Kemal Atatürk

Kemal Atatürk, jaiotza izenaz Mustafa (Tesalonika, gaurko Grezia, 1881 – Istanbul, 1938ko azaroaren 10), turkiar militar, politikaria eta, 1923-1938 bitartean, Turkiako lehen presidentea izan zen. Turkia modernoaren aitatzat eta hainbat erreformaren bultzatzailetzat hartzen dute.

Kemal Atatürk
Irudi gehiago
1. Turkiako Presidentea 1923ko urriaren 29a - 1938ko azaroaren 10a - İsmet İnönü → Turkiako Ministroen Kontseilu Exekutiboko Presidentea 1920ko maiatzaren 3a - 1921eko urtarrilaren 24a ← baliorik ez - Fevzi Çakmak (en) → Turkiako Lehen Ministroa 1920ko maiatzaren 3a - 1921eko urtarrilaren 24a Turkiako Biltzar Nazional Nagusiaren kidea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Ali Rıza oğlu Mustafa
Jaiotza	Tesalonika, 1881
Herrialdea	Otomandar Inperioa  (1881 -  1922ko azaroa) Turkia  (1922ko azaroa -
Bizilekua	Tesalonika Şahinbey (en)
Lehen hizkuntza	turkiera
Heriotza	Dolmabahçe Palace (en) , 1938ko azaroaren 10a (56/57 urte)
Hobiratze lekua	Anıtkabir Ethnography Museum of Ankara (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: zirrosia
Familia
Aita	Ali Rıza Efendi
Ama	Zübeyde Hanım
Ezkontidea(k)	Latife Uşaki  (1923ko urtarrilaren 29a -  1925eko abuztuaren 5a)
Seme-alabak	ikusi Sabiha Gökçen Ülkü Adatepe (en) Abdurrahim Tuncak (en) Afet İnan (en) Zehra Aylin (en) Rukiye Erkin (en) Nebile İrdelp (en) Sığırtmaç Mustafa (en)
Anai-arrebak	ikusi Makbule Atadan
Hezkuntza
Heziketa	Ottoman Military College (en) 1905eko urtarrilaren 11) Monastir Military High School (en) (1896 - Turkish Military Academy (en) (1899ko martxoaren 13a - 1902)
Hizkuntzak	turkiera Otomandar turkiera frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, ofizierra, estatu-politikaria, idazlea, iraultzailea eta army officer (en)
Lateralitatea	eskuina
Altuera	174 zentimetro
Lantokia(k)	Ankara
Jasotako sariak	ikusi Order of St Alexander Medal of Independence  (1923ko azaroaren 21a) Liakat domina  (1915eko irailaren 1a) Gallipoli Star  (1918ko maiatzaren 11) Imtiyaz Medal  (1915eko apirilaren 30a) Burdinazko Gurutzea  (1915eko abenduaren 28a) Military Merit Cross III. Class  (1916ko uztailaren 27a) Bronze Military Merit Medal  (1916ko uztailaren 27a) Silver Military Merit Medal  (1917ko irailaren 9a) 1st Class Order of the Crown  (1918ko otsailaren 19a) 1st class, Order of the Medjidie  (1917ko abenduaren 16a) 2nd class, Order of the Medjidie  (1916ko abenduaren 12a) 5th class, Order of the Medjidie  (1906ko abenduaren 25a) Order of Osmanieh 2nd Class  (1916ko otsailaren 1a) Order of Osmanieh 3rd Class  (1915eko otsailaren 1a) Order of Osmanieh 4th Class  (1912ko azaroaren 6a) Iron Cross 2nd Class  (1917ko irailaren 9a)
Kidetza	Vatan ve Hürriyet (en) Committee of Union and Progress (en)
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Turkish Land Forces (en)
Gradua	Mareşal (en)
Parte hartutako gatazkak	31 March Incident (en) Italia-Turkia Gerra Balkanetako Gerra Gallipoliko gudua Caucasus campaign (en) Sinai and Palestine campaign (en) Turkiako Independentzia Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Herriaren Alderdi Errepublikanoa

Biografia

Mustafa Kemal 19. dibisioiaren buru, 1915.

Istanbulgo gerra akademian egin zituen ikasketak. 1904an atxilotu zuten, ofizial antiabsolutisten eta antiklerikalen ezkutuko elkarte bateko kide izateagatik. Balkanetako Gerran parte hartu zuen eta gero, Lehen Mundu Gerran: Otomandar Inperioko gudarostearen buru izan zen Armenian eta Sirian. Dardaneloetako defentsan nabarmendu zen, Gallipoliko guduan.

Turkia galtzaile atera ondoren, ez zuen Sevresko ituna onartu. Mehmed VI.a sultanak ingelesen alde zeraman politikari aurre egin zion. Ankarako Batzar Nagusiak lehendakari izendatuta, eta gudarostea bere alde zuela, 1922an sultana kargua uztera behartu zuen eta errepublika indarrean jarri.

Errepublikako lehendakari hautatu zuten 1923ko urriaren 29an. Harez geroztik, Turkiako estatuaren erreforma soziopolitikoa abiarazi zuen: lurraldeko mugak zehaztu zituen eta Irak aske utzi zuen; kurduak eta armeniarrak gogor zapaldu zituen; estatuaren erlijio neutraltasuna aldarrikatu zuen, Korana irakasten zuten eskolak eta erlijio epaitegiak itxi zituen; sartaldeko zuzenbide zibila, egutegi gregoriotarra, pisu eta neurri sistema hamartarra eta latin alfabetoa erabilarazi zituen; azkenik, Europako motako jantziez janztera behartu zituen biztanleak.

Lehendakari zela, diktadore baten ahalmenak bereganatu zituen; 1926an heriotza zigorra ezarri zien oposizioko buruzagiei eta Cumhuriyet Halk Partisi ("Herriaren Alderdi Errepublikarra") alderdi politiko bakarreko erregimena finkatu zuen. Haren agintaldian, industriak eta bide azpiegiturek aurreramendu handia izan zuten.

Atatürken erreformak

Fez kapela tradizionala jantzi desegokitzat jo eta gizonen ohituretatik desagerrarazteari ekin zion. Emakumeen jantziei zegokienez, halaber, beloa kentzen ahalegindu zen. Emakumeen eskubideen aldeko beste hainbat erreforma abiatu zituen: besteak beste, botoa ematekoa.

Islamaren inguruan, errepublika laikoa izateko bidean ipini zuen, baina meskitak kontrolpean mantendu eta dervishen kofradiak desegin. Alkoholaren debekua malgutu zuen.

Deiturak erabiltzera behartu zituen herritarrak (ordu arte, turkiarrek izena eta lanbidea zein izengoitia soilik erabiltzen zituzten). Horrela sortu zen harena: Atatürk (ata = "aita", türk = "turkiar"; Kemal, hau da, "perfektua", goitizena da).

Hizkuntzaren alorrean, lan handia egin zuen. Tartean, turkiera idazteko, latin alfabetoak arabiar idazkera ordezkatu zuen 1928an. Era berean, turkieran persieratik eta arabieratik jatorrizko ziren hitzak turkiar jatorrizko hitzekin ordezkatu zituen. Beste hizkuntza guztiak (kurduera, adibidez) guztiz baztertuta geratu ziren.

Horrez gain, trenbidearen sarea garatzea bultzatu zuen.

Ikus, gainera

• Turkiako historia
• Anitkabir

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Atatürk-en inguruko webgunea

• Datuak: Q5152
• Multimedia: Mustafa Kemal Atatürk