Oion
Oion Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxa kuadrilla edo eskualdekoa. Arabako lurralde historikoko udalerririk populatuenetan bosgarrena da, Gasteiz, Laudio, Amurrio eta Agurainen ondoren, 3.101 biztanle baitzituen 2008an. Azken urteotan asko hazi da.
Oion | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||||
Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Araba | ||||||||||
Eskualdea | Arabako Errioxa | ||||||||||
Izen ofiziala | ![]() | ||||||||||
Alkatea | José Manuel Villanueva (EH Bildu) | ||||||||||
Posta kodea | 01320 | ||||||||||
INE kodea | 01043 | ||||||||||
Herritarra | oiondar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 42°30′21″N 2°26′11″W / 42.5059°N 2.4364°W | ||||||||||
![]() | |||||||||||
Azalera | 45,16 km2 | ||||||||||
Garaiera | 440 metro | ||||||||||
Distantzia | 58 km Gasteiza | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 3.408 (2022)![]() | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 75,89 biztanle/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | ![]() | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 14,18 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 44,33 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 82,65 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 4,03 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 18,65 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 23,2 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera[3] | % 4.98 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Sorrera data | 1633 | ||||||||||
Webgunea | http://www.ayuntamientodeoyon.com/ |
Euskal Autonomia Erkidegoan hegoalderen dagoen herria da, Logroñotik 4 kilometrotara eskasera eta Gasteiztik 58 bat kilometrora, eta ondorioz oiondarrek Errioxako hiriburuan dituzte zerbitzu gehienak.
Geografia Aldatu
Udalerri mugakideak Aldatu
- Ekora (Araba) iparraldean.
- Logroño hegoaldean.
- Moreda Araba eta Viana (Nafarroa Garaia) ekialdean.
- Lantziego mendebaldean.
Historia Aldatu
Oion Aldatu
Oionen aipamen zaharrena 1366 urtekoa da eta Nafarroako Erresumaren barnean Guardiaren menpeko herria zela aipatzen da. Aldi berean Iruñeko apezpikutzari zegokion. 1461 urtean Henrike IV.a Gaztelakoak Nafarroako sonsierra (gaur egungo Arabako Errioxa dena) konkistatzerakoan Oionen dorretxea zuela aipatzen da. 1486an Guardia Arabako ermandadean sartu zen eta Oion ere bai beraz.
1633an Felipe IV.ak emandako pribilejioari esker Guardiatik banandu eta hiribildu titulua jaso zuen.
Labraza eta Gorrebusto Aldatu
1196koa da Labraza eta Gorrebustoren aurreneko aipamenak. Ez zeuden Guardiaren menpe eta Gorrebusto Labrazaren barruan zegoen. 1501 urtean Arabako ermandadean sartu ziren. XIX. mendean Gorrebusto independizatu egin zen baina 1977an herri biak Oion udalerriaren barruan kokatuta gelditu ziren.
Ekonomia Aldatu
Oiongo ekonomiaren gaur egungo motor nagusia ardogintza da. Oiondar askok ardoaren inguruko negozioan dihardu, herrian ehunka mahasti-hektarea dauzkaten enpresa handiak baitaude. Olioa ekoizteko olibondoak ere badaude.
Aipatzekoa da Arabar Errioxako enpresen %40 Oionen daudela kokatuta.
Banaketa administratiboa Aldatu
Udalerria hiru herriz osatua dago:
- Gorrebusto
- Labraza
- Oion (udalerriko herriburua)
Demografia Aldatu
Oiongo biztanleria |
---|
![]() |
Datu-iturria: www.ine.es |
Politika Aldatu
Udal hauteskundeak Aldatu
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, PP alderdiko Rubén Garrido hautatu zuten alkate.
2015ko hauteskundeen ondoren, berriz, EAJ alderdiko Eduardo Terroba bihurtu zen alkate, PSE-EE eta Euskal Herria Bildu alderdien botoei esker.
2019ko udal hauteskundeetan EAJk lau zinegotziei eutsi zien, baina PP alderdiak bi galdu zituen, eta gehiengo horri esker, Terrobak alkatetzari eutsi zion. Hauteskundeetako daturik nabarmenena izan zen Alderi Popularra, alderdirik bozkatuena izatetik, laugarren izatera igaro zela.
Oiongo udalbatza | |||||
Alderdia |
2015 |
2019 | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 11 |
4 / 11 |
|||
Euskal Herria Bildu | 2 / 11 |
2 / 11 |
|||
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | 1 / 11 |
2 / 11 |
|||
Alderdi Popularra (PP) | 4 / 11 |
2 / 11 |
|||
Oion Sí Se Puede | 0 / 11 |
1 / 11 |
|||
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean |
Alkateak Aldatu
Hauek izan dira Oiongo azken alkateak:
Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[4] | |
Antonio Santander Ruiz de Esquide[4][5] | 1979 | 1983 | Zentro Demokratikoaren Batasuna | |
Francisco Maria Fernandez Sarabia[6] | 1983 | 1984 a | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
1984 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
Angel Martinez Duque[7] | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
1991 | 1993 b | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
1993 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
Alberto Ortega Melon | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Alberto Ortega Melon | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Julian Antonio Irribarría Cabredo | 2003 | 2007 | Alderdi Popularra | |
Alberto Ortega Melon | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Ruben Garrido Remirez | 2011 | 2015 | Alderdi Popularra | |
Jose Eduardo Terroba Cabezon[4] | 2015 | 2019 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Jose Eduardo Terroba Cabezon[8][9] | 2019 | 2023 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
José Manuel Villanueva Gutiérrez | 2023 | Jardunean | Euskal Herria Bildu |
a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
Garraioa Aldatu
Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:
|
Kultura Aldatu
Euskara Aldatu
Oionek[12] ikastola dauka 1978tik, "San Bizente" izena duena. 1984, 1997, 2000, 2009 eta 2015. urteetan antolatu zuten oiondarrek Arabako ikastolen jaia, Araba Euskaraz alegia. Azken ekitaldia ordea Gasteizen ospatu zen. Eskola publikoa ere badu, "Ramiro de Maeztu" izenekoa. Helduentzat IKAren euskaltegia dago.
Herriko euskararen aldeko eragileek 2016ko apirilaren 24an Oiongo plazan dagoen kioskoari izena jarri zioten, Euskaldun Berrien Kioskoa[13].
Jaiak eta ospakizunak Aldatu
- Errege eguneko aurorak, urtarrilaren 6an goizeko lauretan elartzen dira herriko gazteak eta erlijio kutsuko kantak abesten dituzte.
- Herriko zaindari diren Done Bikendi eta Done Anastasioren jaiak, urtarrilaren 21ean eta 22an. Hainbat ekitaldi aipagarri izaten ditu jaiak:
- Katxiaren Iraulia, urtarrilaren 21 eta 22an. Herriaren independentzia ospatzen duen antzinako dantza da, 300 urte baino gehiago dituena. Katxi izeneko pertsonaia bufoien antzera janzten da, jantzi gorri eta berdearekin, eta azeri larrua darama eskuan. XVII. mendean dagoeneko aipatzen da eta herriko banderaren azpian egiten du iraulketa.[14]
- Suak edo Martxoak: urtarrilaren 21ean.
- Patroien aurorak: urtarrilaren 22an izaten da. Errege eguneko ekintza bera da baina oriangoan herriko nagusiek hartzen dute parte.
- Patroi sainduen dantza: urtarrilaren 22ko mezaren ondoren herrian patroi sainduekin prozesioa egiten da eta geldialdietan patroi sainduen dantza egiten da. 11 dantzariren taldeak burutzen du kriskitiñak eskuetan dituztela eta dultzaina eta danborren soinuan. Lehen mutilek bakarrik dantzatzen zuten baina azken urteetan nesken taldea eta mutilen taldea batera aritzen dira.
- Suzko zezentxoa: Su artifizialez zutabe baten gainean herrian gertaturiko miraria errepresentatzen da. Duela urte asko oiondarrak prozesioan zebiltzala zezen batek ihes egin zuen. Herritarrak ihes egin beharrean geldi geratu ziren sainduen babesa eskatuz eta zezena beren aurrean ziplo erori zen.
- Erraldoi eta buruhandiak: Bi erraldoi bikote dituzte, Nafarroako errege-erregina eta euskal jantzi tradizionalak daramatzaten gizonezkoa eta emakumezkoa.
- Pazko igandea: Judasen erreketa.
- San Prudentziotako danborrada: Arabako patroiaren eguna da eta danborrada 1992tik urtero ospatzen da apirilaren 28a.
- Abuztuaren azken astean Esker Oneko Jaiak ere izaten dira Oionen.
Ondasun nabarmenak Aldatu
Oion Aldatu
- Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza, barroko estilokoa, baina XVIII. mendean eraikia.
- Buretako kondeen jauregia: Adreiluzko dorrea da eta lau arku itsu ditu alde banatan.
- Portuko markesaren jauregia: Elizaren alboan kokaturik dagoen jauregi ederra da.
- Mahastietako Andre Mariaren baseliza: Santa Maria mendiaren magalean aurkitzen da. 1993an eraiki zen.
- Museo etnografikoa.
- XVII. mendeko elurtegia.
Labraza Aldatu
Erdi Aroko hiribildu harresitua da. Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen. Honako ondasun hauek ditu:
- Done Mikel eliza
- Harresiak
- Hainbat elurtegi
- Errukiaren Andre Mariaren baseliza
Gorrebusto Aldatu
- Donemiliaga eliza.
- Andre Maria Magdalenaren baseliza
- Gorrebustoko trujalaren museoa.
- Teilategia
Oiondar ospetsuak Aldatu
- Joaquín Lantziego (Gorrebusto, 1752-?) apaiza, erlezaina eta idazlea.
- Salustiano Olotzaga (1805-1873), politikaria, abokatua eta idazlea. Espainiako senataria eta Frantzian enbaxadorea.
- Clemente Perez Arroyo (1948-2014) pilotaria[15].
- Francisco Ibañez Irribarria (1951-) musikaria[16].
- Edurne Azkarate (1993-) antzezlea.
Erreferentziak Aldatu
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (Noiz kontsultatua: 2020-03-09).
- ↑ «OYÓN-OION - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-13).
- ↑ «Martínez Duque, Ángel - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-14).
- ↑ «Aldaba jo dute Oionen - Arabako errioxa» Alea.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-08).
- ↑ «Azkarate Sobrino, Edurne - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-27).
- ↑ «Gazte gara gazte» gazteak.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-27).
- ↑ «Oion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-06-19).
- ↑ «San Prudentzio 2016 - Oion - apirilak 24, igandea - Jaiak.Net» jaiak.net (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) elcorreodigital.com: El revolcón del Katxi
- ↑ «PÉREZ ARROYO, Clemente - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ «Ibáñez Irribarria, Francisco - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
Ikus, gainera Aldatu
Kanpo estekak Aldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba |
- Oiongo Udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Oion Auñamendi entziklopedian
- Labrazako harresiak euskadi.net webgunean[Betiko hautsitako esteka]
- San Bizente ikastolaren bloga