Indonesiako geografia
Indonesia hego-ekialdeko Asiako estatua da, handiena eta jendetsuena. 17.508 uhartez osatua da (Brunei, Malaysia, Timor eta Papua Ginea Berriari dagozkion zatiak izan ezik), eta Indiako ozeanoaren eta Ozeano Barearen arteko ekuatorearen partean dago, Indotxinaren eta Filipinetako uharteen eta Australiaren artean. Denetara 1.904.569 kilometro koadroko eremua dauka.
 | |
| Kontinentea | Asia |
|---|---|
| Lurraldea | Hego-ekialdeko Asia |
| Koordenatuak | 5° 00' S, 120° 00' E |
| Azalera | 14. postua |
| • Guztira | 1.904.569 km2 |
| • Lurrak | %95,1 |
| • Urak | %4,9 |
| Itsasertza | 54.716 |
| Mugak | Ekialdeko Timor: 253 km Malaysia: 1.881 km Papua Ginea Berria: 824 km |
| Punturik garaiena | Puncak Jaya: 4.884 m |
| Punturik baxuena | Indiako ozeanoa: 0 m |
| Ibai luzeena | Kapuas: 1.143 km |
| Aintzira handiena | Toba: 1.130 km² |
| Klima | ekuatoriala (Af) batez ere; tropikal lehorra (Aw) hego-ekialdean, eta montzonikoa (Am) Java eta Sulawesiko eskualde batzuetan. |
| Baliabide naturalak | petrolioa, eztainua, gas naturala, nikela, egurra, bauxita, kobrea, lur emankorrak, harrikatza, urrea, zilarra. |
| Arrisku naturalak | noizbehinkako uholdeak, idorte latzak, tsunamiak, lurrikarak, sumendiak, baso-suteak. |
| Gune ekonomiko esklusiboa | 6.159.032 km² |
Uharteak aldatu
Indonesiak 17.508 irla ditu CIA World Factbook-en arabera[1]. Bost uharte nagusi daude, Sumatra, Java, Borneo (Indonesian Kalimantan deitua), Sulawesi eta Ginea Berria; bi artxipielago handi, Sondako Uharte Txikiak eta Molukak; eta hirurogei artxipielago txiki.
| Izena | Uhartedia | Eremua (km²) | Oharrak | |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ginea Berria | 829.200 | Indonesia eta Papua Ginea Berriaren artean banatua. Indonesiako zatiak 421.981 km²ko eremua du. | |
| 2 | Borneo | Sondako uharte handiak | 725.500 | Indonesia, Malaysia eta Bruneiren artean banatua. Indonesiako zatiak, Kalimantanek, 539.460 km²ko eremua du. |
| 3 | Sumatra | Sondako uharte handiak | 425.000 | |
| 4 | Sulawesi | Sondako uharte handiak | 174.600 | |
| 5 | Java | Sondako uharte handiak | 126.700 | |
| 6 | Timor | Sondako Uharte Txikiak | 30.777 | Indonesia eta Ekialdeko Timorren artean banatua. Indonesiako zatiak 15.770km²ko eremua du. |
| 7 | Halmahera | Molukak | 17.780 | |
| 8 | Seram | Molukak | 17.148 | |
| 9 | Sumba | Sondako Uharte Txikiak | 15.448 | |
| 10 | Flores | Sondako Uharte Txikiak | 14.300 | |
| 11 | Yos Sudarso | Molukak | 11.600 | |
| 12 | Bangka | Sondako uharte handiak | 11.330 | |
| 13 | Sumba | Sondako Uharte Txikiak | 11.153 | |
| 14 | Buru | Molukak | 9.505 | |
| 15 | Bali | Sondako Uharte Txikiak | 5.561 | |
| 16 | Lombok | Sondako Uharte Txikiak | 5.435 | |
| 17 | Madura | Sondako uharte handiak | 5.290 | |
| 18 | Belitung | Sondako uharte handiak | 4.800 | |
| 19 | Buton | Sondako uharte handiak | 4.200 | |
| 20 | Nias | Sondako uharte handiak | 4.064 | |
| 21 | Siberut | Sondako uharte handiak | 3.810 | |
| 22 | Wetar | Molukak | 3.600 | |
| 23 | Jamdena | Molukak | 3.100 | |
| 24 | Waigeo | Molukak | 3.060 |
Erliebea aldatu
Zenozoikoko mendi garaiek eta 200 bat sumendik eratzen duten arkua da Indonesiako ardatza, lurrikara eta itsasikara asko izaten dituena. Uharte handi gehienak menditsuak dira: Sumatra, Java, Bali, Lombok, Sulawesi eta Seramen 3.000-3.800 metro bitarteko gailurrak daude. Beti ere, mendirik garaiena Ginea Berrian dago: Puncak Jaya (4.884 m). Sumatran eta Borneon baino ez da ordokirik.
Tektonikari dagokionez, Indonesia oso ez-egonkorra da, Ozeano Bareko Suzko Eraztunean baitago. Sumatratik Bandako itsasoraino doan sumendi-lerro batek Java, Bali, Sondako Uharte Txikiak, Molukak eta Sulawesiko ipar-ekialdea zeharkatzen ditu. Gutxienez, 76 sumendik izan dituzte erupzioak historian zehar; aktiboena Merapi da (2.968 m), 2010ean erupzioan hasi zena[1]. Tanboraren 1815eko erupzioan 50.000 lagun hil ziren, eta Krakatoak 36.000 hildako eragin zituen 1883an eztanda egin zuenean[2].
Hidrografia aldatu
Ibai gehienak laburrak dira. Garrantzitsuenak Kalimantan, Java, Ginea Berria eta Sumatran daude. Luzeena Kalimantango Kapuas da (1.143 kilometro luze), ipar-erdialdeko mendigunean jaio eta ahoa Hego Txinako itsasoan duena. Kalimantango beste ibai batzuk dira Barito, Mahakam eta Rajang. Hegoaldeko Kalimantanen ehunka erreka txiki daude. Sumatrako garrantzitsuenak dira Batanghari eta Musi hegoaldean, eta Indragiri eta Kampar erdialdean. Javakoak sailak ureztatzeko erabiltzen dira; aipagarriak dira Solo (560 kilometro luze), Tarum eta Brantas. Papuako ibai gehienak, Mamberamo barne, Ozeano Barera isurtzen dira[3]. Aintzirei dagokienez, kontuan hartzekoa da Sumatrako Toba (1.775 kilometro koadro).
Klima aldatu
Indonesiak klima tropikala du, beroa eta euritsua. Batez besteko tenperatura beti-berdintsua da urte guztian: 28 °C itsasetzeko ordokietan, 26 °C barnealde eta mendietan, eta 23 °C mendigune gorenetan. Hezetasun erlatiboa aski handia izaten da beti, %70 eta %90 artekoa. Prezipitazioa, berriz, aldakorragoa da, montzoiari lotua. Bi urtaro izan ohi dira, lehorra, ekainatik irailera, eta hezea, abendutik martxora. Eskualderik euritsuenak herrialdearen iparralde eta mendebaldea dira, handik sartzen baitira montzoiaren haize hezeak. Hori dela eta, urteko batez besteko prezipitaziorik handienak mendebaldeko Sumatra, Java, Bali, Kalimantango barnealdea, Sulawesi eta Irian Jayan biltzen dira, 2.000 mm baino gehiago urtean. Iraila eta abendua bitartean, tifoiek haize eta erauntsi bortitzak eragin ditzakete; haien indarra, ordea, asko aldatzen da urte batetik bestera[4].
Köppen sailkapenaren arabera, klima mota hauek daude Indonesian[5]:
- klima ekuatoriala (Af), prezipitazio handiena.
- klima montzonikoa (Am), urtaro lehor motza.
- sabanako klima, negu lehorrarekin (As), prezipitazio txikiena.
- klima ozeaniko epela (Cfb) eta klima epela, negu lehorrekin (Cwb), mendialdean, 1.500 eta 3.500 metro arteko garaieran.
- klima azpipolarra (Cfc) eta tundrako klima (ET), Ginea Berriko gailurretan.
Landaredia eta fauna aldatu
Eremu handia, klima tropikala eta uharteditasuna direla-eta, Indonesia da biodibertsitate handiena duen munduko bigarren herrialdea, Brasilen ondotik[6], eta Conservation International erakundeak 17 herrialde megadibertsoen zerrendan sarturik du[7]. Bi ekozona handiren artean dago: indomalaysiarra eta australasiarra[8]. Alfred Russel Wallace naturalistak deskribatutako Wallace Lerroa da bi erreinu biogeografiko horien muga. Sondako uharteetan (Sumatra, Java, Borneo eta Bali) Asiako fauna espezie ugari dago, aspaldiko denboretan kontinenteari loturik egon zirelako. Sulawesi, Nusa Tenggara eta Moluketan, berriz, kontinenteetatik banandurik egon baitira, arront fauna eta flora berezia dago. Azkenik, Ginea Berrikoa oso dibertsoa izateaz gain, Australiakoarekin erlazionaturik dago, behinola loturik egon zirelako.
Oihan tropikalek 1.150.000 kilometro koadroko eremua hartzen dute (erresuma osoaren %60), Asia eta Afrikako beste edozein herrialdetan baino gehiago. 40.000 landare baskular espezie daude, 511 narrasti espezie, 1.531 hegazti espezie (400 inguru endemikoak) eta 515 ugaztun espezie (%40 endemikoak)[8]. Ugaztun handiak, hala nola errinozeroak, orangutanak, Sumatrako tigrea, asiar elefantea eta lehoinabarra, ugariak ziren mendebaldeko uharteetan, baina gaur egun populazioak murrizturik daude.
.jpg)
Indonesiak 54.716 kilometroko kostaldea dauka, itsaso tropikalez inguratua; itsasertzeko ekosistemen artean ditugu hondartzak, dunak, estuarioak, mangladiak, koralezko uharriak, itsas belardiak, itsas padurak, marea arteko lautadak eta uhartexketako ekosistemak. Itsaso hauek Koralaren Triangeluaren zati dira, munduko gune aberatsena itsas bizitzan eta koral dibertsitatean[9].
Datu orokorrak aldatu
Kokapena: Hego-ekialdeko Asia, Indiako ozeanoaren eta Ozeano Barearen arteko uhartedia.
Koordenatu geografikoak:
Azalera:
- osoa: 1.904.569 km²
- lehorra: 1.811.569 km²
- ura: 93.000 km²
Herrialdearen mugak:
denetara: 2.958 km
Erresuma mugakideak:
- Ekialdeko Timor 253 km,
- Malaysia 1.881 km,
- Papua Ginea Berria 824 km
Itsasbazterra: 54.716 km
Lurraldea: gehiena itsas bazterreko zabaldiak; uharte handienetako barnealdean mendiguneak daude.
Muturreko garaierak:
- puntu beherena: Ozeano Barea, 0 m
- puntu gorena: Puncak Jaya 4.884 m
Baliabide naturalak: petrolioa, eztainua, gas naturala, nikela, egurra, bauxita, kobrea, lur emankorrak, harrikatza, urrea, zilarra.
Lurren erabilera:
- nekazaritza lurrak: %31,2
- oihanak: %51,7
- beste: %17,1 (2011)
Lur ureztatua: 67.220 km² (2012)
Ur baliabide berriztagarriak: 2.019 km³ (2011)
Ur kontsumoa (etxeko-ura/industria-ura/nekazaritza-ura):
- denetara: 113,3 km³/urte (%11/%19/%71)
- per capita: 517,3 m³/urte (2005)
Arrisku naturalak: noizbehinkako uholdeak, idorte latzak, tsunamiak, lurrikarak, sumendiak, baso-suteak.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016-08-19 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b Indonesia. in: CIA World Factbook. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2016-8-19).
- ↑ Kortabarria, Beñardo. Lurrikarak sumendiak ikertzeko. in: Deia-ren D2 atala. zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2016-8-19).
- ↑ Indonesia. nationsencyclopedia.com (Noiz kontsultatua: 2016-8-21).
- ↑ Climate of Indonesia. weatheronline.co.uk (Noiz kontsultatua: 2016-8-19).
- ↑ Climate: Indonesia. climate-data.org (Noiz kontsultatua: 2016-8-20).
- ↑ Patrolling Indonesia’s natural heritage. interpol.int (Noiz kontsultatua: 2016-8-20).
- ↑ Megadiverse Countries. biodiversitya-z.org (Noiz kontsultatua: 2016-8-20).
- ↑ a b Lambertini, Marco. A Naturalist's Guide to the Tropics. press.uchicago.edu (Noiz kontsultatua: 2016-8-20).
- ↑ Coral Triangle. wwf.panda.org (Noiz kontsultatua: 2016-8-21).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q1977576
Multimedia: Geography of Indonesia / Q1977576
