Genozidio
Genozidioa etnia, nazio, arraza edo erlijio bera duten pertsonen talde bat sistematikoki suntsitzea da. Hitza Raphael Lemkin poloniar juduak asmatu zuen 1944an, grekoko genos («familia», «tribua» edo «arraza») eta latineko cīdere («hil») sustraietatik. 1951n nazioarteko legeek genozidioa definitu eta debekatu zuten.
Genozidiorako bide asko erabili izan dira; gosez hiltzen utzi, haurdun geratu diren emakumeak haurrak galtzera behartu, eta abar. Nazio Batuek genozidioa krimentzat hartu zuten (1948), Nurenbergeko epaien ondoren.
Historia osoan ez da ezagutu XX. mendean adinako genozidiorik. Milioika heriotza horiek guztiak ez dira gerraren ondoriozkoak izan, arraza, etnia, erlijio edo politika talde desberdinen aurkako hilketa berariazkoak eta sistematikoak eraginak baizik. XX. mendeko lehen genozidio jendetsua 1915 eta 1923 bitartean gertatu zen: turkiar gobernuak 600.000-1.500.000 armeniar beren etxeetatik egotzi edo sarraskitu zituen. Hala ere, azkenaldiko genozidio kasurik zoritxarrekoena Alemaniak 1930 eta 1940 artean Europako juduak desagerrarazteko egin zuena izan zen. 1945ean Bigarren Mundu Gerra amaitzerako, 12 milioi pertsona hil zituzten naziek; horietatik sei milioi juduak ziren, eta gainerakoak ijitoak, homosexualak edota eslaviarrak. Urte hartan bertan, Nurenbergeko epaitegiak holokaustoaren arduradunak epaitu zituen, eta gizabanakoaren erantzukizun printzipioa arautu zuen.
1946an Nazio Batuen Batzar Nagusiak genozidioa baztertzeko hitzarmena idatzi zuen, eta 1948an onartu zen. Bertako ataletan, besteren artean hauek hitzartu zituzten: genozidioa desagertzeko nazioarteko lankidetza behar dela; gerratik kanpo gertatzen den genozidioa ere krimena dela, baina ez krimen politikoak direnak; erruduntzat jotzen direnek ez dutela estradiziorako immunitaterik; eta errudunak genozidioa gertatutako estatuan bertan epaituko direla, edo eskumena duen nazioarteko epaitegi batek epaituko dituela.
Genozidio nagusiakAldatu
Hauek dira XX. mendeko genozidio kasurik larrienetako batzuk:
- Alemaniar Inperioak 1904an herero eta nama herrien aurkakoa, egungo Namibian.
- Turkiar otomandarraren Armeniar genozidioa 1915ekoa.
- Sobietar Batasunean eta Txinan komunismoa ezartzean Stalinek eta Mao Zedongek egindakoak.
- 1947an Britainia Handitik burujabetza lortu ondoren Pakistan eta Indiaren artean gertatutako erlijio heriotzak.
- 1969an Nigeria eta Biafraren artean gertatutako hilketak.
- Ugandako 1970eko hamarraldikoak.
- 1975etik 1979ra Khmer gorriek Kanbodian zapaldu eta hildakoak (hiru milioi hildako).
- 1986az geroztik Irakek kurduen aurka egindakoak.
- 1990eko hamarraldi hasierako Jugoslavia ohikoak, Srebrenicako genozidioa eta Vixegradeko sarraskia besteak beste.
- Ruandako hutu eta tutsi etnien artekoak Ruandako genozidioa deitua (milioi bat inguru hildako eta bi milioi atzerriratu eragin zituzten).
Bestalde, XX. mendea baino lehen izandako genozidiorik handienak europarrek Amerika, Australia (Gerra Beltza besteak beste) eta Zeelanda Berria kolonizatu zituztenekoak dira.
Kanpo estekakAldatu
| Wikiztegian orri bat dago honi buruz: genozidio . |
