Wikipedia

Oion

Arabako udalerria


Oion Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxa kuadrilla edo eskualdekoa. Arabako lurralde historikoko udalerririk populatuenetan bosgarrena da, Gasteiz, Laudio, Amurrio eta Agurainen ondoren, 3.405 biztanle baititu 2023ko erroldaren arabera. Azken urteotan asko hazi da.

Oion
 Araba, Euskal Herria
Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza

Oiongo armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaAraba
EskualdeaArabako Errioxa
Izen ofiziala Oyón-Oion
AlkateaJose Manuel Villanueva Gutierrez
(Euskal Herria Bildu)
Posta kodea01320
INE kodea01043
Herritarraoiondar
Kokapena
Koordenatuak42°30′21″N 2°26′11″W / 42.5059°N 2.4364°W / 42.5059; -2.4364
Map
Azalera45 km²
Demografia
Biztanleria3.413 (2024)
8 (2023)
alt_left 1.678 (%49,2) (%50) 1.708 alt_right
Dentsitatea75,84 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		% 27,89
Zahartze tasa[1]% 14,18
Ugalkortasun tasa[1]‰ 44,33
Ekonomia
Jarduera tasa[1]% 82,65 (2011)
Genero desoreka[1]% 4,03 (2011)
Langabezia erregistratua[1]% 18,65 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 21.63 + % 15.36 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]%  (2021)
Etxeko erabilera[4]% 5.53 (2021)
Datu gehigarriak
Webguneahttp://www.ayuntamientodeoyon.com/

Euskal Autonomia Erkidegoan hegoalderen dagoen herria da, Logroñotik 4 kilometrotara eskasera eta Gasteiztik 58 bat kilometrora, eta ondorioz oiondarrek Errioxako hiriburuan dituzte zerbitzu gehienak.

Geografia

aldatu

Udalerri mugakideak

aldatu

Historia

aldatu

Oion

aldatu

923. urtean dagoeneko bazen herrixka hau Nafarroako Erresumako Sonsierra eskualdean. Hipotesi baten arabera Ullone izeneko iturri baten inguruan sortu zen[5]. X. mende hartan Iruñea eta Naiara arteko bidean kokaturik zegoen[5]. XI. mendean Donejakue bidea pasatzen zen bertatik. Logroñora iritsi aurreko azken herria zen.

1366 urteko agiri batean aipatzen da Oion herrixka. Nafarroako Erresumaren barnean Guardiaren menpeko herria zela aipatzen da. Aldi berean Iruñeko apezpikutzari zegokion. 1461 urtean Henrike IV.a Gaztelakoak Nafarroako sonsierra (gaur egungo Arabako Errioxa dena) konkistatzerakoan Oionen dorretxea zuela aipatzen da. 1486an Guardia Arabako ermandadean sartu zen eta Oion ere bai beraz. Hala ere Iruñeko apezpikutzan jarraitu zuen 1862 artean, Arabar Errioxako herri bakarra zen egoera horretan zegoena[6].

1633an Felipe IV.ak emandako pribilejioari esker Guardiatik banandu eta hiribildu titulua jaso zuen[6].

Labraza eta Gorrebusto

aldatu

1196koa da Labraza eta Gorrebustoren aurreneko aipamenak. Ez zeuden Guardiaren menpe eta Gorrebusto Labrazaren barruan zegoen. 1501 urtean Arabako Ermandadean sartu ziren. XIX. mendean Gorrebusto independizatu egin zen baina 1977an herri biak Oion udalerriaren barruan kokatuta gelditu ziren.

Ekonomia

aldatu

Oiongo ekonomiaren gaur egungo motor nagusia ardogintza da. Oiondar askok ardoaren inguruko negozioan dihardu, herrian ehunka mahasti-hektarea dauzkaten enpresa handiak baitaude. Oiongo upategiak handiak dira eta mundu osora esportatzen dute ardoa. Ezagunenak Faustino, Coto de Rioja eta Valdemar dira[5].

Olioa ekoizteko olibondoak ere badaude[5].

Aipatzekoa da Arabar Errioxako enpresen %40 Oionen daudela kokatuta.

Sinboloak

aldatu

Oiongo armarriak Oiongo historia erakusten du. Oinarri berdean urre koloreko munduko bola dago PHILIPUS IV idazkia duena, herri titulua eman zion erregea jain zuzen ere. Gainean erregearen koroa du. Ezkerrean ezpata duen beso bat ateratzen zaio.

Alboetan maskor bana du, Donejakue bidearen erakusle eta azpialdean liliak dituen pitxar bat. Hauek guztiak zilar kolorekoak dira.

Banaketa administratiboa

aldatu

Udalerria hiru herriz osatua dago:

Demografia

aldatu
Oiongo biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Oionen»
 
Banderak udaletxeko balkoian.

2023ko udal hauteskundetan EH Bildu izan zen garaile nagusia, aurrenekoz alkatetza eskuratuz. Bost zinegotzi lortu zituen, 2019an baino 3 gehiago[7]. Jose Manuel Villanueva izendatu zuten alkate.

2023-2027 legegintzaldia

aldatu

2023ko hauteskundeen ondorengo Oiongo udalbatza

Alderdia

2023ko maiatzak 28

Zinegotziak Boto kopurua
Euskal Herria Bildu (EH Bildu)
5 / 11
504 (% 35,42)
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)
3 / 11
378 (% 26,56)
Alderdi Popularra (PP)
2 / 11
255 (% 17,92)
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)
1 / 11
192 (% 13,49)
Elkarrekin Podemos (EP)
0 / 11
94 (% 6,61)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Alkateak

aldatu

Hauek izan dira Oiongo azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[8]
Antonio Santander Ruiz de Esquide[8][9] 1979 1983 Zentro Demokratikoaren Batasuna
Francisco Maria Fernandez Sarabia[8][10] 1983 1984 a Euzko Alderdi Jeltzalea
Ricardo Andollu Maestu[8] 1984 1987 Euzko Alderdi Jeltzalea
Angel Martinez Duque[8][11] 1987 1991 Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan J. Zabala Echazarreta[8] 1991 1993 b Euzko Alderdi Jeltzalea
Alberto Ortega Melon[8][12] 1993 1995 Euzko Alderdi Jeltzalea
Alberto Ortega Melon[8][13][12] 1995 1999 Euzko Alderdi Jeltzalea
Alberto Ortega Melon[8][14][15][12] 1999 2003 Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Julian Antonio Irribarria Cabredo[8] 2003 2007 Alderdi Popularra
Alberto Ortega Melon[8][16][12][17][18] 2007 2011 Euzko Alderdi Jeltzalea
Ruben Garrido Remirez[8][19][20][21] 2011 2015 Alderdi Popularra
Jose Eduardo Terroba Cabezon[8][22][21][23] 2015 2019 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Eduardo Terroba Cabezon[8][24][25][26] 2019 2023 Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Manuel Villanueva Gutierrez[27][28][29][30] 2023 Jardunean Euskal Herria Bildu

a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Garraioa

aldatu

Araba Bus sareko   eta   lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

  Araba Bus
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
8 Logroño
(geltokia)		 Logroño (Portales) • Oion (industrialdea) • Oion • Moreda Araba • Labraza • Gorrebusto • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar Guardia⁠
9 Gasteiz
(geltokia)		 Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Meanuri • Meano • Ekora • Oion • Logroño (Portales)
Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Urizaharra • Leza (ospitalea) • Guardia • Guardia (hotel-gasolindegia) • Logroño (Portales)		 Logroño
(geltokia)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

  Eskualdeko Garraioa
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
22 Guardia
Leza Osp.		 Oion • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar • Serna • Asa • Campillar • Mañueta • Eskuernaga • Samaniego • Lapuebla de Labarca • Eltziego • Paganos • Nabaridas • Leza Guardia
Leza Osp.

Kultura

aldatu

Euskara

aldatu
Oiongo Edurne Azkarateren[31] pasartea, Oion eta inguruko herrietako euskararen egoeraren ingurukoa. Gazte Gara Gazte[32] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

2010ean egindako ikerketa batek erakutsi zuen oiondarren %23ak euskaraz hitzegiteko gai dela. Hori herriko ikastetxeek eta euskaltegiak egindako lanaren ondorioa da.

Oionek[33] ikastola dauka 1978tik, "San Bizente" izena duena. 1984, 1997, 2000, 2009, 2015 ea 2024. urteetan antolatu zuten oiondarrek Arabako ikastolen jaia, Araba Euskaraz alegia. Azken ekitaldiak ordea Gasteizen ospatu ziren. Eskola publikoa ere badu, "Ramiro de Maeztu" izenekoa. B eta D ereduak ditu.

Helduentzat IKAren euskaltegia dago. Herriko euskararen aldeko eragileek 2016ko apirilaren 24an Oiongo plazan dagoen kioskoari izena jarri zioten, Euskaldun Berrien Kioskoa[34].

Dantza, musika eta bertsoak

aldatu

Irule Kultur Elkartea da Oiongo kultura sustatzaile nagusia. Dantza taldeaz gain txistulariak ere badaude eta kontzertuak antolatzen ditu[35].

Prudentzio Egunsentia Abesbatzak Oiongo ekitaldi nagusietan abesten du[36]. 1990. hamarkadan osatu zuten San Bizente ikastolako gurasoek.

Bertso-eskola ere badago, Arabar Errioxako kuadrilla ordezkatzen duena. Txandrio du izena bertso eskola honek eta 2018ko Arabako bertso kuadrilla artekoan finala jokatu zuen[37].

Jaiak eta ospakizunak

aldatu
 
Katxiaren Iraulia Oiongo urtarrileko jaietan.
 
Patroi sainduen dantza, mutilen eta nesken taldeak, 2005ean.
  • Errege eguneko aurorak, urtarrilaren 6an goizeko lauretan elartzen dira herriko gazteak eta erlijio kutsuko kantak abesten dituzte.
  • Herriko zaindari diren Done Bikendi eta Done Anastasioren jaiak, urtarrilaren 21ean eta 22an. Hainbat ekitaldi aipagarri izaten ditu jaiak:
    • Katxiaren Iraulia, urtarrilaren 21 eta 22an. Herriaren independentzia ospatzen duen antzinako dantza da, 300 urte baino gehiago dituena. Katxi izeneko pertsonaia bufoien antzera janzten da, jantzi gorri eta berdearekin, eta azeri larrua darama eskuan. XVII. mendean dagoeneko aipatzen da eta herriko banderaren azpian egiten du iraulketa.[38]
    • Suak edo Martxoak: urtarrilaren 21ean.
    • Patroien aurorak: urtarrilaren 22an izaten da. Errege eguneko ekintza bera da baina oriangoan herriko nagusiek hartzen dute parte.
    • Patroi sainduen dantza: urtarrilaren 22ko mezaren ondoren herrian patroi sainduekin prozesioa egiten da eta geldialdietan patroi sainduen dantza egiten da. 11 dantzariren taldeak burutzen du kriskitiñak eskuetan dituztela eta dultzaina eta danborren soinuan. Lehen mutilek bakarrik dantzatzen zuten baina azken urteetan nesken taldea eta mutilen taldea batera aritzen dira.
    • Suzko zezentxoa: Su artifizialez zutabe baten gainean herrian gertaturiko miraria errepresentatzen da. Duela urte asko oiondarrak prozesioan zebiltzala zezen batek ihes egin zuen. Herritarrak ihes egin beharrean geldi geratu ziren sainduen babesa eskatuz eta zezena beren aurrean ziplo erori zen.
    • Erraldoi eta buruhandiak: Bi erraldoi bikote dituzte, Nafarroako errege-erregina eta euskal jantzi tradizionalak daramatzaten gizonezkoa eta emakumezkoa.
  • Pazko igandea: Judasen erreketa.
  • San Prudentziotako danborrada: Arabako patroiaren eguna da eta danborrada 1992tik urtero ospatzen da apirilaren 28a.
  • Abuztuaren azken astean Esker Oneko Jaiak ere izaten dira Oionen.

Kirolak

aldatu

Oiongo kirol elkarte nagusia Sociedad Deportiva Oyonesa da. 1928an sortu zen eta futbol taldeak Errioxako Hirugarren RFEF multzoan jokatzen du, Logroñorekiko duen gertutasunagatik. 2010ean multzoko txapelduna izan zen. Igoera play-offak Real Sociedad B taldearen aurka jokatu zituen eta ezin izan zuen Bigarren B mailara igo[39].

Club Petanca Oyonesa taldea ere badago[40].

Instalakuntzei dagokionez 2010ean Oion Arena futbol estadioa inauguratu zen[41]. Horretaz gain Arroyo I.a polikiroldegia (frontoia barnean duela)[42] eta udal igerilekuak ere badaude[43].

Ondasun nabarmenak

aldatu
 
Oiongo elizaren Giralda kanpandorrea.
 
Labrazaren ikuspegia

Oion

aldatu
  • Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza, barroko estilokoa, baina XVIII. mendean eraikia. Aipagarria da dorre barrokoa, puntan duen haize orratzarengatik La Giralda edo El Giraldón ezizenaz ezagutzen dena[44].
  • Buretako kondeen jauregia: Adreiluzko dorrea da eta lau arku itsu ditu alde banatan.
  • Portuko markesaren jauregia: Elizaren alboan kokaturik dagoen jauregi ederra da.
  • Mahastietako Andre Mariaren baseliza: Santa Maria mendiaren magalean aurkitzen da. 1993an eraiki zen.
  • Museo etnografikoa.
  • XVII. mendeko elurtegia.

Labraza

aldatu

Erdi Aroko hiribildu harresitua da. Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen. Honako ondasun hauek ditu:

Gorrebusto

aldatu
  • Donemiliaga eliza.
  • Andre Maria Magdalenaren baseliza
  • Gorrebustoko trujalaren museoa.
  • Teilategia

Oiondar ospetsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ a b c d «Oyón-Oion-Ullone, el libro de Manuel González Pastor» Blog Rioja Alavesa 2022-01-30 (kontsulta data: 2024-03-18).
  6. ↑ a b (Gaztelaniaz) Oyón | ABRA Asociación de Bodegas de Rioja Alavesa. (kontsulta data: 2024-03-18).
  7. ↑ «Aldaba jo dute Oionen - Arabako errioxa» Alea.eus (kontsulta data: 2024-03-18).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública:» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-03-21).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (kontsulta data: 2020-03-09).
  10. ↑ «Oyón-Oion» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-04-13).
  11. ↑ «Martínez Duque, Ángel» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-03-20).
  12. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) ««Haremos pisos de alquiler porque es lo que necesita Oion»» El Correo 2007-10-07 (kontsulta data: 2023-10-03).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Dos jóvenes, despedidos por no querer cortarse el pelo» El País 1996-06-20 ISSN 1134-6582. (kontsulta data: 2025-01-28).
  14. ↑ (Gaztelaniaz) «Las obras de encauzamiento del río Grande de Oyón costarán 217 millones de pesetas» El País 2001-07-18 ISSN 1134-6582. (kontsulta data: 2025-01-28).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) «El Tribunal de Cuentas avala las críticas de Rabanera al alcalde de Oion por cometer ilegalidades urbanísticas» El País 2002-12-19 ISSN 1134-6582. (kontsulta data: 2023-10-03).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) «El PNV impone a un edil de Lanciego al frente de la Cuadrilla de Rioja Alavesa» El Correo 2007-10-04 (kontsulta data: 2023-10-03).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) «Oion invierte más de 2 millones en su nuevo polideportivo de invierno» El Correo 2008-01-26 (kontsulta data: 2023-10-03).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Oion pide a la Diputación una variante para evitar el paso de camiones por el pueblo» El Correo 2008-03-01 (kontsulta data: 2023-10-03).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde de Oyón, Rubén Garrido, abandona su huelga de hambre tras conocer que hay "un principio de acuerdo firme"» Europa Press 2011-11-18 (kontsulta data: 2023-10-01).
  20. ↑ (Gaztelaniaz) «El alcalde de Oyón, Álava, lanza un ‘videoclip’ casero para pedir el voto» El País 2015-05-18 ISSN 1134-6582. (kontsulta data: 2023-10-01).
  21. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Terroba (PNV), nombrado nuevo alcalde de Oyón (Alava) tras recibir el apoyo de los representantes de PSE y EH Bildu» Europa Press 2015-06-13 (kontsulta data: 2023-10-01).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «El PNV se hace con la alcaldía de Oyón» EITB 2015-06-13 (kontsulta data: 2023-10-01).
  23. ↑ «Eduardo Terroba: "Enplegua da Oiongo arazo handiena, eta horretara bideratuko dugu esfortzua" - Araba» Alea 2016-03-10 (kontsulta data: 2023-10-01).
  24. ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (kontsulta data: 2020-03-14).
  25. ↑ (Gaztelaniaz) «Eduardo Terroba, el alcalde que descansa de la política en el coro y con el saxofón» El Correo 2019-06-15 (kontsulta data: 2023-10-01).
  26. ↑ «Aldaba jo dute Oionen» Alea 2023-05-29 (kontsulta data: 2023-06-08).
  27. ↑ (Gaztelaniaz) «PNV gobierna Laguardia, EH Bildu Oion y el PP en Labastida» Gasteiz Hoy 2023-06-17 (kontsulta data: 2023-10-01).
  28. ↑ (Gaztelaniaz) «EH Bildu logra la Alcaldía de Oion» Diario de Noticias de Álava 2023-06-17 (kontsulta data: 2023-10-01).
  29. ↑ (Gaztelaniaz) «EH Bildu logra la Alcaldía de Oion (Álava) al renunciar el PNV a presentar su candidatura» Europa Press 2023-06-17 (kontsulta data: 2023-10-01).
  30. ↑ (Gaztelaniaz) «Un alcalde gaditano, euskaldun e independentista en el pueblo alavés pegado a Logroño» El Diario 2023-07-01 (kontsulta data: 2023-10-01).
  31. ↑ «Azkarate Sobrino, Edurne - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  32. ↑ «Gazte gara gazte» gazteak.ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-09-27).
  33. ↑ «Oion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (kontsulta data: 2018-06-19).
  34. ↑ «San Prudentzio 2016 - Oion - apirilak 24, igandea - Jaiak.Net» jaiak.net (kontsulta data: 2020-04-12).
  35. ↑ «Grupos Federados» www.arabako.com (kontsulta data: 2024-03-18).
  36. ↑ Oyón [Material gráfico : concierto de Navidad Coral "Prudentzio Egunsentia" = Oion : "Prudentzio Egunsentia" Abesbatza Gabonetako kontzertua. ] 2002 (kontsulta data: 2024-03-18).
  37. ↑ «Arabar Errioxako txandrio sailkatu da Kuadrillarteko finalera» Bertsozale Elkartea (kontsulta data: 2024-03-18).
  38. ↑ (Gaztelaniaz) elcorreodigital.com: El revolcón del Katxi
  39. ↑ (Gaztelaniaz) «10 años del campeonato» futbolenalavaaraba.blogspot.com (kontsulta data: 2024-03-18).
  40. ↑ (Gaztelaniaz) IP, Proyectos. «Jugando a la Petanca, OYON (Álava)» Pueblos de España (kontsulta data: 2024-03-18).
  41. ↑ «OION ARENA» oyonesa.com (kontsulta data: 2024-03-18).
  42. ↑ (Gaztelaniaz) r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f, r01etpd158aa64558419b9ec5ed77644af02263cda. (2020-03-07). «FRONTÓN ARROYO I» www.euskadi.eus (kontsulta data: 2024-03-18).
  43. ↑ (Gaztelaniaz) admin. (2023-10-09). Piscina Municipal de Oyón-Oion - Oyón (Oion). (kontsulta data: 2024-03-18).
  44. ↑ (Gaztelaniaz) «Torre de Oyón-Oion en Oyón ( Oion ), Álava» Clubrural.com (kontsulta data: 2024-03-18).
  45. ↑ «Pérez Arroyo, Clemente» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-04-12).
  46. ↑ «Ibáñez Irribarria, Francisco» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-04-12).
  47. ↑ «"Antzerkiak gai deserosoak arakatzen ditu, baina helburua ez da pedagogikoa"» Argia (kontsulta data: 2024-03-18).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Araba
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Oion&oldid=10041533"(e)tik eskuratuta