Iturmendi

Nafarroa Garaiko udalerria

Iturmendi[4] ([ituɾmenði]) Nafarroako udalerria da. Iruñeko merindadeko herri honek 411 biztanle zituen 2020ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera. Sakana eskualdean dago, hain zuzen ere, Burunda bailaran, Urdiain eta Bakaikuren artean dago, Arakil ibaiaren bidean. Nafarroako hiriburutik 45 kilometrora dago.

Iturmendi
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Iturmendiko bandera
Bandera

Iturmendiko armarria
Armarria


Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Iruñea
EskualdeaBurunda, Sakana
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
Izen ofiziala Iturmendi
AlkateaImanol Arbizu Perpiña
Posta kodea31810
INE kodea31130
Herritarraiturmendiar
Geografia
Koordenatuak42°53′22″N 2°07′07″W / 42.889444444444°N 2.1186111111111°W / 42.889444444444; -2.1186111111111
Azalera10 km²
Garaiera528 metro
Distantzia45 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria418 (2023:  −2)
alt_left 195 (%46,7)(2019) (%49,8) 208 alt_right
Dentsitatea41,8 bizt/km²
Zahartzea[1]% 11,16
Ugalkortasuna[1]‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]% 77,08 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 7,26 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2][3]% 30,90 (2018: %2,48)

Geografia

aldatu

Inguru naturala eta kokapena

aldatu
 
Iturmendi 1961. urtean, Indalecio Ojangurenen argazkia.
 
Sakanako udalerrien mapan, Urdiain eta Bakaikuren artean dago Iturmendi, Arakil ibaiaren bidean.

Herria, Nafarroa mendebaldean kokatzen da, Iruñeko merindadearen mendebaldeko muturrean, Sakanako eskualdean, hain zuzen ere, Burunda bailaran. Iturmendik, Gipuzkoako probintziako Ataunekin egiten du muga iparraldean, Bakaikurekin ekialdean, Urdiainekin mendebaldean eta Urbasako mendizerrarekin hegoaldean.

Sakanako udalerri gehienen azalerak ipar-hegorako norabidea du, hau da, haraneko "xerra" bat da mendatetik mendatera doana. Norabide honetan luzeak dira, baina ekialde-mendebalde norabidean (Arakil ibaiaren norabidean) txikiak. Harana bera zabala eta laua da Arakil ibaiaren lasaiguneetan, baina alderik alde 500etik 1.000 metro arteko desnibelak ditu, Iturmendiren kasuan herriaren gunea 528 metroko altueran dago, iparraldean Aralarko lehen mendixkak daude (936 metroko Argonitz mendia) eta hegoaldean Urbasako mendilerroa (1.064 metrotan dago Santa Marina).

Arakil ibaiak Burunda bailara zeharkatzen du mendebaldetik ekialderako norabidean, eta lasai pasatzen da Iturmenditik Urdiainetik datorrela eta Bakaikurantz doala. Ibilbide bera egiten du A-10 autobideak herria NA-2410 errepidearen ertzean dagoela Urdiain eta Bakaiku bitartean.

Klima eta landaredia

aldatu

Herriak klima azpiozeanikoa dauka, euriak ugariak dira, neguak hotzak eta uda garaian garai lehor labur bat izaten da. Urteko batez besteko prezipitazioak 1.400 eta 1.600mm bitartekoak eta tenperatura 10 eta 12 gradu bitartekoa da. Urteroko egun euritsuak 130 inguru izaten dira. Sakana osoan bezala, laino egunak ohikoak dira udaberrian eta udazkenean. Horrez gain, bi mendilerro alturen artean dagoenez, neguan, Iruñerrian baino hotz handiagoa egiten du, nahiz eta itsasoaren mailatik altuera berean egon.

Demografia

aldatu
Iturmendiko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko hamalau etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %3,68 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Azpiegitura eta garraioak

aldatu

La Burundesa autobus konpainiaren Sakanako herriak elkartzen dituen Gasteiz-Iruñea lineak geltokia dauka herrian. Guztira hiru zerbitzu izaten dira norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:

Politika

aldatu

Udal hauteskundeak

aldatu

2007an ezin izan zen hauteskunderik antolatu, aurkeztutako bi kandidaturak (Iturmendiko Abertzale Sozialistak eta Eusko Abertzale Ekintza) Espainiako Auzitegi Gorenak legez kanpo utzi zituelako. Kudeaketa batzordeko buru ―eta, beraz, alkate― Nicolás Arbizu Gabirondo aritu zen.

2011n ez zen zerrendarik aurkeztu eta Arbizuk segitu zuen jarduneko alkate[5].

2019ko hauteskundeetan hautagai-zerrendarik aurkeztu ez zenez, 2020ko irailean Nafarroako Gobernuak Kudeaketa Batzordea izendatu zuen, horretarako aurkeztu ziren herritarrek osatua. Kudeaketa batzorde horretako buru eta alkate Imanol Arbizu Perpiña da.

Udaletxea

aldatu

Udaletxea berez etxebizitza-eraikuntza zen, 1985ean udalak eraikina erosi zuen arte. Plazan dago, hiru solairu dauzka eta inguruko eraikuntzek duten estilo bera dauka, izkinetan harrizko hiru egitura. 1962an eraikuntza erabat zaharberritu zen.

  • HELBIDEA: Arrano Beltza kalea, 1

Alkateak

aldatu

1979 geroztik, Iturmendiko Udalak alkate hauek izan ditu:

AGINTALDIA ALKATEA ZERRENDA KARGU HARTZEA
1979-1983 Juan Mª Lanz López De Goicoechea Independienteak 1979-04-19
1983-1987 Juan Lopez Lopez Independienteak 1983-05-23
1987-1991 Victoriano Gabirondo Lanz Herri Batasuna 1987-06-30
1991-1995 Victoriano Gabirondo Lanz Independienteak 1991-06-15
1995-1999 Arbizu Gabirondo, Nicolas Independienteak 1995-11-25
1999-2003 Julen Galarza Ochoa Euskal Herritarrok 1999-07-03
2003-2007 Nicolás Arbizu Gabirondo Kudeaketa Batzordea 2004-04-23
2007-2011 Nicolas Arbizu Gabirondo Kudeaketa Batzordea 2008-01-30
2011-2015 Victoriano Gabirondo Lanz Bildu-Eusko Alkartasuna 2011-12-10
2015-2019 Victoriano Gabirondo Lanz Bildu-Eusko Alkartasuna 2015-06-13
2020-2023 Imanol Arbizu Perpiñá Kudeaketa Batzordea 2020-10-23
2023-2027 Kai Galartza Cervera Herri Elkarlana 2023-12-16

Jaiak eta ospakizunak

aldatu

Iturmendiko jaiak uztaileko hirugarren astean ospatzen dira, Iruñeko San Fermin jaiak bukatu eta gero.

"Maiatza" pago-enborra

aldatu

Maiatzaren hasieran hainbat herritarren artean herriko plazan zutik kokatzen dute 20-25 metroko pago-enbor zuritu bat, eta maiatza osoa ematen du bertan udaberriaren lekuko moduan. Herriko plazan metro eta erdiko zuloa dago prestatuta enborra kokatu ahal izateko. Pagoa jasotzearen lana urtean 18 urte betetzen duten gazteen (kinto direnak) eta beren senideen artean antolatzen dute, eta gutxienez ordu erdiko lan ikusgarria izaten da. Lan horren lekuko makina bat jende izaten da, iturmendiarrak eta aldameneko herrietakoak ere. Bukaeran denendako "auzatea" izaten dela (hamaiketakoa). Maiatza joatearekin batera kentzen dute enborra plazatik eta bere tokia, eguzki erloju batek hartzen du. [6]

Zerbitzuak

aldatu

Iturmendi "Etxarri Aranazko Zerbitzuen Mankomunitateko" kidea da.

Ondasun nabarmenak

aldatu
 
Pilararen ermita, Iturmendin

Iturmendiar ospetsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
  3. Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
  4. Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  5. Iturmendi[Betiko hautsitako esteka] Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren webgunean.
  6. Betelu Ganboa, Maider. (2016). Iturmendiko maiatza jasotzeko lanak. Guaixe, Sakanako aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2017-11-05).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa