. 1095ean Gurutze Santuari eskainitako eliza bat zegoen herrian. Titularra Olibako monasterioan sartu zuten 1408n, Piarres Azkoiengoa patroiak baiezkoa eman ondoren.1495ean Eslaba herriak 30 bizilagun zituen.

Aro Garaikidea aldatu

 
Nabralifteko prototipoa

1810eko maiatzaren 13an, Frantzisko Espotz Minaren gerrilariek hemen gaua igarotzen zuen zutabe frantses bati eraso zioten Eslaban. Ekintza gaueko hamabietan izan zen, eta ondorioz soldadu frantziar asko hil ziren eta gainerakoak espetxeratu.

1802an, Albako dukeek, herriko jaunek, izendatzen zuten alkate arrunt batek gobernatzen zuen, baita herritarren artean aukeratutako erregidore batek ere. Erretorea, bestalde, Martzillako monasterioko abadea zen, eta berak bikario bat eta Eslabarentzako onuradun bat izendatzen zituen. 1847an eskola bat zuen, eta bertako irakasleak urtean 2000 erreal hautematen zituen; legoa erdiko dehesa bat, neguko larreak 1500 ardi elikatzeko modukoak, eta komunikazioak mandazaintzako bideetara mugatzen ziren. XX. mendean, eskola bitan banatu zen, bata mutikoena eta bestea neskatoena, eta olio-errota bat instalatu zen.[8]

2018an, Izkoko mendietan, Eslaba udalerrian, haize-sorgailuen prototipo bat instalatu zen, Iberiar Penintsulako aerosorgailurik handiena eta munduko handienetako bat izatearen berezitasuna duena. Prototipoa Nafarroako enpresa batena da, Nabralift, eta 160 metroko buje altuera izango du, Iruñeko Singular eraikinak neurtzen duenaren bikoitza baino gehiago.[10]

Demografia aldatu

2023 urteko erroldaren arabera 103 biztanle zituen Eslabak.[11]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
461 491 523 527 577 570 588 565 537 522 529 559 524 371 270 210 163 124 106
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Politika aldatu

Eslabako udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Zareko eta Lergako Udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak osatzen du. Egungo alkatea Ignacio Barber Zulet da, kudeaketa-batzordeko ordezkari gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak aldatu

Udal hauteskundeak aldatu

Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Santakriz - - - - - - - 5 - 4 -
Eslabako independenteak - - - 5 - - - - - - -
Zentro Demokratikoaren Batasuna 7 - - - - - - - - - -

Foru hauteskundeak aldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 35 48,61 -
 Nafarroako Alderdi Sozialista 19 26,39 ▲ 5
 Geroa Bai 10 13,89 ▲ 3
 Euskal Herria Bildu 5 6,94 ▼ 1
 Equo 1 1,39 ▲ 1
 Libertate Nafarra 1 1,39 ▲ 1
 Ahal Dugu 1 1,39 ▼ 4
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 42 51,22 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 14 17,07 ?
 Geroa Bai 7 8,54 ?
 Euskal Herria Bildu 6 7,32 ?
 Ahal Dugu 5 6,10 ?
 Nafarroako Alderdi Popularra 3 3,66 ?
 Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 1 1,22 ?
 Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 1 1,22 ?

Udala aldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea erdialdean dago.

  • HELBIDEA: Sortzez Garbiaren kalea, 11

Alkateak aldatu

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

1979tik, Eslabak 4 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[12]
? 1979 1983 Zentro Demokratikoaren Batasuna
? 1983 1991 kudeaketa-batzordea
? 1991 1995 Eslabako independenteak
? 1995 2007 kudeaketa-batzordea
Felix Maria Bariain Zaratiegi[13] 2007 2011 Santakriz
Felix Maria Bariain Zaratiegi[13] 2011 2015 kudeaketa-batzordea
Felix Maria Bariain Zaratiegi[13] 2015 2019 Santakriz
Ignacio Barber Zulet[14] 2019 jardunean kudeaketa-batzordea

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Eslaba atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[15]

Koldo Zuazok, 2010ean, Eslaba ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[16]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Eslaba eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,62k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 0,63k eta 2018n % 3,00k.

Jaiak aldatu

  • San Migelgo jaiak, irailaren azken asteburuan

Ondasun nabarmenak aldatu

Ikus zerrenda: «Eslabako kultura ondasunak»

Ibilaldi megalitikoa aldatu

2010eko hamarkadan, Felix Zaratiegi eskultore eslabarrak Eslabako ondarea, historia eta kultura islatzen duten sei lanaren ibilbidea eraiki zuen, herriko gainerako bizilagunen laguntzarekin. Hona hemen ibilbidea:

  1. Bost Nekostak
  2. Orratzak
  3. Korrontxoak
  4. Begiratokia
  5. Caminant
  6. Enigma

Irudiak aldatu

Oharrak aldatu

  1. ↑ /esláβ̞a/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Eslaba - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Oibar» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Lergako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. ↑ a b (Gaztelaniaz) «ESLABA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-16).
  9. ↑ a b Nafarroako Entziklopedia Handia | ESLABA. (Noiz kontsultatua: 2022-04-16).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Estatuko dorre eolikorik altuena jarri dute Eslaban, Nafarroan» EITB 2018-09-02 (Noiz kontsultatua: 2022-04-16).
  11. ↑ «Eslaba» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  13. ↑ a b c (Gaztelaniaz) NAVARRA, DIARIO DE. (2020-08-26). «Nafarroako Gobernuak Enderitz eta Eslaba herrietako kudeatzeko batzordeak izendatu ditu» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) Noticias, Diario de. «Eslabako alkateak despopulazioaz ohartarazi ditu gazteak» www.noticiasdenavarra.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
  15. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  16. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eslaba&oldid=9518587"(e)tik eskuratuta