Kripan
Kripan Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxako kuadrillakoa. Gasteiztik 45 bat kilometro hego-ekialdera dago. Herri bakarrak osatzen du udalerria.
| Kripan | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 Kripanen ikuspegia. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Arabako Errioxa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Kripan | ||||||||||
| Alkatea | Joseba Fernandez Calleja (Euzko Alderdi Jeltzalea) | ||||||||||
| Posta kodea | 01308 | ||||||||||
| INE kodea | 01019 | ||||||||||
| Herritarra | kripandar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°35′30″N 2°30′58″W / 42.591666666667°N 2.5161111111111°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 12,52 km² | ||||||||||
| Garaiera | 690 metro | ||||||||||
| Distantzia | 45 km Gasteiza | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 178 (2024) 4 (2023) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 14,7 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 3,66 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 24,05 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 73,17 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 78,26 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 10,61 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 3,51 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2] | % 24.86 + % 12.15 hartzaile (2021) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [3] | % (2021) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[4] | % 6.08 (2021) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera data | 1669 | ||||||||||
| Webgunea | http://www.kripan.net/ | ||||||||||
Izena
aldatuIdatzizko aipamen zaharrenetan, XI. mendeko Donemiliaga Kukulako Kartularioan, herriaren izena Quirpán formarekin ageri da.[5]
Geografia
aldatuIngurune naturala
aldatuHiribildua Toloñoko mendilerroaren hegoaldeko magalean dago, San Tirso mendiaren oinean dagoen muino batean, itsas mailatik 690 bat metro gorago. Udalerria Ebro ibaiaren adar batzuek zeharkatzen dute: besteak beste, Pilas, Karralegi eta Karraladera errekek.
Udalerri mugakideak
aldatuErlojuaren noranzkoan, mugakide hauek ditu:
- Iparraldean: Bernedo.
- Ekialdean: Lapoblación (Nafarroa Garaia).
- Hegoaldean: Lantziego.
- Mendebaldean: Elvillar eta Guardia.
Historia
aldatuKripango inguruetan zenbait aztarnategi aurkitu dira, hala nola Los Husosko leizekoa eta Los Llanosko trikuharria, antzinako giza agerpena —Neolito garaikoa— agerian uzten dutenak.
Herriaren lehen aipamen idatzia 1088koa dugu, Donemiliaga Kukulako Kartularioan aipatu baitzuten, Quirpán formarekin.[5]
Kripan Guardiaren menpeko herria izan zen, harik eta 1669an Karlos II.a Espainiakoak hiri titulua eman zion arte.
Demografia
aldatu| Kripango biztanleria |
|---|
 |
Politika
aldatuSakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Kripanen»
2023-2027 legegintzaldia
aldatu2023ko hauteskundeen ondorengo Kripango udalbatza | |||||
Alderdia |
2023ko maiatzak 28 | ||||
| Zinegotziak | Boto kopurua | ||||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 5 / 5 |
75 (% 66,96)
| |||
| Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 0 / 5 |
19 (% 16,96)
| |||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 5 |
12 (% 10,71)
| |||
| *250 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan, hautagai zerrenda irekiekin bozkatzen denez, boto guztien ehuneko totala ez da zergaitik 100 izan behar. | |||||
| Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza | |||||
Alkateak
aldatuHauek izan dira Kripango azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[6] | |
| Ruben Fernandez Calleja[6][7] | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jesus Honorio Calleja Ansotegui[6] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Mateo Antonio Marañon Calleja[6] | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juan I. Marañon Calleja[6] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Iñigo Loero Marañon[6] | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Javier Galar Portillo[6] | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Gonzalo Marañon Orive[6] | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Luis Agustin Loero Marañon[6][8][9] | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Joseba Fernandez Calleja[6] | 2011 | 2015 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Joseba Fernandez Calleja[6][10] | 2015 | 2019 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Joseba Fernandez Calleja[6][11][12] | 2019 | 2023 | Euzko Alderdi Jeltzalea[13] | |
| Joseba Fernandez Calleja[14] | 2023 | Jardunean | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Garraioa
aldatuAraba Bus sareko 
lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:
|
Kultura
aldatuJaiak
aldatu- Herriko jaiak irailaren 8an ospatzen dira, Andre Mariaren Jaiokundearen omenez. Mahats-biltzearen garaiarekin bat etorri ohi dira. La Montorta izeneko pertsonaia jeisten da jaiei hasiera emateko. Baserritar jantzitako emakumezkoa da[15].
- Maiatzaren 15ean, erromeria egin ohi da herriko zaindaria den San Tirsoren omenez. Santuaren ermita Toloñoko mendilerroan dago, harkaitzean zulatuta.
Ondasun nabarmenak
aldatu
- San Juan Bautista eliza: XVII. mendean eraikitzen hasia, 1788ko irailaren 6an inauguratu zuten.
- Santa Maria eliza: XII. mendeko aurrealde erromanikoa du.
- San Martin baseliza.
- San Sebastian baseliza.
- "Los Llanos" trikuharria.
- "Abrigo de Los Husos" aztarnategi arkeologikoa.
Kripandar ospetsuak
aldatu- Manuel Lopez Marañon, XVIII. mendeko Kripango apaiza[16].
- Zoilo Calleja (1940-), apaiza eta antropologiako irakaslea. Arabako Arte Sakratuko museoaren arduraduna da[17].
- Pepe Viyuela (1963-) umoregilea Logroñokoa da baina amona kripandarra zuen eta horregatik mahatsbiltze festan pregoilaria izan zen[18].
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Ainhoa Arozamena Ayala: «Kripan: Historia», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
- ↑ a b c d e f g h i j k l «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-03-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (kontsulta data: 2020-03-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El XV Concurso de vinos de Rioja, a celebrar en Vitoria, espera recibir 300 muestras» El Correo 2008-06-20 (kontsulta data: 2023-02-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La causa de Omer» El Correo 2009-10-28 (kontsulta data: 2023-02-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Joseba Fernández Calleja elegido presidente de la Cuadrilla de Laguardia-Rioja Alavesa» EAJko Arabako Batzarkide Taldea 2015-10-07 (kontsulta data: 2020-03-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Joseba Fernández Calleja: "No me veo político, sino persona de pueblo"» Blog Rioja Alavesa 2019-10-15 (kontsulta data: 2020-03-11).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Kripan, Leza, Moreda, Navaridas y Samaniego diseñan municipios sostenibles para 2030» El Correo 2020-03-05 (kontsulta data: 2025-01-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (kontsulta data: 2020-03-17).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (kontsulta data: 2024-01-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) Martínez, Juantxu. «La Montorna preside Kripan» arabakoerrioxa.eus (kontsulta data: 2020-04-13).
- ↑ «LÓPEZ MARAÑÓN, Manuel - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (kontsulta data: 2020-04-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) Zoilo Calleja El Correo egunkarian
- ↑ (Gaztelaniaz) «Pepe Viyuela, en la Fiesta de la Vendimia» La Rioja 2008-08-29 (kontsulta data: 2020-04-13).
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba |
- (Gaztelaniaz) Ainhoa Arozamena Ayala: «Kripan», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
Datuak: Q1369053
Multimedia: Kripan / Q1369053
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Kripan
