Merkurio (elementua)

Artikulu hau elementu kimikoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Merkurio».

Merkurioa, halaber zilarbizia, elementu kimiko bat da, Hg ikurra eta 80 zenbaki atomikoa duena. Bere izena eta ikurra (Hg) latinezko hidrargirium hitzetik datoz; azken hau, berriz, grezierazko hydrargyros (hydros, ura eta argyros, zilarra) hitzetik dator. Elementu honek metal-itxura du, eta laborategiko baldintza estandarretan likido-egoeran aurkitzen den elementu metaliko bakarra da.

Merkurioa
80 Urrea ← Merkurioa → Talioa
80 Hg                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Merkurioa, Hg, 80
Serie kimikoa	Trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	12, 6, d
Masa atomikoa	200,59 g/mol
Konfigurazio elektronikoa	Xe 4f14 5d10 6s2
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 32, 18, 2
Propietate fisikoak
Egoera	likidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) (likido) 13,534 g/L
Urtze-puntua	234,32 K (-38,83 °C, -37,89 °F)
Irakite-puntua	629,88 K (356,73 °C, 674,11 °F)
Urtze-entalpia	2,29 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	59,11 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 27,983 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 315 350 393 449 523 629
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	erronboedrikoa
Oxidazio-zenbakia(k)	2, 1
Elektronegatibotasuna	2,00 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 1007,1 kJ/mol 2.a: 1810 kJ/mol 3.a: 3300 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	150 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	171 pm
Erradio kobalentea	149 pm
Van der Waalsen erradioa	155 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 8,30
Soinuaren abiadura	(likido, 20 °C) 1451,4 m/s
Isotopo egonkorrenak
Merkurio (elementua)aren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 194Hg Sintetikoa 444 u ε 0,040 194Au 195Hg Sintetikoa 9,9 o ε 1,510 195Au 196Hg %0,15 Hg egonkorra da 116 neutroirekin 197Hg Sintetikoa 64,14 o ε 0,600 197Au 198Hg %9,97 Hg egonkorra da 118 neutroirekin 199Hg %16,87 Hg egonkorra da 119 neutroirekin 200Hg %23,1 Hg egonkorra da 120 neutroirekin 201Hg %13,18 Hg egonkorra da 121 neutroirekin 202Hg %29,86 Hg egonkorra da 122 neutroirekin 203Hg Sintetikoa 46,612 e β− 0,492 203Tl 204Hg %6,87 Hg egonkorra da 124 neutroirekin

Ezaugarri nagusiak

Merkurioa metal astun zilarkara da. Giro-tenperaturan eta presioan likidoa den elementu bakarrenetako bat da, bromoarekin batera. Gaizki eroaten du beroa beste metal batzuen aldean ipiniz gero, baina elektrizitatea hobeto eroaten du. Erraz osatzen ditu aleazioak beste metal batzuekin, hala nola urrearekin edo zilarrarekin, baina ez burdinarekin. Uretan disolbaezina da, eta azido nitrikotan disolbagarria. Gas-egoerara igarotzean lurrun toxiko eta korrosiboak eratzen ditu. Azalari, begiei eta arnasbideei erasotzen die.

Bere oxidazio-egoerarik ezagunena bibalentea da, hau da, bi atomorekin soilik elkartzen da. Hala ere, 2007. urtean aurkitu zen tenperatura oso baxuetan (-260 °C) egoera tetrabalentean ere existitzen dela.

Merkurioa termometroetan, barometroetan, manometroetan eta beste tresna zientifiko batzuetan erabiltzen da. Hala ere, elementu honen toxikotasunaren ondorioz, debekatu egin da termometro medikoetan erabiltzea, eta, horren ordez, alkoholean oinarritutakoak edo termometro digitalak hobetsi dira. Oraindik ere zenbait ikerketa zientifikotan erabiltzen da.

Merkurioa mundu osoan zehar ageri da, eta forma disolbaezinetan, esaterako merkurio sulfuro eran, kaltegabea da, baina oso toxikoa da disolbagarriak diren formetan.

Ikus, gainera

• Minamata gaitza.