Wikipedia

2023-2024ko Israel-Palestina gerra

2023ko urriaren 7an hasi gerra, gatazkaren erdian Gazako Zerrenda izan duena
 Egunotan albiste da gertakari hau.
Litekeena da orri honetako informazioa edozein unetan aldatzea, beraz.

2023-2024ko Israel-Palestina gerra, 2023-2024ko Israel-Gaza gerra eta 2023-2024ko Israel-Hamas gerra ere deitua, Ekialde Hurbileko krisi eta gerra bat da, urriaren 7an hasia Gazako Zerrendatik Hamasek Israeli eraso egin zionean. Israelek kontraeraso luze eta gogor bati ekin zion Hamasen eta, oro har, Gazako palestinarren kontra bere ahalmen militar osoaz, eta Gazari setio orokorra ezarri. Israeldar oldarra Zisjordaniara eta beste eskualde mugakide batzuetara hedatu zen, AEBren babes militarraz. Nazioarteko krisi politiko handiena da Ukrainako inbasioa hasiz geroztik, eta nazioartea bi polo nagusitan banatu du.

2023-2024ko Israel-Palestina gerra
Arabiar-israeldar gatazka
Legenda:
   Gazako Zerrenda    Israelek okupatutako Gazako Zerrendako eremuak.
(ikusi ere gatazkaren mapa detaileduna)
Data2023ko urriak 7 – egun (6 hilabete eta 20 egun)Ger
LekuaIsrael eta Gazako Zerrenda, Palestina
EgoeraMartxan
  • Israelgo militarrek Gazako Zerrendari erabateko setioa jarri, bonbardatu eta inbaditu.
  • Zisjordanian, Israelgo armadak eta kolonoek palestinarren kontrako askotariko eraso eta hilketak egin.
  • Libano hegoaldean, Israel eta Hezbollah-ren arteko erasoak eta tentsio militarra handitu.
Gudulariak
Palestinako Estatua Gazako Zerrenda

Hezbola[2]

Izz ad-Din al-Qassam Brigadak
Al-Quds Brigadak
Abu Ali Mustafa Brigadak
Erresistentzia Nazionalerako Brigadak[3]

 Israel

Buruzagiak
Ismail Haniyeh
Mohammed Deif
Abu Obaida
Hassan Nasrallah		 Israel Benjamin Netanyahu
Israel Isaac Herzog
Israel Yoav Gallant
Israel Herzi Halevi
Israel Kobi Shabtai
Indarra
Hamasen miliziak[4]
  • 15.000-40.000 miliziano[4]
  • 30.000 kohete? [4]
  • Erasoko errifleak[4]
  • Metrailadore astunak[4]
  • Kohete bidezko granadak[4]
  • Tanke kontrako armak[4]

Israelgo armada

  • 350.000 gerlari aktibo[5]
  • 2.200+ tanke[6]
  • 530 artilleria elementu[6]
  • 339 gerra hegazkin;
    142 helikoptero[6]
  • Burdinazko Ganga defentsa sistema[6]
  • 49 gerra itsasontzi;[6]
  • 5 urpekontzi[6]
Galerak
Palestinako Estatua Gazako palestinarretan:
  • 31.988+ hildako (13.000+ haur, 8.000+ desagertu)[7] eta 64 kazetari, abenduaren 16 arte)[8]
  • 74.188+ zauriturik (8.663+ haur)[7]
  • 8.000+ desagerturik[7]
  • 360.000+ bizileku kalteturik edo suntsiturik (erdia+)[7]
  • 392 ikastetxe kalteturik edo suntsiturik[7]
  • 267 otoizleku kalteturik[7]
  • 12 ospitale 35etik partzialki funtzionatzen[7]
  • 122 anbulantzia kalteturik[7]
  • 11 okindegi suntsiturik[7]
  • Lurpeko putzuen % 83 ez erabilgarri[7]

Palestinako Estatua Zisjordaniako palestinarretan:

  • 442+ hildako (116+ haur)[7]
  • 4,650+ zauritu[7]

Nazio Batuen Erakundea NBEren arabera:

  • 2.300.000+ desplazatu[9]

Israel Israeldarretan:

  • 1.139+ hildako[7]
    8,730+ zauritu[7]
  • 242 bahitu inguru[10] (120 baino gehiago jada aske)[11]

17 nepaldar Hamasek bahiturik, beste 7 zauritu[12]
2 thailandiar hildako, 11 bahitu eta 8 zauritu[13][14]
mediku indonesiar bat, Israelek hildakoa[15]

Lehendabiziko erasoan, Hamasek 250 gatibu inguru eraman zituen atzera Gazara, eta 1.200 israeldar inguru hil ziren, ordu arteko Gaza-Israel krisietan ikusi gabea. Heriotza kopuru horretan, Israelgo Defentsa Indarrek berek hildakoak zenbatu behar dira. Eraso hori 1948ko Arabiar-israeldar Gudutik egungo Israelgo lurraldean zuzenean jazotako lehen gatazka da.[16][17]

Israelek, kontraerasoan, Gazako palestinar biztanleriari setioa jarri eta lehorreko inbasio bati ekin zion, bertako pertsonak eta eraikinak bereizi gabe bonbardatu, era guztietako hornidura moztu, eta milioi bat pertsonaz gorako Gazako hainbat eremu herritarrez husteko agindu. Gerra hau hasi eta lau hilabetera, milioi bat palestinarrek Gazaren hegoaldean bilatu dute aterpe, eta gosetea zabaldu da. Israelen erasoek 32.000 palestinarretik gora hil dituzte, eta hamar milaka zauritu eragin.

Biztanleria zibilaren kontrako Israelen eraso errepikakor, masibo eta latzek gerra krimenen eta gerrari buruzko nazioarteko hitzarmenak urratzearen akusazioak erakarri dizkio estatu sionistari. NBEk bertako inoizko giza hondamendi handiena deitu dio, eta bere Gazako mandatariak eta hainbat eragile politikok zein humanitariok «genozidiotzat» jo dute palestinarren kontrako Israelen operazioa.

Aurrekariak aldatu

Gazako lurralde biziki jendeztatua «aire zabaleko espetxe» gisa deskribatu dute palestinarrek eta hainbat GKEk. 2006an Gazako hauteskundeak irabazi zituenetik, Hamasen kontrolpean dago lurraldea. 2007an Israelek lurreko, aireko eta itsasoko itxiera inposatu zion Gazari, eta urteak dira zerrendako herritarren egoera humanitarioa larria dela. Blokeo hori okupazio mota bat da, nazioarteko zuzenbidearen arabera.[18]

2023ko urrian hasitako gatazka militarra israeldarren eta palestinarren arteko gatazka historikoaren agerpen larri bat da, aurrekari hurbilenak 2023. urtearen udaberriko eta udako istilu eta erasoetan dituena. Gazatik at, jada uztailean, airetik zein lehorretik, Israelek operazio militar odoltsu bat egin zuen Jeninen, Zisjordanian, bederatzi palestinar hildako utziz, tartean bi haur, gerra bat pizteko arriskua ekarri zuena.[19] Istilu guztien artean, Hamasek israeldar judu ultraortodoxoak Al-Aksa meskitako zelaira sartzea aipatu zuen urriaren 7ko erasoaren sorburu nagusitzat, «profanaziotzat» joaz.[20]

Israelgo Hamasen erasoa aldatu

Erasoaren nondik norakoak eta nahasmena aldatu

Urriaren 7ko ordu txikietan, Hamasek ezusteko eraso bat abiatu zuen Gazatik, ordu arte inoiz ez bezalakoa: airekoa, itsasokoa eta lurrekoa. Besteak beste, 5.000 suziritik gora jaurti zituzten Gazatik, eta dozenaka milizianok une hori baliatu zuten muga pasatu eta zenbait herriren kontrola bereganatzeko.[21] Hango hedabideen arabera, militarrak bahitu eta hil zituzten —tartean, komandanteak, Hamas erakunde politiko islamistak adierazi zuenez—, eta, denera, behin-behineko datu ofizialen arabera, gutxienez 700 israeldar hil zituzten, eta 2.200 baino gehiago zauritu. Ivan Illarramendi euskal herritarra ere hil bide zuten, Israelgo iturrien arabera.[22]

Erasoaren unean, 4.000 pertsona inguru Tribe of Nova musika jaialdia ari ziren ospatzen, Hamasek hori ez bazekien ere, Kibbutz Ra'im herria omen baitzuten begiz jota. Pentsatzen da jaialdian, Hamasko kideak ez ezik, 364 pertsona hil zirela, haietako «ehunka batzuk» bertaratutako DFIren helikopterotik bereizi gabe jendartera tirokatu ondoren.[23]

Bestalde, aldameneko Be'eri kibbutzean, Yasmin Portat-ek, kibbutzetako erasoetatik bizirik ateratako kolonoak, urriaren 15ean adierazi zuen bertaratutako israeldar indar militarrek zibil ugari hil zituztela, «dudarik gabe». Denen kontra bereizketarik gabe jo omen zuten, Hamasko kideek zibil horiek gatibu hartu eta gero, eta gaineratu zuen ere bahitzaileek gizalegez tratatu zituztela.[24][25] Israelgo estatu irratiak biktimaren lekukotza zentsuratu zuen.[26] Beste testigu israeldar batek ere adierazi zuenez, kibbutz horretako gatibuak bizirik zeuden urriaren 9an, harik eta DFIk bahitzaileak eta gatibuak denak hil zituen arte, tokia kontrolpean hartzearen ordainetan: 112 pertsona, orotara.[26]

Israeldar bahituak aldatu

Hamasen urri erdialdeko adierazpen baten arabera, erakundeak 250 israeldar hartu zituen gatibu.[27] Jihad Islamikoa ere oldarraldira batu zen —baieztatu zuen 30 lagun zituela bahituta—, «batailaren» parte dela ziurtatuta. Hori ikusirik, Israelgo armadak gerra egoera deklaratu zuen.[21] Hamaseko Khaleed Meshalek eta beste erakunde palestinar batzuek Israelen preso dauden 6.000 preso askatzea ezarri zuen gatibuak askatzeko baldintzatzat.[28]

 
Israelgo Ramat Gan-en jarritako argazkiak eta kartelak, Hamasen eskuetan zirauten gatibuak askatu eta oroitzeko erreklamatuz

Gaza aldameneko Israelgo hamabi herritako milaka pertsona ebakuatu zituzten, eta militar israeldarrek alimaleko mobilizazioa agindu zuten, 300.000 erreserbista armadarekin bat egitera deituz. Urriaren 25erako, Hamasek gatibu banaka batzuk askatu zituen. Haietako bat, 85 urteko Yocheved Lifshitz, kritiko agertu zen Israelgo Gobernuarekin, eta bahitzaileen tratu ona nabarmendu.[29] Haatik, abendu hondarrean, Tel Aviveko Ichilov psikiatria zentroko buruak adierazi zuen azaroan aske geratu Hamasen gatibu asko tratamendu intentsiboan zirela jasandako traumak zirela medio, batzuk "drogatuak" izan eta sexu abusuak jasan omen baitzituzten.[30] Martxoaren 4an, prentsaurrekoan, Pramila Patten NBEren ordezkariak berretsi zuen aske geratu gatibu batzuek gutxienez sexu erasoak eta tortura sexualizatuak pairatu zituztela.[31]

Askapen horretatik bi egunetara, Hamasek jakinarazi zuen bere 50 gatibu israeldar hilik zirela, israeldar bonbardaketen ondorioz, adierazi zutenez.[32] Azaro amaierako pausa humanitarioan, 105 gatibu israeldar aske geratu ziren eta, trukean, Tel Avivek 240 palestinar preso askatu zituen. Hilabete erdi geroago, polemika bizia sortu zen Israelen, estatu horretako armadaren bozeramaileek onartu ondoren abenduaren 17an, ustez erraturik, hiru gatibu israeldar hil zituztela, armarik gabe eta gerritik gora biluzik egon eta bandera zuriak eraman arren, «terroristen amarru bat» zelakoan.[33]

2024ko urtarrilaren 20an, 136 pertsona geratzen ziren Hamasen gatibu.[34] Hamasen gatibuak eta beren senideen mobilizazioak buruhauste iturri bilakatu ziren hasieratik Netanyahuren gobernuarentzat.[35] Urtarrilaren 22an, gatibuen 20 senide Israelgo Parlamentuko batzorde baten saiora sartu ziren, gatibuak berehala askatzeko erreklamatuz eta haserrea agertuz lehen ministroak Hamasekin hitzarmenik josteari uko egitearren.[36] Otsailaren 8an, aske geratu bahituek ezohiko prentsaurreko bat eman zuten, adieraziz ordu arteko Hamas suntsitzeko Israelen dinamika militarraren bidez, ez zela geratuko «bahitu bakar bat ere bizirik».[37]

Erasoen kudeaketari buruzko israeldarren iritzia aldatu

Behatzaile batzuek gertaera horiek hirugarren intifada palestinar baten hasiera direla aipatu zuten.[oh 1] Urriaren 20an argitaratu inkesta baten arabera, israeldarren % 80k uste zuten Netanyahu presidenteak bere gain hartu behar zuela erantzukizun publikoa urriaren 7ko defentsa akatsengatik.[39] Izan ere, The New York Times egunkariaren arabera, Israelgo inteligentziak hilabeteak lehenago ezagutzen zuen Hamas erasoak prestatzen ari zela, baina ezikusia egin zion aukera horri, errealista ez zela iritzita.[40] 2024ko urtarrilean, Israelgo beste inkesta batek adierazi zuen israeldarren % 15ek soilik onartuko lukeela gerra amaitutakoan Netanyahuk herrialdeko agintari jarraitzea.[41]

Israelen kontrako koheteak aldatu

Hasierako Gazako erakunde armatuen erasoen ondoren, Israelen kontrako kohete erasoak ez ziren erabat eten. Israelgo askotariko eskualdeetan, hainbat palestinar kohete erori ziren, batzuk Libano hegoaldetik jaurtiak. Azaroaren 6an, Hamasen Qassam Brigadek hamasei kohete jaurti zituzten eskualde horietatik Israel iparraldeko Nahariya hirira eta Haifa ingurura, «Gazako gure herriaren kontrako erasoei eta sarraskiei erantzunez».[42] Azaroaren 10ean, Tel Aviven sirena hotsak entzun ziren, eta bi emakume zauriturik suertatu ziren koheteek jota.

Israeldar militarren arabera, 9.500 kohete eta drone jaurti ziren, une horretan, Israelen kontra urriaren 7tik, baina horietako 2.000 aire defentsek geldiarazi zituzten, iturri militar berdinen arabera. Kohete gehienak tokian bertan eginak ziren.[43] Abendu hasieran, Hamasek koheteak jaurti zituen Tel Avivera.[44] 2024. urte berria heltzearekin batera, Hamasek gutxienez 27 kohete jaurti zituen Israel hegoalde eta erdialdera, Israelgo The Times of Israel egunkariaren arabera, horietatik 18 airean geldiarazi zituzten arren.[45]

Gazaren aurkako Israelen kontraerasoa aldatu

 
Suak urriaren 7an Gazako Zerrendan eta inguruan espaziotik ikusita; irudiak 48 km-ko zabalera du.
 
IDFko soldaduak Gaza iparraldeko palestinar koheteen aldamenean
 
Hamasko milizianoak Israel hegoaldeko kibbutz bati eraso egiten urriaren 7an

Gazaren aurkako hasierako erreakzioa aldatu

Israeli eraso egin eta berehala, Benjamin Netanyahu Israelgo presidenteak «mendeku latza» agindu zuen Hamasen kontra.[46] «Hamas munduko lurrazaletik desagerrarazteko», israeldar segurtasun iturriek segurtatu zuten «lurrazala berdindu» behar zutela.[47] Israelek munduko armada ahaltsuenetako bat du, 2.200 tanke baino gehiagoz osatua eta 169.500 militar aktiborekin, eta urteko 3.800 milioi dolarreko AEBren babesaz.[6] Hamasek indar militar nabarmen txikiagoa du, ekipamenduz zein pertsona kopuruz.[4]

Indar militar israeldarrek kontraeraso militar zabal bati ekin zion Hamasen erasoen ondoren, airez Gazako eraikinen kontra joz eta batzuk erabat suntsituz, tartean zirela osasun zentroak, OMEk jakinarazi zuenez. Gazako hamar milaka herritarrek beren etxeetatik ihes egin zuten.[48] Israeldar agintariek 2006tik kazetariak Gazan sartzeko debekua ezarri zuten, urriaren 7tik guztiz eraginkorra izan zen kazetarientzat Zerrenda horretan sartzeko baimena. Palestinar kazetariak geratu ziren berri-emaile bakar;[49] are, Israelek kazetariak jarri zituen jo-puntuan, Israel barnean zentsura estu bat ezartzeaz gain.[50]

Gazaren setioa eta bonbardaketa aldatu

Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroak Gazari setio gogor bat iragarri zuen, erabateko blokeoa, lurraldeari eta bertako herritarrei janari, ur, elektrizitate eta gas hornidura moztuz.[51] Urriaren 12an, Israelgo Gobernuko Energia ministro Israel Katzek adierazi zuen Gazaren setioari eutsiko ziola Hamasek bahitutako israeldarrak askatu arte.[52] Urriaren hondarreko Tel Aviveko Unibertsitatearen iritzi inkesta batek azaleratu zuenez, israeldar juduen % 57k uste zuten Gaza gaineko lehen asteetako israeldar bonbardaketak ez zirela nahikoak izan; beste % 36,6k, berriz, egokitzat jo zituen egindako bonbardaketak.[53] Urriaren 7tik, Gazaren gainean, 150 eta 1.000 kilo arteko 12.000 bonba jaurti ziren bi hilabetetan Israelen errepresalia operazioan.[54]


Gazako suntsipenaren urriko irudiak


Israelgo agintariek, gainera, agindu bat helarazi zieten Gazako palestinarrei: 24 ordu Gazako Zerrendaren iparraldea husteko, israeldar lur inbasio militar handi bat hasi baino lehen. Israelgo armadak terrorismoaren konplizetzat hartu zuen bertan geratutako edonor.[55] Eremu horretan, 1,1 milioi pertsona bizi dira.[56] Urriaren 11rako, 300.000 soldadu inguru prestatu ziren Gazaren atarian.[6]

Gazaren kontrako Israelen erasoaren unetik, urriaren 13rako, 338.000 pertsonatik gora lekualdatu ziren lurralde zerrenda horretan,[57] baina egun batzuk geroago, jada 1.000.000tik gora ziren.[58] Gatazka zehatz hau hasi aurretik, dena den, 3.000 palestinarrek baino gehiagok utzi bide zituzten beren bizilekuak.[59] Palestinar hildakoak 680tik gora ziren Hamasen erasoa hasi eta bi egunera, Gazako osasun ministroaren arabera;[48] urriaren 17rako, berriz, Israelek Gazako 3.000 pertsonatik gora hil zituen gatazka hasi zenetik, eta 12.500 pertsonatik gora zauritu, Gazako Osasun Ministerioaren arabera.

 
Palestinarrak kalean elkarturik eraikin hondakinen artean
 
Eraikinen suntsipena Gazako kaleetan

Gazan hildakoen herenak adingabeak ziren, Save the Children erakundearen arabera,[60] urriaren 20 arte 1.500 haur inguru Israelen bonbardaketetan, Al-Jazeeraren arabera.[61] Urriaren 14an, Israelek Gaza iparraldeko ospitaleak jo-puntuan jarri zituen, 2.000 pazientetik gorako 22 ospitale husteko agindua emanez, Osasunaren Munduko Erakundeak gogor gaitzetsi zuenez.[62] Al-Ahli Arabi ospitaleak hustua izateko Israelen hainbat ohartarazpen jaso zituen.[63] Israelen bonbardaketen artean, urriaren 17an, leherketa batek Zerrendako iparraldeko Al-Ahli Arabi ospitala partzialki suntsitu zuen, barruan ehunka pertsona zituela. 500 pertsonatik gora hil ziren haren ondorioz, eta ehunka zauritu. Israeli egotzi izan zitzaion bonbardaketa, Israelek hori ukatu egin zuen arren, eta Jihad Islamikoari leporatu.[64]

Israelen zela, Biden AEBko presidenteak, berriz, sinesgarritasuna eta babesa eman zizkion Israeli.[65] Urriaren 19rako, Israelek 250 ospitale bonbardatu zituen. Une horretan Rafahko pasabidea, Egiptoren eta Gazaren arteko mugan, nazioarteko giza laguntza iristeko bide bakarra zen. Gainera, milaka palestinar bertan pilatu ziren ihesi hura noiz gurutzatuko, baina Israelek eta Hamasek ez zuten hori irekitzeko su eten bat adosteko asmorik agertu.[64]

Gazako Israelen lehorreko inbasioa aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Israelen Gazako inbasioa (2023-2024)»
 
Israeldar soldaduak eta tankeak, 2023ko urriaren hondarreko inbasiorako prestatzen

Lehorreko israeldar eraso militarraren hasiera aldatu

Urriaren 14an, Netanyahuk agindu zuen Israelek Gaza airez, lehorrez eta itsasoz inbadituko zuela.[66] Esperotako lehorreko interbentzio militarra, ordea, atzeratzen joan zen. Urriaren 26rako, Israelen tankeak Gaza iparraldeari erasotzen hasi ziren, bertan sartu-irtenak eginez,[66] lehorreko inbasio militar handia prestatzera bideratua.[67]

Urriaren hondarrean, Israelek areagotu zituen lehorren interbentzio militarrak, eta Gazako komunikazio guztiak eten, telekomunikaziokoak barne, laguntza humanitarioko erakundeei ere eragin ziena.[67] Hartara, israeldar agintariek bigarren fasea deitu zutenari ekin zioten, «Hamasen gobernu egiturak eta gaitasun militarrak desegiteko eta bahituak askatzeko»[68]. Urriaren 29ean, Gazako lehorreko inbasio handiaren ondoren, Israelek bertan Hamasik gabeko ordena erabat berria ezarriko zuela adierazi zuen. «Gaza ez da inoiz itzuliko izan dena izatera», Israelgo Defentsa ministro Yoav Gallanten esanetan.[69]

Gazako Zerrenda iparraldearen setioa eta inbasioa aldatu

Netanyahuk eta Yoav Gallant Israelgo defentsa ministroak adierazi zuten azaroaren 6an Israelen tropek Gaza Hiria estu inguratu zutela, eta haren barnean sartu zirela. Hartara, Gazako Zerrenda bitan zatiturik geratu zen: batetik, iparraldea edo Gaza Hiria eta, bestetik, Zerrendako gainerako hegoaldeko lurraldea.[70] Gainera, agintari militar israeldarrek lau orduko epea eman zieten inguratutako eremu horretan zeuden zibilei, bertatik atera zitezen.[71] Israelek, era horretan, hiria hustu nahi zuen.[72]

Armadaren esanetan, 450 «helbururi» egin zieten eraso, eta horien artean ziren Hamasen milizianoak, azpiegiturak, behaketa postua, lur azpiko tunelak eta tankeen kontrako misilak jaurtitzeko postuak, besteak beste.[73] Israelgo Defentsa Indarrak pozik agertu ziren, adieraziz israeldar aire erasoek Hamasko dozenaka buruzagi hil zituztela,[74] horien artean Hamasko bigarren buruzagi gorena.[75]

Lehorreko israeldar indar militarrak Gaza Hirira sartu ahala, kale borrokak areagotu egin ziren. Azaroaren 14rako, ospitale bakarra geratzen zen funtzionamenduan Gaza osoan, eta Israeldarrek jo-mugan jarri zuten.[76] Une horretan, Al-Xifa Ospitalea bihurtu zen borroken erdigune, eta israeldar aire misilek inguruetan eztanda egin zuten. Ekipamendu eta horniduraren faltaz, 40 paziente hil ziren bertan.[76] IDFk adierazi zuenez, Hamasen parlamentua, gobernu egoitza eta poliziaren kuartel nagusia hartu zituen mendean, Israelgo The Times of Israel egunkariak azaldu zuenez.[77] Hala ere, 2024ko otsailaren 4an, Al-Xifa Ospitala setiaturik jarraitzen zuen Gaza Hirian. Bertan aterpetzen ziren osasun langileak, pazienteak eta bertan babesa hartu palestinarrak; israeldarrek frankotiratzaileak baliatu zituzten ospitalearen ingurumarian, eta gutxienez zazpi palestinar hil.[78]

Azaro amaierako pausa humanitarioa aldatu

Azaroaren 24an, 96 orduko pausa humanitario bat hasi zen Gazan, Egipto, Qatar eta Estatu Batuen bitartekaritzaz.[79] Pausa horretan, adostu zen palestinar-israeldar gatibuen elkartrukea egitea: Hamasek bahituta Gazara eramandakoak eta Israelek bere espetxeetan preso dituenak. Aldi horretan, hornigai eta elikagai gehiago hasi ziren sartzen Gazara Rafah-ko pasabidetik.[80] Azaroaren 27an, menia hori beste bi egunez luzatu zen. Horretarako, palestinarrek beste 50 gatibu askatzea jarri zuten baldintzatzat.

Horien trukean egunean 30 preso palestinar espetxetik irteteko eskatu zuen Hamasek. Hargatik, Netanyahuk adierazi zuen pausaren ostean berriz gogor joko zutela: «Gerran jarraituko dugu gure helburu guztiak bete arte: bahitutako guztiak etxera itzultzea, Hamas erabat desagertzea eta Gaza Israelentzat inoiz gehiago mehatxu bat ez izatea».[81] Astebeteko pausaren ondoren, borrokak abenduaren 1ean [Euskal Herriko] goizeko 6etan hasi ziren berriz: israeldarrek kohete bat geldiarazi zuten; gainera, israeldarrek bonbardaketa gogorrei berrekin zieten.[82]

Gazako Zerrenda hegoaldearen setioa eta inbasioa aldatu

Eremukako israeldar erasoa eta errefuxiatuen noraeza aldatu

 
Israelgo armadak zabaldutako Gazako Zerrendaren mapa, bonbardatuko zituen eta ez zituen eremuak zehaztuko zituena

Abenduaren 1ean, Israelgo armadak Gazako Zerrendaren mapa 600 eremu zenbakitutan banatu zuen, eta zibilei horiek identifikatzeko eskatu, gero bloke barruti horiek ebakuatu zitzaten horretarako agindua ematen zenean eta bonbardatu baino lehen. Hala ere, hustuketa metodo hori ez zen fidagarria suertatzen.[83] Abenduaren hasieran, Gaza hegoaldea milioi bat palestinar iheslariren aterpe bilakatu zen urriaren 13tik israeldarrek Gaza iparraldea husteko agindu zuenetik. UNRWAko instalazioetan, 250.000 errefuxiatu aterpetu ziren.

Israel armadak Khan Yunisi eraso aldatu

Israelek Khan Yunisi egin zion eraso, Gazako bigarren hiri handienari, eta Israelek «gerra eremu arriskutsu» izendatu zuen. Abenduaren 4an, lehorreko tropa israeldarren buruak adierazi zuen «ia-ia» amaitua zutela Gaza iparraldeko operazio militarra eta,[84] presoen elkartrukea bertan behera geratu ondoren, Israelek areagotu egin zituen Gaza hegoaldean bonbardaketak, bereziki Khan Yunisen. Urtarrilaren 6an, Israelgo armadak segurtatu zuen «osoki desegin» zuela Gazako Zerrenda iparraldeko Hamasen egitura militarra, eta orain soilik erdialdean eta hegoaldean jarriko zuela indarra.[85]

Urtarrilaren 22an, Ilargi Gorria erakundeak salatu zuen Israel bere egoitza bonbardatzen ari zela Khan Yunisen, dronak ere baliatuz; Israelgo armadak adierazi zuen «Hamasen brigada baten gotorlekua» zela.[86] Abendu hasieran, Avichai Adree Israelgo Armadaren bozeramaileak Gaza hegoaldeko hainbat herritako biztanleei beren etxeetatik alde egiteko adierazi zien, «ekintza gogorrak» egingo zituztelako herriotan.[44] Bi egunetan, Israelen aire erasoek 800 pertsona hil zituzten Gaza osoan.[84] Abendu amaieran, Herzi Halevi Israelgo armadako buruak, The Wall Street Journal egunkarian argitaratu oharrean, iragarri zuen gerrak hilabeteak iraungo zuela, helburutzat hartuz «Hamas suntsitzea», «Gaza erabat desmilitarizatzea» eta «Palestinako gizartea deserradikalizatzea».[87] 2024ko urtarrilaren 1ean, Israelgo Defentsa Indarrek adierazi zuten aire eraso batean Adil Mismah, Hamasen eliteko indarren buruzagia, hil zutela.[88]

Urtarril erdialdera, telekomunikazioen erabateko blokea ezartzearekin batera, gogortu egin ziren Gaza erdialde eta hegoaldeko israeldar erasoak; urtarrilaren 18an, militar israeldarrek adierazi zuten «dozenaka terrorista akabatu» zituztela etxez etxeko borroketan.[89] Urtarrilaren 22a, berriz, egun beltzena izan zen israeldar armadarentzat, 24 soldadu hil ondoren, haietako gehienak jarritako minak lehertzean eraitsitako eraikinen pean hilik.[86] Urtarrilaren 22tik, Israelek gogor eraso zion Khan Yunisi eta Israelgo iturriek adierazi zuten inguraturik zutela hiria. Tanke eraso batek NBEren babespeko eraikin bati eraso egin zion, 800 pertsonaz beterik zegoenari, bederatzi hildako eta 75 zauritu utziz. Israeldar armadak hilabeteetako azken borroka handitzat jo zuen; milaka pertsona geratu ziren harrapaturik bertako ospitaletan.[90]

Rafah errefuxiatuen azken aterpe eta israeldarren jopuntuan aldatu

Abendu hasiera arte, Israelgo agintariek Gazako hegoaldea eta Rafah leku segurutzat jotzen zuten beren bonba erasoetatik babesteko.[91] Abenduaren 3an, Israelgo agintariek Khan Yuniseko zibilei hiriaren % 20 husteko agindu zieten, bertako aterpetxeak eta aterpetuak barne. Askok hegoalderago jo zuten, Rafahra.[92] Abenduaren 12 baino lehen, areagotu egin ziren Rafahren kontrako israeldar aire eta lur erasoak, palestinar iheslariak aterpe bila hegoaldera hurbildu ahala. Zibilen kontrako bonbardaketak gauez ere izan ziren, herritarren artean gosetea zabaldu ahala.[91]

2024ko otsailaren 2an, Yoav Gallant Israelgo Defentsa ministroak adierazi zuen Hamas garaitua izan zela Khan Yunisen, eta berehala Rafahra oldartuko zirela. Rafah Egiptorekin muga duen hiria da, eta horixe zen palestinarren eskuetan geratzen zen azken posizioa.[93] Israelek ia egunero egiten zituen aire erasoak Rafahren kontra. Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroak, otsailaren 9an, adierazi zuen aginduak eman zizkiela IDFko buruzagiei planak egiteko luze gabe Rafahra sartzeko eta «zibilak ebakuatzeko», hiri horretan kanpin denda inprobisatuetan pilatzen ziren palestinarren artean panikoa piztu zuena.[94]

Otsailaren 10ean, Israelen aire erasoek dozenaka pertsona hil zituzten Rafahn Une horretan, milioi bat pertsonatik gora pilatzen ziren Rafahn, berez 280.000 pertsonaren bizileku. Egiptokorekin tentsioa areagotu zen. Herrialde horretako kanpo ministroak ohartarazi zuen Rafahren gaineko eraso batek hondamendi bat ekarriko zuela, eta ministro horrek adierazi zuen ere Israelek palestinarrak «beren lurraldetik kanporatzea» zuela helburu, Sinaira, hain zuzen ere.[94] Hamasek Israelen «genozidio xedea salatu zuen».[37] Otsailaren erdialderako, Rafahn babesa hartu zuten palestinarrak bertatik ihes egiten hasi ziren.[95] Israelen erasoaldia, ordea, atzeratuz joan zen: otsailaren 19an, Israelek iragarri zuen martxoaren 10ean sartuko zela Rafahra lehenago israeldar gatibuak aske ez utziz gero.[96] Martxoaren 4an, hala ere, Israelen aire eraso batek hamalau palestinar hil zituen gutxienez, asko haurrak, eta etxebizitza eraikin bat eraitsi.[97]

Hamasko buruzagien Beiruteko hilketa aldatu

2024. urtea hasi berritan, urtarrilaren 2an, drone batek Beiruten hegoaldea bonbardatu zuen arratsaldean, eta eraso horretan, besteak beste, Saleh al-Aruri hil zuten, Hamasen adar politikoko buruzagiordea eta Al-Qassam Brigaden —adar militarraren— sortzaileetako bat,[98] baita erakunde islamistako beste sei goi kargudun ere.[99] Libanoko hedabideen arabera, Israelgo armadak egin zuen bonbardaketa. Hamaseko bozeramaileek eta PANeko gobernuburuak Israeli egotzi zioten errua. Kolpe gogorra eman zitzaion Hamasi. Izan ere, Yoav Gallant Israelgo Defentsa ministroak astebete lehenago adierazi zuen Israelgo armada zazpi frontetan ari zela borrokan: «Fronte asko dituen gerra batean gaude: Gaza, Libano, Siria, Judea eta Samaria [Zisjordania], Irak, Yemen eta Iran».[98]

Zisjordanian greba orokorrerako deia egin zuten, eta, Al-Jazeera Qatarko telebistak jaso zuenez, mendekua eskatzen ari ziren hango herritarrak. Hezbola milizia xiitak, berriz, jakinarazi zuen hilketa hori ez zela «zigorrik gabe» gabe geratuko.[99] Erasotako erakundeak ere, Hamasek, mendekua agindu zuen.[100] Atentatuaren ondorioz, gerra inguruko herrialdeetara hedatu zitekeelako kezka piztu zen nazioarteko eragile nagusien artean.[99] Izan ere, ia aldi berean, atentatu batek ia 100 pertsona eta 284 zauritu hil zituen Teheranen eta, dolu eta protestarako bildutako irandar jendetzek Israelen eta AEBren kontrako aldarriak bota arren, Estatu Islamikoak bere egin zuen Teherango erasoa.[101]

Gazako biztanleriaren ataka larria eta ihesa aldatu

Argia aldizkariaren azaroaren 29ko estimazioaren arabera, Israelen erasoetan ordu arte hildako palestinarren % 95 zibilak izan ziren, kontuan hartuz gero ordurako 20.000 palestinar hil bide zituztela.[102] Urriaren 7az geroztik, milioi erdi adingabek utzi behar izan dituzte euren bizitokiak, Unicef Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtseko Ekialde Hurbilerako zuzendari Adele Khoderrek emandako datuen arabera. Haur horiek «ia edateko urik gabe, jendez betetako eremu txikietan eta babesik gabe» daudela gehitu zuen.[103] Abenduaren 27an, Gazako biztanleen % 85 lekualdatu behar izan ziren, beren bizilekuak atzean utzita.[104]

Israelen erasoetatik harago, nabarmendu zuen adingabeek «arrisku handiak» dituztela gaixotasunak garatzeko. «Haur izateko lekurik arriskutsuena da Gaza». Gazako zibilen hilketa masiboaz gain, Israelek Zerrendako palestinarren artean gosete eta gaitza zabaltzen joatea erabaki zuen.[105] Urriaren 12an, NBEk adierazi zuen une horretan 650.000 palestinarrek ur eskasia jasaten zutela.[52] Ataka horretan, egun berean, milaka herritarrek, horien artean asko desplazatuak, NBEren UNRWA agentziako eraikinetan indarrez sartu, eta irina zein bestelako elikagaiak eraman zituzten. Elikagai horiek Rafahtik kamioietan sartutako laguntza humanitarioa zen.[106][107] Urtarrilaren 20an, 650.000 palestinarrek gosete handia jasaten zuten, UNRWAk hala salaturik.[86] Azaro hasieran, Israelen bonbardaketek sarraskia eragin zuten Jabaliako errefuxiatu esparruaren kontrako erasoan, gutxienez 400 pertsona inguru.[108] Azaro hasieran, Gaza-Egiptoren arteko Rafahko muga ireki zitzaien zauritu eta herritar batzuei, eta hiritartasun bikoitzeko palestinarrei.[109]

Gazaren kontrako erasoan, Israelek jo-mugan jarri zituen hala ospitaleak eta nola bizilekuak.[110] Azaroaren 3an, Israelgo indar armatuek al-Xifa Ospitaletik Rafah-ko mugara zauritu larriak zeramatzan anbulantzia konboi bat bonbardatu zuten; aldi berean, ikastetxeak, meskitak eta ospitaleak bonbardatu zituen, ihesi zihoazen herritarren aterpe aizun bilakatuak, hala nola al-Fakhoora ikastetxea, Jabaliako errefuxiatu esparruan.[111] Abenduaren 17an, israeldarrek berriz bonbardatu zuten errefuxiatu esparru hori, eta gutxienez 90 hildako eta 100 zauritutik gora eragin.[112] Israelek segurtatu ohi du bere erasoen ituan Hamasen instalazio militarrak eta ezkutalekuak daudela, eta erakunde horrek ezkutu gisa baliatzen dituela leku horiek, zehazki al-Xifa Ospitalearen azpian, «baita NBEren egoitzak ere».[113][114]

Al-Xifa Ospitaleko langileek aditzera eman zutenez, azaroaren 15erako israeldarrak ospitalera sartu ziren tiroka, kaosa eta etsipena zabalduz bertako 650 paziente eta aterpetutako 5.000-7.000 zibilen artean.[76][115] Israeldarrek ur eta oxigeno hoditeria leherrarazi ondoren, ospitaletik bertan aterpetuak «egarriz hiltzen» ari zirela ohartarazi zuten.[115] Israeldar indarrek abeletxeak suntsitu zituzten, eta gosetea Gazako herritarren kezka nagusi bilakatu zen,[116] prezioak hirukoiztuz.[117] Azaroaren 17an, gosete arriskua berehalakoa zen, NBEk adierazi zuenez.[118] Indar israeldarrek babesleku izendatutako eraikinak eta eremuak bonbardatzen jarraitu zuten; azaroaren 18an, NBEren ikastetxe bati eraso egin zioten, hamarnaka hildako eraginez, asko haurrak eta emakumeak.[116] NBEk abenduaren 12an adierazi zuenez, Gazako herritarren erdiak goseteak jota zeuden.[91] 2024ko otsailaren 29an, sarraski bat gertatu zen Gaza Hirian, Israelek laguntza humanitarioaren bila bildutako 100 pertsonatik gora hil eta gutxienez 760 pertsona zauritu zituenean.[119] 2024ko martxoaren 4rako, NBEk azaldu zuen hamasei haur hil zirela malnutrizioaren eta osasun arreta gabeziaren ondorioz.[120] Apirilean zabaldu zenez, Gazako Zerrendako 576.000 pertsona, biztanleriaren laurden bat, gosetea jasateko zorian ziren, NBEren arabera.[121]

Gatazkaren zabalpena aldatu

Gerra luzatu ahala, Israel eta Palestinako lurralde mugakideetara zabaldu zen tentsioa, lehenik eta behin Israel eta Zisjordaniara bertara eta, berehala, Libanoko hegoaldeko mugara, Hezbola mugimendu islamistarekin dagoen gatazka puntuetara. Berehala, nazioarteko potentzien arteko jokaleku bero bihurtu zen, atzean zirela nagusiki AEB eta Iran, baita Europar Batasuneko herrialdeak eta Errusia ere.

Israel eta Zisjordania aldatu

Israelgo palestinarrek askotariko zigor eta ondorioak jasan dituzte, hala nola lan kaleratzeak, jazarpenak eta atxiloketak. Palestinarren kontrako oldarra Nakba errepikatzeko arriskua benetako bihurtu du, krisi hau hasi baino lehenagotik zetozen neurriak gauzatuz edo areagotuz.[122] Zisjordania, berriz, PAN Palestinako Aginte Nazionalak kudeatzen du, eta lur palestinarra da, berez.[81] Hamasen urriaren 7ko erasoen ondoren, arreta guztia Gazara bideratzen zen bezala, aldi berean israeldar indarrek 31 palestinar hil zituzten bakarrik astebetean.[123] NBEk 2024ko martxo hasieran azaldu zuenez, Zisjordaniako israeldarrek palestinarrei tratu iraingarria eta giza legearen kontrakoa, sexu jazarpena eta bortxaketa mehatxuak egin zizkieten beren operazioetan.[124]

PAN Palestinako Aginte Nazionalak Nazio Batuen Erakundeari eta giza eskubideen aldeko nazioarteko erakundeei eskatu zien «berehala» esku hartzeko Palestinan, «okupazio indarrak herritarren aurka misilekin eta droneekin egiten ari diren erasoak geldiarazteko».[125] Hala 2023ko azaroan nola 2024ko otsailean, Amnistia Internazionalak israeldar indarrek eragindako giza eskubideen urraketa larriak salatu zituzten, tortura kasu oso ohikoak eta indarkeria hilgarriaren erabilera neurrigabea eta legez kanpokoa.[126][127] 2024ko otsailaren 27an, Zisjordanian oinarritutako Palestinako Gobernu osoak dimisioa eman zuen, Palestinak bizi zuen ataka jasanezina zelakoan.[128]

Libano aldatu

Libanoko frontean, tentsioa hasieratik handitu zen, eta bi aldeek, Hezbola talde indartsua ere tartean, tiroketak eta su erasoak trukatu zituzten hilabete batez.[42] Urriaren 30ean, Israelek hegazkinez eraso egin zion Libanori eta Siriako Hezbolari, bertako kohete-jaurtigailuak neutralizatzeko, adierazi zuenez. Astetan, Israelek zein AEBk hainbat aire eraso egin zituzten Siria gainean.[129] Abenduaren 8tik 9ra, Israelek areagotu egin zituen Hezbola talde miliziaren aurkako aire erasoak, nahiz eta une horretan ez zen inor hil. Israelgo armadako bozeramaile Avichay Adraeeren arabera, miliziaren egoitza nagusiari egin zioten eraso.[130]

Itsaso Gorria aldatu

AEBk Itsaso Gorrian gerraontziak zabaltzeari erantzunez,[131] Yemengo matxino huthiek mehatxu hau egin zuten abendu erdialdean: Itsaso Gorria zeharkatzen zutela eta Israel helmuga duten ontzi guztiei eraso egingo zietela, baldin eta Israelek «berehala» laguntza humanitarioa, hala nola elikagaiak eta osasun baliabideak, Gazara sartzen uzten ez bazuen.[130] Huthiek Iranen babesa dute, eta Itsaso Gorrikoa munduko itsas ibilbide komertzial aktiboenetako bat da.[131] Abenduaren erdialderako, huthiek zortzi itsasontziri egin zieten eraso Yemengo Bab el-Mandeb itsasartean. Ondorioz, petrolioaren prezioek goranzko joera hartu zuten.[132][133]

Siria aldatu

Siriako Gerra Zibilak iraun bitartean, Israelek ehunka eraso egin zizkion Siriari, baina urriaren 7tik areagotu egin zituen, batez ere Iranen babespeko indarren eta Siriako armadaren kontra. Abenduan, Israelen aire eraso batek Irango Zaindari Iraultzaileen jeneral goren bat hil zuen. Ekialde Hurbilean tentsioak gora egin ahala, 2024ko urtarrilean, Israelek aire eraso bat jo zuen Damaskon, eta 5 pertsona hil eraikin batean bilduta zeudela. Israelek adierazi zuenez, Iranekin lerrokatu buruzagiak ziren.[134] 2024ko otsailaren 2an, Estatu Batuek Siriako eta Irakeko dozenaka punturi egin zioten eraso, Jordanian egun batzuk lehenago soldadu batzuk hiltzearen ordainetan.[135]

Irak aldatu

Hezbolak, abenduaren 7an, gutxienez bost misil jaurti zituzten AEBk Bagdaden zuen enbaxadaren aurka. Erasoaren harira, Irakeko lehen ministro Xia al-Sudanik bere gobernuaren baimenik gabe «ez erantzuteko» eskatu zion AEBri. Hasieran, ez zuen inork erasoa bere gain hartu.[130] 2024ko otsailaren 2an, AEBren eraso militarrak jazo ziren Irak eta Siria arteko mugan.[135] Irakeko agintariek adierazi zuten AEB buru duen koalizioa gatazka eta «desegonkortasun faktore» bat bihurtzen ari zela Ekialde Hurbilean, eta koalizio horren Irakeko misioa etetera bultzatzen ari zela Irakeko gobernua.[136]

Nazioarteko diplomazia eta interbentzioa aldatu

 
Munduko estatuen banaketa, 2023ko urriko Israelen kontrako erasoa "terrorista" izan zela uste dutenen eta ez dutenen artean
 
Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidentea eta Roberta Metsola Europar Kontseiluko burua Israeleko biktimekiko elkartasun ekitaldi batean
 
Antony Blinken AEBko estatu idazkaria eta Benjamin Netanyahu elkarrekin 2023ko urtarrilean
 
AEBko itsas armadako gerraontziak Mediterraneo ekialdera bidean

Nazioarteko agintari politikoen erantzuna eta interbentzioa aldatu

Europar Batasunak eta Estatu Batuek erabat kondenatu zuten urriaren 7-8ko Hamasen erasoa.[137] Joe Biden Estatu Batuetako presidenteak babes osoa adierazi dio Israeli, «bere burua defendatzeko betebeharra» duela aipatuz.[59] Urriaren 13an, gatazka hasi eta bost egunera, Ursula von der Leyenek eta Roberta Metsolak, Europar Batasuneko erakunde nagusietako buruek, Israelera bidaiatu zuten Hamasen erasoen biktimekin elkartasuna adieraztera.

Lloyd Austin Estatu Batuetako defentsa idazkariak, bitartean, bonbak eta munizioa eskaini zituen. Bitartean, Antony Blinken AEBko estatu idazkaria Mahmud Abbas Palestinako presidentearekin ere bildu zen; adierazi zuenez, «Hamasek ez du palestinar herria ordezkatzen».[138] Atzerriko agintari horiek guztiek Hamas eta haren ekintzak terrorismoa zirela nabarmendu zuten, betiere.[48] Gazaren setioaren gorenean, Bidenek AEBren inoizko diru laguntza handienetako bat agindu zion Israeli, 14.300 milioi dolarrekoa, misil eta aire defentsa, finantzamendu militar eta enbaxadetarako, besteak beste.[139] Gainera, AEBk gerra hegazkinak eta bi hegazkin-ontzi igorri zituen Mediterraneo ekialdera, azken bi ontzi horiek AEBren armadako handienak, Israeli babesa erakusteko eta hari Iranek edo/eta Hezbolak erasoa egitea Irani eragozteko, CNN AEBko albisteen korporazioaren arabera.[140]

Kongresuari bizkarra emanez, abendu hondarrean, hilabetean bigarren aldiz, Joe Bidenek 147,5 milioi dolarreko arma salmenta onartu zuen Israelentzat, gogoan hartuz «premiazko defentsa beharrizanak» dituela.[141] 2024ko apirilaren 20an, AEBko Kongresuak gehiengo zabalez onartu zuen laguntza pakete bat Israelentzat eta Ukrainarentzat: guztizko 95.000 milioi dolarretik 26.400 Israeli zegozkion, gehienak defentsa eta erasorako azpiegiturak, ekipamendua eta hornikuntza, aldi berean NBEko UNRWAri funtsik igortzea debekatuz; Netanyahuk biziki eskertu zuen estatubatuar babesa.[142] Apirilaren 24an, AEBko Senatuak berretsi zuen, laguntza horretan Taiwan ere sartuz. Biden presidenteak adierazi zuen era horretan «demokraziaren argi eta mundu askearen lider gisa duen rola sendotzen» zuela.[143]

Urriaren amaieran, Irango Ali Khamenei ayatollahk, Hamasen urriaren 7ko erasoa «sionismoaren kontrako erresistentziatzat» jotzen zuenak, gerraren eskalada baten arriskuaz ohartarazi zuen, Israelek Gazaren kontrako operazioa jarraituz gero.[129] Bere aldetik, azaroaren 2an, Israelekin harreman diplomatiko oro eteteko deia egin zien herrialde musulmanei.[144]

Gaza iparraldea jendez husteko Israelen aginduaz, Josep Borrell Europar Batasuneko atzerri politikako buruak adierazi zuen Gazako milioi bat pertsona husteko agindua ezinezkoa zela eta, ildo beretik, NBEren arabera, Israelen bonbardaketen aurrean, «Gazan ez dago toki segururik zibilentzat».[145][66] Recep Tayyip Erdogan Turkiako lehen ministroak rol nabarmena hartu zuen gatazkan, eta onartezintzat jo zuen Gaza iparraldea husteko agindua, oinarrizko giza eskubideen kontrakotzat. Vladimir Putinek gaitzetsi egin zuen Gazaren lur inbasio baten aukera, eta erabat onartezintzat jo eragin lezakeen biktima zibilen kopurua, gogora ekarriz, halaber, Leningradeko setioa (1941-1944); Israelgo agintarien eta Hamasen arteko berehalako bitartekaritza erreklamatu zuen.[145]

Urriaren erdialdean, nazioarteko Bakearen aldeko Kairoko Goi-bilera egin zen Egipton, Israel-Gaza gerraren inguruko konponbideak bilatzeko eta gatazka Ekialde Hurbileko beste lekuetara hedatzeko. Bertan, ez zuen Israelek parte hartu, ezta Iranek ere. Egiptoko Abdel Fatah al-Sisi presidenteak «hondamendi humanitariorako» bide orri batera deitu zuen, eta Israeli «bere burua kontrolatzera». Gainera, palestinarrak Egiptoko Sinai penintsulara lekualdatzearen kontra agertu zen, Israelen kontrako base bihurtuko zelakoan. Bestalde, 2024an, Qatar-eko gobernua bitartekari lanetan aritu zen Israelgo agintarien eta Hamasen artean, Gazarako menia bat lortzeko eta Hamasen eskuetan ziren gatibuak askatzeko. Aldiz, 2024ko apirilaren 18an adierazi zuen berraztertu egingo zuela bere rola, aldeek beren «interes politiko estuak» besterik bilatzen ez zituztelakoan.[146]

Azaroaren amaieran, Pedro Sanchez Espainiako presidenteak eta Alexander De Croo Belgikakoak Israelera bidaia egin zuten, eta Netanyahurekin elkartu. Espainiakoak aurrez aurre adierazi zion Israelgo buruzagi nagusiari Israel-Palestina bi estatuen aldeko soluzioaren aldekoa zela eta, Hamas eta Hamasen ekintzak gaitzetsi ez ezik, palestinar zibilen «hildako kopuruak jasanezinak» zirela. Horrek, gero, Israelen haserrea piztu zuen, europarrek «terroristak babesten» dituztelakoan; krisi diplomatiko bat sortu zuen.[147][148]

NBEren ekintza eta ebazpenak aldatu

Hasieratik, Nazio Batuen Erakundeak erantzun humanitarioan eta nazioarteko zuzenbidearen urraketaren gaitzespenean jarri du indarra. NBEren eta Israelen arteko harremanak gero eta gehiago mikaztu dira estatu sionistaren ofentsiba militarraren ondorio suntsigarriak areagotu ahala. 2023ko urrian, tentsioa NBEra heldu zen erakundeko Antonio Guterres presidenteak berehalako su-etenera deitu zuenean, eta gogora ekarri ere «nazioarteko zuzenbide humanitarioaren urraketa gordina» eta Palestinaren hamarkadetako «okupazio itogarria». Israelek gogor erantzun zion NBEren egoitzan, haren dimisioa eskatu zuen, eta gehitu NBEren ordezkariei bisa eragotziko ziela.[149][150][151] Luze gabe, urriaren 27an, NBEren Batzar Nagusiak berehalako eta premiazko su-eten eskaera ez-loteslea onartu zuen, AEBk eta Israelek kontra bozkatu arren.[152][153][154] Europar Batasuneko herrialdeek, elkarrekin hala adostuta, abstentziora jo zuten.[155]

Suntsipenaren tamaina ikusita, Antonio Guterres NBEko zuzendari nagusiak ezohiko Segurtasun Kontseilua deitu zuen gerran inplikatuak berehalako su-eten batera deitzeko. Nazio Batuen Agiriko 99. artikulua erabili ondoren —afera batean esku hartzera deitzen du Segurtasun Kontseilua, afera horrek «nazioarteko bakea eta segurtasuna» kolokan jartzen dituela argudiatuta— egin zuten bozketa, abenduaren 8an. Aldiz, AEBk betoa jarri zion su eten proposamenari, «Hamasen onerako» izango zelakoan; Erresuma Batua abstenitu egin zen. PAN Palestinako Aginte Nazionaleko presidente Mahmud Abbasek «Gazako sarraskiaren erantzuletzat» jo zuen AEB.[156] Hala ere, abenduaren 12an, NBEko Batzar Nagusiak, larrialdiko saioan, gehiengo zabalez onartu zuen su-eten humanitario bat egiteko eskaria, 153 herrialderen aldeko botoaz, hamar kontra, eta 23ren abstentzioaz. Haatik, politikoki eta moralki garrantzitsua izan arren, erabakia ez zen loteslea.[157]

2024ko martxoaren 22an, NBEren Segurtasun Kontseiluak atzera bota zuen Gazan menia ezartzeko AEBen proposamena. Izan ere, Errusiak eta Txinak betoa jarri zioten Washingtonek aurkeztu zuen testuari. Errusiako ordezkariak iritzi zion NBEk «ontzat» jotzen zuela Israelgo armadak Rafahn (Gaza) operazio militar bat egitea.[158] Martxoaren 26an, NBEko Batzar Nagusiak berehalako su-etena erreklamatzeko ebazpena onartu zuen, AEBren abstentzioaz.[159] Gerra honetan lehen aldiz, AEBk ez zion jarri betorik jarri Gazan su-eten bat eskatzeko ebazpen bati.[160] Israel Katz Israelgo Kanpo Gaietako ministroak «errore moral eta etikoa» deitu zion ebazpen horri.[161] Martxoaren 24an, NBEk txosten bat atera zuen 1967tik Palestinak eta beste arabiar lurralde okupatuek izan duten egoeraren inguruan, Genozidio baten anatomia izen adierazgarriaz.[162] 2024ko apirilaren 18an, NBEren Segurtasun Kontseiluak eragotzi egin zuen Batzar Nagusiak Palestinari estatu izaera aitortu ahal izatea, hamabi boto alde, bat abstenitu, eta bat kontra izan zuen arren: AEBren betoa.[163]

Erantzun humanitarioa eta UNRWA aldatu

NBEren baitan, UNRWA erakundea arduratzen da gerrako errefuxiatu palestinarrei gutxienezko asistentzia ematen. Elikagaiak eta erregaiak kamioietan sartu izan dituzte Gazako herritarren ataka larriaren aringarri. AEBren eta haien europar aliatuen kezka nagusia gerraren bigarren astean Israelek Gazan laguntza humanitarioa onartzea bihurtu zen, eta urriaren 18an Joe Biden AEBko presidenteak iragarri zuen Israelek hori onartu zuela, laguntza Egiptotik hornituz.[63] Benetako beharrizanen aldean, ordea, azaroaren 18 arte, oso kopuru urritan sartu zen laguntza humanitarioa. Gerra baino lehen, 500 kamioik gurutzatzen zuten muga egunero; urriaren 21etik, berriz, ia hilabeteko epean, 1.187 kamioi sartu ziren soilik.[117]

Urtarrilaren erdialdean, Qatarren bitartekaritzaz jositako Israelen eta Hamasen arteko hitzarmen baten ondorioz, lehenengoa azaroko pausa humanitariotik, botika bidalketak sartu ziren Gazara palestinarren eta gatibu israeldarren ataka goxatzeko. Gatibuentzako botika kutxa bakoitzeko, palestinarrek 1.000 jaso zituzten, Hamasek adierazi zuenez.[164] Hala ere, bonbardaketek jarraitu zuten, bereziki Gaza hegoaldean; 2024ko urtarrilaren 11n, Israelek telekomunikazioen gaineko erabateko blokeoa inposatu zuen Gazan, Internet ere tartean.[89] 2024ko apirilaren 1ean, 400 tonako elikagaien bidalketa bat, WCK-k antolatua eta Arabiar Emirerri Batuen diruz lagundua, bertan behera geratu zen 100 tona lehorreratu ondoren, Txiprera bueltatuz, erakunde horretako kideen kontrako israeldar aire eraso baten ondoren (ikus behean).[165]

2024ko urtarrilaren hondarrean, UNRWAri finantzazioa eten zioten dozena bat herrialdek, Hamas "babestea" leporatuta;[166] otsail hasierarako hamasei ziren.[167] Izan ere, Israelek herrialde horren hegoaldeko urriaren 7ko Hamasen erasoan inplikatu zituen UNRWAko hamabi enplegatu.[168] Akusazio hori Hagako Giza Eskubideen Auzitegiak Israel palestinarren genozidio bat eragiteko atarian zegoela adierazi eta berehala heldu zen.[166] Hilabete gutxi batzuk geroago, Catherine Colonna Frantziako kanpo gaietako ministro ohiak, Eskandinaviako hiru institutuk babestuta, ondorioztatu zuten Israelek ez zuela bere akusazioak babestuko zuen ebidentziarik erakutsi.[169] Apirilaren hondarrean, NBE bat etorri zen baieztapen horrekin, baina gaineratu zuen UNRWA neutralagoa izan behar zela.[170] Otsailaren 4an, Espainiako Gobernuak, berriz, iragarri zuen premiazko 3,5 milioi euroko laguntza helaraziko ziola UNRWAri, epe laburrera funtziona zezan, une horretan Gaza «erabateko etsipenean» zegoelakoan.[171] Apirilean, Gaza iparraldean gosetea zabaldu ahala, 2024ko martxo erdialdean, 7.000 kamioi prest ziren Sinai iparraldean Gazara sartzeko, baina Israelek hori eragotzi zuen. NBEko idazkari Antonio Guterres Rafahko mugara bertaratu zen, eta hitz mikatzak izan zituen Israelen kontra, haren posizioa «izugarrikeria morala» deituz.[172]

Gerra krimenak aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Gerra krimenak Israel-Palestina gerran»

Gerrak iraun bitartean, hainbat gerra krimen erregistratu dira, nazioarteko zuzenbidearen arabera tipifikatuak. Zibilen hilketa indiskriminatua da horietako bat, baita ikastetxeei eta ospitaleei eraso egitea ere. Palestinako Defentsa Zibileko bozeramaile Mahmoud Basalek nabarmendu zuenez, «Honelako sarraskirik ez da izan gure historian. Aurreko gerretan triskantzak izan ditugu, baina hau genozidio baten parekoa da».[173][174] Urri erdialdean, NBEk adierazi zuen Gazakoa «inoiz ez bezalako giza hondamendia» zela.[175] Abendu hasieran, Michael Fakhri NBEren Gazako Erreportari Bereziak, herritarren janaria eskuratzeko ezintasunari loturik, «genozidio» deitu zion gertatzen ari zenari, gogora ekarriz Gazako palestinar guztiak gosetea jasaten ari direla.[92] 2024ko apirilaren 1ean, Israelen dronen eraso batek gosetea arintzen laguntzen zuten zazpi boluntario hil zituzten, World Central Kitchen (WCK) delako erakunde humanitariokoak, tartean zirela Erresuma Batuko, AEBko eta Australiako kideak. Israelek «dolumina zintzoa» agertu zuen hilketagatik, eta adierazi ikerketa bat abiatu zuela.[176]

Jan Egeland diplomazialariak eta Osloko bake akordioen eragiletako batek, gerra Gazako herritarrez ari zela, estu hartu zuen Israel, eta gerra krimentzat jo zuen populazio jakin bat mugiaraztea, Genevako konbentzioen arabera.[177] L. Moreno Ocampo Nazioarteko Gorte Penaleko fiskal ohiak genozidiotzat jo du biztanleria zibilaren gaineko bonbardaketa, genozidioa prebenitzeko obligazioa nabarmendu du, baita gerra honen zentzugabekeria ere.[178] Abenduaren 9an, Human Rights Watchek Gazako «sarraskia eta krimenak» babestea leporatu zion AEBri, NBEn su eten bat eskatzeko proposamen bati betoa jarri ondoren.[156]

Abendu hondarrean, Hego Afrikak genozidio salaketa aurkeztu zuen Israelen kontra NBEren Justizia Auzitegian, eta erreklamatu NBEk berehalako menia agindu zezala.[179] Israelgo Netanyahuk, berriz, desafioz hartu zuen berria, Hagako Auzitegiari zilegitasuna kenduz eta «gaizkiaren ardatzarekin» parekatuz.[180] Izan ere, Gazako erakunde politiko armatuen urriaren 7ko erasoan, giza eskubideen urraketak identifikatu dira, eta gerra krimen gisa ikertu.[181] Gainera, NBEk irmo sinetsi zuen arrazoiak zituela eraso horretan sexu erasoak gertatu zirela;[182] Hamasek goitik behera ukatu zuen horrelakorik gertatu zenik.[183] 2024ko martxoaren 28an, Nazioarteko Justizia Auzitegiak Israeli exijitu zion genozidioa saihestu behar zuela eta ezinbestekoa zuela Gazara laguntza humanitarioa sartzen uztea, Gazan «gosetea ezartzen» aritzea leporatu zion.[184]

Protestak eta elkartasuna aldatu

 
Palestinarekin elkartasuna Donostian, 2023ko urriaren 18an
 
Palestinarekin elkartasuna Berlinen (Kreuzberg), 2023ko urriaren 21ean
 
Kuala Lumpurreko manifestazioa Palestinarekin elkartasunez

Urriaren 7an Hamasek eta beste zenbait erakunde politiko-militar palestinarrek Israeli eraso egin ziotenetik, askotariko protestak eta elkartasun ekitaldiak antolatu dira munduan eta Euskal Herrian. Protestak Israelen zein Palestinaren aldekoak izan dira, baina gerrak aurrera egin ahala eta Al-Ahli Arabi ospitala leherrarazi ondoren, areagotu dira munduan Israelen bonbardaketak salatzeko protestak, batez ere Ekialde Hurbilean, baina baita Europan eta Estatu Batuetan, bertako buruzagi politikoen kontra, Israel babestearren. Hainbat ahotsek garbiketa etnikoa salatu dute.[185]

Euskal Herrian, manifestazio ugari egin dira, besteak beste Iruñean, Donostian, Bilbon edo Baionan. Ipar Euskal Herrian, bereziki, protestek agintarien eragozpenak, debekuak eta, oro har, zapalketa kausitu dute. Urriaren 19an, Baionan 120 pertsona elkarretaratu ziren, Ipar Euskal Herriko Kontseilu Sozialistaren deiari erantzunez. Herriko etxe aitzinean antolatua zuten bilkura debekatu zuen suprefeturak, eta poliziak plaza hartu zuen.[186]

2023ko abenduaren 8an, 3.000 pertsona elkartu ziren Gernikan, Gernika-Palestina herri ekimenari erantzunez. Elkarretaratze horretan, bildutakoek Palestinako bandera bat eta Picassoren Guernica koadroaren zati bat osatu zuten.[187] 2024ko urtarrilaren 28an, berriz, milaka manifestarik martxa bat egin zuten Ordiziatik Beasainera, Israelekin harremanak dituzten euskal enpresen eta erakundeen «konplizitatea» salatzeko, CAF enpresarena «bereziki».[188]

2024ko otsailaren 29an, Euskal Herriko hainbat sortzailek eta artistak bat egin zuten Palestinako «genozidioa» eteteko eskatzeko, tartean zirela Mireia Gabilondo, Aitziber Garmendia, Jon Maia eta Igor Otxoa, besteak beste.[189] 2024ko martxoaren 17an, milaka lagunek egin zuten bat kulturgileen deiarekin. Donostian egindako manifestazio horretan, Palestinari elkartasuna adierazi zioten, eta «genozidioa» eteteko eskatu. Haizearen Orrazian, protestariek performance bat antzeztu zuten, lurrean hilotz plantan sarraski bat irudikatuz.[190][191]

Oharrak aldatu

  1. ↑ Lehen eta bigarren intifaden ostean.[38]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Qassam Brigades announces control of 'Erez Crossing'. 7 October 2023 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 7 October 2023) (Noiz kontsultatua: 7 October 2023).
  2. ↑ (Ingelesez) Israel Army Fires Artillery at Lebanon as Hezbollah Claims Attack. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 8 October 2023) (Noiz kontsultatua: 8 October 2023).
  3. ↑ «Al-Qassam fighters engage IOF on seven fronts outside Gaza: Statement» Al Mayadeen English 8 October 2023 (Noiz kontsultatua: 8 October 2023).
  4. ↑ a b c d e f g h «En 5 minutos - ¿Qué armamento tienen Israel y Hamás?» France 24 2023-10-23 (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  5. ↑ Kusovac, Zoran. (25 October 2023). «Analysis: Why hasn’t Israel launched a ground invasion of Gaza yet?» Al-Jazeera (Noiz kontsultatua: 28 October 2023).>
  6. ↑ a b c d e f g h (Ingelesez) AJLabs. «How big is Israel’s military and how much funding does it get from the US?» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-16).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n «Israel-Gaza war in maps and charts: Live Tracker» Al-Jazeera (Noiz kontsultatua: 11 November 2023).
  8. ↑ (Gaztelaniaz) Israel reconoce que los tres rehenes que mató en Gaza iban sin camiseta y con una bandera blanca. artxibatua (artxibatze data: 19 December 2023). Errorea: «|artxibo-data=» zehazten baduzu «|artxibo-url=» ere zehaztu beharko duzu (Noiz kontsultatua: 18 December 2023).
  9. ↑ (Ingelesez) https://www.aljazeera.com/news/2023/12/29/tens-of-thousands-forced-to-flee-again-as-israel-expands-gaza-offensive. artxibatua (artxibatze data: 29 December 2023). Errorea: «|artxibo-data=» zehazten baduzu «|artxibo-url=» ere zehaztu beharko duzu (Noiz kontsultatua: 01 January 2024).
  10. ↑ Kopuru nagusiak, Gazan hildakoak 9.200 baino gehiago jada. artxibatua (artxibatze data: 11 November 2023). Errorea: «|artxibo-data=» zehazten baduzu «|artxibo-url=» ere zehaztu beharko duzu (Noiz kontsultatua: 01 January 2024).
  11. ↑ Txantiloi:En-UK Many hostages released by Hamas still being treated for trauma. artxibatua (artxibatze data: 28 December 2023). Errorea: «|artxibo-data=» zehazten baduzu «|artxibo-url=» ere zehaztu beharko duzu (Noiz kontsultatua: 01 January 2024).
  12. ↑ At least 7 Nepali injured, 17 held captive by Hamas in Israel. 7 October 2023 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 7 October 2023) (Noiz kontsultatua: 7 October 2023).
  13. ↑ (Ingelesez) 2 Thais killed, 8 injured, 11 kidnapped in Hamas attack on Israel. (Noiz kontsultatua: 8 October 2023).
  14. ↑ Two Thais killed in Israel-Gaza violence, says Thailand PM. 8 October 2023.
  15. ↑ https://en.antaranews.com/news/295563/indonesias-mer-c-condemns-israeli-strikes-killing-its-staff-in-gaza
  16. ↑ (Ingelesez) Beauchamp, Zack. (7 October 2023). «Why did Hamas invade Israel?» Vox.
  17. ↑ (Ingelesez) Erlanger, Steven. (7 October 2023). «An Attack From Gaza and an Israeli Declaration of War. Now What?» The New York Times ISSN 0362-4331..
  18. ↑ Zala, Ander Perez. (2023-10-15). «Gaza: gerrak eta pobreziak hartua» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-15).
  19. ↑ (Ingelesez) Ibrahim, Arwa. «‘A real massacre’: Israel’s attack on Palestinians in Jenin» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-01-29).
  20. ↑ (Ingelesez) Beauchamp, Zack. (2023-10-07). «Why did Hamas invade Israel?» Vox (Noiz kontsultatua: 2023-12-13).
  21. ↑ a b Ostolaza, Ander Perez Zala-Julen Otaegi Leonet- Paulo. (2023-10-08). «Israelgo Armadak Hamasek atzo hartutako eremu gehienak berreskuratu ditu» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-08).
  22. ↑ Berria. (2023-11-08). «Urriaren 7tik Israelen desagertuta zegoen euskal herritarraren gorpua aurkitu dute» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-08).
  23. ↑ (Gaztelaniaz) «Detrás del ataque de Hamás al festival Tribe Of Nova: Israel admite que mató a civiles» El Financiero 2023-11-22 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  24. ↑ (Gaztelaniaz) «Yasmin Porat, superviviente israelí del derramamiento de sangre en el kibutz Beri: "eliminaron a todos, incluidos los rehenes" en el fuego cruzado» Tercera Información (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  25. ↑ (Ingelesez) «Israel settler: ‘Israel forces killed hostages, not Hamas’» The Middle East Monitor.
  26. ↑ a b (Gaztelaniaz) La entrevista censurada por la radio estatal israelí a Yasmín Porat, sobreviviente del ataque del 7 de octubre al Kibbutz Be’eri. 2023-10-26 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  27. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman Izenik_gabekoa_2-20231105093837 izeneko erreferentziarako
  28. ↑ (Ingelesez) «Hamas seeks Palestinian prisoners' release, calls non-Israeli captives 'guests'» Reuters 2023-10-17 (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  29. ↑ Berria. (2023-10-25). «Israelgo Gobernuaren kontra mintzatu da Hamasek askaturiko bahituriko bat» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-25).
  30. ↑ (Ingelesez) Borger, Julian. (2023-12-28). «Many hostages released by Hamas still being treated for trauma» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-01-02).
  31. ↑ (Ingelesez) «UN says Gaza sexual violence does not ‘legitimise’ more violence» Al-Jazeera 2024-03-04.
  32. ↑ (Gaztelaniaz) «Hamás asegura que unos 50 rehenes han muerto por los bombardeos israelíes» RTVE.es 2023-10-26 (Noiz kontsultatua: 2023-10-27).
  33. ↑ «Israelek «nahi gabe» hildako hiru bahituek bandera zuri bat zeramaten» Berria 2023-12-16 (Noiz kontsultatua: 2023-12-18).
  34. ↑ (Gaztelaniaz) Efe, Deia eus |. (2024-01-21). «Israelek dio dozenaka miliziano hil eta armak aurkitu zituela azken operazioetan Gazan» Deia (Noiz kontsultatua: 2024-01-23).
  35. ↑ (Ingelesez) John, Tara. (2023-11-18). «Israel’s Benjamin Netanyahu battles on all fronts, amid growing pressure to free hostages» CNN (Noiz kontsultatua: 2024-01-23).
  36. ↑ (Ingelesez) «Families of hostages storm Israeli parliament meeting» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-01-23).
  37. ↑ a b «1,3 milioi palestinar metaturik dituen Rafah hiria bonbardatzeko mehatxu kaotikoa» Argia (Noiz kontsultatua: 2024-02-11).
  38. ↑ https://indianexpress.com/article/explained/explained-global/third-intifada-hamas-israel-escalation-8972498/
  39. ↑ (Ingelesez) Bachner, Michael. «Poll: 80% of Israelis say Netanyahu must take public responsibility for Oct. 7 failures» www.timesofisrael.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-22).
  40. ↑ (Frantsesez) «Le « New York Times » affirme que le renseignement israélien savait que le Hamas préparait une attaque inédite» Le Monde.fr 2023-12-01 (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  41. ↑ (Ingelesez) «Only 15% of Israelis want Netanyahu to keep job after Gaza war, poll finds» The Times of Israel.
  42. ↑ a b (Ingelesez) «Hamas armed wing says it fired 16 rockets at Israel from southern Lebanon» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  43. ↑ (Ingelesez) «Hamas fires rockets deep into Israel, setting off sirens in Tel Aviv» Reuters.
  44. ↑ a b «Israelek 700 palestinar baino gehiago hil ditu 24 orduan Gazako Zerrendan» EITB 2023-12-03 (Noiz kontsultatua: 2023-12-10).
  45. ↑ (Ingelesez) «At stroke of midnight, Hamas attacks Israel with heavy New Year rocket barrage» The Times of Israel.
  46. ↑ (Ingelesez) «Israel's Netanyahu vows 'mighty vengeance' against Hamas» Reuters 2023-10-07 (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  47. ↑ (Ingelesez) Fernández, Belén. «Israel is taking scorched earth policy to a new level» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-30).
  48. ↑ a b c (Ingelesez) Sullivan, Helen; Chao-Fong, Léonie; Bayer, Lili; Belam, Martin; Doherty, Ben; Chao-Fong, Helen Sullivan (now); Léonie; Doherty (earlier), Ben. (2023-10-10). «Netanyahu says Israel’s siege ‘just getting started’ – as it happened» the Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-10-10).
  49. ↑ (Ingelesez) Sherwood, Harriet. (2023-12-12). «‘Hugely frustrating’: international media seek to overcome Gaza ban» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  50. ↑ (Ingelesez) Narea, Nicole. (2023-12-08). «Israel’s wartime assault on the free press» Vox (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  51. ↑ (Ingelesez) «Israel announces ‘total’ blockade on Gaza» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-10).
  52. ↑ a b Beloki, Mikel Elkoroberezibar. (2023-10-12). «Israelek esan du Gazaren setioari eutsiko diola, Hamasek bahituak askatzen ez dituen bitartean» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-12).[Betiko hautsitako esteka]
  53. ↑ (Ingelesez) Pita, Antonio. (2023-12-11). «In Israel, support for the war soars» EL PAÍS English (Noiz kontsultatua: 2023-12-11).
  54. ↑ (Gaztelaniaz) SL, TAI GABE DIGITALA. (2023-12-11). «La ofensiva israelí arrasa Gaza: 12.000 bombas en dos meses» naiz: (Noiz kontsultatua: 2023-12-12).
  55. ↑ (Gaztelaniaz) Azcoiti, Javier Biosca. (2023-10-22). «Israel intensifica los bombardeos y advierte: "Quien no se vaya al sur puede ser identificado como cómplice de terrorismo"» elDiario.es (Noiz kontsultatua: 2023-10-22).
  56. ↑ (Ingelesez) «Netanyahu says Israeli bombardment of Gaza 'only the beginning'» France 24 2023-10-13 (Noiz kontsultatua: 2023-10-14).
  57. ↑ «Israelek dio blokeoak jarraituko duela Hamasek bahituak askatu arte» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-10-13).
  58. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman Izenik_gabekoa-20231105093837 izeneko erreferentziarako
  59. ↑ a b (Ingelesez) Sullivan, Helen; Chao-Fong, Léonie; Belam, Martin; Holmes, Oliver; Chao-Fong, Helen Sullivan (now); Léonie; Holmes (earlier), Oliver. (2023-10-11). «Biden says Israel ‘has a duty to respond’ to attacks – as it happened» the Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-10-11).
  60. ↑ Ostolaza, Igor Susaeta-Maddi Iztueta Olano- Paulo. (2023-10-19). «Ehunka biktima, Israelek Gazako ospitale bati egindako erasoan» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-18).
  61. ↑ (Ingelesez) «Palestinian child in shock after surviving Israeli attack in Gaza» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-20).
  62. ↑ Press, Europa. (2023-10-14). «La OMS condena la orden de evacuación israelí de 22 hospitales y 2.000 pacientes del norte de Gaza» www.europapress.es (Noiz kontsultatua: 2023-10-19).
  63. ↑ a b «Bidenek iragarri du Gazara laguntza humanitarioa sartzea onartu duela Israelek» EITB 2023-10-18 (Noiz kontsultatua: 2023-10-19).
  64. ↑ a b Ostolaza, Igor Susaeta-Maddi Iztueta Olano- Paulo. (2023-10-19). «Ehunka biktima, Israelek Gazako ospitale bati egindako erasoan» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-18).
  65. ↑ Ostolaza, Maddi Iztueta Olano-Paulo. (2023-10-19). «Bidenek Israelen bertsioa hobetsi du: «Badirudi ospitaleko erasoa beste bandoak egin duela»» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-18).
  66. ↑ a b c Garmendia, Ander Perez Zala-Jon Ordoñez. (2023-10-30). «Israelgo armadak sartu-irten bat egin du Gazan, lurrez, inbasioa «prestatzeko»» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  67. ↑ a b «Israelek erasoak areagotu ditu Gazan, lurrez eta airez, eta bertako komunikazio guztiak eten» EITB 2023-10-28 (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  68. ↑ (Ingelesez) Mackenzie, James; Lubell, Maayan. (2023-10-28). «Israel launches Gaza war's second phase with ground operation, Netanyahu says» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  69. ↑ Otamendi, Gorka Berasategi. (2023-10-30). «EZTANDAREN AURREKO KALE ITSUAN» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  70. ↑ Otamendi, Gorka Berasategi. (2023-11-10). «Israelgo armadak bitan zatitu du Gaza, eta inguratuta dauka hiriburua» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  71. ↑ (Ingelesez) «Israel-Hamas war: what we know on day 33» The Guardian 2023-11-08 ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-11-08).
  72. ↑ «Israelek jendez hustu nahi du Gazako iparraldea eta, bereziki, Gaza hiria» EITB 2023-11-10 (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  73. ↑ «Israelgo armadak bitan zatitu du Gaza, eta inguratuta dauka hiriburua» Berria 2023-11-06 (Noiz kontsultatua: 2023-12-10).
  74. ↑ (Ingelesez) Burke, Jason. (2023-11-08). «Israeli airstrikes on Gaza have killed dozens of Hamas commanders, says IDF» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  75. ↑ (Ingelesez) Al-Mughrabi, Nidal; Williams, Dan; Al-Mughrabi, Nidal. (2023-11-01). «Israel says new strike on Gaza refugee camp kills second Hamas leader, first evacuees reach Egypt» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  76. ↑ a b c «NBEko Segurtasun Kontseiluak adostasuna lortu eta 'pausa humanitarioak' eskatu ditu» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  77. ↑ (Ingelesez) «IDF says it has captured Hamas parliament, government seat and police HQ» The Times of Israel.
  78. ↑ (Ingelesez) Adler, Alastair McCready,Umut Uras,Nils. «Search for survivors as Israeli strikes level homes, mosque in central Gaza» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  79. ↑ (Ingelesez) «Gaza: Start of truce feeds hopes for respite, access to people in need | UN News» news.un.org 2023-11-24 (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  80. ↑ (Ingelesez) «UN delivers more aid into Gaza on first day of humanitarian pause | UN News» news.un.org 2023-11-24 (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  81. ↑ a b «Israel eta Hamas Gazako menia luzatzeko prest daude» Berria 2023-11-27 (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  82. ↑ (Gaztelaniaz) Vega, Antonio Pita, Trinidad Deiros Bronte, Luis de. (2023-12-01). «Israel retoma los bombardeos en Gaza y mata al menos a 178 personas tras el fin de la tregua» El País (Noiz kontsultatua: 2023-12-10).
  83. ↑ (Ingelesez) AJLabs. «Israel-Gaza war in maps and charts: Live tracker» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  84. ↑ a b «Israelgo armadak Gaza hegoaldera zabalduko du lehorreko ofentsiba» Berria 2023-12-04 (Noiz kontsultatua: 2023-12-17).
  85. ↑ «Israel dice haber "completado el desmantelamiento" militar de Hamás en el norte de Gaza» France 24 2024-01-06 (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  86. ↑ a b c «Israelgo armadako 24 soldadu hil dituzte Hamasen bi erasotan, Gazan» Berria 2024-01-23 (Noiz kontsultatua: 2024-01-23).
  87. ↑ «Gazaren aurkako erasoak "areagotu" ditu Israelgo armadak» Argia (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  88. ↑ (Ingelesez) «Hamas regional commander killed in Israeli air strike, says IDF» France 24 2024-01-01 (Noiz kontsultatua: 2024-01-02).
  89. ↑ a b (Ingelesez) Osgood, Ali Harb,Brian. «‘So what?’: Israeli PM Netanyahu reiterates rejection of Palestinian state» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-01-19).
  90. ↑ (Ingelesez) McKernan, Bethan. (2024-01-24). «Thousands trapped in Gaza hospitals as Israeli troops encircle Khan Younis» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-01-25).
  91. ↑ a b c (Ingelesez) «Photos: Israel is bombing starving Palestinians in southern Gaza» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-12).
  92. ↑ a b (Ingelesez) «Photos: Israel is bombing starving Palestinians in southern Gaza» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-12).
  93. ↑ (Ingelesez) «Israel says it defeated Hamas in a key city, now aims for Gaza's southern border» npr.
  94. ↑ a b (Ingelesez) McKernan, Bethan. (2024-02-10). «Dozens killed in Rafah airstrikes as full-scale Israeli ground offensive looms» The Observer ISSN 0029-7712. (Noiz kontsultatua: 2024-02-11).
  95. ↑ «Noraezean, Rafahtik ihes egiten hasi dira bertan babesa hartu zutenak» Argia (Noiz kontsultatua: 2024-02-16).
  96. ↑ «Israel martxoaren 10ean sartuko da Rafahn, Hamasek bahituak aske utzi ezean» Berria 2024-02-19 (Noiz kontsultatua: 2024-02-19).
  97. ↑ (Ingelesez) Staff, Al Jazeera. «Israeli air raid on Rafah kills 14 Palestinians, many of them children» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  98. ↑ a b «Hamasen adar politikoko buruzagiordea hil dute, Libanon» Berria 2024-01-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  99. ↑ a b c «Gatazka ez hedatzeko eskatu diete Israeli eta Hezbollahri» Berria 2024-01-03 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  100. ↑ (Gaztelaniaz) «Hizbulá y Hamás juran venganza tras el asesinato de su 'número dos' en Beirut: "No quedará sin castigo"» www.lasexta.com 2024-01-03 (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  101. ↑ (Ingelesez) «Islamic State claims responsibility for deadly Iran attack, Tehran vows revenge» Reuters.
  102. ↑ «Su etenaren ondoren, 100 palestinarretik gora hil ditu jada Israelek» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-12-01).
  103. ↑ «HRWek Gazako sarraskiaren konplize izatea egotzi die AEBei» Berria 2023-12-09 (Noiz kontsultatua: 2023-12-11).
  104. ↑ (Ingelesez) McKernan, Bethan. (2023-12-27). «‘Miserable in every sense’: displaced families in Gaza face daily ordeal» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-12-30).
  105. ↑ (Ingelesez) «Amid mass killing of Gaza civilians, Israel wages a war of starvation and disease - occupied Palestinian territory | ReliefWeb» reliefweb.int 2023-10-28 (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  106. ↑ (Gaztelaniaz) SL, TAI GABE DIGITALA. (2023-10-29). «Miles de personas asaltan los almacenes de UNRWA en Gaza para conseguir alimentos» naiz: (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  107. ↑ (Ingelesez) Tétrault-Farber, Gabrielle. (2023-10-29). «Gazans break into aid centres, taking flour and supplies, UN says» Reuters (Noiz kontsultatua: 2023-10-30).
  108. ↑ «Gazatik ateratzeko aukera ireki dute atzerritarrentzako eta herritartasun bikoitza dutenentzako» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  109. ↑ Rada, Iñaut Matauko. (2023-11-01). «Gazako zauritu eta atzerritar batzuk Rafahko pasabidetik ateratzen hasi dira» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-01).
  110. ↑ (Ingelesez) «‘Bloodbath’: Israel continues to target Gaza hospitals and civilians» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
  111. ↑ (Ingelesez) «Israel ramps up attacks in Gaza, striking schools, hospitals and mosques» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  112. ↑ (Ingelesez) «At least 90 killed in latest Israeli attacks on Gaza’s Jabalia refugee camp» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-25).
  113. ↑ (Ingelesez) «Israel says these photos show how Hamas places weapons in and near U.N. facilities in Gaza, including schools - CBS News» www.cbsnews.com 2023-11-08 (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  114. ↑ (Gaztelaniaz) elDiario.es. (2023-11-10). «Varios hospitales de Gaza sufren nuevos ataques israelíes, según las autoridades locales» elDiario.es (Noiz kontsultatua: 2023-11-10).
  115. ↑ a b (Ingelesez) «Patients at Gaza’s largest hospital ‘screaming from thirst’ as water runs out» The Independent 2023-11-17 (Noiz kontsultatua: 2023-11-17).
  116. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Israel-Palestina: Un nuevo ataque a una escuela refugio de la ONU causa decenas de muertos, entre ellos muchos niños | Noticias ONU» news.un.org 2023-11-18 (Noiz kontsultatua: 2023-11-20).
  117. ↑ a b (Ingelesez) Amer, Ruwaida. «Gaza’s food is running out amid Israel’s ‘war of starvation’» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-11-19).
  118. ↑ (Ingelesez) Fulton, Adam; Chao-Fong, Léonie; Luscombe, Richard; Mackay, Hamish; Ambrose, Tom; Banfield-Nwachi, Mabel; Sullivan, Helen; Chao-Fong, Adam Fulton (now); Léonie et al.. (2023-11-18). «Israeli forces ‘determined to advance’, says military – as it happened» the Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-11-23).
  119. ↑ «Nueva masacre de Israel en Gaza: más de 100 palestinos mueren mientras hacían cola para recibir ayuda humanitaria» www.publico.es 2024-02-29 (Noiz kontsultatua: 2024-02-29).
  120. ↑ (Ingelesez) Motamedi, Usaid Siddiqui,Maziar. «UN report finds credible reports of sexual violence on Oct. 7, in West Bank» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-03-04).
  121. ↑ (Ingelesez) McKernan, Bethan; Doherty, Ben. (2024-04-02). «Seven Gaza aid workers including UK, US and Australian citizens killed in Israeli strike, charity says» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-04-03).
  122. ↑ (Ingelesez) Kadan, Mohamad. «Palestinians in Israel also face a Nakba» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-11-21).
  123. ↑ (Gaztelaniaz) Pita, Antonio. (2023-10-13). «La violencia se extiende a Cisjordania» El País (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  124. ↑ «UN report finds sexual violence on October 7 and in West Bank» Al-Jazeera 2024-03-04.
  125. ↑ «Israelgo Armadak beste hiru palestinar hil eta 22 zauritu ditu Zisjordanian» Berria 2022-10-25 (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  126. ↑ (Ingelesez) «Spike in Israeli lethal force against Palestinians in Occupied West Bank» Amnesty International 2024-02-05 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  127. ↑ (Ingelesez) «Israel/OPT: Horrifying cases of torture and degrading treatment of Palestinian detainees amid spike in arbitrary arrests» Amnesty International 2023-11-08 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  128. ↑ «Zisjordaniako gobernu osoak dimisioa aurkeztu du, Palestinaren egoera jasangaitzagatik» Argia 2024-02-27.
  129. ↑ a b (Ingelesez) «Israel strikes Syria, Lebanon following rocket attacks, military says» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  130. ↑ a b c «HRWek Gazako sarraskiaren konplize izatea egotzi die AEBei» Berria 2023-12-09 (Noiz kontsultatua: 2023-12-11).
  131. ↑ a b (Ingelesez) Motamedi, Maziar. «Houthis target Israel-linked ships in Red Sea. Here’s what you need to know» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-12).
  132. ↑ (Ingelesez) Cafiero, Giorgio. «Will oil prices rise after Red Sea shipping curbs amid Houthi attacks?» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
  133. ↑ «Zamaontzien erdiek Itsaso Gorritik igarotzeari utzi diote, huthien erasoengati» Berria 2024-01-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-02).
  134. ↑ (Ingelesez) «5 dead in Israel strike on Syria targeting 'Iran-aligned leaders': monitor» France 24 2024-01-20 (Noiz kontsultatua: 2024-01-20).
  135. ↑ a b «AEBk Irak eta Siria bonbardatu ditu Jordanian jasotako erasoari erantzunez» EITB 2024-02-03 (Noiz kontsultatua: 2024-02-03).
  136. ↑ (Ingelesez) «Iraq condemns ‘clear-cut assassination’ operation after US strike» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-02-11).
  137. ↑ (Gaztelaniaz) «Occidente expresa su apoyo incondicional a Israel» euronews 2023-10-08 (Noiz kontsultatua: 2023-10-11).
  138. ↑ (Ingelesez) «Von der Leyen and Metsola arrive in Israel in show of solidarity» euronews 2023-10-13 (Noiz kontsultatua: 2023-10-13).
  139. ↑ (Ingelesez) «The White House is asking for almost $106 billion for Israel, Ukraine and the border» npr.
  140. ↑ (Gaztelaniaz) Jimenez, Gonzalo. (2023-10-15). «Estados Unidos envía un segundo grupo de ataque con portaaviones y aviones de combate al mar Mediterráno» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  141. ↑ (Ingelesez) Press, Associated. (2023-12-29). «Biden administration again bypasses Congress for weapons sale to Israel» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-12-30).
  142. ↑ (Gaztelaniaz) Zegarra, Gonzalo. (2024-04-20). «Cámara de Representantes de EE.UU. aprueba paquete clave de ayuda exterior» CNN (Noiz kontsultatua: 2024-04-22).
  143. ↑ (Ingelesez) «US Senate passes Ukraine, Israel, Taiwan bill; Biden to sign on Wednesday» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-04-24).
  144. ↑ «Su etena hasi zenetik, Israelek atxilotu dituen palestinarrak gehiago dira askatu dituenak baino» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  145. ↑ a b (Ingelesez) «Netanyahu says Israeli bombardment of Gaza 'only the beginning'» France 24 2023-10-13 (Noiz kontsultatua: 2023-10-14).
  146. ↑ (Ingelesez) «Qatar ‘re-evaluating’ role as mediator in Israel-Gaza truce talks» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-04-18).
  147. ↑ (Ingelesez) Jones, Sam. (2023-11-23). «Number of Palestinians killed is ‘truly unbearable’, says Spanish PM» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  148. ↑ (Ingelesez) «Israel in diplomatic dispute with Spain and Belgium over Gaza bombardment» The Irish Times (Noiz kontsultatua: 2023-11-28).
  149. ↑ Susaeta, Igor. (2023-10-26). «Israelek jopuntuan jarri du NBE» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  150. ↑ (Ingelesez) Carroll, Rory. (2023-10-24). «UN’s António Guterres calls for immediate ceasefire to end ‘epic suffering’ in Gaza» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-10-25).
  151. ↑ (Ingelesez) «UN chief says ‘clear violations of international humanitarian law’ in Gaza» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-25).
  152. ↑ (Ingelesez) «United Nations votes overwhelmingly in favour of humanitarian truce in Gaza» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  153. ↑ (Ingelesez) «UN General Assembly adopts Gaza resolution calling for immediate and sustained ‘humanitarian truce’ | UN News» news.un.org 2023-10-26 (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  154. ↑ «Israelek lurrez eta airez egindako erasoak areagotu ditu Gazan, eta bertako komunikazio guztiak eten» EITB 2023-10-28 (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  155. ↑ «Unión Europea pide corredores y pausas humanitarias en Gaza, pero se abstiene de llamar al cese el fuego» France 24 2023-10-26 (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  156. ↑ a b «HRWek Gazako sarraskiaren konplize izatea egotzi die AEBei» Berria 2023-12-09 (Noiz kontsultatua: 2023-12-11).
  157. ↑ (Ingelesez) Hu, Caitlin. (2023-12-12). «UN General Assembly votes to demand immediate ceasefire in Gaza» CNN (Noiz kontsultatua: 2023-12-13).
  158. ↑ «NBEren Segurtasun Kontseiluak atzera bota du Gazan menia ezartzeko AEBen proposamena» Berria 2024-03-22 (Noiz kontsultatua: 2024-03-23).
  159. ↑ (Ingelesez) «Gaza: Security Council passes resolution demanding ‘an immediate ceasefire’ during Ramadan | UN News» news.un.org 2024-03-25 (Noiz kontsultatua: 2024-03-26).
  160. ↑ (Ingelesez) Harb, Ali. «‘Not enough’: Why the US did not veto a Gaza ceasefire resolution at the UN» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-03-27).
  161. ↑ (Gaztelaniaz) «Tensión en las relaciones entre Israel y EEUU tras la resolución de la ONU sobre el alto el fuego en Gaza» LaSexta 2024-03-25 (Noiz kontsultatua: 2024-03-26).
  162. ↑ (Ingelesez) M.I. «Anatomy of a Genocide - Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territory occupied since 1967 to Human Rights Council - Advance unedited version (A/HRC/55/73)» Question of Palestine (Noiz kontsultatua: 2024-04-03).
  163. ↑ (Ingelesez) «US vetoes Palestine’s request for full UN membership | UN News» news.un.org 2024-04-18 (Noiz kontsultatua: 2024-04-20).
  164. ↑ (Ingelesez) «Medicine for hostages and Palestinians arrives in Gaza under first Israel-Hamas deal since November» AP News 2024-01-17 (Noiz kontsultatua: 2024-01-19).
  165. ↑ (Ingelesez) McKernan, Bethan; Doherty, Ben. (2024-04-02). «Seven Gaza aid workers including UK, US and Australian citizens killed in Israeli strike, charity says» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-04-03).
  166. ↑ a b «UNRWAri finantzazioa eten diote dozena bat herrialdek, Hamas 'babestea' leporatuta» Argia (Noiz kontsultatua: 2024-01-29).
  167. ↑ (Ingelesez) «UNRWA warns of potential shutdown in Gaza by end of February» Le Monde.fr 2024-02-02 (Noiz kontsultatua: 2024-02-03).
  168. ↑ (Ingelesez) «Israel spells out accusations against UNRWA workers linked to Hamas attack» France 24 2024-01-29 (Noiz kontsultatua: 2024-01-29).
  169. ↑ (Ingelesez) Cordall, Simon Speakman. «Israel gave no evidence UNRWA staff linked to ‘terrorism’: Colonna report» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-04-22).
  170. ↑ (Gaztelaniaz) L.GÓMEZ, M. REY / L. GONZÁLEZ / M. CHARTE / A. SERRANO /. (2024-04-23). «Resumen de la guerra de Israel en Gaza el 23 de abril | La ONU investiga la presencia de cadáveres maniatados entre los más de 300 cuerpos hallados en fosas comunes» RTVE.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-24).
  171. ↑ (Gaztelaniaz) elDiario.es. (2024-02-05). «Albares anuncia 3,5 millones de euros para UNRWA para que pueda mantener sus actividades a corto plazo» elDiario.es (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  172. ↑ (Ingelesez) «UN chief says blocked Gaza aid is a ‘moral outrage’, calls for war to end» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-03-25).
  173. ↑ Ostolaza, Igor Susaeta-Maddi Iztueta Olano- Paulo. (2023-10-18). «Ehunka biktima, Israelek Gazako ospitale bati egindako erasoan» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-18).
  174. ↑ (Ingelesez) «World leaders attend Cairo peace summit to ‘de-escalate’ Israel-Hamas war» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-22).
  175. ↑ «"Inoiz ez bezalako giza hondamendia" Gazan, Nazio Batuen arabera» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-10-25).
  176. ↑ (Ingelesez) McKernan, Bethan; Doherty, Ben. (2024-04-02). «Seven Gaza aid workers including UK, US and Australian citizens killed in Israeli strike, charity says» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-04-02).
  177. ↑ Lartzanguren, Edu. (2023-10-14). «Milioi bat gazatar mugitzeko agindua betetzea «guztiz ezinezkoa» dela esan du Bruselak» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-14).[Betiko hautsitako esteka]
  178. ↑ (Gaztelaniaz) SER, Cadena. (2023-10-18). «Guerra de Israel y Hamás en Gaza, en directo: última hora del conflicto y balance de muertos tras el ataque a un hospital» cadena SER (Noiz kontsultatua: 2023-10-18).
  179. ↑ (Ingelesez) Borger, Julian. (2023-12-29). «South Africa launches case at UN court accusing Israel of genocide» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-12-30).
  180. ↑ «Netanyahu says ‘nobody’ will stop Israel including Hague court» www.ft.com (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).
  181. ↑ (Gaztelaniaz) Israel/Palestina: Verificados los vídeos de ataques liderados por Hamás | Human Rights Watch. 2023-10-20 (Noiz kontsultatua: 2024-03-06).
  182. ↑ (Gaztelaniaz) Pita, Antonio. (2024-03-05). «La ONU obtiene “información clara y convincente” de violencia sexual contra los rehenes en Gaza» El País (Noiz kontsultatua: 2024-03-06).
  183. ↑ Press, Europa. (2024-03-05). «Hamás rechaza "firmemente" el informe de relatores de la ONU sobre violencia sexual en los ataques del 7 de octubre» www.europapress.es (Noiz kontsultatua: 2024-03-06).
  184. ↑ «Nazioarteko Justizia Gorteak genozidioa saihesteko eta Gazara laguntza sartzen uzteko exijitu dio Israeli» EITB 2024-03-28 (Noiz kontsultatua: 2024-03-28).
  185. ↑ (Ingelesez) «‘This is genocide, not war’: Gaza destruction sparks protests across world» www.aljazeera.com (Noiz kontsultatua: 2023-10-22).
  186. ↑ Beloki, Ekhi Erremundegi. (2023-10-22). «Debekuaren gainetik, Palestinari elkartasuna erakutsi diote Baionan» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-10-22).
  187. ↑ «Giza mosaiko erraldoia egin dute Gernikan Palestinako herriaren alde» EITB 2023-12-08 (Noiz kontsultatua: 2023-12-10).
  188. ↑ «CAFek Israelekin duen «konplizitatea» salatu dute Goierrin» Berria 2024-01-27 (Noiz kontsultatua: 2024-01-28).
  189. ↑ «Euskal Herriko kultur egileek bat egin dute Palestinako «genozidioa» eteteko eskatzeko» Berria 2024-02-29 (Noiz kontsultatua: 2024-02-29).
  190. ↑ «Kulturgileek Palestinako «genozidioa» eteteko eskatu dute, milaka lagunen babesarekin» Berria 2024-03-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-18).
  191. ↑ (Ingelesez) «Spanish protesters’ tribute to Gaza war victims» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-03-21).

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=2023-2024ko_Israel-Palestina_gerra&oldid=9673882"(e)tik eskuratuta