Moreda Araba
- Artikulu hau Arabako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Moreda (argipena)».
Moreda Arabako hego-ekialdeko udalerria da, Arabako Errioxako eskualdekoa. Gasteiztik 55 bat kilometrora dago, Nafarroako muga parean. Izen bereko herria udalerriaren erdialdean dago.
| Moreda Araba | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 Moredaren ikuspegia | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Arabako Errioxa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Moreda de Álava / Moreda Araba | ||||||||||
| Alkatea | Miguel Ángel Bujanda Fernández (en)  | ||||||||||
| Posta kodea | 01314 | ||||||||||
| INE kodea | 01039 | ||||||||||
| Herritarra | moredar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°31′30″N 2°24′29″W / 42.525°N 2.4080555555556°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | km2 | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 208 (2023) −8 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 15 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 22,31 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 0 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 84,38 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 20,78 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 7,61 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 21,07 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 5.08 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
Etimologia aldatu
Moreta gisa azaltzen da 939. urteko Donemiliaga Kukulako errolda-agiri batean[4]. Benetan Rivo de Moreta aipatzen da (Moretako erreka), eta monasterioari biztanle/urteko ardo unitate bat ematen diola esaten da. XI. mendeko agiri batean Senior Lope Albarez de Moreca agertzen da, Kripango biztanle dela eta monasterioari eskaintza egiten diola esaten du.
Gazteleraz Moreda izenak "masustondo ugari dagoen tokia" esan nahi du.
Euskaltzaindiaren arabera euskal era arautua Moreda da. Hala ere, 1916ko uztailaren 2tik aurrera Moreda Araba erabili behar da beste Moreda batzuekin nahasteko aukera dagoenean, zein izenburuetan.[5] Bertako euskaldunek Moreta ere erabiltzen dute.
Geografia aldatu
Arabar Errioxaren hego-ekialdeko erpinean dago Nafarroa eta Errioxarekin muga egiten. Malda batean kokaturik dago herria, hegoaldera begira. Perezuellos ibaia eta Gorrebustotik datorren errekaren artean sartuta dago[6].
Udalerri mugakideak aldatu
Historia aldatu
Burdin Aroko aztarnak aurkitu dira San Kristobal baselizaren hondarren inguruan. K.a. VII, mendean herri gotortua eraiki zen bertan. Donemiliaga Kukulan dagoen 939. urteko agiri batek dio Moreda eskualdeko herri zaharrena dela[7].
Guardiako udalerriaren zati izan zen Erdi Aro osoan. 1486. urtean Arabako ermandadean sartu zen. Guardiarengandiko independentzia 1666an lortu zuen[7].
Ekonomia aldatu
Inguruko herriak bezala nekazaritzan da Moredako jarduera ekonomiko nagusia. Ardogintzak tradizio handia du, 939. urtean dagoeneko aipatzen baita. Gaur egungo upategi ezagunena Fernández de Piérolaa. Olibondoak ere baditu eta olioa egiten da herriko La Equidad trujalean. Interes historikoa duen jarduera da eta urtean 42.000 litro ekoizten ditu[8].
Demografia aldatu
| Moreda Arabako biztanleria |
|---|
 |
Politika aldatu
Udal hauteskundeak aldatu
Moreda Arabago udalbatza | |||||
Alderdia |
2019 |
2023 | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 5 |
4 / 5 |
|||
| Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 0 / 5 |
1 / 5 |
|||
| Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 1 / 5 |
0 / 5 |
|||
| Alderdi Popularra (PP) | 0 / 5 |
0 / 5 |
|||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak alea.eus webgunean | |||||
Alkateak aldatu
Hauek izan dira Moredako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[9] | |
| Maria Soledad Bujanda Pellejero[9][10][4][11] | 1979 | 1983 | Electores Independientes de Moreda[4] | |
| Pedro Larrion Ceballos[9][4] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Maria San Juan Garcia[9] | 1987 | 1991 | Euskadiko Alderdi Sozialista | |
| Maria Pilar Ceballos Chasco[9] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Eugenio Jimenez Ibañez[9] | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juan Jose Los Arcos Bujanda[9] | 1999 | 2003 | Alderdi Popularra | |
| Angeles Garcia de Jalon Marauri[9] | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Miriam Garrido Remirez de Ganuza[9][12] | 2007 | 2011 | Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra | |
| Miguel Angel Bujanda Fernandez[9][13] | 2011 | 2015 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Miriam Garrido Remirez de Ganuza[9][13] | 2015 | 2019 | Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra | |
| Miguel Angel Bujanda Fernandez[9][13] | 2019 | 2023 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Mara Garcia Diaz de Cerio[14] | 2023 | Jardunean | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Garraioa aldatu
Araba Bus sareko 
lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:
|
Kultura aldatu
Jaiak eta ospakizunak aldatu
- Otsailaren 5an, Agate Deunaren egunean Andre Maria Beltzaren eguna ospatzen da, XVI. mendean sortutako tradizioa.
- Martxoan Arabako Olioaren jaia[15]
- Pazko-igandean Judasen erretzea ospatzen da, gaitzak aldentzeko asmoz. Sinesmen paganoetan oinarritutako festa da.
- Abuztuaren 15ean Jasokundeko Andre Mariaren jaiak ospatzen dira.
- Abuztuaren 16an San Roke Suak pizten dira.
- Urriaren 22an Birjinatxoak (Las Virgencitas) ospatzen da Santa Nunilo eta Alodiaren omenez[16]. Prozesioa da ekintza nagusia[17].
Ondasun nabarmenak aldatu
Herri txikia izan arren kultur ondare aberatsa du. Armarriak, puntu-erdiko arkuak eta eguteran dauden galeria ugari daude eraikinetan[18].
- Santa Maria eliza, XVI. mendean eraikia[19].
- San Roke kaleko 12. zenbakidun eraikina, Euskal Kultura Ondareko kultura ondasun izendatua, monumentu sailkapenarekin. XVI. mendeko eraikuntza pizkundearra da.[20]
Moredar ospetsuak aldatu
- Jose Angel Chasco (1958-), etnografoa, Arabako Errioxako folklore eta tradizioei buruzko ikerketa mordoa argitalpen ezberdinetan garatu dituena[21].
- Rubén Díaz de Cerio (1976-), txirrindularia
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b c d «Moreda de Álava» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-13).
- ↑ Arabako herri izendegia
- ↑ «moreda de alava» OpenStreetMap (Noiz kontsultatua: 2024-03-19).
- ↑ a b alkure. «Ondarea» Ayuntamiento de Moreda de Álava - Moreda Arabako Udala (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Oro líquido vasco: En Moreda de Álava elaboran 42.000 litros de aceite» EITB 2019-12-22 (Noiz kontsultatua: 2024-03-19).
- ↑ a b c d e f g h i j k l (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública:» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (Noiz kontsultatua: 2020-03-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «“Moreda es un ejemplo en la evolución de la igualdad”» Diario de Noticias de Álava 2023-05-27 (Noiz kontsultatua: 2023-10-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Entre viñedos, cafés y galardones» El Correo 2009-06-22 (Noiz kontsultatua: 2023-10-08).
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Encaje de bolillos municipal» Diario de Noticias de Álava 2019-06-10 (Noiz kontsultatua: 2023-10-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2023-10-06).
- ↑ alkure. «Arabako Oliba-Olioaren Jaia» Moreda Arabako Udala (Noiz kontsultatua: 2024-03-19).
- ↑ alkure. «Birginatxoak (Urriak 22)» Moreda Arabako Udala (Noiz kontsultatua: 2024-03-19).
- ↑ Procesión Nunilo y Alodia en Moreda de Alava. (Noiz kontsultatua: 2024-03-19).
- ↑ r01e00000ff26d4661aa470b88b07821bd8d58380, r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f. (2006-09-18). «Moreda» turismoa.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ Kultura Ondasun izendapena EHAAn
- ↑ Monumentu izendatzeko erabakia, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria.
- ↑ «Chasco Oyón, José Ángel» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Moreda euskadi.net webgunean
- (Gaztelaniaz) Moreda Auñamendi entziklopedian
Datuak: Q1442886
Multimedia: Moreda Araba / Q1442886
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Moreda Araba
