Wikipedia

Kristautasun ortodoxo

kristautasunaren adarra

Ekialdeko ortodoxia, ekialdeko kristautasun ortodoxoa bezala ere ezaguna, kristautasun kaledoniarraren hiru adar nagusietako bat da, katolizismoarekin eta protestantismoarekin batera[1][2].

Lehen milurtekoko Pentarkia bezala, Ekialdeko Eliza Ortodoxoa (edo "kanonikoa") eliza autozefalo independenteetan antolatzen da. XXI. mendean, eliza autozefalo konbentzionalen kopurua hamazazpi da. Eliza autozefalo nagusi horiek onartzen ez dituzten hainbat eliza autozefalo daude baita ere. Eliza autozefaloek beren primatu edo artzapezpikua aukeratzen dute. Eliza autozefaloek jurisdikzioa (agintaritza) izan dezakete beste eliza batzuen gainean, eta horietako batzuek "autonomo" estatusa dute; horrek esan nahi du eparkia sinpleek baino autonomia handiagoa dutela.

Jurisdikzio horietako asko estatu moderno baten edo gehiagoren lurraldeei dagozkie: Moskuko patriarkatua, adibidez, Errusiari eta sobietar ondorengo beste estatu batzuei dagokie.[3] Metropoliak, elizbarrutiak, parrokiak, monasterioak edo diasporak ere barnebil ditzakete (adibidez, Konstantinoplako Patriarkatza Ekumenikoaren Ekumenikoaren, zeinak eremu kanonikoa Greziako iparraldean eta ekialdean duen). Era berean, batzuetan gainjarri egiten dira: hori da Besarabiako kasua, non Bukaresteko eta Moskuko patriarkatuak agintzen duten.

Ekialdeko Ortodoxiaren hedapena Mediterraneoko arroaren ekialdean hasi zen, kultura grekoaren barruan. Ortodoxia honen komunitateek elizaren ulermen eta irakaspen antzekoak elkarbanatzen dituzte eta Eliza beraren parte direnaren nozio indartsua dute.

Ekialdeko kristau ortodoxoek haien urtea elizaren egutegi liturgikoaren arabera antolatzen dute.

Ekialdeko Ortodoxiaren arabera, Espiritu Santua Aitarengandik dator eta eliza latindarrek gehitutako "eta Semea" (Filioque) klausula ez dago onartua. Izan ere, haien ustez ez da kontziliorik deitu gehiketa hori onartzeko.[4]

Teologia aldatu

Hirutasuna aldatu

Ekialdeko kristau ortodoxoek Hirutasunean sinisten dute: hiru pertsona desberdin eta jainkotiarrak (hipostasak), elkarren artean gainjartzerik eta modalitaterik gabe, eta bakoitzak jainkozko esentzia bat duelarik: sortu gabea, ez-materiala eta betierekoa[5]. Hiru pertsona horiek elkarrekiko harremanagatik bereizten dira. Aita betierekoa da eta ez da sortzen, eta ez dator inorengandik, Semea betierekoa eta Aitarengandik sortua da, eta Espiritu Santua betierekoa da eta Aitarengandik dator[6]. Trinitateari buruzko ekialdeko doktrina ortodoxoa Nizeako kredoan laburbiltzen da[5].

Ekialdeko kristau ortodoxoek Jainkoaren ikuskera monoteista batean sinesten dute (Jainkoa bakarra da), zeina aldi berean transzendentea (unibertso materialetik guztiz bereizia) eta immanentea (unibertso materialean sartua) den[7]. Jainkoak bere sorkuntzarekin duen harremana eztabaidatzean, ekialdeko teologia ortodoxoak bereizi egiten ditu Jainkoaren betiereko esentzia, guztiz transzendentea dena, eta bere sortu gabeko energiak, hau da, nola iristen den gizateriara[5]. Hala ere, transzendentea den Jainkoa eta gizateria ukitzen duen Jainkoa bat eta bera dira[5]. Hau da, energia horiek ez dira Jainkoarengandik datozenak edo Jainkoak ekoizten duen zerbait, baizik eta Jainkoa bera: desberdinak, baina banaezinak Jainkoaren barne-izaeratik[5]. Ikuspegi horri palamismo esaten zaio maiz.

Hirutasuna "Jainkoa hiru pertsonatan" bezala ulertzean, "hiru pertsonatan" kontzeptua ez da "Jainkoa" kontzeptua baino gehiago nabarmendu behar, ezta alderantziz ere. Nahiz eta hiru pertsonak desberdinak izan, jainkozko esentzia bakar batean elkarturik daude, eta haien bakartasuna komunitatean eta ekintzan hain osoki adierazten da, ezin baitira bereizita hartu. Adibidez, gizadiaren salbazioa batera egiten duten jarduera da: "Kristo gizon bihurtu zen Aitaren borondate onagatik eta Espiritu Santuaren lankidetzagatik. Kristok aitarengandik datorren Espiritu Santua bidaltzen du, eta Espiritu Santuak Kristo gure bihotzetan eratzen du, eta horrela Jainko Aita loriatua geratzen da. Vlachos, Hierotheos. (1998). The mind of the Orthodox Church. (1st ed. argitaraldia) Birth of the Theotokos Monastery ISBN 960-7070-39-9. PMC 41513058. (Noiz kontsultatua: 2022-12-08).</ref>" Haren "esentzia-jaunartzea" "zatiezina" da. Terminologia trinitarioa —esentzia, hipostasia, etab.— "filosofikoki", "herejoen ideiei erantzuteko" eta "akatsak eta egia bereizten dituzten terminoak kokatzeko" erabiltzen da[5].

Bekatua, salbazioa eta haragitzea aldatu

 
Joan Damaskokoa

Ekialdeko kristau ortodoxoak gizakien erorketaz ari direnean, ez dute esaten giza izaera berez txarra bihurtu dela. Gizakia Jainkoaren irudira sortzen da oraindik eta beraz gizakiek Jainkoaren sorkuntza izaten jarraitzen dute. Jainkoak ez du inoiz ezer txarrik sortu, baina eroritako natura irekita dago asmo eta ekintza txarrei. Ekialdeko ortodoxo batzuen arabera gizakiak "bekatuari erakarriak" daude. Hau da, jendeak bekatu diren hainbat gauza erakargarri aurkitzen ditu. Bekadutun gauzak erakargarriagoak egitea tentazioaren izaera da, eta erorketaren ondorengoko gizakien natura da erakarpena hori bilatzen edo hari men egiten diona. Ekialdeko kristau ortodoxoek ez dute onartzen Adam eta Evaren ondorengoak beren arbasoen jatorrizko bekatuaren errudun direnik.[8]

Kristoren berpizkundea aldatu

 
Berpizkundearen XVII. mendeko ikono errusiar ortodoxoa

Ekialdeko Eliza Ortodoxoak Jesusen heriotza eta berpiztea benetako gertaera historiko gisa ulertzen du, Itun Berriko ebanjelioetan deskribatzen den bezala.

Kristau-bizitza aldatu

Elizaren irakaskuntza zera da: ekialdeko kristau ortodoxoak, bataioaren bidez, salbazio-bizitza berri batean sartzen direla damutzearen bidez, Espiritu Santuaren lanaren bidez Jainkoaren bizitzan konpartitzea helburu duena. Ekialdeko kristau-bizitza ortodoxoa erromesaldi espiritual bat da, non pertsona bakoitzak, Kristoren imitazioaren eta hesikasmoaren bidez Vlachos, Hierotheos. (1998). The mind of the Orthodox Church. (1st ed. argitaraldia) Birth of the Theotokos Monastery ISBN 960-7070-39-9. PMC 41513058. (Noiz kontsultatua: 2022-12-08).</ref>, otoitz etengabearen praktika lantzen baituen. Pertsona bakoitzaren bizitza Kristoren gorputzeko kide gisa ematen da elizaren bizitzaren baitan[9]. Orduan, Espiritu Santuaren ekimenez eta Jainkoaren maitasunari esker kide bakoitza santuago, Kristorekin bateratuago bilakatzen da, bizitza honetan hasi eta hurrengoan jarraituz[10][11]. Elizaren arabera, pertsona guztiak Jainkoaren irudira sortuak direnez, teosia edo dibinifikazioa egitera deituak daude, hau da, Jainkoaren antzerako irudia betetzea. Jainko sortzaileak, berez jainkotasuna izanik, jainkotasunean parte hartzea eskaintzen dio pertsona bakoitzari, bere graziaren dohaina onartuz[9].

Ekialdeko Eliza Ortodoxoak, bere burua Kristoren Gorputztzat hartuta, eta kristau-bizitza ulertzeko modu bertsuan, bere kide guztiak Kristorengan batuko direla uste du, bai gaur egun lurrean bizi direnak zein zerura joandakoak ere. Elizak garai guztietako kristau-santuak biltzen ditu, baita lehen ituneko epaile, profeta eta judu justuak ere, Adan eta Eva, aingeruak eta zeruko armadak ere[5]. Ekialdeko ortodoxian, lurreko eta zeruko kideek Jainkoa gurtzen dute Kristoren komunitate gisa, denbora eta espazioa gainditu eta zerua lurrarekin lotzen duen elkartze batean. Elizaren unitate horri santuen jaunartzea deitzen zaio batzuetan[5].

Ama Birjina eta beste santu batzuk aldatu

 
Tinosko Ama Greziako santutegi marianorik handiena da
 
Vladimirreko Andre Maria Birjina, Ama Birjinaren ikono kristau ortodoxoetako bat

Santuen artean nagusi Ama Birjina da (Theotokos edo Bogoroditsa: "Jainkoaren ama" deitzen zaio). Ekialdeko teologia ortodoxoan, Jainkoaren Ama Itun-kutxan errebelatutako Itun Zaharreko arketipoen betetzea da (Itun Berria Kristoren pertsonarengan zeramalako), baita Moisesen aurrean agertu zen zuhaixka sutsua ere[12].

Ekialdeko ortodoxoek uste dute Kristo, sortu zen unetik, erabat Jainkoa eta erabat gizatiarra zela aldi berean. Horregatik deitzen zaio Mariari Theotokos edo Bogoroditsa, erditu zuen haren jainkotasunaren adierazpen gisa. Uste da, halaber, bere birjintasuna ez zuela hautsi Jainko haragitua erditzerako garaian, ez zela kaltetua izan eta betirako birjina izan zela. Idazkietan Kristoren "anaiak" aipatzen direnean, senideak direla esaten da. Ekialdeko irakaskuntza ortodoxoaren arabera salbazioaren historian izan duen leku berezia dela eta, Maria gainerako santuen gaindi loriatzen da, eta bereziki Jainkoak haren bidez egin zuen lan handia[5].

Ekialdeko Eliza Ortodoxoaren ustez, santu guztien gorpuak santuak dira, misterio santu deritzen erritualetan parte hartzen dutelako. Santuei lotutako elementu fisikoak ere sakratutzat jotzen dira, santu horien lurreko obretan parte hartu baitute. Ekialdeko eliza ortodoxoaren irakaskuntza eta tradizioaren arabera, Jainkoak berak santuen erlikien santutasun horren lekukotza ematen du haiekin lotutako mirari ugarien bitartez. Mirari horiek historian zehar bibliako garaietatik eman izan dira, eta, sarritan, eritasuna eta lesioa sendatu izana aitortzen zaie[5].

Eskatologia aldatu

 
Azken Epaia: Torcelloko katedraleko XII. mendeko bizantziar mosaikoa

Ekialdeko kristau ortodoxoek uste dute pertsona bat hiltzen denean arima aldi baterako gorputzetik bereizten dela. Nahiz eta Lurrean aldi labur batez iraun dezakeen, azken buruan paradisura (Abrahamen linboa ) edo Hadesen iluntasunera doa, Aldi Baterako Judizio edo judizio partikularraren ondoren. Ortodoxoek ez dute onartzen purgatorioaren doktrina, katolizismoak bai egiten duen bitartean. Egoera horiek arimak bakarrik esperimentatzen ditu eta tarte batez: Azken Judiziora arte, non arima eta gorputza elkartuko diren[13][14].

Ekialdeko ortodoxoek uste dute Hadesen dagoen arima baten egoeran eragin daitekeela, maitasunaren eta justuen otoitzei esker[13]. Hori dela eta, Elizak hildakoen aldeko otoitz berezia eskaintzen du ekialdeko kristau ortodoxo bat hil eta ondoko egunetan: hirugarren egunean, bederatzigarren egunean, berrogeita hamargarren egunean, eta urtebetera. Urtean zehar egun batzuk ere izaten dira hildakoen oroitzapen orokorrerako, batzuetan sinestunak ez direnak barne. Egun horiek normalki larunbatak izan ohi dira, Kristo hilobian larunbat batean egon baitzen[14].

Ekialdeko ortodoxoek uste dute azken judizioaren ondoren:

  • Arima guztiak beren gorputz berpiztuekin elkartuko direla.
  • Arima guztiek sentituko dute beren egoera espirituala.
  • Perfekzionatu ondoren, santuek Jainkoaren maitasun sakonagoa eta osoagoa lortuko dute, betiko zoriontasunaren parekoa[14].

Tradizioz, Ekialdeko Eliza Ortodoxoak, gotzain bakar batek ebatz ditzakeen arazo handiagoei aurre egiten dienean, tokiko kontseilu bat du. Gotzainak eta deialdira joaten diren beste batzuk (San Pablok, adibidez, Korintoarrei deitu zien), elizaren adimena bilatzeko.[15] Kontseilu baten adierazpen edo ediktuek, orduan, adostasuna adierazten dute (ahal bada). Aholku ekumeniko bat garrantzi, zailtasun edo barneratze handiko kontuetarako baino ez da deitzen, eta aholku txikienak ez dira aski horiei ekiteko. Kontseilu ekumenikoen adierazpen eta kanonek pisu loteslea dute eliza osoan duten irudikapenaren arabera, eta, beraz, erraz ikus daiteke elizaren adimena. Hala ere, arazo guztiak ez dira hain zailak, ebazteko aholku ekumenikoa behar baitute. Doktrina edo erabaki batzuk, adierazpen formal batean definitu gabeak edo ofizialki aldarrikatuak izan ez arren, eliza apurtezinak eta aho batez mantentzen ditu barne-nahasterik gabe, eta hauek, elizaren adimena ere islatzen dutenak, kontseilu ekumeniko baten adierazpen formala bezain ezeztaezinak dira. Formaltasun ezak ez du esan nahi autoritate falta tradizio sakratuan.[16]

Lurralde-hedapena eta doktrina-osotasuna aldatu

Mendeetan zehar eliza zabaldu ahala, erakunde handi horiek jarduteko dinamika logistikoa aldatu egin zen: patriarkak, metropoliak, arkeimandritak, abbioak eta abioak, denak igo ziren administrazioaren zenbait puntu estaltzeko.

Liturgia aldatu

 
Basilio Handiaren freskoa, Santa Sofia elizan, Ohrid. Bere izena daraman liturgian, done misterioak kontsagratzen ari da.

Elizaren egutegia aldatu

Urteko zikloez gain, denbora gutxiago irauten duten eta haiekin batera doazen zikloak ere badaude. Asteko ziklo batek egun bakoitzerako ikuspegi espezifikoa ematen du, urteko egutegikoez gaindi[17].

Igandea, Kristoren erresurrekzioari eskainia dago. Astelehenetan berriz, gorputzik gabeko indarrak omentzen dira: aingeruak, arkangelak... Astearteak profetei eskainiak daude eta bereziki San Juani. Asteazkenean Gurutzea gurtzen da eta Judasen traizioa gogoratu. Ostegunetan apostoluak eta patriarkak loriatzen dira, bereziki San Nicolas. Ostiralak, berriz ere, gurutzeari eskainiak dira eta kruzifixioaren eguna gogoratzen da. Azkenik, larunbatean saindu guztiak gogoratzen dira baina mereziki Mariari eskainia egoten da. Era berean, hildakoak oroitzen dira.

Elizaren zerbitzuak aldatu

Musika eta kantua aldatu

 
Kantariak kliroetan kantatzen San Jorge elizan, Konstantinoplako patriarkatuan

Kantu erlijiosoaren konposiziorako octoechos delakoa erabiltzen da, mendebaldeko forma gregorianoen eta antzinako beste musika sistema kristau batzuen antzeko zortzi tonuko sistema. Musika bizantziarra mikrotonala da.

Iparraldeko eslaviarrek, ordea, tonu-sistema sinpleagoak erabili dituzte znamenny kantu-mota lokalaren garapen gisa. Tradizional eta onargarritzat jotzen diren bertsio eta estilo ugari daude, eta asko aldatzen dira kulturen artean[5]

Tradizioak aldatu

Monasterioak aldatu

 
Santa Katalinako monasterioa (VI. mendea), Sinai penintsula, Egipto

Ekialdeko Eliza Ortodoxoak garrantzi handia ematen die monakotzaren eta aszetismoaren tradizioei, Ekialde Hurbileko eta Bizantziar Anatoliako kristautasun goiztiarrean sustraiak baitituzte. Kristau ortodoxoaren monakotza gune garrantzitsuenak Sinai penintsulako Santa Katalina monasterioa (Egipto) eta Grezia iparraldeko Athos mendia dira.

Gotzain guztiak monjeak dira; monjea ez den gizon bat gotzain hautatzen badute, kontsagratu baino lehen monje bihurtuko da. Normalean, gizon batek ere monje izan behar du edo ezkonduta egon behar du ordenatzeko.

Ikonoak eta ikurrak aldatu

Ikonoak aldatu

Ikonografia kristau aurreko arte erromatarrean eta arte helenistikoan inspiratua dago neurri batean. Henry Chadwickek hau idatzi zuen: "Kristoren irudikapenek, jaun ahalguztidunarenak, bere epaiketa-tronuan, zerbait zor zieten Zeusen irudiei. Jainkoaren Amaren erretratuak ez ziren erabat independenteak iraganeko ama-jainkosa paganoen irudiekiko. Herri-gogoan, santuek heroiek eta jainkoek jokatutako papera bete zuten"[18].

Ikonoak elizetako hormak apainduz aurki daitezke, eta, askotan, barneko egitura erabat estaltzen dute[5]. Ekialdeko etxe ortodoxo gehienek familia-otoitzerako eremu bat dute, oro har, ekialdera ematen duen horma bat, non ikono asko dauden zintzilik. Ikonoak kristautasun ortodoxoaren parte izan dira elizaren hasieratik[19].

Ikonostasia aldatu

 
Errumaniako salbazio-katedraleko ikonostasia

Ikonostasia ikonoen eta pintura erlijiosoen horma bat da, eliza bateko habeartea santutegitik bereizten duena. Ikonostasia da, halaber, eliza baten barruan edozein lekutan jar daitekeen ikono eramangarriaren euskarria. Ikonostasi modernoak XI. mendeko bizantziar tenploietatik datoz. Ikonostasiaren bilakaera XIV. mendeko hesikasmo mistizismoari eta Errusiako Eliza Ortodoxoaren zurgintzako genialtasunari zor zaie.

Gurutzea aldatu

 
Gurutze grekoa
 
Errusiako gurutze ortodoxoa

Goiko zeharbide txikiak Poncio Pilatok Kristoren buruan iltzatu zuen ikurrari egiten dio erreferntzia. Askotan, akronimo batekin inskribatzen da: "INRI", "Nazareteko Jesus, Juduen Erregea" latinez. Hala ere, askotan "Zeruko errege" esaldiarengatik aldatzen da, Pilatosen esanari Kristoren baieztapenarekin (Nire erreinua ez da mundu honetakoa) erantzuteko[20].

Ekialdeko Eliza Ortodoxoarekin lotutako beste gurutzeak hauek dira: barra bakarraren gurutzaketa tradizionalenak, gurutze grekoa, latindar gurutzea, Jerusalengo gurutzea, gurutze zeltak eta beste batzuk[21]. Oin inklinatuko gurutzearen sinbolismo komun bat honakoa da: atsedeneko oinak gorantz, zerurantz, seinalatzen dute, Kristoren eskuinaldean, eta beherantz, Hadeserantz, Kristoren ezkerraldean[22].

Artea eta arkitektura aldatu

 
Ekialdeko eliza ortodoxoaren barnealde tradizionalaren irudia.

Trinitate Santuaren katedral arkidiozesiarra, New Yorkeko Upper East Side auzoan, ekialdeko kristau ortodoxoen mendebaldeko hemisferioko elizarik handiena da[23].

Tokiko ohiturak aldatu

 
Eltzegintza potoen ondarrak kalean, inguruko etxeetako leihoetatik bota ondoren. Korfuko Larunbat santuaren tradizioa.

Eliz jurisdikzioko eskualdeetan ere adierazten dira tokiko ohiturak, eta sarritan herrialdeekin bat datoz. Eliza ortodoxo askok titulu nazionala dute (adibidez Ortodoxo albanarra, ortodoxo bulgariarra, ortodoxo georgiarra, ortodoxo grekoa, ortodoxo errumaniarra, ortodoxo errusiarra, ortodoxo serbiarra, ortodoxo ukrainarra, etab.) eta titulu honek identifika dezake zein hizkuntza erabiltzen den zerbitzuetan, zein gotzain den buru, eta zein ohitura jarraitzen dituzten kongregazio espezifikoek. Ekialde Ertainean, kristau ortodoxoei rum ("erromatarra") ortodoxo deitzen zaie, Bizantziar Inperioarekin lotura historikoa dutelako[24].

Misterio sakratuak (sakramentuak) aldatu

Mendebaldean sakramentu izena jasotzen diren ohiturek "misterio sakratu" bezala ezagutzen dira ekialdeko ortodoxoen artean. Eliza Katoliko Erromatarrak zazpi sakramentu dituen bitartean, eta talde protestante askok bi (bataioa eta eukaristia) edo bat ere ez, ekialdeko ortodoxoek ez dute kopurua mugatzen. Hala ere, erraztasunaren mesedetan, katixismoek zazpi misterio handiez hitz egiten dute maiz. Horien artean daude Komunio Santua (lotura zuzenena), bataioa, kristalizazioa, aitormena, batasuna, ezkontza eta antolamendua. Baina termino honek ere erreferentzia egin ahal die beste ekintza sakratu batzuei ere, hala nola, tontsura monastikoari edo uraren bedeinkatzeari.[5]

Bataioa aldatu

Bataioa pertsona zahar eta bekataria pertsona berri eta puru bihurtzen duen misterioa da. Bizitza zaharra, bekatuak eta egindako akatsak joan eta zerotik hasten da, garbi. Bataioaren bidez, pertsona bat Kristoren Gorputzarekin lotuta dago, Ekialdeko Eliza Ortodoxoko kide bihurtzen denean. Zerbitzuan, ura bedeinkatu egiten da. Bataioa jasoko duen pertsona hiru aldiz murgiltzen da ur horretan Trinitatearen izenean. Hori "pertsona zaharraren" heriotzatzat hartzen da, Kristoren gurutziltzaketa eta ehorzketan parte hartzeagatik, eta Kristorenganako bizitza berriari ekitetzat, berpizkundean parte hartzeagatik.[5]

Ondo eginda, gotzainek eta apaizek ematen dute bataioaren misterioa; larrialdi egoeretan, ordea, ekialdeko ortodoxiako edozein kidek bataiatu dezake. [52]

Sendotza aldatu

Sendotza (batzuetan krismazioa esaten zaio) misterio bat da, zeinaren bidez bataiatu batek Espiritu Santuaren dohaina jasotzen duen Krisma Santuarekin elkartzearen ondorioz[25][5]. Normalean, bataioa egin eta berehala ematen da, zerbitzu beraren zati gisa, baina Ekialdeko Eliza Ortodoxoan iraungitako kideak hartzeko ere erabiltzen da[26]. Bataioa pertsona batek Kristoren heriotza eta berpizkundean parte hartzea den gisan, sendotzean pertsona batek Mendekostean Espiritu Santuaren etorreran parte hartzen du[5].

Bataioa eda sendotzea jaso dituen ekialdeko kristau ortodoxo bat elizako kide osoa da, eta Eukaristia jaso dezake, adina edozein izanik ere[5].

Eukaristia aldatu

Eukaristia bataiaturiko eta sendotza eginiko kideei bakarrik ematen zaie. Hauek barau eta otoitz eginez eta konfesatuz prestatu behar dute. Apaizak koilara batekin, koklearra izenekoa, ematen ditu misterioak, kalizatik zuzenean hartzailearen ahora[5]. Bataioaz geroztik haurtxoak eta haur txikiak kalizara eramanak izaten dira komunio santua hartzeko[5].

Damua (aitormena) aldatu

Praktika ezberdin asko daude ekialdeko kristau ortodoxoek aitortu behar duten maiztasunari dagokionez. Patriarka batzuek eukaristia bakoitzaren aurretik aitorpena egitea gomendatzen dute; beste batzuek, berriz, lau baraualdietako bakoitzean aitortzea gomendatzen dute (Garizuma Handia, Gabonetako baraua, Apostoluen Baraua eta Trantsizioaren Baraua). Bi nagusi hauez gain, beste aldaera asko daude.[27]

 
Ekialdeko ortodoxiako bataioa

Ezkontza aldatu

Ikuspegi ortodoxotik, ezkontza misterio sakratu edo sakramentuetako bat da. Beste tradizio kristau askotan bezala, esate baterako katolizismoan, emakume bat eta gizon bat Jainkoaren aurrean betiereko elkartasunean eta maitasunean elkartzeko balio du. Elkartze hau, Kristori eta haren Ebanjelioari jarraitu eta familia leial eta santu bat hazteko egiten da[28][29]. Elizaren arabera, ezkontza gizon baten eta emakume baten arteko elkartzea da soilik, eta buruzagi ortodoxo batzuek irmo hitz egin dute sexu bereko pertsonen ezkontza zibilaren aurka eginez[30][31].

Jesusek esan zuenez, "hildakoengandik berpiztean, ez dira ezkontzen eta ez dira ezkontzan ematen, aingeruen gisakoak dira zeruan" (Mc 12, 25). Kristau ortodoxoaren aburuz, pasarte hori ez da ulertu behar kristau-ezkontzak ez duela errealitate izaten jarraituko Erresuman, baizik eta harremanak ez direla "haragizkoak" izango, "espiritualak" baizik[29]. Emaztearen eta senarraren arteko maitasuna betierekoa da, Kristoren eta Elizaren arteko harremanaren ikur gisa[29].

Elizak onartzen du bikoteak bereiztea hobea den kasu bakan batzuk daudela, baina ez dago dibortzio zibilen aitorpen ofizialik. Ortodoxoen aburuz, ezkontza banaezina dela esateak esan nahi du ez dela hautsi behar. Santutzat hartzen den elkartze hori apurtzea, bai adulterioaren edota bikotekide baten luzaroko absentziaren ondorioz, irain bat litzateke. Hala, ezkontza berria onartzea elizak bekadunarekiko duen gupidaren erakusle da[32].

Ordenazioak aldatu

Apaiz eta diakono alargunak ezin dira berriz ezkondu, eta ohikoa da kleroko kide horiek monasterio batera erretiratzea (ikus zelibatu). Hori kleroaren emazte alargunei ere aplikatzen zaie; ez dira berriz ezkontzen, eta moja bihurtzen dira seme-alabak hazi zaizkienean. Gizonei bakarrik onartzen zaie ordena sakratuak hartzea, nahiz eta diakonesei liturgia- eta pastoral-funtzioak izan elizaren barruan[33].

2016. urtean, Alexandriako Patriarkatuak diakono emakumeen ordena berrezartzea erabaki zuen[34][35]. 2017. urteko otsailean, Theodore II patriarkak bost emakume kontsakratu zituen Alexandriako Patriarkatuko diakono izateko[36].

Banaketa aldatu

 
Kristautasun ortodoxoa munduan herrialdeka

Kristautasun ortodoxoa munduko herrialde handieneko erlijio nagusia da, errusiarren % 77 dira kristau ortodoxoak[37][38].Bertan, gutxi gorabehera, munduko kristau ortodoxoen erdiak bizi dira. Erlijioa ere oso kontzentratuta dago Ekialdeko Europako gainerako lurraldeetan, non erlijio nagusia baita Ukrainan (% 65,4[39]-% 77[40]), Errumanian (% 82)[41], Bielorrusian, (% 48–% 73[42]), Grezian (% 95 -% 98)[41], Serbian (% 97)[41], Bulgarian (% 88),[41] Moldavian (% 93)[41], Georgian (% 84)[41], Ipar Mazedonian (% 65)[41], Zipren (89%)[41], eta Montenegron (72%)[41]. Abkhazia, Hego Osetia eta Transnistriako zonaldeetan ere erlijio nagusia da.

Gutxiengo esanguratsuak daude Europako zenbait herrialdetan: Bosnia eta Herzegovinan (%31)[41], Letonian (%18), Estonian (%14), Albanian (%7)[43], Lituanian (%4), Kroazian (%4), Eslovenian (%2) eta Finlandian (%1,5). Erdialdeko Asiako sobietar errepublika zaharretan, ekialdeko ortodoxia da erlijio nagusia Kazakhstango iparraldean, hau da, eskualdeko biztanleriaren %23,9[44], eta gutxiengo nabarmena da Kirgizistanen (%17), Turkmenistanen (%5), Uzbekistanen (%5), Azerbaijanen (%2)[41] eta Tajikistanen. (%2).

Ekialdeko Mediterraneoko populazio ortodoxo garrantzitsuak (batez ere greko ortodoxoak) Libanon (%8)[45], Sirian (%5–8), Jordanian (%2–5)[46][47], Palestinan (%1–2,5)[48], eta Israelen (%1–2)[49][50] daude.

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Culturally alert counseling : a comprehensive introduction. Sage Publications 2008 ISBN 978-1-4129-1006-4. PMC 77573196. (Noiz kontsultatua: 2022-12-07).
  2. ↑ (Ingelesez) Mirola, William A.; Emerson, Michael O.; Monahan, Susanne C.. (2016-01-08). Religion Matters: What Sociology Teaches Us About Religion In Our World. Routledge ISBN 978-1-317-34450-6. (Noiz kontsultatua: 2022-12-07).
  3. ↑ Richters, Katja. The Post-Soviet Russian Orthodox Church: Politics, Culture and Greater Russia (2014)
  4. ↑ Fr. Lawrence Farley. (2012-07-11). «The Filioque Clause» Orthodox Church in America (Orthodox Church in America).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Kallistos, Bishop of Diokleia. (1993). The Orthodox Church. (New edition. argitaraldia) ISBN 0-14-014656-3. PMC 28615194. (Noiz kontsultatua: 2022-12-08).
  6. ↑ Theokritoff, Elizabeth. (2008). Theokritoff, Elizabeth ed. «Creator and creation» The Cambridge Companion to Orthodox Christian Theology (Cambridge University Press): 63–77.  doi:10.1017/ccol9780521864848.005. ISBN 978-0-521-86484-8. (Noiz kontsultatua: 2022-12-08).
  7. ↑ Theokritoff, Elizabeth. (2008). Theokritoff, Elizabeth ed. «Creator and creation» The Cambridge Companion to Orthodox Christian Theology (Cambridge University Press): 63–77.  doi:10.1017/ccol9780521864848.005. ISBN 978-0-521-86484-8. (Noiz kontsultatua: 2022-12-08).
  8. ↑ Matusiak, Fr. John. Original Sin. Orthodox Church in America.
  9. ↑ a b Kapsanēs, Geōrgios. (2006). Theosis : The True Purpose of Human Life. (First 'Melissa' edition. argitaraldia) ISBN 960-7553-26-8. PMC 1300765464. (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  10. ↑ The Oxford dictionary of the Christian Church. (3rd ed. rev.. argitaraldia) Oxford University Press 2005 ISBN 0-19-280290-9. PMC 58998735. (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  11. ↑ (Ingelesez) «Spirituality - Introduction to Orthodoxy Articles - Greek Orthodox Archdiocese of America» www.goarch.org (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  12. ↑ Gregory, of Nyssa. (1978). The life of Moses. New York : Paulist Press ISBN 978-0-8091-0239-6. (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  13. ↑ a b «The Longer Catechism of The Orthodox, Catholic, Eastern Church • Pravoslavieto.com» www.pravoslavieto.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  14. ↑ a b c Rose, Seraphim. ((1993 printing)). The soul after death : contemporary after-death experiences in the light of the Orthodox teaching on the afterlife. Saint Herman of Alaska Brotherhood ISBN 0-938635-14-X. PMC 30772845. (Noiz kontsultatua: 2022-12-09).
  15. ↑ Bible: 1 Cor 1:10:NKJV
  16. ↑ Ware, 1991
  17. ↑ «About Orthodoxy» doepa.org (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  18. ↑ (Ingelesez) Chadwick, Henry. (1993-10-01). The Early Church. Penguin ISBN 978-1-101-16042-8. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  19. ↑ «Icons - Orthodox Christianity | Religion Facts» web.archive.org 2015-03-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  20. ↑ (Ingelesez) Binz, Stephen J.. (2004). The Names of Jesus. Twenty-Third Publications ISBN 978-1-58595-315-8. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  21. ↑ «ukrainian-orthodoxy.org» www.ukrainian-orthodoxy.org (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  22. ↑ «An Explanation of the Traditional Russian Orthodox Three-bar Cross» www.synaxis.info (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  23. ↑ FitzGerald, Thomas E.. (1998). The Orthodox Church. (Student ed. argitaraldia) Praeger Publishers ISBN 0-275-96438-8. PMC 40277891. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  24. ↑ Binns, John. (2002). An introduction to the Christian Orthodox churches. Cambridge University Press ISBN 0-521-66140-4. PMC 49906281. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  25. ↑ «Orthodox Church in America» web.archive.org 2011-10-25 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  26. ↑ Harakas, Stanley S.. (1987). The Orthodox church : 455 questions and answers. Light & Life Pub. Co ISBN 0-937032-56-5. PMC 20524568. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  27. ↑ «Confession, Communion and Preparation for Communion» web.archive.org 2019-11-20 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  28. ↑ «LETTER TO FAMILIES» web.archive.org 2011-04-05 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  29. ↑ a b c Meyendorff, John. (1975). Marriage : an Orthodox perspective. (2d expanded ed. argitaraldia) St. Vladimir's Seminary Press ISBN 0-913836-05-2. PMC 1364058. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  30. ↑ (Ingelesez) «"Statement of Orthodox Christian Bishops"» web.archive.org 2011-06-10 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  31. ↑ Syosset, Ny. «OCA Reaffirms SCOBA Statement in Wake of Massachusetts Same-Sex Marriage Ruling» www.oca.org (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  32. ↑ «Orthodox Research Institute» Orthodox Research Institute (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  33. ↑ (Ingelesez) Karras, Valerie A.. (2004-06). «Female Deacons in the Byzantine Church1» Church History 73 (2): 272–316.  doi:10.1017/S000964070010928X. ISSN 1755-2613. (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  34. ↑ (Ingelesez) «Orthodox Church debate over women deacons moves one step closer to reality» Religion News Service 2017-03-09 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  35. ↑ «-- [ Greek Orthodox --»] web.archive.org 2016-12-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  36. ↑ (Ingelesez) Dearie, James. «Orthodox move for women deacons is 'revitalization' not 'innovation'» www.ncronline.org (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  37. ↑ «Социальноe самочувствие россиян и экономические реалии» web.archive.org 2020-09-29 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  38. ↑ (Errusieraz) «Ценности: религиозность / ФОМ» fom.ru (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  39. ↑ «Religion, Church, Society and State: Two Years after Maidan» web.archive.org 2017-04-22 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  40. ↑ «Pewforum: Christianity (2010)» web.archive.org 2013-08-05 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  41. ↑ a b c d e f g h i j k «CIA - The World Factbook -- Field Listing - Religions» web.archive.org 2007-06-13 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  42. ↑ (Ingelesez) Mitchell, Travis. (2017-05-10). «Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe» Pew Research Center's Religion & Public Life Project (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  43. ↑ (Ingelesez) Religion in Albania. 2022-11-06 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  44. ↑ «Stats NZ archive website | Stats NZ» www.stats.govt.nz (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  45. ↑ «Lebanon» web.archive.org 2010-11-23 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  46. ↑ (Ingelesez) «Jordan Religions - Demographics» www.indexmundi.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  47. ↑ (Ingelesez) Vela, Justin. (2015-02-14). «Jordan: The safe haven for Christians fleeing ISIL» The National (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  48. ↑ (Ingelesez) West Bank. Central Intelligence Agency 2022-12-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  49. ↑ «The Christian communities in Israel - May 2014» web.archive.org 2015-10-17 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).
  50. ↑ (Ingelesez) Israel. Central Intelligence Agency 2022-12-02 (Noiz kontsultatua: 2022-12-12).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kristautasun_ortodoxo&oldid=9228872"(e)tik eskuratuta