Urruña
Urruña Lapurdiko hego-mendebaldeko udalerri bat da, kostaldekoa, Lapurdi Itsasegian kokaturikoa. Irun-Biriatu eta Bordele arteko A-63 autobidearen alboan dago.
| Urruña | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lapurdi, Euskal Herria | |||||||||
 Urruña eta Jondoni Bixintxo elizaren ikuspegia. | |||||||||
|
| |||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua | Frantzia | ||||||||
| Eskualdea | Akitania Berria | ||||||||
| Departamendua | Pirinio Atlantikoak | ||||||||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||||||||
| Barrutia | Baiona | ||||||||
| Kantonamendua | Hendaia-Hegoko Euskal Itsasbazterra | ||||||||
| Izen ofiziala | Urrugne | ||||||||
| Auzapeza | Philippe Aramendi (Abertzale) | ||||||||
| Posta kodea |
64122 | ||||||||
| INSEE kodea |
64545 | ||||||||
| Herritarra | urruñar | ||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Koordenatuak | 43° 21′ 44″ N, 1° 42′ 00″ W / 43.3622°N,1.7°WKoordenatuak: 43° 21′ 44″ N, 1° 42′ 00″ W / 43.3622°N,1.7°W | ||||||||
  Urruña Urruña (Lapurdi) | |||||||||
| Azalera | 50,57 km2 | ||||||||
| Garaiera | 0-880 metro | ||||||||
| Distantzia | 27 km Baionara | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria |
10.317 (2017ko urtarrilaren 1a) 128 (2017ko urtarrilaren 1a)/(2016ko urtarrilaren 1a) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 184,22 biztanle/km² | ||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 24,88 | ||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 48,93 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 74,5 (2011) | ||||||||
| Genero desoreka[1] | % 4,08 (2011) | ||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 6,72 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Euskaldunak[1] | % 9,65 (2010) | ||||||||
| Erabilera estimatua[2] | % 0,53 (2011) | ||||||||
| Kaleko erabilera [3] | % (2016) | ||||||||
| Etxeko erabilera | % | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Webgunea | http://www.urrugne.com | ||||||||
.svg)
GeografiaAldatu
Ingurune naturalaAldatu
Hainbat erreka igarotzen dira udalerriko lurretatik: Untxin, kostaldeko errekastoa, Donibane Lohizuneko badian itsasoratzen dena (baita horren ibaiadarra den Arola erreka, azken hau udalerriko lurretan bertan Andureta errekak elikatzen duelarik); Bidasoa eta Urdazuriren ibaiadarra den Ibardin erreka, azken horren ibaiadarra den Intzola errekarekin batera. Halaber, Mentaberri erreka Haizabia esparru eta hotel aldamenean itsasoratzen da, Euskal Erlaitzean.
Udalerriko lurren mugan dago kokaturik Ibardingo lepoa (317 m). Bestalde, iparraldeko lursailetan Euskal erlaitza deritzon kostaldea dago.
Udalerri mugakideakAldatu
- Ziburu ipar-ekialdean
- Hendaia ipar-mendebaldean
- Azkaine hego-ekialdean
- Biriatu hego-mendebaldean
- Behobia, Irun (Gipuzkoa) hego-ekialdean
- Bera (Nafarroa Garaia) hegoaldean
SarbideakAldatu
Urruña, Ziburu eta Hendaia arteko 10. bide nazionalak, Bordele muga arteko A-63 autopistak (Urrunãk 2. irteera du) eta Irun eta Paris lotzen dituen trenbideak zeharkatzen dute.
Etxeak eta auzoakAldatu
|
HistoriaAldatu
Urruña, Bidasoa eta Urdazuri ibaien arteko parrokia bakarra izan zen, eta Urtubiako jaunak denbora eta espiritu-jurisdikzioa zuen bertan. Ziburuk 1555. urtean lortu zuen autonomia erlijiosoa eta Hendaiak 1598an.
Urtubiako etxea bizkonderri bihurtu zen 1654an. Haren jabetzen artean, Urruña, Donibane Lohizune, Pausu, Zokoa eta Ziburuko hainbat mahasti, baso, lur, errota eta etxeak zeuden.
Independentzia erlijiosoa lortu ostean, zenbait herri Urruñatik banatzen joan ziren: 1574an Ziburu banatu zen, 1603an Biriatu eta 1654an Hendaia.
1790. urtean, Frantziako Iraultzaren ondorioz ezarritako paisaia administratibo berrian, Urruña, bere burua, Hendaia eta Biriatu barneratzen zituen kantonamendu baten burua izan zen, Uztaritzeko barrutiaren menekoa.
Napoleondar Gerretako monumentu izendaturiko lau gotorleku daude (Emigranteena[4], Baioneta[5], Bortuste[6] eta Luis XIV.a[7]), horietariko bat (Luis XIV.a) udalerriak Biriaturekin duen mugan.
DemografiaAldatu
XIX. mendearen hasieratik XX. mendearen azkenera 2.000 eta 4.000 biztanleren tartean egon zen Urruña, batzuetan gorago eta besteetan beherago. 1960ko harmarkadatik aurrera, ordea, gorokada esanguratsua izan zuen, eta XXI. mendearen bigarren hamarkadarako ia 10.000 biztanleren mailara iritsi zen.
| Urruñako biztanleria |
|---|
 |
| Datuen iturburua: INSEE |
PolitikaAldatu
| Alkatea | Agintaldia | Alderdia |
| Bernard de Coral | 1929-1940 | FR |
| Bernard de Coral | 1940-1965 | |
| Daniel Poulou | 1995-2001 | RPR |
| Daniel Poulou | 2001-2002 | RPR |
| Léon Marin | 2002-2008 | DVD |
| Odile de Coral | 2008-2014 | DVD |
| Odile de Coral | 2014-2020 | DVD |
| Philippe Aramendi | 2020-2026 | Abertzale |
KulturaAldatu
HizkuntzaAldatu
Urruñan[11] Kostatar hizkeran[12] mintzatzen da, sartaldeko nafar-lapurteran[13].
Ondasun nabarmenakAldatu
- San Bixintxo eliza: XI. mendean eraikia eta XVI.ean berreraikia Jondoni Bixintxo Xaintesekoari eskainia, ezkila dorrean eguzki-ordularia du atsotitz bat daramana: VULNERANT OMNES, ULTIMA NECAT (Guziek zauritzen, azkenekoak hiltzen, Sarako elizaren berdina baina latinez)
- Urtubiako gaztelua, XIV, XVI eta XVII. mendeetan eraikia
- Ama Sokorrikoaren Kapera: XVIII. mendekoa eta hilarri biribilez inguratua
- Urruñako itsasertzeko bidea
- Urruñako herriko etxea
- Urruñako pilotalekua
- Behobiako zubia: Urruña eta Irun udalerriak elkarlotzen ditu.
- Villa Mendichka: 1911n Henri Godbarge arkitektoak eraikia.
- Baionetako gotorlekua
- Bortusteko gotorlekua
- Luis XIV.aren gotorlekua
- Oihanbeltzeko gotorlekua
Argazki galeriaAldatu
Urruñako Jondoni Bixintxo eliza
Jondoni Bixintxo eliza (Urruña
Lehen Mundu Gerran hildakoen omenezko monumentua
_Monument_aux_morts.JPG)
Hiri senidetuakAldatu
Urruñar ospetsuakAldatu
- Aimée Montrealgoa, Urtubiako Anderea XVI. mendea. Espioia. Euskarazko gutunak igortzen zituen.
- Graxiana Zuhibar, Maritxu Ithurbide eta Agustina Irigoiti 1750ean, herriko plazan, elkarretaratze batean, soldaduek tiroz hilak.
- Martin Goihetxe (1791-1859), alegiagile, idazle eta olerkaria
- Martin Gilbeau (1839-1912), euskal idazlea.
- Jean P. Larre Xiki, pilotaria.
- Martin Haltzuet ''Ttipi Urruñarra'' (XIX. mendea), bertsolaria.[14]
- Leon Dongaitz (1886-1979), pilotaria.
- Jean Fourcade (1895–1973), idazlea eta kronista.
- Bixente Izkierdo (1895-1967), ditxolari handia.
- Frantxa Usandizaga Bigarren Mundu Gerran, Kometa Sarean ibilia. Alemaniarrek hila. Bidegainberri etxekoa.
- Bernard de Coral (1900-1987), auzapeza.
- Paul Lafourcade (1909-1985), errugbilaria.
- Pierre Andiazabal (1923-2020), itzultzailea, apaiza, euskaltzain urgazlea eta ohorezkoa.
- Manuel Sein Xanpun (1928-2002), bertsolaria.
- Beñat Albizu (1930 - ), idazlea.
- Daniela Albizu (1936-2015), idazlea eta euskal kulturaren bultzatzailea.
- Daniel Poulou (1943-), auzapeza.
- Jean-Louis Azarete (1945-), errugbilaria.
- Mari Koxe Basurko (1947-), idazlea.
- Jean Louis Eizmendi Errexil IIa (1948-), bertsolaria.
- Joseba Aurkenerena (1956-), idazlea.
- Inma Gomila (1957-2003), euskaltzalea.
- Beñat Elizondo (1958-), musikaria eta soinujole herrikoia.
- Xerar Urrutia (1959-), idazlea eta kantu-egilea.
- Ixabel Etxeberria (1960-), ikerlaria eta idazlea.
- Ttotte Etxebeste (1962-), euskal militantea eta idazlea.
- Xano Haltzuet (1970-), kantaria eta musikaria.
- Paskal Ezkurra (1981–), esku huskako pilotaria.
- Sustrai Colina (1982–), bertsolaria.
- Odei Barroso (1988–), bertsolaria.
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «UEMA-Atlasa» Euskararen erabilera (UEMA).
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ (Frantsesez) Frantziako Kultura Ministerioa, Mérimée datu-basea - Emigranteena gotorlekuari buruzko oharra
- ↑ (Frantsesez) Frantziako Kultura Ministerioa, Mérimée datu-basea - Baioneta gotorlekuari buruzko oharra
- ↑ (Frantsesez) Frantziako Kultura Ministerioa, Mérimée datu-basea - Bortuste gotorlekuari buruzko oharra
- ↑ (Frantsesez) Frantziako Kultura Ministerioa, Mérimée datu-basea - Luis XIV.a gotorlekuari buruzko oharra
- ↑ «Telletxea, Leon - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ «Eskolara joateko ohiturak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ «Urruña - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ «Kostatarra - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ «Sartaldekoa (NL) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus Noiz kontsultatua: 2018-10-24.
- ↑ Ttipi armiarman
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Lapurdi |
- Urruñako Udalaren webgunea (Frantsesez) (Ingelesez) (Gaztelaniaz)
Datuak: Q672401
Multimedia: Urrugne
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Urruña
