Wikipedia

Hego Txinako itsasoa

itsaso

Hego Txinako itsasoa[1] (txinera tradizionalez: 南中國海; txinera sinplifikatuz: 南中国海; pinyinaz: Nán Zhōnggúo Hǎi; malaysieraz: Laut China Selatan; tagaloz: Dagat Timog Tsina; vietnameraz: Biển Đông) Ozeano Bareko itsasoa da, Singapur eta Taiwan itsasartearen artean hedatua. Iparraldean, Hego Txinak mugatzen du; mendebaldean, Indotxinako penintsulak; ekialdean, Taiwan eta ipar-mendebaldeko [[Filipinak|Filipinak uharteek (batez ere Luzon, Mindoro eta Palawan), eta, hegoaldean, Borneo, ekialdeko Sumatra eta Bangka Belitung uharteak. 3.500.000 kilometro koadroko azalera dauka, eta, ozeanoak kontuan hartu gabe, munduko ur eremurik handiena da. Ekialdeko Txinako itsasoarekin komunikatzen da Taiwango itsasartearen bidez; Filipinetako itsasoarekin, Luzongo itsasartearen bidez; Suluko itsasoarekin, Palawan inguruko itsasarteen bidez; Javako itsasoarekin, Karimata eta Bangka itsasarteen bidez, eta, zuzenean, Thailandiako golkoarekin. Tonkingo golkoa Hego Txinako itsasoaren parte da.

Hego Txinako itsasoa
Hego Txinako itsasoa is located in Asia
Hego Txinako itsasoa
Hego Txinako itsasoa
Hego Txinako itsasoa (Asia)
OzeanoaOzeano Barea
EskualdeaTxina, Taiwan, Vietnam, Filipinak, Malaysia, Brunei, Indonesia, Singapur
KontinenteaAsia
Koordenatuak12°N 113°E / 12°N 113°E / 12; 113
Azalera3.500.000 km²

2016an, munduko itsas garraioko 3,4 bilioi dolar (16 bilioi dolarretan balioetsia) pasa ziren Hego Txinako itsasotik. Petrolio eta gas natural erreserbak aurkitu dituzte bertan. Erdialde-mendebaldeko Ozeano Barea munduko arrantza komertzialaren % 14 izan zen 2010ean.

Hego Txinako itsasoko uharteak, denak batera hainbat uhartedi-taldek, uhartetxo (kaio eta hondar-banku) uharri/atoloi eta itsaspeko mendik osatzen dute, gehienak txikiak eta biztanlerik gabekoak, ehunetan konta daitezkeenak; horiengatik, hainbat herrialdek subiranotasun-aldarrikapenak egiten dituzte. Aldarrikapen horiek uharteetarako eta itsasorako erabiltzen diren izenen aniztasunean ere islatzen dute.

Etimologia

aldatu

Hego Txinako itsasoa da euskaraz itsasorako erabiltzen den termino nagusia, eta, Europako hizkuntza gehienetan, izena parekoa da. Izen hori sortzen da Europaren interes goiztiarraren ondorioz eta Europatik eta Asiako hegoaldetik Txinaren merkataritza-aukeretara bide gisa. XVI. mendean, portugaldar marinelek Txinako itsasoa deitu zioten (Mare da China); Ondoren, inguruko ur-masetatik desberdindu beharrak Hego Txinako itsasoa deitzera eraman zuen[2]. Nazioarteko Erakunde Hidrografikoak itsasoari, «Hego Txinako itsasoa (Nan Hai)» izena ematen dio[3].

Yizhoushu kronikak, mendebaldeko Zhou dinastiarena (K.a. 1046–771), Hego Txinako itsasoari, lehen izen txinatarra eman zion, Nanfang Hai (txineraz: 南方海; pinyinez: Nánfāng Hǎi; lit. Hegoko itsasoa), itsaso hartako barbaroek Zhou gobernariei karei dortoken zergak eman zizkietela baieztatuz[4]. Poesiaren Klasikoak eta Zuo Zhuan eta Guoyu klasikoek, Udaberri eta Udazken garaikoak ere, itsasoari egin zioten erreferentzia, baina Nan Hai izenarekin (txineraz: 南海; pinyinez: Nán Hǎi; lit. «Hegoko itsasoa») hango Chu estatuko espedizioei erreferentzia eginez[4]. Nan Hai, Hegoko itsasoa, Lau Itsasoetako bat izan zen txinerazko literaturako. Beste hiru itsaso daude, lau puntu kardinaletako bana[5]. Ekialdeko Han dinastiaren garaian (K.a. 23-220), Txinako agintariek Zhang Hai izena eman zioten itsasoari. (txineraz: 漲海; pinyinez: Zhǎng Hǎi; lit. «itsaso dilatatua»)[4]. Fei Hai izena (txineraz: 沸海; pinyinez: Fèi Hǎi; lit. «itsaso irakin») hegoaldeko eta iparraldeko dinastietan izan zen ezaguna. Gaur egungo izen txinatarraren erabilera, Nan Hai (Hegoko itsasoa), pixkanaka orokortu zen Qing dinastiaren garaian[6].

Hego-ekialdeko Asian, garai batean, Champa itsasoa edo Cham itsasoa deitzen zitzaion, Champa (gaur egungo Erdialdeko Vietnam) itsas erresumaren ohorez, bertan loratu zena XVI. mendea baino lehen[7]. Itsasoaren zatirik handiena, Japoniaren itsas kontrolpean geratu zen Bigarren Mundu Gerran, 1941ean, Asiako hego-ekialdeko lurralde asko militarki hartu ondoren. Japoniak Minami Shina Kai (Hego Txinako itsasoa) deitu zion itsasoari. Izen hori, 南支那海 idatzi da 2004ra arte, Japoniako Kanpo Arazoetako Ministerioak eta beste sail batzuek 南シナ海 idazketara aldatu zuten arte, zeina Japonian erabilera estandarra bihurtu den.

Txinan, Hegoko itsasoa du izena, (南海; Nánhǎi), eta, Vietnamen, Ekialdeko itsasoa (Biển Đông)[8][9][10]. Malaysian, Indonesian eta Filipinetan, Hego Txinako itsasoa deitu zioten luzaroan (Tagaloz: Dagat Timog Tsina, Malaysieraz: Laut China Selatan), eta Filipinetako jurisdikziopeko uren barruko aldeari, askotan, Luzon itsasoa (Dagat Luzón) deitzen dio Filipinak[11].

Hala ere, 2011n, Spratly uharteetako liskarra areagotu ondoren, Filipinetako gobernuko hainbat agentzia Mendebaldeko Filipinetako itsasoa izena erabiltzen hasi ziren. Filipinetako Zerbitzu Atmosferiko, Geofisiko eta Astronomikoen Administrazioko (PAGASA) bozeramaile batek esan zuen Filipinetako ekialdean dagoen itsasoa Filipinetako itsasoa deitzen jarraituko zutela[12]. 2012ko irailean, Benigno Aquino III.a Filipinetako presidenteak 29 zenbakidun Agindu Administratiboa sinatu zuen agindua emanez gobernuko erakunde guztiek Mendebaldeko Filipinetako itsasoa izena erabiltzeko Filipinetako eremu ekonomiko esklusiboaren barruan zegoen Hego Txinako itsasoaren zatiak, Luzon itsasoa barne eta baita Kalayaan uharteen taldea eta Bajo de Masinloc barruko eta ondoko inguruko urak ere, eta Kartografiako eta Baliabideen Informazioko Agintaritza Nazionala erakundeari, mapa ofizialetan izena erabiltzeko agindua eman zuen[13][14].

2017ko uztailean, bere subiranotasuna berresteko, Indonesiak bere eremu ekonomiko esklusiboko Hegoaldeko Txinako itsasoko iparraldeko mugak Iparraldeko Natuna itsasoa izenez izendatu zuen; eremua Indonesiako Natuna uharteen iparraldean dago; Vietnamgo hegoaldeko eremu ekonomiko esklusiboarekin muga egiten du Hego Txinako itsasoaren hegoaldeko muturrean[15]. Natuna itsasoa Natuna uhartearen hegoaldean dago, Indonesiako ur territorialen barruan[16]. Hori dela eta, Indonesiak Hego Txinako itsasoaren zati diren bi itsaso izendatu ditu: Natuna itsasoa (Natuna uharteen eta Lingga eta Tambelan uhartedien artean dagoena) eta Iparraldeko Natuna itsasoa (Natuna uharteen eta Cà Mau lurmuturraren artean dagoena), Mekong deltaren hegoaldeko muturrean, Vietnamen. Ez da akordiorik izan Txina eta Indonesiaren artean Natunako uren auzia deitu izan denaren inguruan; bada, Txina anbiguoa izan da bere interes eremuaren hegoaldeko mugari dagokionez[17].

Hidrografia

aldatu

Hego Txinako itsasoan itsasbazterrak dituzten estatu eta lurraldeak honako hauek dira (iparraldetik hasita erloju-orratzen norabidean): Txina, Txinako Errepublika (Taiwan) Macau, Hong Kong, Filipinak, Malaysia, Brunei, Indonesia, Singapur, Thailandia, eta Vietnam. Hego Txinako itsasora isurtzen diren ibai nagusien artean daude: Perla, Min, Jiulong, Ibai Gorria, Mekong, Chao Phraya, Rajang, Baram, Kapuas, Batang Hari, Musi, Kampar, Indragiri, Pahang, Agno, Pampanga eta Pasig.

Nazioarteko Erakunde Hidrografikoak (IHO ingelesezko sigletan), 3. edizioan (1953), honela definitzen ditu Hego Txinako itsasoaren mugak:

Hegoaldean. Singapur eta Malakako itsasartearen ekialdeko eta hegoaldeko mugak [Tanjong Datotik –Johoren hego-ekialdeko puntua (1°22′N 104°17′E / 1.367°N 104.283°E / 1.367; 104.283)– Pulo Kokoraino –Bintan uhartearen ipar-ekialdeko ertza (1°13.5′N 104°35′E / 1.2250°N 104.583°E / 1.2250; 104.583)– batzen dituen lerro bat Horsburgh uharrian zehar]. Sumatrako ipar-ekialdeko kostaldea Tanjong Kedaburaino (1°06′N 102°58′E / 1.100°N 102.967°E / 1.100; 102.967) Sumatrako ekialdeko kostaldetik Lucipara Pointeraino (3°14′S 106°05′E / 3.233°S 106.083°E / -3.233; 106.083), handik Tanjong Nankara, Bangka uhartearen hego-mendebaldeko muturra (non Javako itsasoa izena hartzen duen), uharte honen bidez Tanjong Berikateraino, ekialdeko puntua (2°34′S 106°51′E / 2.567°S 106.850°E / -2.567; 106.850), Tanjong Djemangeraino (2°36′S 107°37′E / 2.600°S 107.617°E / -2.600; 107.617) Belitung-en, uharte honen iparraldeko kostaldean zehar Tanjong Boeroeng Mandiraino (2°46′S 108°16′E / 2.767°S 108.267°E / -2.767; 108.267) eta handik lerro bat Tanjong Sambareraino (3°00′S 110°19′E / 3.000°S 110.317°E / -3.000; 110.317), Borneoko hego-mendebaldeko muturra.

Ekialdean. Tanjong Sambarretik Borneoko mendebaldeko kostaldearen bidez Tanjong Sampanmangioraino, iparraldeko puntua; handik lerro bat Balabac eta Secam uharriaren mendebaldeko punturaino, Bancalan uhartearen eta Buliluyan lurmuturraren mendebaldean, Palawango hego-mendebaldeko puntua; uharte horretatik, Cabuli Pointeraino, uhartearen iparraldeko puntua; hortik, Busuangako ipar-mendebaldeko puntura eta Mindoro uharteko Calavite lurmuturrera, Lubang uharteko ipar-mendebaldeko puntura eta Luzon uharteko Fuego Pointera (14° 08' N); uharte horretatik, Engano lurmuturreraino, Luzonen ipar-ekialdeko puntua, lurmutur hori Balintang uhartearen ekialdeko puntuarekin lotzen duen lerro batetik (20° N) eta Y'Ami uhartearen ekialdeko puntua (21º 05' N); hortik, Garan Bira, Taiwango hegoaldeko puntua (Formosa); uharte horretatik, Santyoraino (25° N) bere ipar-ekialdeko puntua.

Iparraldean. Fugi lurmuturretik, Formosako iparraldeko punta, Kiushan Taoraino (Turnabout uhartea), Haitan Taoko hegoaldeko puntaraino (25° 25' N), eta, hortik, mendebaldera, Fujiango kostaldearen iparralderaino, 25° 24' N paralelotik.

Mendebaldean. Kontinentea; Thailandiako golkoaren hegoaldeko muga, eta Malaysiako penintsularen ekialdeko kostaldea.

Hala ere, Ozeanoen eta Itsasoen Mugaken zirriborro berrikusiaren laugarren edizioan (1986), Nazioarteko Erakunde Hidrografikoak Natuna itsasoa aintzatetsi zuen. Horrela, Hegoaldeko Txinako itsasoaren hegoaldeko muga aldatu egingo litzateke, Bangka Belitung uharteetatik Natuna uharteetara pasatuz[18].

Geologia

aldatu
 
Ilunabarra Hego Txinako itsasoan, Vietnamgo hego-ekialdeko kostaldeko Mũi Né herriaren ondoan

Itsasoa urperatutako plataforma kontinental baten gainean dago; azkeneko izotz aroetan, itsas maila ehunka metro beherago zegoen, eta Borneo Asiako kontinentearen parte zen.

Hego Txinako itsasoa duela 45 milioi urte inguru sortu zen, Eremu Arriskutsua Txina hegoaldetik aldendu zenean. Hedadura amaitu zen duela 30 milioi urte inguru itsas hondoa zabaldu zenean, hego-mendebaldera hedatu zen prozesu bat, gaur egun ikusten dugun V formako arroa sortuz. Luzapena duela 17 milioi urte inguru gelditu zen[19].

Arroaren eraketan, estrusio tektonikoak duen paperari buruzko eztabaidekin jarraitu dute. Paul Tapponnierrek eta bere lankideek argudiatu dute Indiak Asiarekin talka egitean Indotxina hego-ekialdera bultzatzen duela. Indotxina eta Txinaren arteko zizailadura erlatiboaren ondorioz, Hego Txinako itsasoa ireki zen[20]. Iritzi hori zalantzan jartzen dute geologoek, ez baitute uste Indotxina Asia kontinentalarekiko oso urrutira joan denik. Peter Clift-ek Tonkingo golkoan egindako itsas ikerketa geofisikoek erakutsi dute Ibai Gorriaren faila aktiboa izan zela eta arroen eraketa eragin zuela, gutxienez duela 37 milioi urte, Hego Txinako ipar-mendebaldeko itsasoan; hori bat dator estrusioa parte izan zela itsasoaren sorreran. Ireki zenetik, Hego Txinako itsasoa Mekong ibaiak, Ibai Gorriak eta Perla ibaiak emandako sedimentu bolumen handien biltegia izan da. Delta horietako batzuk aberatsak dira petrolio eta gas hobietan.

Geografia

aldatu

Hego Txinako itsasoa Txina eta Taiwan uhartearen hegoaldean dago, Filipinen mendebaldean, Malaysiako Sabah eskualdearen eta Bruneiren ipar-mendebaldean, Indonesiaren iparraldean, Singapur eta Malaysiako penintsularen ipar-mendebaldean eta Vietnamen ekialdean.

Itsasoan, hainbat uharte daude, baina, gehienetan, ez da inor bizi. Dena den, itsasoaren mugetan dauden herrialdeek uharte horiek kontrolatzeko lehia gogorra izan dute XX. mende osoan. Lehia hauetan, Filipinak, Singapur, Malaysia eta Vietnamek izan dituzte istilurik gehien.

Merkataritza bidea

aldatu
 
Milioika upel petrolio gordin salerosten dira egunero Hego Txinako itsasoan barrena

Hego Txinako itsasoa, historikoki, merkataritza bide garrantzitsua izan da Asiako ipar-ekialde, Txina, Asiako hego-ekialde eta India eta Mendebaldea artean[21][22][23][24]. Ozeanoaren zoruan dauden merkataritza-ontzien hondoratzeen kopuruak frogatzen du merkataritza indartsua izan zela mendeetan. X. mendetik XIX. mendera arte zeramika garraiatzen zituzten bederatzi merkataritza-ontzi historiko induskatu zituzten Sten Sjöstrand suediar ingeniariaren agindupean[25].

2016an, munduko itsas garraioak sortzen dituen 16 bilioi dolarretik, 3,4 bilioi dolar Txina Hegoaldeko Itsasotik pasa ziren[26]. 2019ko datuek erakusten dute Txina Hegoaldeko itsasoak munduko merkataritzaren BPGaren % 5 garraiatzen duela[27].

Baliabide naturalak

aldatu

2012–2013 bitartean, Estatu Batuetako Energia Informazioaren Administrazioak uste du oso petrolio eta gas natural gutxi dagoela eremu gatazkatsuetan, hala nola Paracel eta Spratly uharteetan. Hego Txinako itsasoan, 11.000 milioi petrolio upel eta 190 bilioi oin kubiko gas natural frogatu edo probable gehienak eztabaidatu gabeko itsasertzetatik gertu daude[28][29].

2010ean, Ozeano Barearen erdialde-mendebaldean (Txinako hegoaldeko itsasotik iparralderen dauden eremuak izan ezik, Txinako Herri Errepublikaren kostaldetik hurbilen daudenak) munduko arrantza guztiaren (11,7 milioi tona) % 14 arrantzatu zen. 1970ean, 4 milioi tona baino gutxiago erregistratu ziren[30].

2017ko maiatzean, Txinak iragarri zuen aurrerapen bat metanoaren klatratoen erauzketan Hego Txinako itsasoan metano hidratoa atera zutenean, baina adopzio komertzialak hamarkada bat edo gehiago iraun dezake[31][32].

Lurralde-erreklamazioak

aldatu
 
Spratly uharteak okupatzen dituzten hainbat herrialderen mapa

Hainbat herrialdek Hego Txinako itsasoaren gaineko lurralde aldarrikapen lehiakorrak egin dituzte. Eztabaida horiek Asiako gatazka gune arriskutsuena direla esan ohi da. Txinako Herri Errepublikak eta Txinako Errepublikak (normalean Taiwan izenez ezagutzen dena) diote ia ekialdeko Hego Txinako itsaso ia osoa berea dela, beren aldarrikapenak bederatzi puntuko lerroa deritzonaren barruan mugatuz. Horrek esan nahi du eskualdeko gainerako herrialde guztien eskakizunei gainjartzen zaiela. Lehian dauden erreklamazioen artean, honako hauek daude:

Txina eta Vietnam kementsu aritu dira beren aldarrikapenak defendatzen. 1974 baino lehen, Txinak (hainbat gobernu) eta Hego Vietnamek Paracel uharteen zati bat kontrolatzen zuen bakoitzak. 1974an, gatazka labur batek 18 hildako txinatar eta 53 vietnamdar eragin zituen, eta, harrezkero, Txinak Paracel osoa kontrolatzen du. 1988ko martxoan, Spratly uharteetan itsas liskar baten kokaleku izan zen, eta Vietnamgo 70 marinel baino gehiago hil zituzten Chigua uharriaren hegoaldean. Erreklamatzaileek, aldizka, itsas ontzien arteko liskarrak jakinarazten dituzte[34], zeinak, orain, aireko espazioko gorabeherak ere barne hartzen dituzten[35].

ASEAN, oro har, eta bereziki Malaysia ahalegindu dira Hego Txinako itsasoaren ekialdeko lurralde gatazkak gatazka armatura pasa ez daitezen. Hori horrela, garapen-agintaritza bateratuak eratu dira gainjarritako erreklamazioen eremuetan, eremua elkarrekin garatzeko eta irabaziak modu zuzenean banatzeko, eremuaren gaineko subiranotasunaren gaia finkatu gabe. Bereziki Thailandiako golkoan gertatzen da hori. Oro har, Txinak nahiago izan du lehian dauden erreklamazioak aldebikotasunez konpondu[36]; ASEANeko herrialde batzuek, berriz, alde anitzeko elkarrizketak nahiago dituzte[37], Txina askoz handiagoarekin alde biko negoziazioetan desabantailan daudelakoan eta, lurralde bera herrialde askok erreklamatzen dutenez, alde anitzeko elkarrizketek bakarrik konpon ditzaketela erreklamazioak[38].

Singapur eta Malaysiak Pedra Branca edo Pulau Batu Putihen (ondoko Middle Rocks barne) gainean jarritako erreklamazioak, 2008an ebatzi zituen Nazioarteko Justizia Auzitegiak Pedra Branca/Pulau Batu Puteh Singapurri eta Middle Rocks Malaysiari esleituz[39]. 2010eko uztailean, Hillary Clinton AEBko estatu idazkariak Txinari eskatu zion lurraldetasunaren gatazka konpontzeko. Txinak erantzun zuen AEBri eskatuz gaitik kanpo gera zedin[34]. Hori gertatu zen bi herrialdeak itsas ariketetan ari ziren garai batean, elkarren kontrako indar erakustaldi batean, eta horrek tentsioak areagotu zituen eskualdean[34]. AEBko Defentsa Departamentuak komunikatu bat kaleratu zuen abuztuaren 18an, non eztabaida konpontzeko indarra erabiltzearen aurka agertu baitzen, eta Txinari jokabide irmoa leporatu zion[40]. 2011ko uztailaren 22an, Indiako eraso anfibioetako ontzi bat, INS Airavat, Vietnamera bisita adiskidetsu batean zegoena, kontaktatua zan zen, irrati kanal ireki baten bidez, Vietnamgo kostaldetik 45 itsas miliako distantziara (83 km), Hego Txinako itsaso eztabaidatuan Txinako itsas armada gisa identifikatu zen ontzi batetik, eta ontzia Txinako uretan sartzen ari zela adierazten zion[41][42]. Indiako itsas armadako bozeramaileak argitu duenez, INS Airavatetik itsasontzirik edo hegazkinik ikusten ez zenez, aurreikusi bezala egin zuen aurrera. Indiako itsas armadak argitu zuen: «INS Airavatetik egazkinik edo itsasontzirik ikusten ez zenez, aurrera jarrairu zuela. Indiako armadak, gainera, argitu zuen ez zela inolako liskarrik izan INS Airavatekin. Indiak nazioarteko uretan nabigatzeko askatasuna babesten du, baita Hego Txinako itsasoan ere, eta baita igarobide eskubidea ere, nazioarteko zuzenbidean onartutako printzipioen arabera. Printzipio horiek guztiek errespetatu beharko lituzkete»[41].

2011ko irailean, Txinak eta Vietnamek Hego Txinako itsasoari buruzko eztabaida saihesteko akordio bat sinatu eta gutxira, Indiako Estatuko enpresa esploratzaileak, Oil and Natural Gas Corporationek (ONGC), adierazi zuen bere atzerriko eskumendekoak, ONGC Videsh Limitedek, hiru urteko hitzarmena sinatu zuela PetroVietnamekin petrolioaren sektorean epe luzeko lankidetza garatzeko[43], eta Vietnamen eskaintza onartu zuela esplorazio-eskaintza Hego Txinako itsasoko zenbait bloke zehatzetan aritzeko[44]. Horren aurrean, Txinako Atzerri Ministerioko bozeramaile Jiang Yuk protesta bat aurkeztu zuen[45][46]. Indiako Gobernuko Kanpo Arazoetako Ministerioko bozeramaileak erantzun zuen esanez[45]: «Txinatarrek kezkak zituzten, baina Vietnamgo agintariek esan digutenarekin goaz, eta hori helarazi diegu txinatarrei». India-Vietnam Akordioa Global Times Txinako Estatuko egunkariak ere salatu zuen[44][46].

1999an, Taiwanek, Lee Teng-hui-ren administrazioaren pean, Hego Txinako itsasoko uharte guztiak erreklamatu zituen[47]. Taiwanek lurpe osoa, itsas hondoa eta Paracels eta Spratlysen urak eskatu zituen[48].

2012an eta 2013an, Vietnamek eta Taiwanek elkarren aurka jarri ziren, Taiwanek Vietnamen aurkako ariketa militarrengatik[49].

2014ko maiatzean, Txinak petrolio plataforma bat ezarri zuen Paracel uharteetatik gertu, eta istilu ugari eragin zituen Vietnamgo eta Txinako ontzien artean[50][51]. Vietnamdarren analisiak estrategia aldaketa hori (etengabeko istiluak sortzen dituena) identifikatzen du 2012tik aurrera gertatzen denarentzat[35].

2018ko abenduan, Luo Yuan almirante txinatar erretiratuak proposatu zuen Estatu Batuekin Hego Txinako itsasoan izandako tirabirak konpontzeko irtenbide posible bat AEBren morala hausteko Estatu Batuetako Itsas Armadako hegazkin-ontzi bat edo bi hondoratzea izango zela[52][53][54][55]. 2018ko abenduan ere, Txinako iruzkingile eta Askapenerako Herri Armadako Aire Armadako koronel nagusiak, Dai Xuk, iradoki zuen Txinako itsas armadak Hego Txinako itsasoan nabigatzen zuten Estatu Batuetako Itsas Armadako ontzien aurka egin behar zuela[52][56].

AEBk, UNCLOS erakundearen sinatzaile ez izan arren, Hego Txinako itsasoan bere itsas ontziek etengabe oztoporik gabe nabigatu dutelako jarrerari eutsi dio, eta hala jarraituko dutela[57]. Une batzuetan, AEBko gerraontziak Txinak kontrolatutako uharteen 12 itsas miliako mugara iritsi dira (Paracel uharteak, adibidez), Txinaren haserrea piztuz[58]. AEBko itsas operazioen buruak 2019ko hasieran Txinara egindako bisitan, berak eta bere kide txinatarrak konpromiso-arauak landu zituzten AEBko gerraontziak eta Txinako gerraontziak itsas zabalean elkartzen zirenerako[59].

2020ko ekainaren 26an, Asiako Hego-ekialdeko Nazioen Elkartearen (ASEAN) 36. goi-bilera birtuala egin zen. Vietnamek, goi bileraren presidente gisa, presidentearen adierazpena kaleratu zuen. Adierazpenak zioenez, Itsas Zuzenbideari buruzko Nazio Batuen Hitzarmena da «itsas eskubideak, eskubide subiranoak, jurisdikzioa eta itsas eremuen gaineko interes legitimoak zehazteko oinarria, eta 1982ko UNCLOSek ezartzen du ozeanoetako eta itsasoetako jarduera guztiak zein lege-esparrutan egin behar diren»[60].

Ikus, gainera

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (kontsulta data: 2013-02-10).
  2. ↑ Tønnesson, Stein. (2005). «Locating the South China Sea» Locating Southeast Asia: Geographies of Knowledge and Politics of Space. Singapore University Press, 204 or. ISBN 9971-69-288-0.
    Aipua: «Hego Txinako itsasoa izen europarra ... Europako itsasgizon eta mapagileek itsaso hau batez ere Txinarako sarbide gisa ikusten zuten garaiko erlikia bat da ... XVI. mendearen hasieran, Europako itsasontziak Hindustandik (India) iritsi ziren ... Portugalgo kapitainek itsasoa Txinako lurralde honetarako sarbidea zela ikusi zuten eta Mare da China deitu zioten. Gero, ziurrenik, Txinako hainbat itsaso bereizi behar izan zituztenean, 'Hego Txinako itsasoa' bereizi zuten ...»    .
  3. ↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition. International Hydrographic Organization jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-10-08) (kontsulta data: 2020-12-28).
  4. ↑ a b c Shen, Jianming. (2002). «China's Sovereignty over the South China Sea Islands: A Historical Perspective» Chinese Journal of International Law 1 (1): 94–157.  doi:10.1093/oxfordjournals.cjilaw.a000432..
  5. ↑ Chang, Chun-shu. (2007). The Rise of the Chinese Empire: Nation, State, and Imperialism in Early China, ca. 1600 B.C. – A.D. 8. University of Michigan Press, 263–264 or. ISBN 978-0-472-11533-4..
  6. ↑ 華林甫 (Hua Linfu), 2006. 插圖本中國地名史話 (An illustrated history of Chinese place names). 齊鲁書社 (Qilu Publishing), page 197. ISBN 7533315464
  7. ↑ Bray, Adam. (2014-06-18). «The Cham: Descendants of Ancient Rulers of South China Sea Watch Maritime Dispute From Sidelines – The ancestors of Vietnam's Cham people built one of the great empires of Southeast Asia» National Geographic jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2014-06-20).
  8. ↑ VN and China pledge to maintain peace and stability in East Sea. Socialist Republic of Vietnam Government Web Portal.
  9. ↑ FM Spokesperson on FIR control over East Sea. Embassy of Vietnam in USA 2001-03-11.
  10. ↑ The Map of Vietnam. Socialist Republic of Vietnam Government Web Portal jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2006-10-06).
  11. ↑ John Zumerchik; Steven Laurence Danver. (2010). Seas and Waterways of the World: An Encyclopedia of History, Uses, and Issues. ABC-CLIO, 259 or. ISBN 978-1-85109-711-1..
  12. ↑ Quismundo, Tarra. (2011-06-13). «South China Sea renamed in the Philippines» Philippine Daily Inquirer jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2012-01-12) (kontsulta data: 2011-06-14).
  13. ↑ «Administrative Order No. 29, s. 2012» Official Gazette (Government of the Philippines) 2012-09-05 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2018-05-18) (kontsulta data: 2018.05-14).
  14. ↑ West Philippine Sea Limited To Exclusive Economic Zone|url=https://web.archive.org/web/20210307100754/https://ph.news.yahoo.com/west-philippine-sea-limited-exclusive-economic-zone-120023464.html%7Cartxibo-data=2021-03-07%7Cdata=2012-09-14%7C International Business Times
  15. ↑ Prashanth Parameswaran. (2017-07-17). «Why Did Indonesia Just Rename Its Part of the South China Sea?» The Diplomat.
  16. ↑ Tom Allard; Bernadette Christina Munthe. (2017-07-14). «Asserting sovereignty, Indonesia renames part of South China Sea» Reuters.
  17. ↑ Agusman, Damos Dumoli. (2023). «Natuna Waters: Explaining a Flashpoint between Indonesia and China» Indonesian Journal of International Law 20 (4): 531–562.  doi:10.17304/ijil.vol20.4.1. ISSN 2356-5527..:{{{1}}}
  18. ↑ «Limits of Ocean and Seas Special Publication 23 Draft 4th Edition» International Hydrographic Organization: 108–109. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2018-04-30) (kontsulta data: 2017-07-17).
  19. ↑ Trần Tất Thắng; Tống Duy Thanh; Vũ Khúc; Trịnh Dánh; Đào Đình Thục; Trần Văn Trị; Lê Duy Bách. (2000). Lexicon of Geological Units of Viet Nam. Department of Geology and Mineral of Việt Nam.
  20. ↑ Jon Erickson; Ernest Hathaway Muller. (2009). Rock Formations and Unusual Geologic Structures: Exploring the Earth's Surface. Infobase Publishing, 91 or. ISBN 978-1-4381-0970-1..
  21. ↑ «The Portuguese as the First Maritime Power» Humanities 54, Harvard University (kontsulta data: 2024-05-07).
  22. ↑ «Central Themes | Asia for Educators | Columbia University» afe.easia.columbia.edu (kontsulta data: 2024-05-07).
  23. ↑ «Beyond diplomacy. Japan and Vietnam during the 17th and 18th centuries | IIAS» www.iias.asia (kontsulta data: 2024-05-07).
  24. ↑ «Japan and Vietnam -Archival Records on Our History-» www.archives.go.jp (kontsulta data: 2024-05-07).
  25. ↑ Shipwrecks
  26. ↑ (Ingelesez) «How Much Trade Transits the South China Sea?» Center for Strategic and International Studies 2017-08-02.
  27. ↑ (Ingelesez) «There are bigger shipping choke points than Suez» Australian Financial Review 2024-01-15 (kontsulta data: 2024-05-07).
  28. ↑ «Contested areas of South China Sea likely have few conventional oil and gas resources – Today in Energy – U.S. Energy Information Administration (EIA)» Energy Information Administration jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-05-23) (kontsulta data: 2015-05-23).
  29. ↑ All those oil and gas deposits everyone wants in the South China Sea may not even be there. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-05-23) (kontsulta data: 2015-05-23).
  30. ↑ World review of fisheries and aquaculture. Rome: Food and Agriculture Organisation, 55–59 or. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-08-28) (kontsulta data: 2013-10-29).
  31. ↑ «China claims breakthrough in 'flammable ice'» BBC News 2017-05-19.
  32. ↑ Robbie Gramer; Keith Johnson. (2024-01-29). China Taps Lode of 'Fire Ice' in South China Sea. .
  33. ↑ (Ingelesez) Randy Mulyanto. (2020-11-02). «Vietnamese ships in Indonesian waters show extent of Asean maritime disputes» South China Morning Post (kontsulta data: 2022-08-09).
  34. ↑ a b c Scobellfirst =A.. (2018). «The South China Sea and US-China Rivalry» Political Science Quarterly 133 (2): 199–224.  doi:10.1080/23311983.2024.2383107..:{{{1}}}
  35. ↑ a b Nguyễn, A.C.; Phạm, M.T.; Nguyễn, V.H.; Trần, B.H.. (2024). «Explaining the increase of China's power in the South China Sea through international relation theories» Cogent Arts & Humanities 11 (1)  doi:10.1080/23311983.2024.2383107..
  36. ↑ «Direct bilateral dialogue 'best way to solve disputes' – China.org.cn» www.china.org.cn.
  37. ↑ Resolving S.China Sea disputes pivotal to stability: Clinton AFP News, archived from the original on 2010-07-27)
  38. ↑ =Wong, =Edward. (2010-02-05). «Vietnam Enlists Allies to Stave Off China's Reach» The New York Times.
  39. ↑ Lathrop, 1=Coalter G.. (2008). «Sovereignty over Pedra Branca/Pulau Batu Puteh, Middle Rocks and South Ledge» The American Journal of International Law 102 (4): 828–834.  doi:10.2307/20456682..
  40. ↑ (Ingelesez) Sinaga, Lidya Christin. (2015). «China's Assertive Foreign Policy in South China Sea Under XI Jinping: Its Impact on United States and Australian Foreign Policy» Journal of ASEAN Studies 3 (2): 133–149.  doi:10.21512/jas.v3i2.770. ISSN 2338-1361..
  41. ↑ a b «India-China face-off in South China Sea: Report» dna 2011-09-02.
  42. ↑ «Paper no. 4677 INS Airavat Incident: What does it Portend?» South Asia Analysis Group 2011-09-02 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2012-03-30).
  43. ↑ (Ingelesez) GatewayHouse. (2015-06-11). «How India is Impacted by China's Assertiveness in the S. China Sea» Gateway House (kontsulta data: 2017-06-02).
  44. ↑ a b «China paper warns India off Vietnam oil deal» Reuters India 2011-10-16 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2012-07-25) (kontsulta data: 2021-07-05).
  45. ↑ a b B. Raman. (2011-09-17). «South China Sea: India should avoid rushing in where even US exercises caution» South Asia Analysis Group jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-09-24).
  46. ↑ a b Ananth Krishnan. (2011-09-15). «China warns India on South China Sea exploration projects» The Hindu.
  47. ↑ Taiwan sticks to its guns, to U.S. chagrin, July 14, 1999.
  48. ↑ «Taiwan reiterates Paracel Islands sovereignty claim» Taipei Times 2014-05-11 (kontsulta data: 2016-11-11).
  49. ↑ Photo: Taiwan military exercises with Vietnam as an imaginary enemy generals admit Taiping Island, 2012-09-05.
    Vietnam's angry at Taiwan as it stages live-fire drill in the Spratlys, 12 August 2012.
    Vietnam Demands Taiwan Cancel Spratly Island Live Fire |artxibo-url=https://web.archive.org/web/20160826134250/http://www.bloomberg.com/news/articles/2012-08-23/vietnam-demands-taiwan-cancel-spratly-island-live-fire-drill |data=2016-08-26 }}, March 1, 2013.
    Taiwan unmoved by Vietnam's protest against Taiping drill, 2012-09-05
  50. ↑ «Q&A: South China Sea dispute» BBC 2016-07-12.
  51. ↑ Bloomberg News. (2014-06-06). «Vietnam Says China Still Ramming Boats, Airs Sinking Video» Bloomberg (kontsulta data: 2014-06-06).
  52. ↑ a b Lockie, Alex. (2019-01-11). «China sets the stage for a 'bloody nose' attack on US aircraft carriers, but it would backfire horribly» Business Insider.
  53. ↑ Hendrix, Jerry. (2019-01-04). China should think twice before threatening to attack Americans. Fox News.
  54. ↑ Chang, Gordon G.. (2018-12-31). «Forty Years After U.S. Recognition, China Is 'America's Greatest Foreign Policy Failure'» The Daily Beast.
  55. ↑ 罗援少将在2018军工榜颁奖典礼与创新峰会上的演讲 – Major General Luo Yuan's speech at the 2018 Military Industry Awards Ceremony and Innovation Summit. kunlunce.com/ 2018-12-25 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2019-03-31) (kontsulta data: 2019-05-15)
    Aipua: «现在美国有11艘航空母舰，我们是不是要发展12艘航母，才能跟美国抗衡呢？我觉得这种思路错了，我们不能搞军备竞赛。历史的经验告诉我们，美国最怕死人。我们现在有东风21D、东风26导弹，这是航母杀手锏，我们击沉它一艘航母，让它伤亡5000人/ Now there are 11 aircraft carriers in the United States. Do we want to develop 12 aircraft carriers to compete with the United States? I think this kind of thinking is wrong. We can't engage in an arms race. Historical experience tells us that the United States is most afraid of the dead. We now have Dongfeng 21D and Dongfeng 26 missiles. This is the aircraft carrier killer. If we sink an aircraft carrier, it will kill 5,000 people; if we sink two ships, we kill 10,000 people.»    .
  56. ↑ Deaeth, Duncan. (2018-12-08). Senior Chinese military official urges PLAN to attack US naval vessels in S. China Sea. Taiwan News.
  57. ↑ US Chief of Naval Operations, Admiral John M. Richardson, ., Lecture at Atlantic Council's Scowcroft Center. / Feb 2019, minutes 38:22–41:25; 49:39–52:00.
  58. ↑ Goelman, Zachary. (2019-01-07). U.S. Navy ship sails in disputed South China Sea amid trade talks with Beijing. Reuters.
  59. ↑ US Chief of Naval Operations, Admiral John M. Richardson, ., Lecture at Atlantic Council's Scowcroft Center. / Feb 2019.
  60. ↑ B Pitlo III, Lucio. (2020-07-03). ASEAN stops pulling punches over South China Sea. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-17) (kontsulta data: 2020-08-16).

Bibliografia

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hego_Txinako_itsasoa&oldid=10280435"(e)tik eskuratuta