Wikipedia

Faltsabilitate

Teoria zientifiko bati buruz, esperimentu bidez bere aldeko edo kontrako datuak jasotzeko aukera eskaintzea.

Zientziaren filosofiaren diziplinaren baitan, faltsabilitatea da teoria edo hipotesi bat okerra dela froga lezaketen esperimentu eta behaketa posibleen existentzia, hots, proposizio unibertsal bat (enuntziatu behagarri bat) arrazoiz eta behaketaz gezurra dela egiaztatu edo ondorioztatu ahal izateko posibilitatea. Beste era batera esanda, baldin eta behaketa enpiriko baten ondorioz deduzitu baldin badaiteke proposizio unibertsal bat faltsua dela logikoki posiblea den enuntziatu batetik, faltsabilitate deritzo proposizio hari atxikiko litzaiokeen propietateari.

Europako biztanleria gehienak modu erraz batean "beltxarga guztiak zuriak" direla ondorioztatu dezakete horrelakoak izan baitira euren bizitzan zehar ikusi dituzten beltxarga guztiak. Hau faltsutu daitekeen teoria baten adibidea da, nahikoa baita beltxarga beltz bat ikustearekin, hau deseraikitzeko.

Karl Popper (1902-1994) filosofo austriarrak sorturiko filosofian, teoria epistemologikoaren oinarrizko kontzeptua da faltsazionismoa[1][2].

Faltsutu-ezinak diren ideiei erreferentzia egiteko, Popperrek nozio metafisikoen behaketa programazioa asmatu zuen. Positibismoa ez bezala (non proposizioen esangarritasun ezaren alde egiten den, hauek faltsutu edo egiazkotzat diren edo ez frogatu ezin denean), Popperrek defendatu zuen faltsabilitatea badela kritizismoaren nozio orokorra, nahiz eta gezurtatze enpirikoa teorien gaineko kritikak gauzatzeko metodo eraginkorrenetariko bat izan.

Faltsabilitatea eta metodo zientifikoa

aldatu

Metodo zientifikoaren oinarrizko bigarren zutabea da faltsabilitatea (erreproduzibilitatea lehenengoa izanik). Horren arabera, edozein proposizio zientifikok faltsutua izateko aukera izan behar du. Hau da, faltsabilitatearen printzipioaren bidez, metodo zientifikoak egia absolutuak errefusatu egiten ditu, parametro espezifiko batzuen azpimultzoen esperimentuak diseinatzeko gaitasuna emango balioke, hasieran aurresandako emaitzekiko beste desberdin batzuk ondorioztatuz (eta modu honetan parametro hauetarako hasierako hipotesia ezeztatuz). Hortaz, proposizio zientifikoak ezingo dira inoiz guztiz egiazkotzat jo, “ez faltsutu” gisa baizik.

Sasizientziak dira faltsutu edo gezurtatu ezin daitezkeen proposizioak dituztenak, esanahi honen arabera[3]. Hots, esperimentu bidez edo behaketa bidez zalantzan jar ez daitezkeen enuntziatuak dituzte.

Demarkazioaren arazoa

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Demarkazioaren arazoa»

Faltsabilitatearekin lotutako kontzeptu bat demarkazioaren arazoa da. Popperrek demarkazioa zientziaren filosofiaren arazo nagusienetarikotzat jo zuen.

Popperrek planteatutako irizpidea oso kritikatua izan da, gehienbat bi arrazoi nagusirengatik: lehenengoa, zientziaren legitimitatea alde batera uzten duelako, eta bigarrena, zenbait sasizientziari zientzia estatusa ematen dielako. Adibidez, astrologia, zeina Popperrek sasizientzia gisa kontsideratu baitzuen, oso baztertua egon izan da historian. Era berean, sasizientzia hainbeste kritikatu da hura frogatu nahi izan delako eta frogetan ezeztatua gertatu delako. Beraz, kasu horretan arazoa ez dator frogaezina izatetik, frogagarria izanik ere huts egin duelako baizik.

Popperrek, bere azken lanean, azaldu zuen faltsabilitatea dela demarkazioan beharrezko eta nahikoa den irizpidea. Berak faltsabilitatea esaldien egitura logikoaren eta esaldi moten elementu gisa definitzen du. Modu horretan, ez da denboran aldatzen deklarazio baten egoera zientifikoa edo ez zientifikoa.[4]

Adibideak

aldatu

Beltxarga guztiak zuriak dira

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Beltxarga beltzaren teoria»

Metodo hipotetiko deduktiboaren aburuz "beltxarga guztiak zuriak dira" generalizazioa justifikatzeko, beltxarga guztiak bilatu beharko genituzke guztiak zuriak direla frogatu ahal izateko; bide batez, ezinezkoa den zerbait. Izan ere, faltsabilitatearen metodoa aplikatuz, kontrakoa egin beharko litzake; hau da, zuria ez den beltxarga bat bilatu beharko genuke, hasierako hipotesia faltsutu ahal izateko.

Faltsua ere ez da

aldatu

Faltsabilitatearen beste adibide bat Wolfgang Pauliren "faltsua ere ez da" esaldia da, zerbait hain gaizki azalduta dagoenean non argudia baitaiteke ezin dela faltsatu[5]. Pauliren adibidean, "ez da soilik ez dela zuzena, baizik eta ez dela faltsua izatera ere iristen" esan zuen, eta sasizientzia batzuetarako erabiltzen da[6].

Kanbriarraurreko untxiak

aldatu

Popperrek proposatu zuenez, faltsabilitatea da teoria zientifiko baten oinarrizko ezaugarria. Dudak zituen, ordea, eboluzioaren teoriaren izaeraren gainean, nahiz eta adierazi ere zuen ikerketa esparru guztiz zientifikoa zela. Proposamen zientifiko guztiek behar zuten euren proposamena gezurtatzeko aukera ematen zuen esperimentu bat[7]. Charles Darwinek uste zuen bere teoria tautologikoa zela funtsean, eta beraz zaila zela frogatzea zuzenki[8]. J.B.S. Haldane biologoak adierazi zuen berarentzat eboluzioa frogatzeko modu bat "Kanbriarraurreko untxi" bat aurkitzea izango zela[9][10][11]. Izan ere, untxiak ugaztunak dira, eta ugaztunak Kanbriarraurrea baino askoz beranduago sortu zirela dio bai eboluzioaren teoriak, bai erregistro fosilak ere. Aurrekanbriarreko untxi bat aurkitzeak bertan behera botako luke eboluzioaren inguruan dakigun guztia[12].

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ 1902-1994., Popper, Karl R. (Karl Raimund),. (1993). Realism and the aim of science. Routledge ISBN 0415084008. PMC 25130665. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  2. ↑ 1902-1994., Popper, Karl R. (Karl Raimund),. The logic of scientific discovery. ISBN 0415278430. PMC 48533950. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  3. ↑ Handlexikon der Wissenschaftstheorie. (Unveränd. Nachdr. argitaraldia) Dt. Taschenbuch-Verl 1992 ISBN 3423045868. PMC 75261251. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  4. ↑ (Ingelesez) The Logic of Discovery - A Theory of the Rationality of Scientific Research | S. Kleiner | Springer. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  5. ↑ (Ingelesez) Peierls, Rudolf Ernst. (1960-02). «Wolfgang Ernst Pauli, 1900-1958» Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 5: 174–192.  doi:10.1098/rsbm.1960.0014. ISSN 0080-4606. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  6. ↑ (Ingelesez) Burkeman, Oliver. (2005-09-19). «Briefing: Not even wrong» the Guardian (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  7. ↑ (Ingelesez) Hull, David L.. (1999-10). «The Use and Abuse of Sir Karl Popper» Biology & Philosophy 14 (4): 481–504.  doi:10.1023/a:1006554919188. ISSN 0169-3867. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  8. ↑ (Ingelesez) Benton, MJ; Hitchin, R. (1996). «Testing the quality of the fossil record by groups and by major habitats» Historical Biology 12 (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  9. ↑ Mark., Ridley,. (2004). Evolution. (3rd ed. argitaraldia) Blackwell Pub ISBN 1405103450. PMC 51330593. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  10. ↑ Peter., Godfrey-Smith,. (2003). Theory and reality : an introduction to the philosophy of science. University of Chicago Press ISBN 0226300625. PMC 51223665. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  11. ↑ New uses for new phylogenies. Oxford University Press 1996 ISBN 0198549857. PMC 34114979. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).
  12. ↑ (Ingelesez) Wallis, Claudia. (2005-08-07). «The Evolution Wars» Time ISSN 0040-781X. (Noiz kontsultatua: 2018-07-03).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Faltsabilitate&oldid=10034354"(e)tik eskuratuta