Gerra

Gerra, guda, gudua edo gerla ekintzazko gatazka bortitz, zabal eta antolatu bat da, bi talde edo gehiagoren artean asmo jakin batez garatutakoa. Historian, gerrak faktore eragile nabarmena izan dira: nazioak zabaldu ditu, inperioak eraiki, eta zibilizazioak suntsitu.

Gerra giza taldeen arteko indarkeriazko borroka zabal eta antolatua da. Etsaia garaitzeko aitzakiarekin, heriotza eta hondamena ekarri du gizakiaren historian zehar. Irudian, Vietnamgo gerrako argazki zenbait.

Giza ikuspuntu batetik heriotza, hondamena eta sufrimendua eragiten dituen gertakaria da gerra, garaileen zein galtzaileen aldetik, eta halatan, gerraren aurkakoa den bakea desiratzen dute gizaki eta gizatalde guztiek. Horrenbestez, bada pazifismoa edo gerraren aurkako jarrera filosofiko eta politiko bat. Gerra kausa anitzek eragiten dute: lurralde bat eta bertako baliabideak eskuratu nahia, burujabetasuna, erlijioa, ideologia baten inposaketa, eta beste gizatalde mendekotasun edo ezabaketa. Norberaren burua defendatuz, eraso egin eta gerra abiarazi duenari aurre egiteko ere egiten da gerra beste batzuetan.

Gerrak komunitate politikoen artean gertatzen dira eta historian zehar nazio eta estatuen artean izan dira gehienetan; zentzu zabalean, gerratzat hartzen dira, orobat, pertsona, familia edo talde informalen artean gertatzen diren indarkeriazko borrokak, baina iritzi orokor eta akademiko batez gatazka horiek gerra kontzeptutik baztertu behar dira. Polemologia da gerra ikertzen duen diziplina.

Gerran aritzen diren aurkariak etsaiak dira eta, historian zehar, askotan (baina ez beti) gerra-deklarazio batez abiarazi dute gerra. Etsai beraren aurka komunitatetan biltzen direnei, aliatu esaten zaie, edo koalizio bat osatzen dute, helburua dutela etsaiari indar handiagoz aurre egitea. Gerrak batailaz, setioz edo etsaiaren ahulduraz garatzen dira, aurkariak bakea adostu edo aurkari batek bestea garaitu arte. Gerran armada osatzen duten gudari edo soldaduek hartzen dute parte, gehienetan gerra egitearen erabakia politikariek hartzen badute ere; hala ere, gerretako ondorioak gehien pairatzen dituztenak gerrarekin zerikusi zuzena ez duten herritarrak izaten dira.

Gizateriaren historian gerrak kalte eta sufrimendu handiak eragin ditu. Bada, horiek ekidin eta bakea eta segurtasuna bermatzeko, nazio gehienek Nazio Batuak erakundea osatu zuten historian hildako gehien eragindako Bigarren Mundu Gerraz geroztik. Era berean, gerretan giza eskubideak bermatzeko Genevako ituna sinatu zuten, non arma zenbaiten erabilerari buruzko debekua eta biktima, zibil eta presoen babesa ezartzen den. Hala ere, gerretan ohikoa da giza eskubideak urratzea: adibidez, askotan gizonezko gudariek emakume zibilak bortxatzen dituzte.

Izenak

Gudua hitza batez ere Ipar Euskal Herrian erabiltzen da, eta gerla Ipar Euskal Herrian.

Gerraren historia

Gerra gizakiaren egintza da berez eta gizakiaren antzinako denboretatik jaso den jarduera da. Historiaurrean izandako gerra arrastoak bilatzea zaila da eta ebidentziak zeharkakoak dira: hilobi eta nekropolietan bortizkeriaz hildako gizakien zaurien aztarnak arakatuz edo Neolito garaitik egiten ziren harresiak. Paleolito garaian ere gizakien arteko indarkeria-arrastoak ere (armazko zauriak, kanibalismoa, erritu-sakrifizioak, borroka-irudiak kobazuloetan) badaude; baina askotan ez dago garbi arrasto hauen interpretazioa gerra moduan egin behar den. Mesolitikotik Alemaniako Ofnet kobazuloan indarkeriaz hildako gizakien burezurren multzo handi bat jaso da eta gerra edo erailketa masibo baten arrasto moduan interpretatu da . Historiaurrean gertatzen ziren indarkeriazko gatazkei buruzko ondorioak XX. menderaino zirauten gizarte primitiboetan behatuz ere atera daitezke: Afrika, Australasia eta amerindiar tribu eta herri primitiboen arteko borroka latzak sarri jaso dira. Egitate hauek naturarekiko harreman estu batean bizi zen gizaki primitiboa, antolakuntza politiko eta ekonomikorik gabe, besteekiko bake giroan bizi zelako primitibismo erromantikoaren mitoa hausten dute.

Antzinako inperio eta zibilizazio handien sorrera eta garapenean gerra funtsezko elementua da. Mesopotamiako zibilizazioetan eta Antzinako Egipton ugari dira gerrei buruzko erreferentziak denetariko artelanetan. Antzinako Grezian, greko eta troiarren arteko liskar odoltsuen berri ematen duen Iliadan heroi mitologikoak eta jainkoak dira gerran parte hartzen dutenak eta gerran parte hartu, garaitu edo hiltzea ospea eta gorespena lortzeko bidea dira. Gerraren balorazio kultural hori gaurdaino iristen da eta egun ere, gerran parte hartzen duten gudari ausartak goraipatu egiten dira, gerrari buruzko literatura-lan eta filmetan eta baita gerra errealei buruzko diskurtso nagusietan ere. Gerra egiteko moduak, ordea, ezberdinak izan dira herri eta kultura batetik bestera. Lurrez zabalak baina populazio txikia duten herrietan gerrak mugatuak direla frogatu da; adibidez, kultura zenbaitetan gudari ospetsu batzuek soilik egiten dute borroka eta garaile suertatzen denak beste taldekoak mendera ditzakeela onartzen da bi aldeetan.

Gurdi arina gerrarako abantaila teknologiko nabarmena izan zen K. a. 3000 urte inguruan.

Antzinako Greziatik, persiarren aurka Mediar Gerretan frogatu bezala, teknologia aurreratuaren erabilera izango zen gerraren ezaugarri nagusia eta geroztik Mendebaldean gerran garaitzeko faktore erabakigarria izan da. Halatan, eurek garatutako teknologia-mailari esker (salbuespenak salbuespen, bolbora eta zalduneriako ointokia Ekialdetik etorri baitziren) Mendebaldeko herriak izan dira nagusi gerretan beste herrien aurka (aldian behin herri txikiek Mendebalde boteretsua garaitu dute, ordea, gehienetan garai labur baterako izan bada ere; adibidez, konkistatzaileen aurkako amerindiar herrien kasuan). Arlo militarrean eta gerran aplikatzen dira, gainera, lehenbizi teknologia aurreratuenak, gerraren hil ala biziko izaera dela eta. Teknologiaren hedapena batez ere gerraren bitartez gertatu da historian zehar. Beste alde batetik, diziplina eta antolakuntza ere faktore erabakigarriak izan ziren historiaren hasieratik gerren garaipenerako. Mendebaldeko gerren beste ezaugarri nabari da erasokortasuna eta krudeltasuna izan da, gerran etsaiaren aurka errukirik gabe eta modu masiboan oldartuz: Mendebaldeko herrialdeak elkarren aurka borrokatu ziren Bigarren Mundu Gerran historiako beste edozein gerratan baino hildako gehiago izan ziren.

Mendebaldeko gerraren sorrera Mesopotamian izan zen K. a. 3000 urteetan, Neolitoaren amaieran, nekazaritza intentsiboak ekoizpena nabarmen gehitu eta gerrarako prestakuntza, trebakuntza eta armada ugari eta sendoen eraketa ahalbidetu zuenean. Garai hartan garatu zen metalurgiari esker armak (aizkorak eta sastakaiak) ekoiztu ahal izan ziren. K. a. bigarren milurtekoaren hasieran gerrarako bi gurpiletako zaldizko gurdi arin eta azkarrak ere asmatu ziren, ordu arte nekazaritzarako erabiltzen ziren gurdi astunak baino askoz ere azkarragoak. Arku sinpleak baino indar handiagoa zuten arku konposatuak ere orduan asmatu ziren. Zenbaiten iritziz, berrikuntza hauek gerrarako modu eraginkorrenean baliatu zituztenak abeltzaintzan jarduten zuten herriak izan ziren: ohituago zeuden euren bizitokitik urrun eta azkar mugitzen eta euren abereak harrapatzen saiatzen ziren piztiak (eta, beraz, gerran gizakiak ere bai) kolpe zuzen batez hiltzen trebeak ziren. Asiatik etorritako indoeuropar herri horiek izan ziren gerraz Europako kultura megalitiko primitiboagoak garaitu eta Europako lurralde gehienetan barrena zabaldu zirenak.

Asiria izan zen armada bat modu sistematikoan antolatu zuen lehen inperioa. Logistikarako biltegiak eraiki zituen eta armaz eta harresiak gainditzeko makineriaz horniturik tropa unitate ezberdinetan (ingeniariak, gurdiko gudariak, zalduneria) banatu zuen eta horri esker lortu zuen bere zabalkuntza K. a. VII. mendera arte. Ordu arte, bere armadaren eraginkortasuna nabaria izan zen, antolakuntza zorrotza eta gurdi arin eta beste arma aurreratuei esker. Asiriarren gainbeherarekin batera, ordea, K. a. lehen milurtekoan, gurdi azkarren abantaila deseginda zegoen: aurkariek ere gurdi arinak erabiltzen zituzten eta hala ez bazen, bazekiten gurdiko zaldiak nola akabatu eta guda egiteko etsaia gurdiak baliatu ezin zitezkeen lur eremuetara eramaten. Izan ere, gerran azkar zabaltzen dira beste herrietara trebeziak eta aurrerapen teknologikoak.

Antzinako Grezian burutzen dira lehenengo aldiz gerrei buruzko lehenengo kronika zehatzak eta zabalak, Herodoto eta Tuzididesi esker, Mediar Gerrei eta Peloponesoko Gerrari buruz hurrenik hurren. Aldi berean, filosofiaren sorrerarekin batera, gerrari buruzko pentsamendua abiarazten da: Platonen iritziz, gerra saihestu ezinezko gaitza da, gizakia menderatzen duen boterea eta aberastasun-irrikak bultzaturik, hiriak gerrarako prestatu behar ditu hiritarrak eta gudariak gizarte-klase gorena da, filosofoen ondoren ; Aristotelesek, aitzitik, gizakiek gerrarako berezko joera dutela ukatu eta estatuaren zeregina gerra bakea lortzeko soilik burutu behar zela aldeztu zuen, gerretan garaipenerako grina baztertuz. Antzinako Greziako estatu nagusietako zen Espartak, berriz, gerrarako prestakuntza izan zuen funtsa. K. a. VII. mendetik agogé izeneko gerrarako hezkuntza jasotzen zuten hiritarren semeek txikitatik, modu kolektiboan eta derrigorrezkoan, eta gerran erakutsitako ausardia ("Ezkutuarekin edo ezkutuaren gainean itzul zaitez" esaten zitzaien gudariei, gudutik garaipenez ala hil itzuli bera zirela adierazteko) ospea lortzeko bide zuzena zen. Esparta batez ere hoplita izeneko infanteria astuneko gudariez borrokatzen zen gerratan, falange izeneko egitura sendoak osatuz, hoplita bakoitza ezkutuz, ezpataz, lantzaz, armaduraz eta burukoaz horniturik. Hoplitak izan ziren, gainera, Antzinako Greziako hiri guztietako armadako egitura nagusia. Ospetsua da Esparta, Tebas eta beste hiri batzuetako beste ehunka hoplitek Termopiletako guduan Xerxes I.aren 200.000 gudariko persiar armadari nola egin zion aurre: hoplitak heriotzaraino borrokatu ziren baina haiei esker, persiarrek galera handiak izan eta atzera egin behar izan zuten Mediar Gerretako hurrengo guduetan. Gerra hauen beste ezaugarri nagusi bat Antzinako Greziako hiriek persiarrengandik defendatzeko osatu zuten batasuna izan zen, Heleniar Ligaren baitan .

Bandaloek 455. urtean Erroman egindako arpilaketa irudikatzen duen margolan erromantikoa

Erromatarrek historiako inperiorik handienetakoa osatu zuten gerrari esker. Armen teknologiaren aldetik aparteko abantaila ez zuten, baina antolakuntza, ekintza kolektibo eta diziplina aldetik beste guztien gainetik kokatu ziren mende batzuetan zehar. Erromatar Inperioan gudari guztiak guztiz profesionalak izan ziren eta sarri mertzenario atzerritarren laguntza izan zuten. Hoplitek osaturiko falangeak unitate gogorra zen, baina erasorako oso astuna zen. Erromatarrek legioa asmatu zuten, barneko egitura berezitu eta malgu batez unez une guduko zirkunstantzietara azkar egokitzen zena. Taktika militarrean ere trebeak ziren eta gudaren eremua aukeratzen saiatzen ziren horren abantaila izateko. Ingeniaritza militarra ere nabarmen garatu zuten, katapultak, kanpamentuak, gotorlekuak eta harresiak tentuz eraikiz, Alesiako setioan frogatu zuten bezala. Espioitza eta kontrainsurgentzia ere garatu zuten, gerrilla taktikak komeni zitzaizkienean aurrera eramanez, batez ere Hispanian. Aldi berean, erromatarren kalkulaturiko krudeltasuna ere aipatu da lurraldeak konkistatu eta herriak menderatzerakoan. Izua zabaltzearen estrategia konstante izango zen erromatarren ondorengo gerretan. Inperioaren zabalkuntza estrategia eta geopolitika zuzen bati esker gertatu zela ere aipatu da: Julio Zesarrek uko egin zion Inperioaren mugak Mediterraneo inguruko lurraldeez haraindi zabaltzeari, iparraldetik Germanian nahita geldituz esaterako. Aldi berean, diplomazia eta politika ere nabarmen erabili zuten gerrarekin batera euren helburuetarako. Horren erakusgarri Bigarren Gerra Punikoan Hanibalek erromatarrak behin eta berriz suntsitu ondoren, erromatarrak abilezia politikoaz garaitu ziren azkenik. Antzinako Erroman Julio Zesar nabarmendu zen gerraren kudeaketan: Galiako gerretan garaitu zen galiarren aurka eta horren kontakizuna egiten du Commentarii de Bello Gallico liburu bilduma ospetsuan. Erromatar Inperioaren gainbehera, ordea, ez zen gerraren bitartez etorri, berezko suntsipenagatik baizik: erakusgarri moduan, Inperioa guztiz ahulduta zegoen garaian, erromatarrek Atila eta berak zuzenduriko hunoak garaitu zituzten Katalauniako Zelaietako Guduan. Hala ere, inperioa politikoki eta ekonomikoki suntsiturik, azkenean Erroma hiria bera ere vandalo eta bestelako herrietako armadek mendean hartu eta zenbait aldiz arpilatu zuten. Hala ere, konkistatzaile hauek ez zuten ahalmenik izan, gerran aparteko ahaleginik egin gabe ere, sistema politiko egonkor bat finkatzeko: armadan eta gerretan soilik oinarrituriko vandaloen sistemak porrot egin zuten laster. Gerran garaitzeaz gainera, ondorenean ere bizitza zibila kudeatzen jakin behar dela frogatzen da horrela.

Inperio Karolingioak, ordea, asmatu zuen gerra eta gobernua modu egokian uztartzen eta Mendebaldeko Europaren zati handi bat menderatu zuren VI.-VIII. mendeetan. Gerran, zalduneria astuna eta setioaren taktika erabili zuten batez ere. XIII. mendean zalduneriak bere eraginkortasuna galdu zuen gerretan. Horren lekua, geziak indar, zehaztasun eta maiztasun handiz jaurtitzen zituzten balezta eta arku luzeak eskuratu zituen infanteriak hartu zuen. Arma berri hauek metalezko kate xehez egindako armadurak zulatzeko gauza ziren eta zaldiz borrokatzen ziren gudariek armadura beteko piezak erabili behar izan zituzten, baina horrela zalduneriaren kostua nabarmen gehitu zen. Halatan, XV. menderako zalduneriaren garrantzia aurreko mendeetan nabarmen murriztu zen, eta zalduneria-infanteria ratio 1:2 izatetik 1:6 izatera iragan zen.

Arabiar penintsulatik gerraz gertatu zen VII. mendean sortu zen islam erlijioaren zabalkuntza. Mende bakar batean, islamiar kalifa-herriak Ekialde Hurbila, Afrikako iparraldea eta Europako eremu zabalak kontrolatu zituen. Erlijioa kasusa zuzentzat izan zuen lehenengo gerra izan zen. Iberiar penintsulan XV. mendera arte iraun zuten, gaztelaniaz "reconquista" deitu izan den prozesua burutzean. XI. mendearen bukaeran, eta Aita Sainduak egindako dei bati jarraiki, Europatik milaka soldadu abiatu ziren bi mendeetan zehar luzatu ziren gurutzadak izeneko kanpaina zenbaitetan Ekialde Hurbilera musulmanen aurka borrokatzera. Kasu honetan ere, erlijioa izan zen gerraren zio nagusia.

Erdi Aroko Europako mendebaldean barneko gerrak ere izan ziren. Nabarmenetako bat Frantzia eta Ingalaterraren arteko Ehun Urteko Gerra izan zen, XIV. eta XV. mendeetan baina garai horretan gerraren inguruko gertaera nagusia bolbora, artilleria eta eskuko su armen garapena izan zen. Bolbora Txinan asmatu IX. mendearen inguruan eta XII. menderako su-armetarako erabilera zabaldu zuen bertan. Arabiarren bitartez zabaldu zen mendebaldera. Hasiera batean, artilleriako arma bonbarda izan zen eta setiorako katapulta eta beste gailuen moduan erabiltzen zen, zehaztasun handirik gabe tamaina handiko harriak harresiz bestaldera jaurti eta ateak hausteko, ez baitzuen balio harresiak eraisteko. XIV. menderako, ordea, jaurtigailuei abiadura handia eman eta zehaztasun handiagokoa zen kanoia eta burdinazko jaurtigailuak erabiltzen hasi ziren. Bolboran ere hobekuntzak izan ziren. Horrela, adibidez, Ehun Urteko Gerraren amaieran artilleria izan zen, neurri handi batean, frantsesei garaipena eman zien faktorea. Gotorlekuak, bere aldetik, laster egokitu artilleriara, eta harresi baxuagoak eta lodiagoak eraikitzeari ekin zitzaion eta harresietan bertan ere artilleria-defentsak prestatu. Beste alde batetik, ontziak ere artilleriaz hornitzen ere hasi ziren eta halatan, XVI. mendean Europako herrialdeek burutu zuten gudurik handiena izan zen Lepantoko guduan, ontzietako artilleria izan zen armamentu nagusia.

Ekialdean, Genghis Khanek eta berak zuzenduriko Mongolen inbasioak lurralde zabalak konkistatu zituzten Asian, Txinatik Ekialde Hurbilera. Bere konkisten euskarri nagusia zalduneria izan zen, mongoliar nomadak ohiturik baitzeuden distantzia luzeetan mugitzen, logistika arinekin. Gudari hauen krudeltasuna zibilen aurka oso aipatua izan da historian zehar.

Amerikaren aurkikuntzak bertako indigenen aurkako eraso, gerra eta ezereztea ekarri zuen. XXI. mendean oraindik aurrera jarraitzen duen Amerikako konkista 1492 urtean abiarazi zen eta orduan garbi geratu zen espainiarrek gerran zuten abantaila teknologikoa, baina praktikan antolakuntza eta taktika militarra eta psikologikoa izan zen erabakigarriena kasu askotan indigenen aurkako borroketan garaipena lortzeko, gehienetan indigenek kopuruz abantaila nabarmena zuten arren. Horrela, askotan espainiarrek kanoi eta arkabuz bakan batzuk soilik bazituzten ere, guduen hasieran efektu psikologiko nabarmena eragiten zuten indigenen artean. Aldi berean, askotan euren teknologia eta kultura direla eta (adibidez, euren armadura distiratsuekin) espainiarrak jainkotzat hartuak izan ziren eta horretaz baliatuz lortu zituzten espainiarrek gerrako garaipenak. Adibidez, Cajamarcako guduan Francisco Pizarro espainiarra eta bere aginduetara zeuden 180 gudariak Atahualpak bildutako gudari-talde itzelaren aurka garaitu ziren, milaka indigena erailez. Gerraren kontzeptua ere ezberdina zen beste kasu batzuetan: indigenek etsaia preso harrapatzea lehenesten zuten batzuetan eta horrela, guduetan larritasunik gabeko zauriak eragiten zizkioten espainiarrei; espainiarrek burutzen zuten gerra, berriz, esterminiokoa zen eta indigenak modo masiboan erailtzeari ekiten zioten. Ondoren, indigenak esklabotzaz menderatuak ere izan ziren eta euren sistema soziokulturala hondaturik, erabateko mendekotasun egoeran geratu ziren.

Euskaldun bat gerrarako jantzita (1563)

XVI. mendean beste gerra mota bat ere garatu zen: ontzi-gerra. Mediterraneoa musulman eta kristauen arteko gerra-eremua izan zen XVI. mendean, ontziak artilleriaz oparo eta astun hornituz, baina geroztik ere maiz errepikatu den gerra-mota izan da. Izan ere, itsasozko merkataritza-bideen garapena dela eta, itsaso-eremu zabalak menderatzea funtsezko faktorea zen nazioen garapenerako. XVII. mendean gerra-mota berezi bat garatu zen batez ere Atlantikoaren mendebaldean: piratek merkataritzako ontziak, maiz Ameriketatik metal baliotsuekin, eraso eta harrapatzen zituzten. Korsario izeneko piratek Frantzia eta Ingalaterrako babesaz erasotzen zituzten espainiar galeoiak; horri esker, nazio horiek irabazi handiak lortu zituzten, Ameriketako itsas uretan Espainiak zuen kontrola ahuldu eta euren mendeko koloniak ezartzearekin batera. Lehorrean ere, mendebaldeko estatuen arteko gerrak piztu ziren, estatuen zabalkuntzaz monarkek euren boterea indartu nahian. XVIII. mendearen bukaeran Iraultza frantsesa eta Estatu Batuen independentzia aldarrikatzen da. XIX. mendearen hasieran Latinoamerikako herrialde anitzen independentzia aldarrikatzen da. Horrela, armadak eta gerrak nazioa eta ideologia politikoa defendatzeko tresna moduan indartzen dira. Ordura arte, nazioarteko gerra afera dinastikoak ebazteko modu bat zen. Hala ere gudarien grina ez zen nahikoa gerran garaitzeko, ordurako armadek taktika konplexuak baitzerabiltzen guduetan. Adibidez, Iraultza frantsesaren ondorengo gerretan boluntarioek osaturiko armadak porrota jasan zuen behin eta berriz, harik eta Napoleon Bonaparte agertu zen arte. Napoleon historia osoko jeinu militar handienetakoa izan zen eta Europako zati handi bat bere mendean izan zuen XIX. mendearen hasieran. Estrategia moduan, mugikortasuna lehenetsi zuen eta guduetan erretagoardia eta alboak erasotzeko taktika bereganatu zuen, etsaia alde horietatik erasoz guztiz suntsitu arte.

XX. mendeak historian zehar egiaztatu den beste joera bat baieztatu zuen: gerrak gero eta bakanago gertatzen badira ere, gero eta hondamen handiagoak eragiten dituzte. I. Mundu Gerra eta II. Mundu Gerrarekin, XX. mendea gerra totalaren mendea izan zen, eta ez soilik munduko herrialde nagusiek bertan parte hartzen zutelako: gerra horiek gerren kataklismo izaera nabarmendu dute, gerra nuklearraren mehatxuarekin indartu dena. Mehatxu hori disuasio moduan erabiltzea ere ohikoa da munduko nazio eta bloke politikoen arteko estrategia geopolitiko gisa.

Gerra motak

• Gerrilla, gizatalde txikiek, askotan zibilez osatuak, armada handi eta antolatu baten aurka burutzen duten gerra irregularra da, segada, sabotajea eta bestelako taktikak erabiliz, mugikortasun handiz eta etsaia ustekabean harrapatuz burutzen duten gerra mota da. Gerrilla motako gerra adibideak Viet Cong fronte komunista Vietnamgo Gerran edo talibanek nazioarteko indarren aurka Afganistango gerran burutzen dutena 2001 urteaz geroztik. Gerrillan parte hartzen duten gudariei gerrillari deritze.
• Gerra zibila komunitate, nazio edo herrialde baten baitan ideologia, erlijio edo interes ezberdinetako gizataldeek boterea eta agintea eskuratzeko garatzen duten gerra da.
• Gerra hotza, tentsio biziko herrialdeen arteko gatazka politiko eta ekonomikoa da, ekitaldi militar zuzen batera heldu gabe, propaganda, espioitza eta bestelako jarduera erasokorrak hartzen dituena bere baitan. Gerra hotza izan zen Bigarren Mundu Gerraz geroztik Estatu Batuek eta Sobietar Batasunak garatu zutena.
• Itsas gerra edo ontzi gerra, itsasoa gudaleku nagusia eta ontzien arteko borrokak nagusi diren gerra mota da. Adibidez, Bigarren Mundu Gerran japoniar eta estatubatuar armadek burutu zuten gerra itsas gerra izan zen nagusiki.
• Gerra kimikoa, produktu kimiko toxikoak arma moduan erabiltzen diren gerra da, pertsona zein ingurumen naturalaren aurka. I. Mundu Gerran modu masiboan erabili ziren arma kimikoak.
• Gerra biologikoa, gaixotasunak eragiten dituzten bakterio, birus eta bestelako mikroorganismoak arma moduan erabiltzen diren gerra mota da. Egun, hainbat herrialdek dituzte arma biologikoak edo mikroorganismoak arma moduan erabiltzeko prest).
• Gerra nuklearra, arma konbentzionalak baino askoz ere hondamen-indar handiagoa duten arma nuklearrak erabiltzen diren gerra da. II. Mundu Gerra Estatu Batuek Japoniako Hiroshima eta Nagasaki hirien aurka bonba nuklear bana jaurti eta milaka pertsona erail eta gero bukatu zen. Gerra nuklearraren mehatxua gerra-erasoetarako disuasio moduan erabili izan da.
• Garbiketa-gerrak edo genozidioak, non konkista-gerra izenekoetan ez bezala, lurraldeak konkistatu edo estatuak suntsitu ez, baizik eta herri bat garbitu edo ezabatzea bilatzen denean, zibilak sistematikoki erailez. Adibidez, Ruandako genozidioa 1994 urtean garbiketa-gerra bat izan zen.
• Gerra prebentiboa berehalakotzat jotzen den eraso bati aurre egin eta ziurtasun handiz gertatuko den indarrezko gatazka batean abantaila estrategikoa lortzeko burutzen den gerra da.

Gerraren zuzentasuna

Sorraratzen duen sufrimendua dela eta, gerra etikatik biziki eztabaidatu den gaia da. Historian zehar, gerra zuzenerako justifikazio anitz eman dira. Ius ad bellum ("Justizia gerrarako") motako argudioek gerra abiarazteko justifikazioak aztertzen dituzte: asmoa edo helburuak zuzenak badira, gerra ere zuzena izango da. Ikuspuntu honetatik, teoria realista da historian gehien onartu dena, zeinaren arabera mehatxu baten existentzia objektiboa, eraso baten aurrean egin beharreko defentsa edo gaitz larriagoak ekiditea (utilitarismo ikuspuntu batetik), estatuaren interesak labur esanda, gerra bat abiarazteko arrazoiak izan daitezke. Teoria realistatik estatuak betebehar eta obligazio etikorik ez dutela ere baieztatu da, eta nazioaren interesari soilik begiratu behar diotela, etikatik interpretazio hau guztiz baztertzen bada ere: estatuak etika-subjektuak ere badira, gizaki eta gizarteari erasaten dizkietan erabakiak hartzen baitituzte .

Gerraren zuzentasuna ius in bello edo gerraren baitan burutzen diren ekintza militarren zuzentasunaren ikuspuntutik ere azter daitezke. Horrela, moral orokorrak zibilen aurkako erasoak, exekuzioak eta justifikatu gabeko indarkeria-ekintzak guztiz gaitzesten ditu. Ius in bello ("Justizia gerran") edo gerraren baitako zuzentasuna arautzen duen nazioarteko ituna Ginebrako ituna da, non besteak beste gerran ekintza militarretan jarduten dutenen aurka soilik jo eta zibil edo gudari ez direnen eskubideak errespetatu behar direla ezartzen den. Gerran genozidioak burutu, zibilen aurkako erasoetan parte hartu edo gerra-presoei tratu txarrak eman dizkieten pertsonek gerra-krimenen egile moduan salatzen dira eta nazioarteko epaitegien esku jartzen dira batzuetan.

Dena den, teoriaren aldetik gerra justifikatzeko arrazoiak zentzukotzat jo daitezkeen arren, praktikan gerra zuzen eta ez zuzenen arteko bereizketa hain garbia ez dela (historian gerra guztiak antzekoak izan baitira, sufrimendua eta hondamena sorraraziz) eta argudio moralez justifikaturiko gerrak askotan izugarrizko bortxakeriaz burutu direla nabarmendu da teoriko zenbaiten aldetik, gerra inongo kasutan zuzena ez dela baieztatzeko. Halatan, praktikan zaila da erabakitzea gerra nork duen "arrazoi", nork duen eskubidea gerra bat abiarazteko. Batzuen iritziz, arrazoia bera da gatazka zerbait irrazional moduan ulertu eta, beraz, etsaia gaizkiaren eragiletzat jo eta gerra indartzen duena  ; ikuspuntu honetatik, helburua ez litzateke arrazoia baztertzea izango, baizik eta arrazoiaren mugak, gerrei buruz erabakitzerakoan, behar bezala zehaztea eta soluzio negoziatu eta baketsuen alde egitea.

Gerraren aurka: pazifismoa

Gerraren aurka eta bakearen aldeko jarrera da pazifismoa. Gerraren aurkako jarrera gerrak berarekin beste pertsonak erailtzea dakarrelako sortzen da pazifismoan. Pazifismoaren baitan, ordea, bakearen eta indarraren erabilerari buruzko interpretazio ezberdinak daude. Pazifista absolutuak hiltzea kasu guztietan baztertzen dute, baina praktikan gutxi dira norberaren bizitzaren defentsan hiltzailea hiltzea baztertuko luketenak. Era berean, bakezale batzuek gerra bat etikoa izan daitekeela onartzen dute, norberaren defentsan eta tiraniaren aurka borrokatzeko. Adibidez, Bertrand Russell , bakezale bera, nazien aurkako II. Mundu Gerraren aldeko zen ius ad bellum ikuspuntutik, gerora gerran erabilitako bitartekoak gaitzetsi bazituen ere. Halatan, gerraren aurkako jarrera bakezale konsekuentzialista bat badago, gerra ez egitearen ondorioei ere behatzen diena. Pazifismoaren joera batek gerraren aurka baino, militarismoaren eta nazioarteko arazoak sistematikoki indarkeriaren bitartez ebatzi beharra gaitzesten ditu. Beste batzuek errugabeen hilketak nabarmentzeko joera izaten dute, baina alde honetatik armada bateko gudariak errudunak ote diren ere galdetu daiteke. Beste ikuspuntu batetik, badira bakezaleak gerran parte hartu eta beste pertsona batzuk hiltzeari uko egiten diotenak, intsumisoak eta kontzientzia eragozleak alegia, gerraren aurka soilik modu pertsonalez edo ekintza politikoarekin batera jarduten dutenak.

Gerren prebentzioa eta gatazken konponketa

Gerrek ondorio latzak dakartzate bai garaile bai galtzaileentzat. Historia garaikidean, gutxi zan dira herrialdeen arteko gatazketan aurretik gerra ez pizteko gutxieneko saialdia egin ez diren egoerak. Gerren prebentzio eta bakearen sustapenerako lehen nazioarteko erakundea I. Mundu Gerraren ondoren sortu zen Nazioen Liga izan zen, II. Mundu Gerrara arte iraun zuena. Nazioen Ligak oztopo handiak izan zituen, ordea, bere bake-lana garatzeko. Oztopo nagusia I. Mundu Gerra piztu zuen Alemania, Estatu Batuak (bertako Senatuak bertan sartzea nahi izan ez zuelako) eta Sobietar Batasuna (bere erregimenagatik baztertua izan zelako), hirurak herrialde nagusiak, kanpoan geratzea izan zen. Nazioen Ligak hartutako erabakiak abiarazteko agintaritza eza ere nabaria izan zen. II. Mundu Gerraren ondoren, Nazio Batuen Erakundea sortu zen, geroztik munduko gatazka eta gerretan erresoluzioak jaulki eta bitartekaritza lanak egin dituena. Nazioen Ligak baino egitura egokiagoa du gatazkei aurre egiteko: munduko herrialde guztiak hartzen ditu bere baitan eta mundu osoko herrialdeek osaturiko kaskourdinek osaturiko indar militarren bitartez hartutako erabaki eta akordioak betearazten ditu. Aldi berean, garapen ekonomiko, osasun eta kulturako nazioarteko erakundeak ere biltzen ditu, bakerako elkartasuna funtsezkoa dela printzipioaz. 2010 urtera arte 60tik gora bake-misioetan egin du lana, bakerako akordioak egiaztatu, gudariei armamentua erretiratu eta segurtasuna bermatuz. Bere agintea, ordea, kolokan jarri izan da askotan: sorreratik hartutako erabakietan beto-eskubidea dute II. Mundu Gerran garaipena lortu zuten herrialdeek eta horrek blokeoak eragiten ditu sarri, gatazka batean sartuta dauden herrialdeen alituak zein diren.

Oro har, gerraren prebentzioak eta gatazken konponketak aldi ezberdinetan gara daitezkeen ekintzak biltzen dituzte. Gerra piztu aurreko diplomazia ahaleginak, gerran bertan parte hartze zibila edo militarra izan daiteke, zibilak babestu edo gerraren efektuak mugatzeko. Gerra ondoren ere, gerraren efektuak gainditzea eta gerra berriz ere piztu ez dadin ekintzak ere burutu behar dira. Kontuan hartu behar da, bakea gerra eza ez ezik, gerra pizteko aukerak guztiz baztertzen dituen elkartasun eta justizia ere badela. Gerraren prebentziorako, disuasioa eta hertsapena ere erabili izan dira nazioartetik, erasoa egiteko asmoa duen aldearen aurka zigor ekonomiko eta ekintza militar mugatuekin mehatxua eginez.

Estrategia eta taktika

Gerraren kudeaketa ikuspuntu ezberdinetatik egin daiteke. Gerraren azken xedea lortzeko hartu beharreko erabaki multzoari estrategia militar deritzo. Gerraren estrategia finkatzeko, etsaiaren puntu indartsuak eta ahulak eta inguruak eta egoerak eskaintzen dituen aukerak eta mehatxuak aztertu eta, horiek kontuan harturik, gerraren azken helburuak lortzeko garatu beharreko politika militarra zehazten du. Epe laburrera, toki eta denbora jakin batean garatzen den gudu baten baitan lortu nahi diren helburuetarako erabiltzen diren bitartekoen zehaztapena eta erabilera eta burutuko diren mugimendu eta ekintzak aztertu eta erabakitzeari taktika militarra deritzo. Estrategian gerran garaitzeko erabakiak finkatzen diren bitartean, taktikak gerran gertatzen diren guduetan nola jokatu behar den ezartzen du.

Funtsean bi estrategia bereizten da gerran: erasoa eta defentsa. Erasoak ekimena erasotzailearen esku uzten badu ere, defentsaren estretegia ere hobetsi da kasu batzuetan. Estrategia egokiena ingurua eta etsaiaren egoera zein diren erabakiko da, nolanahi ere. Sun Tzuk aipatu zuenez:

«	Gerran indartsua saihestu eta ahula jipoitzea da bidea	»
—Sun Tzu (Gerraren Antzea).

Clausewitzek, ordea, defentsa hobesten zuen estrategia moduan:

«	Zein da defentsaren xedea? Atxikitzea. Atxiki garaitu baino aiseago egiten da; beraz, bitartekoak berdinak izanik bi aldeetan, defentsa erasoa baino errazagoa izanen da.	»
—Karl von Clausewitz (Gerraren gainean).

Estrategia militarrak bestera, taktika militarrak guduetan garaipena lortzeko mugimendu eta ekintza zehatzak biltzen ditu. Irudian, Waterlooko guduan zehar frantses eta ingeles armaden mugimenduak.

Historian gehien erabili den taktika etsaia ustekabean harrapatzea izan da. Makiavelok ohartarazi zuenez, "beti garaipena bilatzen duenak bere jokabidea aldatu behar du denboran". Aurretik, Sun Tzuk ere baieztatu zuen: "desbiderapenaren artifizioa duena garaituko da". Praktikan maiz eta era askotan erabili da estrategia mota hau: blitzkrieg edo tximista-gerra puntu jakin batean indar militar handia pilatuz eta aurreratuz, etsaiaren frontea guztiz hautsiz, edota gerrilla, non definizioz etsaia ustekagabean harrapatzeko indar militar txikien erabilera den. Estrategia honen erabilera sistematikoak gerra asimetriko terminoa ere sortu du: gerran asimetria dago, aurkariek elkarri modu ezberdinetan aurre egiten diotenean gertatzen da, abantaila estrategiko bat eskuratu asmoz . Etsaia arlo taktikoan ustekabean harrapatzeko beste modu bat raid motako erasoa da, non gerra-frontearen atzetik etsaiak menderatzen duen lurraldean jotzen den fronte nagusian etsaiak duen indarra ahuldu asmoz eta besterik gabe norberaren indarra erakutsi eta mehatxu egiteko asmoz. Etsaiaren egitasmoak ezagutzea, beraz, funtsezkoa gerran garaile izateko. Horretarako, espioitza jarduera nabarmena izan da historian zehar. Adibidez, Termopiletako guduan persiarrentzat espioitza- lanak egiten zituen greziar baten eskutik lortu zuten garaipena persiarrek. Berrikiago, XX. mendeko bi mundu gerretan oso nabarmena izan zen espioien erabilera alde batetik eta bestetik. Horrela, gerrako egitasmoei buruzko informazioa modu sekretuan kodifikatzea, etsaiek eskuratu ez dezaten, ohikoa izan da.

Gerrari buruzko pentsamendua

Sun Tzu eta Gerraren antzea

Sun Tzu (edo Sun Wu) Txina zaharreko jeneral eta maisu bat izan zen, ezaguna Gerraren Antzea gerrari buruzko tratadua idazteagatik. Gerraren Antzea K. a. IV. mendearen inguruan idatzia izan zen, Txina aspalditik astintzen zuten gerra zibilen giroan eta gerrari buruzko ikuspegi arrazional eta berezi bat, taoismoaren filosofian oinarriturik eta, beraz, grina oro baztertuz, azaltzea da bere ezaugarri nagusia. Egun, gerraz gainera, gatazka, lehia eta lorpen-egoera guztietarako aipatzen dira bere irakaspenak, bi mila urte luze pasatuta erabateko gaurkotasuna atxikiz. Bereziki Gerraren Antzea trataduan nabarmentzen den irakaspena gerra saihesteak dakarren abantaila da. Halaber, gerran izan beharreko ekonomia ere aldarrikatzen du, gerraren helburuetarako ahalik eta bitarteko, ahalik eta gudu gutxien egin behar direla aldeztuz.

Karl von Clausewitz

Karl von Clausewitz prusiar militarrak Vom Kriege (Gerraren gainean) liburua idatzi zuen XIX. mendean. Bere gerrari buruzko teoria zorrotza da eta bertan azaltzen diren estrategiak eta taktikak mundu osoko militarrek jarraitu dituzte geroztik. Clausewitzen esanetan, gerraren funtsa soziala bada ere, gerra kameleoi bat da, etengabe aldatu egiten baititu bere ezaugarriak, gerra menderatzen duen elementu soziala zein den. Hiru elementu bereizi zituen Clausewitzek gerran: jendailaren indarkeria irrazionala, gorrotoak eta herrak bultzaturik; gerraren ziurgabetasuna, jeneralek kudeatzen dutena eta gerraren funts politikoa, gerra gobernu tresna bilakatzen duena . Dena den, gerraren definizio sinplea eman zuen: gerra borroka da, etsaia gure nahietara makurtzeko. Sun Tzuren Gerraren Antzea trataduan ez bezala, ordea, Clausewitzek ez du hobetsiko garaipena gerra piztu aurretik, gerrari aurre egin nahi ez izatea ahuldade zantzua baita. Bere iritziz, gerran gizalegez jokatzea ere baztertu behar da:

«

Indar fisikoaren erabilera, zentzu zabalean, adimenarekin bat egitea inolaz ere baztertzen ez duenez, begirunerik gabe indar hau erabiltzen duenak, odolari erreparatu gabe, nagusitasuna lortuko du, etsaiak berdina egiten ez badu.

»

Ikus, gainera

• Gudu

Kanpo estekak

• Datuak: Q198
• Multimedia: War / Q198
• Aipu famatuak: Gerra

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: gerra .