Wikipedia

Nabaskoze (kontzejua)

Nabaskoze almiranterriko kontzejua eta almiradioburua, Nafarroa Garaian
Artikulu hau Nabaskoze izeneko herriari buruzkoa da; Aizpurgi, Nabaskoze eta Ustaize barne hartzen duen udalerria gaitzat duena beste hau da: «Nabaskoze»

Nabaskoze[1][a] Nabaskoze almiranterriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.

Nabaskoze
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko aireko ikuspegia, 2020. urtean


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaPirinioak
UdalerriaNabaskoze
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Navascués
Burua
(2019-2023)		Melchor Aspurz Barberena
(kontzejuburua)
Posta kodea31450
Herritarranabaskoztar
Geografia
Koordenatuak42°43′06″N 1°06′56″W / 42.71833°N 1.11556°W / 42.71833; -1.11556
Azalera48,36 km²
Garaiera635 metro
Distantzia61,4 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria84 (2021:  0)
Datu gehigarriak
Sorrera1185. urtean

2021 urtean 84 biztanle zituen.

Nabaskoze Almiranterriko almiradioburua da. Bertako biztanleak nabaskoztarrak dira.

Izena aldatu

Nabaskoze toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Nabascosse (901)
  • Navascos (1014)
  • Nauascoss (1014)
  • Nauascues (1015)
  • Nabasquassi (1025)
  • Nauascosse (1055)
  • Nauascuesse (1057)
  • Nauascues (1068)
  • Nauascos (1080)
  • Navascos (1185)
  • Nauaschos (1254)
  • Navascuhes (1268)
  • Nauascues (1366)
  • Navascues (1534)
  • Nabascues (1587)
  • Nabafcues (1597)
  • Navasqües (1802)
  • Navascues (1829)
  • Nabaskote (1911)
  • Nabascoizte (1925)
  • Nabaskoitze (1930)
  • Navascues (1945)
  • Nabaskoze (1959)
  • Nabaskoze (1991)

Etimologia aldatu

Ramón Menéndez Pidalek uste du Navascués erromantze aldaeran diptongizazioa egon dela, Galozen eta Saguesen bezala (erromantzez: Gallués eta Sagüés), toponimo horien euskal aldaerak oraindik bizirik daudelako, eta gaineratu du euskal formaren finala dialektalismoa edo arkaismoa dela eta Aragoin ere bazela antzina. Amaiera, aipatutako egilearen arabera, Araotz edo Iturriotz izenen dagoen "otz" adjektiboa izan daiteke (gaur egun hotz idatzia), edo atzizki iberiera bat.

Julio Caro Barojak uste du, aurretik emandako azalpenen aurka, amaiera -oz edo -otze ez duela zerikusirik ez hotz ideiarekin ez ugaritasunarekin, baizik eta Obekotz, Bellakotz edo Itzanotz izenen patronimiko atzizkiarekin, latinezko -icus atzizkitik datorrenarekin, zeinetik amaiera ere atera den -iz edo -itz atzizkia Arroitz edo Gasteiz izenen kasuetan.

Eugène Séguy, gaskoiko -os atzizkia aztertzean (-ués Aragoin eta Ekialdeko Nafarroan), Nabaskoze sartzen da akitaniar eta piriniar jatorriko toponimoen artean, baina ez du argitzen zergatik. Bere ustez, aipatutako atzizkiak -acu eta -anu balio bera du azken toponimoetan, baina ez da ausartzen iritzi bat ematera geruza zaharragoei buruz.

Gerhard Rohlfsek uste du zailagoa dela alde batetik -os eta -ues eta bestetik -oz, -otz eta -oze artean dagoen erlazioa ezartzea, -os, -ues eta -ost, -ueste artean dagoena azaltzea baino. Hala ere, hizkuntzalari germaniarrak uste du Aloze (Alos), Bardoze (Bardos), Behauze (Béguios), Bildoze (Bidos), Galoze (Gallués), Nabaskoze (Navascués), Nardoze (Nardués) eta Sagoze (Sagüés) pareetan azken buruan. Hatzizkitik datorren atzizki bera agertzen dela, akitaniar jatorrikoa eta eskualde honetan egiaztatutako hainbat antroponimo eta teonimotan dagoena. Atzizkiak, Rohlfsen iritziz, -anum, -acum, -ate eta -ascu -ren balio bera du, hau da, adierazten du izendatutako lekua, jatorriz, toponimoaren oinarria den antroponimoaren eramailearen jabetzakoa zela.

Euskaltzaindiaren arabera, argi dago Nabaskoze izenaren etimologia aztertzerakoan bi puntu nagusi daudela arreta jartzeko: oinarria lehenik eta atzizkia gero. Oinarriari dagokionez, Nabasco antroponimoa (Navus edo Navos -etik eratorria, Galia eta Hispaniako inskripzioetan dokumentatua), garai batean naba izena zuena eta nabar adjektiboa (horrek esan nahiko luke, noski, lur motako izen bat kendu zela, Gorzan bezala, ziurrenik gor, "gogor" basetik eratorria).

Horrela, iturri gehienen arabera, izenaren lehen zatia "naba" izango litzateke, eta atzizki txikitzaile eta hipokoristikoa -sko, -xko izen pertsonaletan ondo dokumentatua eta gaur egun oraindik bizirik dagoena; beraz, Nabaskozek "mendien artean inguratutako leku txikia" esan nahiko luke, bere kokapen geografikoaren arabera. Hala ere, hipokoristiko bat ere izan liteke Nabasko, Nabar -etik datorrena, ondo dokumentatutako izen pertsonala, gehi aipatutako atzizkia, "Nabar txikiaren lekua" sortuko lukeena.

Ezaugarriak aldatu

Armarria aldatu

Nabaskoze kontzejuko armarriak honako blasoi hau du:[3]

« Armarri kuartelatua: lehen hondo gorri batez eta aurrean urrezko gaztelu batez osatuta dago, hirugarren hondo urdin batez eta aurrean urrezko gurutze batez osatuta dago, bigarren eta laugarren fusionatuak hondo hori batez eta aurrean hiru zerrenda gorriz osatuta dago »

Geografia aldatu

Nabaskoze Nabaskoze almiranterrian barruan dago, Zaraitzu ibaiaren ibar geografikoan. Ibar hau Pirinioetako ibarra da, Aezkoa eta Erronkaribar ibarren artean. Ibai hau Irati ibaiaren adarra da.

Ingurune naturala eta kokapena aldatu

Nabaskozeko Almiradioa Nafarroako Foru Komunitatearen ekialdean dago. Nabaskoze kontzejuak edo almiradioburuak 636 metroko altitudea du itsas mailatik. Bere barruan bi unitate geomorfologiko handi bereizten dira: hegoaldean mendilerro bat eta iparraldean ordoki uhindu bat. Idokorriko mendilerroak Nabaskoze udalerriaren eta Gazteluberri eta Erromantzatua udalerrien arteko muga markatzen du. Mendebaldean, Idokorri gainak eta Illongo mendilerroak osatzen dute. Azken horren barruan daude San Kiriko mendia (1172 m), Monda (1281 m), Collado (1219 m) eta Borregil (1420 m). Mendilerroa Zaraitzu ibaiak mozten du zeharka, Aizpurgiko arroila eratuz. Goi-lautada uhindua udalerriaren iparraldean zabaltzen da, Zaraitzu eta Biniese ibaien artean, batez beste 790 metroko altuera du eta bi ibaien haranen artean dago zintzilik.

Klima eta landaredia aldatu

Nabaskozek klima submediterraneoa du, hego-mendebaldeko zenbait puntu izan ezik, horiek subatlantikoak baitira, eta foke eta karasol babestuak, gune mediterraneoak baitira. Urteko batez besteko tenperatura 12º eta 9 ° C artekoa da, urteko prezipitazioak 1000 eta 1400 mm artekoak, urtean 100 eta 120 egun euritsu bitartean gertatzen dira, eta ebapotranspirazio potentziala 700 eta 650 mm artekoa.

Almiranterriko baso-azaleraren % 42,6 pinu gorriak dira. Eremu hezeenetan pagoek populatzen dute, baso-azaleraren eta haritzen % 22,6, eta arroila eta karasoletan, klimatologikoki Mediterraneoko enklabeak direnak, arte artadi karraskak, % 3,4. 317 ha inguru birpopulatzekoak dira, batez ere basoko pinuak (baso-azalera osoaren % 20,2), Austriako pinu beltzak % 26,6 eta Austriako larizioak % 23,7.

Estazio meteorologikoak aldatu

Nabaskozen dagoen, itsasoaren mailatik 615 metrora, Nafarroako Gobernuak 1928n jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]


      Datu klimatikoak (Nabaskoze, 1984-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 20.0 24.0 26.0 29.0 34.0 40.0 40.0 41.0 38.0 31.0 25.0 23.5 41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.1 11.0 14.3 16.5 20.7 25.7 29.5 29.5 25.0 19.3 12.8 9.7 18.6
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.0 5.2 8.0 10.4 14.2 18.2 21.0 21.0 17.2 13.1 7.8 4.7 12.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -1.2 -0.7 1.7 4.2 7.7 10.6 12.5 12.4 9.4 6.8 2.7 -0.2 5.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -16.0 -13.0 -14.0 -5.0 -4.0 0.0 5.0 3.0 -1.5 -5.0 -10.0 -15.0 -16.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 86.3 77.7 73.8 107.9 79.2 66.0 38.9 39.8 62.1 103.0 113.0 88.4 936.1
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 58.0 60.0 52.0 71.5 45.0 71.5 66.0 48.0 54.0 120.0 75.0 76.0 120.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.4 10.9 10.4 13.1 12.1 7.8 5.2 5.2 7.9 10.7 12.9 12.0 120.5
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.8 2.9 1.7 0.7 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.9 1.8 11.0
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia aldatu

1014az geroztik, Nabaskoze kontzejua Zaraitzu ibaxarako sarbidea kontrolatzen zuen edukitza baten egoitza gisa agertzen da dokumentazioan. Herriaren hasierako kokalekua gaur egungoaren desberdina izango zen, hurbileko lautada batean. Badakigu herriko antzinako kokalekua Santa Maria eliza erromanikoaren inguruan zegoela.

1185ean Antso VI.a Jakitunak bere biztanleak eta Zengoze herrikoak (antzinako herria Nabaskozeko egungo kokalekuan zegoen, antzinako herria menderatzen zuen muino batean) San Kristobal eliza zegoen muinoan eraiki zen herri berri batean bildu zituen. Horretarako, biztanleria-gutun bat eman zuen, eta, gutun horren bidez, liberak, askeak eta inozoak egin zizkien hiribildu berrian finkatu zirenei, beren betebeharrak murriztu zituen etxe bakoitzeko bi soldatako errolda bat ordaintzera, eta beren lurrak askatasunez erabiltzeko aukera eman zien hirugarrenen mesedetan, seme-alabarik ez bazuten.[6]

Hori dela eta, Nabaskozen hirigintza-eskema bat dago, hiru kale nagusi paralelorekin antolatua, San Kristobal eliza eta Antonio Arostegi karrikaren amaieran dorretxea egon zen garaia lotzen dituena. Kontzesioak frankoen foruarekin parekatzen dute biztanleria-gutuna, baina ez dirudi horrelako komunitate bat sortzeko adinako ondorio praktikorik dutenik. Izan ere, XIII. mendean herriak petxa ordaintzen zion erregeari, bertako biztanleria frankoa ez zelako seinale garbia. Frankiziaren aztarna bakarra izan zitekeen almirante bat egotea, erregearen ordezkari gisa Nabaskozeko almiradioa zuena, hiribilduak berak, Ustaizek, Aizpurgik eta Gazteluberrik osatzen zuten lurraldea, antzinako edukitzarena izan zitekeena.

Nolanahi ere, Karlos II.a Nafarroakoa erregeak pribilegioa berretsi zuen 1354an, eta Karlos III.a Nobleak 1417an, eta gaineratu zuen Nabaskozeko bizilagunak kapare zirela, frankoak eta inozoak, eta edozein morrontza-modutan libreak, gizonak eta emakumeak; forudunak erresumako Foru Orokorrera joan zitezela, eta haren arabera epaituak izan zitezela, beste edozein semeorde bezala; herriko betiko alkate herritar bat izan zezatela, eta hark hiru herritarren arteko herriak epai zitzala. Horrek ez zuen eragotzi hamar urte geroago bertako biztanleen egoera zaila izatea: nekazaritza defizitarioa (ogiz eta ardoz hornitzen ziren zortzi hilabetez soilik) abeltzaintza-jarduerek osatzen zuten. Bestalde, Izurri Beltzaren aurreko demografia-maila ezin hobea dela esan daiteke.[7]

1855eko maiatzaren 1eko Desamortizazio Legea betez, 1862an Nabaskoze kontzejuan ehungintza bat saldu zen; 1872an errementaritza bat; 1888an irin-errota bat.

1920ko hamarkadan, gainera, kafea eta kasinoa zeuden herrian, elkarte pribatu batek ustiatutako errota bat, zentral elektrikoa, zurraketa-fabrika, bi ostatu on eta hainbat denda, guardia zibila eta karabineroak.

Demografia aldatu

2021 urteko erroldaren arabera 84 biztanle zituen Nabaskozek.[8]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
154 158 151 146 149 154 146 142 138 136 131 128 125 121 115 111 108 106 101 92 84
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia aldatu

Nabaskozeko jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza da. Lurren ehuneko bera abelburuak elikatzeko larretarako erabiltzen da. Basogintzak ere garrantzia handia izan du historikoki, ibaxako beste udalerrietan bezala. Gaur egun, herriko basoetan pinuak daude batez ere.

Garraioa aldatu

Nafarroako Autobus Konpainiak Nabaskoze Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

Politika aldatu

Nabaskozeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Melchor Aspurz Barberena da.

Kontzejua aldatu

Nabaskozeko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Melchor Aspurz Barberena da.

Kontzejuburuak aldatu

2011tik, Nabaskozek 2 kontzejuburu izan ditu:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
Maria Mercedes Rodrigo Intxusta 2011 2015
Melchor Aspurz Barberena 2015 2019
Melchor Aspurz Barberena 2019 jardunean

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Nabaskoze ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[9]

Koldo Zuazok, 2010ean, Nabaskoze ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[10]

Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.

Jaiak aldatu

  • San Kristobalgo jaiak, uztailaren bigarren asteburuan

Ondasun nabarmenak aldatu

Nabaskoztar ospetsuak aldatu

Oharrak aldatu

  1. ↑ /naβ̞askós̻e/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Nabaskoze - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Nabaskoze» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Nabaskozeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «NABASKOZE - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-19).
  7. ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | NABASKOZE. (Noiz kontsultatua: 2022-02-19).
  8. ↑ «Nabaskoze» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  9. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  10. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nabaskoze_(kontzejua)&oldid=9261068"(e)tik eskuratuta