Teoria zaharkituak zientzian

Zientzian, teoria bat gainditu egiten da, edota zaharkitutzat ulertzen da, adostasun zientifiko batek erabat onartu izan ostean, egungo zientziak ezegokitzat hartzen duenean. Horrelako etiketek ez dituzte barneratzen zientzia teoria protoszientifiko edo komunitate zientifikoaren baitan inoiz adostasun zabalik izan ez dutenak. Hau da, teoria bat zaharkiturik edo gainditurik dagoela esan ahal izateko, teoria horrek adostasun zientifiko bat igaro behar izan zuen. Zenbait teoria agintari politiko zehatzen pean bakarrik sostengatzen baziren ere gainjarri gisa deskriba daitezke. Hala nola, Lisenkoismoa. [1]

Eredu geozentriko zaharkituak Lurra Unibertsoaren erdigunean kokatzen du.

Teoriak zaharkitutzat edo gainditutzat kontsideratzeko hainbat kasu daude. Hala nola, batzuetan, teoria edo ideia bat oinarri nahikorik ez duela deskubritzen da eta komunitate zientifikoak baztertu besterik ez du egiten. Adibidez, teoria patologikoa energia kontzeptu eta lege guztiz ezberdinek ordeztu zuten. Beste kasu batzuetan, teoria berriak jadanik existitzen zen teoria baten elementu esanguratsuenak gordetzen ditu. Kasu hauetan, teoria zaharragoa helburu askotarako baliagarria izaten da maiz. Batetik, teoria osoa baino errazago uler daitekeelako eta bestetik, kalkulu sinpleagoetara eraman gaitzakeelako. Horren adibide bat Newtoniar fisika da, zeina gaur onartutako erlatibismotik ezberdina den, argiaren abiadurabaino askoz baxuagoa den faktore baten bidez.

Ordezkatutako teoriak

aldatu

Teoria zientifikoak frogagarriak dira eta iragarpen faltsagarriak egiten dituzte. [1] Beraz, zientzia onaren marka da diziplina batek ordezkatutako teoria zerrenda gero eta handiagoa izatea eta, alderantziz, ordeztutako teorien faltak metodo zientifikoa erabiltzen jarraitzeko arazoak adieraz ditzake.

Biologia

aldatu

Kimika

aldatu

Fisika

aldatu

Astronomia eta kosmologia

aldatu

Geografia eta klima

aldatu
  • Determinismo klimatikoa
  • Determinismo topografikoa
  • Geografia morala
  • Kultur girotzea

Geologia

aldatu

Psikologia

aldatu

Medikuntza

aldatu

Ikerketa adar zaharkituak

aldatu

Osatugabeko teoriak

aldatu

Dagoeneko errealitatearen irudikapen osotzat jotzen ez diren teoriak dira osatugabeko teoriak. Horiek erabilgarriak izaten jarraitzen dute arlo edo baldintza jakin batzuetan. Teoria batzuen kasuan, teoria bakoitzaren eredu osoa ezagutzen da. Baina teoriaren erabilerari dagokionez, osatugabeko teorien ereduak baliagarriak dira eta emaitza fidagarriak eskaintzen dituzte.

Erreferentziak

aldatu
  1. Popper, Karl (1963), Conjectures and Refutations, Routledge and Kegan Paul, London, UK. Reprinted in Theodore Schick (ed., 2000), Readings in the Philosophy of Science, Mayfield Publishing Company, Mountain View, Calif.
  2. (Gaztelaniaz) Teoría de la recapitulación. 2020-10-12 (Noiz kontsultatua: 2021-02-27).
  3. «AAA Statement on Race - Connect with AAA» www.americananthro.org (Noiz kontsultatua: 2021-05-10).
  4. «germline theory - Immunobiology - NCBI Bookshelf» www.ncbi.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2021-05-10).
  5. «germ-line theory definition» groups.molbiosci.northwestern.edu (Noiz kontsultatua: 2021-05-10).
  6. An inland sea, the Eromanga Sea, did exist there in the Mesozoic, but not during any period of human history
  7. .
  8. Aerodynamics: Selected Topics in the Light of Their Historical Development,book by Theodore Von Karman, 1954, Dover Publications, p10 and following pages Detailed discussion of Newton's sine-square law, invalidity in the general case and applicability at high supersonic speeds.
  9.  doi:10.2747/0272-3646.28.6.474..

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu