Aldare
Aldarea edo oparria erlijio-kultua egiteko erabiltzen den egitura da, aire librean edo eraikin baten barruan, sakrifizioak egiteko erabiltzen dena.
| Aldare | |
|---|---|
| mahaia, gune sakratua eta egitura arkitektonikoa | |
 | |
Antzinatean
aldatuGrezia eta Erroman nahiko antzekoak izan ziren eta, nahiz eta lurraren gainean eraiki zitekeen edozein egitura izan zitekeen[1], kontserbatu direnak luzerako egindakoak dira, harrizkoak dira, zutabe baten beheko zatiaren itxura izaten ohi zuten. Askotan, goialdean, erdian, zulo bat zegoen (focusa), jainkoa edo jainkoari eskaintzen zitzaiona edo parte bat erretzeko.
Odol-sakrifizioetarako, odolik gabeko eskaintzetarako eta ardoarekin egindako libazioetarako (likidoak isurtzea jainko-jainkosa bati eskaintzeko) erabiltzen ziren. Aldare, edo ara, publikoak (tenpluetan, plazetan, kanpaleku militarretan) eta aldare pribatuak edo etxekoak zeuden.
Erromako hiri osoko eta landa-eremuko aldare gehienak egitura sinpleak eta aire zabalekoak izan ziren; eremu sakratu baten barruan egon zitezkeen (templum)[oh 1][2], baina, sarritan, gurtza-irudi bat duen aedes-ik[oh 2] gabe. Janari-eskaintzak jaso zituen aldareari mensa edo "mahai" ere esaten zaio[3].
Aldare eramangarriak ere erabili zituzten erromatarrek eta greziarrek, tamaina txikikoak, leku batetik bestera eramateko modukoak. Horiek izendatzeko latinezko arula hitza erabiltzen da.[4] Hildakoentzako aldareak Man jainkoei (Dis manibus, laburtuta D M) eskainiak egoten ziren, eta hildakoaren izenak eta batzuetan irudiak izaten zituzten.
Askok anepigrafikoak (epigraferik gabekoak) izan ziren, baina beste askotan testuak grabatu ziren eta testu horien ikerketa lehen mailako garrantzia izan da Erromaren Historiaren ikerketan[oh 3].
Askotan erliebeak zituzten, konplexuagoak garestienek edo saloagoak gehienek. Hildakoentzat eraikitzen ziren aldare askotako erliebetan, hildakoaren ezaugarri batzuk irudikatu egin ziren.
Botozko aldare
aldatuOpari moduan jainko edo jainkosa bati eskaintzen zaion aldare bat da. Zinopari mota hori egiteko ohitura oso zabalduta zegoen erromatar garaian. Sakrifizioak egiteko aldareen forma berbera izaten zuten, baina bere funtzio zen batez ere, opari izatea, tenpluan edo santutegian egoteko. Idazkunak eta irudiak izan zitzaketen baina gehienak ez zuten ezer idatzia. Batzuetan oso txikiak izaten ziren eta eramangarriak ziren, beraz.
Objektu hauek norbanakoek egiten zuten maiz, baina militar talde batek edo hiritar zein esklabo talde batek, edo zernahi elkartek ere egiten zuten.
Antzinako beste herrietan
aldatuBeste herrietan ere ohikoak izan ziren, adibidez juduen artean, eta horrela adierazten da Itun Zaharrean, nola Abrahamek Isaac sakrifikatzeko aldare bat altxa zuen, edo nola Noek beste bat egin zuen Uholde Handiaren ondoren Jainkoari eskerrak emateko helburuarekin, sakrifizioa bat egiteko[6].
Aldare kristauak
aldatuKristautasunak ere erabili ditu aldareak historikoki. Liturgia katolikoan, aldarea termino zabalean, erretaula (aldare-burua ere euskaraz[7]), sagrarioa eta mahaia bera bateratu izan dituen egitura izan da historikoki.
Vatikanoko II. kontzilioaren ondoren, apaizak herriari zuzenean begira jarri izan direnean meza emateko (versus populum posizioan), apaiza herriari bizkarra itzultzera behartzen zuten aldare nagusi gehienetan paretatik aldendu dira, edo altzari beraren parte baziren, eliztarrengandik gertuago zegoen aldare independente berri bat eraiki izan da, aldare-mahai edo versus populum aldarea. Euskal Herrian 20. mendetik ezagutzen diren elizetan, era honetako aldareak dira nagusi.
|
| |
Aldare nagusi batean meza tridentinoa, aldare-burua edo erretaula altzariaren parte dela; eta aldare-mahai askea, versus populum meza batekoa.
| ||
Oharrak
aldatu- ↑ Latinez, templum hitzak eremu sakratua esan nahi zuen eta ez, halabeharrez, gaur egun hizkuntza modernoetan "tenplu" esaten diogun eraikina.
- ↑ Gurtza irudia babesteko eraikina (gaur egun tenplu esaten duguna).
- ↑ Arrazoietako bat izan da, pertsonaia publikoek beren ibilbide politikoa idazteko ohitura izan zituztela[5].
Erreferentziak
aldatu- ↑ «LacusCurtius • Ancient Roman Altars (Smith's Dictionary, 1875)» penelope.uchicago.edu (kontsulta data: 2023-10-18).
- ↑ Beard, May; Price, Simon; North, John. (1998). Religions of Rome: Volume 1, A History (English Edition). Cambridge University Press, 22 or. (kontsulta data: 2023-10-18).
- ↑ «Ara - NovaRoma» www.novaroma.org (kontsulta data: 2023-10-18).
- ↑ «Tesauros - Diccionarios del patrimonio cultural de España - Arula» tesauros.cultura.gob.es (kontsulta data: 2025-05-10).
- ↑ (Frantsesez) Cagnat, René. Cours d'Épigraphie Latine. ISBN ISBN: 9788495283979. (kontsulta data: 2023-10-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Altares» terraeantiqvae.com (kontsulta data: 2023-10-18).
- ↑ «OEH - Bilaketa - Aldare» www.euskaltzaindia.eus (kontsulta data: 2025-01-02).
Kanpo estekak
aldatu
|
Artikulu hau zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |