Arabako Errioxa

Arabako Errioxako kuadrilla
	Euskal Herria
	Arabako Errioxa udazkenean, Guardiatik.
Administrazioa
Herrialdea	Araba
Udalerriak	15
Eskualdeburua	Guardia
Herri handiena	Oion
Izen ofiziala
Presidentea	Joseba Fernandez Calleja; (EAJ)
Geografia
Koordenatuak	42°36′N 2°36′W / 42.6°N 2.6°W42°36′N 2°36′W / 42.6°N 2.6°W
Azalera	315,83 km²
Demografia
Biztanleria	data22 =
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Artikulu hau Arabako kuadrillari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Errioxa (argipena)».

Arabako Errioxako kuadrilla edo Arabako Errioxa (ofizialki Biasteri-Arabako Errioxako Eskualdea^[1]) Araba osatzen duten zazpi kuadrilla edo eskualde administratiboetako bat da. Hiriburua Guardia da; hala ere, Oion da udalerririk jendetsuena (3.544 biztanle 2021ean).

Ebro ibaiaren ertzean dago kokatuta eta klima mediterraneoa du. Ardo ekoizpena da jarduera ekonomikorik garrantzitsuena.

UdalerriakAldatu

Ondoko udalerriak biltzen ditu:

#	Udalerria	Kontzejuak	Alkatea	Alderdi politikoa	Biztanleria (2021)	Biztanleriaren %-a	Azalera (km²)
1	Bastida	Gatzaga Buradon	Laura Perez Borinaga	EAJ	1.557	13,4	38,17
2	Elvillar		Enrique Perez Mazo	EAJ	349	3,0	17,50
3	Ekora		Rafael Fernandez Jalon	EAJ	268	2,3	18,80
4	Eltziego		Luis Aldazabal Ruiz de Viñaspre	Zieko Bai	1.003	8,7	16,32
5	Kripan		Joseba Fernandez Calleja	EAJ	177	1,5	12,52
6	Guardia	Campillar, Páganos, Serna	Lucio Castañeda Martinez de Treviño	EAJ	1.546	13,4	81,08
7	Lantziego		Gorka Mauleón	EAJ	719	6,2	24,20
8	Lapuebla de Labarca		Maria Teresa Cordoba Fernandez	Lapuebla Avanza	872	7,5	5,99
9	Leza		Jose Antonio Suso Perez de Arenaza	EAJ	219	1,9	9,92
10	Mañueta		Francisco Javier Garcia Perez de Loza	PP	297	2,6	9,46
11	Moreda Araba		Miguel Angel Bujanda Fernandez	EAJ	212	1,8	8,67
12	Navaridas		Miguel Angel Fernandez Gonzalez	PP	216	1,9	8,92
13	Oion	Gorrebusto Labraza	Jose Eduardo Terroba Cabezón	EAJ	3.544	30,6	45,16
14	Samaniego		Pili Garmendia	EH Bildu	313	2,7	10,64
15	Villabuena Araba		Iñaki Perez Berrueco	EAJ	287	2,5	8,48
	Arabako Errioxako kuadrilla				11.579	100	315,83

Inguru naturala eta klimaAldatu

Eskualdea Bernedoko mendatetik ikusita.

Arabako Errioxa Ebro ibaiaren sakonunearen barnean dago, bi muga hauek dituela: Toloño mendilerroa iparraldean, eta Ebro ibaia hegoaldean. Kantauri itsasotik gertu dagoen arren klima kontinental leuna du Arabako Errioxak (urtean 16,7 gradu batez beste eta 430 mm ur).

Landarediari dagokionez landareak mediterraneoak dira nagusi, ezpela, artea, pinua eta makala ibaien inguruan. Ebro ibaia da Arabako Errioxako ibai nagusia, eta bertan isurtzen dute ura Toloño mendilerrotik jaisten diren errekek (Herrera, Mayor, Pisarnoso, Acequia, Gines, Uneba, Galijo, Viñaspre, Valvarriñaga, Conchaval, Buenpajera eta Valdevaron).

HistoriaAldatu

K.a. 5000. urtetik, Mesolitotik, hainbat herri finkatu edota igaro dira Arabako Errioxatik. Atlantiko eta Mediterraneo aldeetako kulturen arteko bilgunetzat hartu izan da Arabako eskualde hori (kultura zelta, zeltiberiarra eta euskalduna). Erromatarrak Ebroko goi arroan egokitu zirenean, herri euskaldunak (autrigoiak, barduliarrak edo baskoiak) bizi ziren Arabako Errioxan.

Sorginaren Txabola.

V. mendetik aurrera, Erromako inperioa deuseztu ondoren, bisigodoen begiradapean geratu zen Arabako Errioxa euskalduna. VIII. mendean, Errioxako lurrez jabetu ziren arabiarrak. X-XI. mendeetan, Nafarroako eta Gaztelako koroek gutiziaturiko eremu bihurtu zen Araba guztia. Arabako Errioxa Nafarroako lurra zen, Lizarraldeari zegokiona eta hala iraun zuen XVI. mende hasiera arte. XV. mendean hasi zen, gaztelerak bultzatuta, euskararen gainbehera Errioxan.

KulturaAldatu

Hizkuntzari dagokionez, gaztelania da nabarmen nagusi Arabako Errioxan. 2016an, 2.525 euskaldun, 2.200 ia-euskaldun eta 6.448 erdaldun bizi ziren, hau da, eskualdeko biztanleen % 42,28k zekiten euskaraz neurriren batean. 20 urte lehenago, 1996an, 978 euskaldun, 831 ia-euskaldun eta 7.673 erdaldun ziren.

EkonomiaAldatu

Ekonomiaren aldetik, eskualde aberatsa da Arabako Errioxa. Oro har ardogintzari lotutako lehen sektoreko jarduerek aparteko garrantzia dute eskualdean. Ardogintzaren inguruan, bestalde, zerbitzuak eta turismo jarduerak ere nabarmen indartu dira Arabako Errioxan azken urteotan.

ArdogintzaAldatu

Errioxa mahats lurralde oparoa izan da historian zehar, eta, Nafarroarekin batera, ardoz hornitu ditu luzaroan iparraldeko euskal lurraldeak. Mundu osoan ospetsu bihurtu da gaur egun Errioxako ardoa. Mediterraneo aldeko erromatarrek irakatsi bide zizkieten errioxarrei mahatsa lantzeko eta ardoa egiteko teknikak. Erdi Aroan bere horretan iraun zuten teknika horiek. XIX. mendearen bukaeran, teknika berriak abiarazi zituzten Errioxako ardogintzan Bordele aldeko ardogile frantsesek eta gaurko egunean ardo industria modernoa dago Errioxan.

Eskualdea Errioxako ardoa ekoizten duen hiru azpi-eskualdeetako bat da. Tartean, Guardia, Eltziego eta Lantziego dira herri ekoizle nagusiak.

Herritar ospetsuakAldatu

Felix Maria Samaniego (1745-1801), idazlea.

ErreferentziakAldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Azaroaren 20ko 63/1989 Foru Araua, eskualdeei buruz.. Arabako Batzar Nagusiak (Noiz kontsultatua: 2010-12-26).

Kanpo estekakAldatu

Datuak: Q282024
Multimedia: Rioja Alavesa

[1] Azaroaren 20ko 63/1989 Foru Araua, eskualdeei buruz.. Arabako Batzar Nagusiak (Noiz kontsultatua: 2010-12-26).

[1]