Kortsario
Kortsarioa gobernu baten baimena duen itsas-lapur edo pirata da. XVI. eta XIX. mendeen artean Europako herrialde askok "erreplesalia gutunak" (kortso agiriak) banatu zizkieten beren kapitainei, zeinetan herrialde etsaien merkatari ontziei eraso egiteko eta bertako zama lapurtzeko oniritzia ulertzen zen.
Mediterraneo itsasoan itsasgizon berbereak nabarmendu ziren egiteko horretan eta ingelesak eta holandarrak Atlantikoan. Frantziako eta Espainiako koroek, adibidez, korso agiri ugari eman zuten Ipar eta Hego Euskal Herriko itsasontzien artean. Ipar Euskal Herriko kortsarioak izan ziren, euskaldunen arteko ospetsuenak XVII. mendearen bukaeratik XIX. mendearen hasiera arte (Hendaia, Ziburu, Donibane Lohizune eta Baionako portuetako ontziak).
Etimologia aldatu
Kortsario hitza italierazko corsaro hitzetik dator, eta hau latinezko cursus hitzetik[1]
Kortsario europarrak aldatu
Frantziak lehendabizi, baina gero Espainiak, Ingalaterrak eta herrialde europar askok kortsariotza bultzatu zuten XIV. mendetik XIX. mendera arte. Ameriketara ere bidali zituzten kortsario asko, batik bat Karibera.
Kortsario berbereak aldatu
Herrialde berbereak kristauen aurkako kortsarioen gotorlekua izan ziren Errege-erregina Katolikoek moriskoak bidali zituztenetik. Mendekuaz gain, hala nolako baimen erlijiosoa zuten kortsoan aritzeko, 1786, Thomas Jeffersoni eta John Adamsi, Sidi Haji Abdul Rahman Adja, Tripoliko enbaxadoreak Ingalaterran emandako erantzunaren arabera:
| « | gure eskubideak eta eginbeharra profetaren menpe bizi ez diren nazioei inon erasotzea da, eta gatibuak hartzea | » |
Kortsario berbereen lehen negozioa gatibuak hartzea zen, bai itsasoan bai eta kostaldeko herriei oldartuz. Espainiako eta Italiako hegoaldeko kostak hustu ziren hauen eraginez. Mamelukoen eta Otomandar Inperioren babesarekin kortsario berbereak Mediterraneoko zartaila izan ziren 1830an Frantziak Aljer konkistatu zuen arte.
Kortsario ospetsuak aldatu
- Sir Francis Drake, Ingalaterraren baimenarekin.
- Bizargorri anaiak, Otomandar Inperioren babesarekin: Oruç Reis eta Hayreddin Bizargorria.
- Sir Henry Morgan, Ingalaterraren baimenarekin.
- Robert Surcouf, Frantziaren baimenarekin.
- Amaro Pargo, Espainiako baimenarekin.
Euskal kortsarioak aldatu
Gurean ere horrelako bizimodua hautatu dutenak izan dira:
- Jean Dalbarade, Frantziaren baimenarekin
- Antton Garai, Espainiaren baimenarekin
- Juana Larando, Espainiaren baimenarekin
- Pedro Larraondo, Espainiaren baimenarekin
- Etienne Pellot, Frantziaren baimenarekin
- Joanes Suhigaraitxipi, Frantziaren baimenarekin
Ikus, gainera aldatu
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2012/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak aldatu
- Lapurdiko kortsarioak, urrea eta odola Ikasbil.net
- Emakumeak eta itsasoa erakusketa. Untzi Museoa, Donostia, 2016. Testuak: Olga Macías / Ilustrazioak: Elena Odriozola.
- Joseba Aurkenerena: Urruñako itsasgizon, arrantzale eta kortsarioak. [1]
- Joseba Aurkenerena: Euskal itsasgizon, pirata eta kortsarioen zerrenda laburra. [2]
Datuak: Q201559
Multimedia: Privateers / Q201559
