Portugaldar Inperioa

Portugaldar Inperioa edo Portugalgo Inperio Koloniala historiako lehen inperio globala izan zen, eta europar inperio kolonial modernoen artean zaharrena kontsideratzen da, 1415ean Ceuta konkistatu zuenetik 1999an Macaoren gaineko subiranotasuna Txinara itzuli zen arte ia sei mende hartzen dituelarik. Garrantzitsua da adieraztea, erregimen monarkikoan zein errepublikarrean, Portugalek ez zuela bere burua "inperio" ofizialki izendatu.

Portugaldar Inperioa Império Português
1415 – 1999
Monarkia (1415-1910) Errepublika (1910–1999)
Geografia
Hiriburuak	Lisboa
Ekonomia
Dirua	Escudo
Kultura
Hizkuntza(k)	Portugesa
Erlijioa	Katolikoa
Historia

Portugalgo itsasgizonak 1419an hasi ziren Afrikako kostaldea esploratzen, nabigazioan, kartografian eta itsas teknologian (karabela, esaterako) egindako azken aurrerapenak erabiliz, ekialdetik etorritako espezien merkataritza oparorako itsas ibilbide bat aurkitzeko. 1488an, Bartolomeu Diasek Esperantza Oneko Lurmuturra inguratu zuen, eta 1498an, Vasco da Gama Indiara iritsi zen. 1500. urtean, Pedro Álvares Cabral Brasilera iritsi zen, Hego Amerikako kostalde atlantikoan. Hurrengo hamarkadetan, lusitaniar itsasgizonek kostaldea eta Ekialdeko Asiako uharteak esploratzen jarraitu zuten, gotorlekuak eta merkataritza-postuak ezarriz. 1571n, postu aurreratu batzuek Lisboa eta Nagasaki (Japonia) lotzen zituzten, Afrika, Ekialde Ertaina, India eta Asiako kostaldean zehar. Merkataritza-sare horrek aberastasun handia eman zion Portugalgo Erresumari.

1580 eta 1640 artean, Portugalgo Erresumak eta Espainiako Inperioak errege berberak partekatu zituzten, bi herrialdeetako koroen batasun pertsonal batean. Bi inperioek bereizita administratzen jarraitu zuten arren, portugaldar koloniak, Espainiaren aurkari eta etsai ziren Europako hiru potentzien erasoen jomuga bihurtu ziren, atzerrian arrakasta iberikoak gutiziatzen zituztenak: Herbehereak, Britainiar Inperioa eta Frantziakoa. Biztanleria txikiagoarekin, Portugal ez zen gai izan bere merkataritza-postuen sare gainkargatua eraginkortasunez defendatzeko, eta inperioa gainbehera prozesu luze eta mailakatu batean sartzen hasi zen. XVII. mendean zehar Portugaldar Indian eta Asiako hego-ekialdean holandarrek eragindako galera garrantzitsuek Indiako ozeanoko merkataritza monopolioari amaiera eman zioten. Brasil, Portugalgo koloniarik baliotsuena bihurtu zena, 1822an independizatu zen, XIX. mendearen hasieran Amerikan zehar ibili ziren mugimendu independentisten uholde baten barruan. Portugaldar Inperioa, orduan, Afrikako kostaldeko (XIX. mendearen amaieran Afrikaren Banaketan barnealderantz hedatu zirenak), Ekialdeko Timorreko eta Indiako (Goa, Damão eta Diu) eta Txinako (Macao) enklabeetako kolonietara murriztu zen.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, garai hartan Portugalgo liderra zen Antonio Salazar, bere horretan mantentzen saiatu zen Europako beste herrialde batzuk euren lurraldeak deskolonizatzen hasiak ziren une batean. 1961ean, Goako tropa portugaldarrak ez ziren gai izan tropa indiarren aurrerapena geldiarazteko, askoz gehiago zirenak. 1960ko hamarkadan Portugalgo Gerra Koloniala hasi zen, 1974an Portugalgo erregimena erori zen arte iraun zuena. Gobernu berriak, Krabelinen Iraultzaren ondoren jarria, berehala egin zuen lege herrien autodeterminazioaren printzipioa, politika errotik aldatuz kolonia guztiei independentziarako aukera irekiz, "portugaldar inperioa" amaituz. Salbuespena Macao izan zen, 1999an Txinara itzuli zen lurraldea, Portugalgo Inperioaren amaiera sinbolikoki markatuz. Gaur egun, Azoreetako eta Madeirako artxipelagoak dira Portugali politikoki lotuta jarraitzen duten itsasoz haraindiko lurralde bakarrak. Portuges Hizkuntzako Herrialdeen Erkidegoa (CPLP) Inperioaren oinordeko kulturala da.

Aurrekariak

Portugalgo Erresumaren jatorria Errekonkista izeneko prozesuan dago, Iberiar Penintsulan Al-Andalusen aurka mendeetan zehar egindako prozesua. 1139an erresuma independente gisa eratu ondoren, Portugalek lurralde arabiarraren birkonkista osatu zuen, 1249an Algarvera iritsiz, baina bere independentzia ondoko Gaztelaren mehatxupean jarraitu zuen 1411n Ayllongo Ituna sinatu zen arte.

Bere existentziaren mehatxuetatik aske eta Europako beste estatu batzuek hasitako gerren erronkarik gabe, Portugalen arreta kanporantz eta Afrika iparraldeko lurralde musulmanetarako espedizio militar baterantz zuzendu zen. Lehen erasoa, Marindar Inperioaren aurkakoa (egungo Maroko), ziurrenik hainbat arrazoirengatik izan zen. Islamaren aurkako gurutzada kristauarekin jarraitzeko aukera ematen zuen; klase militarrarentzat, gudu-zelaian eta gerrako harrapakinean aintza agintzen zuen; eta, azkenik, portugaldarren merkataritza zabaltzeko eta Portugalen gainbehera ekonomikoari aurre egiteko aukera ere bazen.

1415ean Ceutari eraso zioten, Mediterraneoaren ertzean estrategikoki kokatutako Afrikako iparraldeko gune musulmanari, eta Saharaz hegoaldeko Afrikako urre eta esklaboen merkataritzako portu terminaletako bati. Konkista arrakasta militarra izan zen eta Portugalgo hedapenaren lehen pausoetako bat izan zen Iberiar Penintsulatik haratago, baina bere defentsa kostata gertatu zen laster setiatu zuten indar musulmanen aurrean. Portugaldarrek ezin izan zuten barrurantz hedatzeko oinarri gisa erabili, eta Saharaz gaindiko karabanak beren ibilbideak aldatzera mugatu ziren, Ceuta saihesteko eta/edo portu musulman alternatiboak erabiltzeko.

Lehen Inperioa (1415-1580)

1415ean Ceuta konkistatzeak eta 1418an Madeira uharteak eta 1427an Azoreak aurkitzeak, kolonizaziorako eta nekazaritza-ustiapenerako lurraldeak, Portugalgo itsas lurraldearen hedapena ekarri zuten. Guduan irabazitako noblezia-pribilegioen bilaketak bultzatuta lehenik, eta, ondoren, lurraldetik kanpo aberastasunak bilatzeko ekimen pribatuak bultzatuta – Madeira eta Azoresko artxipelagoetako kapitaintza oparoetan lortuak –, bidaiek Afrikako kostaldetik jarraitu zuten, gero eta hegoalderago.

Portugaldarrak 1419tik aurrera hasi ziren Afrikako kostaldea sistematikoki esploratzen, Henrike Nabigatzailea printzearen eta garai hartako garapen nautiko eta kartografiko aurreratuenek zerbitzatutako nabigatzaile eskarmentudunen estimuluarekin, karabela hobetuz. 1471n, Gineako golkora iritsi ziren, non 1482an, São Jorge da Minako merkataritza-postua ezarri zen, loratzen ari zen urre saltegi bati laguntzeko. Minatik irtenda, Diogo Cãok lehen kontaktua ezarri zuen Kongoko Erresumarekin. Hegoalderantz hainbat aldiz egindako esplorazio-bidaien ondoren, 1488an Bartolomeu Diasek Esperantza Oneko lurmuturra gainditu zuen, lehen aldiz Ozeano Indikoan sartuz Atlantikotik.

1492ko urrian Kristobal Kolon Amerikara iritsi zenean, Joan II.a erregearen eta Gaztela eta Aragoiko Errege Katolikoen arteko negoziazioa hasi zen. Horren ondorioz, 1494an Tordesillaseko Ituna sinatu zen, mundua Cabo Verde uharteen eta aurkitu berri den Karibeko uharteen arteko meridiano batek mugatutako bi esplorazio-eremutan banatzen zuena: Portugal zen meridianoaren ekialdean "aurkitutako eta aurkitzeke zeuden lurren" arduraduna, eta Espainia lerroaren mendebaldean zeuden lurrena.

Handik gutxira, 1498an, Vasco da Gama nabigatzailea Indiara iritsi zen, Lurmuturreko Bidea inauguratuz. 1500. urtean, Indiara egindako bigarren bidaian, Pedro Álvares Cabral Afrikako kostaldetik desbideratu eta Brasilen lehorreratu zen. Indiako Etxea Lisboan ezarri zen orduan, itsasoz haraindiko merkataritza eta nabigazioaren monopolio errealaren alderdi guztiak administratzeko. Gamak bidaia egin eta sei urtera, Kochin basea zuen lehen erregeordea izendatu zen, eta Diuko guduan lortutako garaipenak mamelukoak eta arabiarrak uxatu zituen, Indiako ozeanoan merkataritza portugaldarren esku jartzea erraztuz. 1510ean Indiako Portugaldar Estatua ezarri zen, hiriburua Goa zelarik, Indiako lehen lurralde konkistatua. Malaka 1511n konkistatu zuten eta portugaldarrek ekialdeko Asiako kostalde eta uharteetan portuak esploratzen eta konkistatzen jarraitu zuten, "espezien uharte" (Molukak) gutiziatuetara 1512an iritsiz, eta Txinara urtebete geroago, Sanchoão uhartean ezarriz. 1529an, Zaragozako Itunak Portugalgo eta Espainiako esplorazioak mugatu zituen Ekialdean: Molukak Portugali esleitu zitzaizkion eta Filipinak Espainiari.

Hedapenean zehar, 1415etik 1534ra bitartean, Brasilgo kapitaintzetan barnealdearen kolonizazioa Joan III.ak agindu zuenean, portugaldar inperioa talasokrazia bat izan zen, Ozeano Atlantikoa eta Indikoa hartzen zituena. Kostaldeko gotorleku-kate batek defendatzen zuen, merkataritza-postuen sare bat babesten zuena, nabigazio-lizentzien sistema batek indartua. Lizentziak, harreman diplomatiko eta aliantza ugarik babestua, baita Siamgo Erresumarekin, Persiako Safabidar Inperioarekin, Bisnagako Erresumarekin eta Etiopiarekin ere, Portugalgo koroak Egoitza Santuarekin sinatutako akordio batekin osatu zen.

1543an, merkatari portugaldarrak Japoniara iritsi ziren, hasiera batean Hiradon ezarriz. 1557an, Txinako agintariek portugaldarrei Macaon ezartzea ahalbidetu zieten, laster Txina, Japonia eta Europaren arteko triangelu-merkataritza oparoaren oinarri bihurtu zena, Malaka eta Goa zeharkatuz. 1571n, biltegi kate batek lotzen zituen Lisboa eta Nagasaki, garai hartan portugaldarrek sortua: inperioa benetan global bihurtu zen, prozesuan Portugali aberastasun handia emanez. 1572an, Ekialdetik itzuli eta hiru urtera, "Os Lusíadas" epopeia argitaratu zuen Luis Vaz de Camõesek. Epopeiaren ekintza nagusia Vasco da Gamak Indiarako itsas bidea aurkitu izana da, portugaldarren lorpenak hilezkor bihurtuz.

Afrika

Ipar Atlantikotik behera

Espedizioak Bojador lurmuturretik igaro ziren 1434an. Emaitzak hobeak ziren heinean, Portugalen interesak babesteko neurriak hartzen ziren. 1443an, Dom Pedro erregeordeak bere anaia Henrike Nabigatzailea printzeari eman zion Afrikako mendebaldeko kostaldeko nabigazioaren monopolioa, eta Rex regum buldak aintzatetsi zuen. Portugalek baimenak ematen zizkien itsasontziei lortutako irabazien zati baten truke, eta, horren ondorioz, portugaldarrek eta atzerritarrek, hala nola genoarrek eta veneziarrek, esplorazio-bidaietan inbertitu zuten. 1444an, Algarveko gobernadore gisa, Infanteak ontzi-partzuergo bat ezarri zuen Lagosen. Eta 1445ean, Arguim uhartean, Mauritaniako kostaldearen aurrean, lehen postu komertziala ezarri zen, Infantearen aginduz eraikia: haren helburua Afrika iparraldeko merkatari musulmanek jarraitzen zituzten ibilbideak erakartzea zen: merkatu bat ezartzea zen, inguruko jarduera komertziala monopolizatzeko.

1453an, Konstantinopla otomandarren eskuetan erori zen, kolpe latza Kristandadearentzat eta Mediterraneoan ezarritako harreman komertzialentzat. Handik gutxira, Nikolas V.a Aita Santuak Romanus Pontifex bulda aldarrikatu zuen Portugalgo Alfontso V.a erregearen alde, aurreko 1452ko Dum Diversas indartuz, Bojador lurmuturretik haratago aurkitutako lurrak eta itsasoak Portugalgo erregeenak zirela adieraziz eta musulmanen eta paganoen aurkako merkataritza eta konkistak baimenduz, Ozeano Atlantikoko mare clausum politika portugaldarra eta oraindik hasi berria zen esklabotza legitimatuz.

1455ean azukre-industria hasi zen Madeiran. Uharteen irisgarritasunak Veneziaren monopolioa saihestu nahi zuten merkatari genovarrak eta flandestarrak erakarri zituen, baina arazoa eskulanaren beharra eta lan astuna ziren: irtenbidea Afrikatik esklaboak ekartzea izan zen. Saltoki horretan aurrera egin zuen Bartolomeu Marchionni florentziarrak, gero portugaldar bidaia askotan inbertituko zuena. 1458tik aurrera, Ceuta eta Arguim, euren goarnizio militarrekin, Portugalgo nabigazioetarako laguntza logistiko eta materialerako eta pirata berbereen aurkako hesi bat izan ziren.

Kongo eta Angola

Sakontzeko, irakurri: «Kongoko Erresuma» eta «Angola Portugesa»

Hegoaldeko eta Ekialdeko Afrika

Sakontzeko, irakurri: «Ekialdeko Afrika Portugesa»

Bigarren Inperioa (1580-1822)

Hirugarren Inperioa (1822-1999)

Bibliografia

• Abeyasinghe, Tikiri. (1986). Jaffna Under the Portuguese. Lake House Investments ISBN 978-9555520003..
• Abir, Mordechai. (1980). Ethiopia and the Red Sea: The Rise and Decline of the Solomonic Dynasty and Muslim European Rivalry in the Region. Routledge ISBN 978-0714631646..
• Ahmed, Farooqui Salma. (2011). A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India ISBN 978-81-317-3202-1..
• Encyclopedia of Africa, Volume 2. Oxford University Press ISBN 9780195337709..
• Cold War: The Essential Reference Guide. ABC-CLIO ISBN 978-1-61069-003-4..
• Brockey, Liam Matthew. (2008). Portuguese Colonial Cities in the Early Modern World. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-6313-3..
• Abernethy, David. (2000). The Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980. Yale University Press ISBN 0-300-09314-4..
• Anderson, James Maxwell. (2000). The History of Portugal. Greenwood Publishing Group ISBN 0-313-31106-4..
• Bakewell, Peter. (2009). A History of Latin America to 1825. Wiley-Blackwell ISBN 978-1405183680..
• Bethell, Leslie. (1985). The Independence of Latin America. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-34927-7..
• Bethencourt, Francisco; Curto, Diogo Ramada. (2007). Portuguese Overseas Expansion, 1400–1800. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-84644-8..
• Black, Jeremy. (2011). War in the World: A Comparative History, 1450–1600. Palgrave Macmillan ISBN 9780230344266..
• Boxer, Charles Ralph. (1969). The Portuguese Seaborne Empire 1415–1825. Hutchinson ISBN 0-09-131071-7..
• Boyajian, James. (2008). Portuguese Trade in Asia Under the Habsburgs, 1580–1640. JHU Press ISBN 0-8018-8754-2..
• Christian-Muslim Relations. a Bibliographical History.: Volume 7. Central and Eastern Europe, Asia, Africa and South America (1500–1600). Brill Academic Publishers ISBN 978-9004297203..
• Coates, Timothy Joel. (2002). Convicts and Orphans: Forced and State-Sponsored Colonization in the Portuguese Empire, 1550–1755. Stanford University Press ISBN 9780804733595..
• Cohen, Leonardo. (2009). The Missionary Strategies of the Jesuits in Ethiopia (1555–1632). Harrassowitz Verlag ISBN 978-3-447-05892-6..
• Corrado, Jacopo. (2008). The Creole Elite and the Rise of Angolan Protonationalism: 1870–1920. Cambria Press ISBN 9781604975291..
• Crowley, Roger. Conquerors: How Portugal Forged the First Global Empire (2015)
• de Almeida, Miguel Vale. (2004). An Earth-colored Sea: Race, Culture And The Politics Of Identity In The Post-colonial Portuguese-speaking World. Berghahn Books ISBN 978-1-78238-854-8..
• Davies, Kenneth Gordon. (1974). The North Atlantic World in the Seventeenth Century. University of Minnesota Press ISBN 0-8166-0713-3..
• Davis, David Brion. (2006). Inhuman Bondage: The Rise And Fall of Slavery in the New World. Oxford University Press ISBN 9780195140736..
• Diffie, Bailey W.; Winius, George D.. (1977). Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1580. University of Minnesota Press ISBN 978-0-8166-0782-2..
• Disney, A.R.. (2009a). History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 1, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press ISBN 978-0521843188..
• Disney, A.R.. (2009b). History of Portugal and the Portuguese Empire Volume 2, Portugal: From Beginnings to 1807. Cambridge University Press ISBN 978-0521738224..
• Dodge, Ernest Stanley. (1976). Islands and Empires: Western Impact on the Pacific and East Asia. University of Minnesota Press ISBN 978-0816607884..
• Gallagher, Tom. (1982). Portugal: A Twentieth Century Interpretation. St. Martin's Press ISBN 9780719008764..
• Gann, Louis Henry; Duignan, Peter. (1972). Africa and the World: An Introduction to the History of Sub-Saharan Africa from Antiquity to 1840. University Press of America ISBN 978-0-7618-1520-4..
• Gipouloux, François. (2011). The Asian Mediterranean: Port Cities and Trading Networks in China, Japan and Southeast Asia, 13th–21st Century. Edward Elger ISBN 978-0857934260..
• Goodman, Grant K.. (2000). Japan and the Dutch 1600-1835. Routledge ISBN 978-0700712205..
• Goodwin, Stefan. (2008). Africa's Legacies Of Urbanization: Unfolding Saga of a Continent. Lexington Books ISBN 978-0-7391-5176-1..
• Herring, Hubert Clinton; Herring, Helen Baldwin. (1968). A History of Latin America: From the Beginnings to the Present. Knopf ISBN 0-224-60284-5..
• Central Africans, Atlantic Creoles, and the Foundation of the Americas, 1585–1660. Cambridge University Press ISBN 9780521770651..
• Jesus, Carlos Augusto Montalto. (1902). Historic Macao. Kelly & Walsh, ltd. ISBN 9781143225352..
• Africa and the Americas: Culture, Politics, and History: A Multidisciplinary Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO ISBN 978-1-85109-441-7..
• Kamen, Henry. (1999). Philip of Spain. Yale University Press ISBN 9780300078008..
• Kozák, Jan; Cermák, Vladimir. (2007). The Illustrated History of Natural Disasters. Springer ISBN 9789048133246..
• Kratoska, Paul H.. (2004). South East Asia, Colonial History: Imperialism before 1800. Taylor and Francis ISBN 978-0415215404..
• Lach, Donald F.. (1994). Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery. University of Chicago Press ISBN 9780226467085..
• Ladle, Jane. (2000). Brazil. American Map ISBN 9780887291302..
• Lisboa, Maria Manuel. (2008). Paula Rego's Map of Memory: National and Sexual Politics. Ashgate Publishing ISBN 978-0-7546-0720-5..
• Lockhart, James. (1983). Early Latin America: A History of Colonial Spanish America and Brazil. Cambridge University Press ISBN 0-521-29929-2..
• Macmillan, Allister. (2000). Mauritius Illustrated. Educa Books, Facsimile edition ISBN 0-313-31106-4..
• Mahoney, James. (2010). Colonialism and Postcolonial Development Spanish America in Comparative Perspective. Cambridge University Press ISBN 9780521116343..
• Malekandathil, Pius. (2010). Maritime India: Trade, Religion and Polity in the Indian Ocean. Primus Books ISBN 978-9380607016..
• Mancall, Peter C.. (2007). The Atlantic World and Virginia, 1550–1624. University of North Carolina Press ISBN 9780807838839..
• Marley, David. (2005). Historic Cities of the Americas: An Illustrated Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO ISBN 978-1-57607-574-6..
• Marley, David. (2008). Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the Western Hemisphere (2 Volumes). University of Oklahoma Press ISBN 978-1598841008..
• McAlister, Lyle. (1984). Spain and Portugal in the New World, 1492–1700. University of Minnesota Press ISBN 0-8166-1216-1..
• Mathew, Kuzhippalli Skaria. (1988). History of the Portuguese Navigation in India, 1497–1600. Mittal Publications ISBN 978-8170990468..
• Mehta, Jaswant Lal. (1980). Advanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers Pvt. Ltd ISBN 978-81-207-0617-0..
• Metcalf, Alida C.. (2006). Go-Betweens and the Colonization of Brazil: 1500–1600. University of Texas Press ISBN 978-0-292-71276-8..
• Metcalf, Alida C.. (2005). Family and Frontier in Colonial Brazil: Santana de Parnaíba, 1580–1822. University of Texas Press ISBN 978-0-292-70652-1..
• Newitt, Malyn D.D.. (1995). A History of Mozambique. Indiana University Press ISBN 978-0-253-34006-1..
• Newitt, Malyn D.D.. (2005). A History of Portuguese Overseas Expansion, 1400–1668. Routledge ISBN 0-415-23979-6..
• O'Flanagan, Patrick. (2008). Port Cities of Atlantic Iberia, c. 1500–1900. Ashgate Publishing ISBN 978-0-7546-6109-2..
• de Oliveira Marques, A.H.. (1972). History of Portugal: From Lusitania to Empire; Vol. 1. Columbia University Press ISBN 978-0231031592..
• Olson, James Stuart. (1991). Historical Dictionary of European Imperialism. Greenwood ISBN 9780313262579..
• Ooi, Keat Gin. (2004). Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: Volume 1. ABC_CLIO ISBN 978-1-57607-771-9..
• Ooi, Keat Gin. (2009). Historical Dictionary of Malaysia. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 978-0-8108-5955-5..
• Page, Melvin E.; Sonnenburg, Penny M.. (2003). Colonialism: An International, Social, Cultural, and Political Encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO ISBN 1-57607-335-1..
• Paquette, Gabriel. (2014). Imperial Portugal in the Age of Atlantic Revolutions: The Luso-Brazilian World, c. 1770–1850. Cambridge University Press ISBN 978-1107640764..
• Panikkar, K.M (1953). Asia and Western dominance, 1498-1945, by K.M. Panikkar. London: G. Allen and Unwin.
• Pearson, Michael. (1976). Merchants and Rulers in Gujarat: The Response to the Portuguese in the Sixteenth Century. University of California Press ISBN 978-0520028098..
• Pearson, Michael. (1987). The Portuguese in India. Cambridge University Press ISBN 0-521-25713-1..
• Ponting, Clive. (2000). World History: A New Perspective. Chatto & Windus ISBN 0-7011-6834-X..
• Priolkar, A.K. The Goa Inquisition (Bombay, 1961).
• Ricklefs, M.C.. (1991). A History of Indonesia since c. 1300. MacMillan ISBN 0-333-57689-6..
• Rodriguez, Junius P.. (2007). Slavery in the United States: A Social, Political, and Historical Encyclopedia: Volume 2. ABC-CLIO ISBN 978-1-85109-549-0..
• do Rosário Pimente, Maria. (1995). Viagem ao fundo das consciências: a escravatura na época moderna. Edições Colibri ISBN 972-8047-75-4..
• Russell-Wood, A.J.R.. (1968). Fidalgos and Philanthropists: The Santa Casa da Misericórdia of Bahia, 1550–1755. University of California Press.
• Russell-Wood, A.J.R.. (1998). The Portuguese Empire 1415–1808. Johns Hopkins University Press ISBN 0-8018-5955-7..
• Scammell, Geoffrey Vaughn. (1997). The First Imperial Age, European Overseas Expansion c. 1400–1715. Routledge ISBN 0-415-09085-7..
• Scarano, Julita. (2009). MIGRAÇÃO SOB CONTRATO: A OPINIÃO DE EÇA DE QUEIROZ. Unesp- Ceru jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2013-02-04).
• Schwartz, Stuart B.. (1973). Sovereignty and Society in Colonial Brazil: The High Court of Bahia and Its Judges, 1609–1751. University of California Press ISBN 978-0520021952..
• Shastry, Bhagamandala Seetharama. (2000). Goa-Kanara Portuguese Relations, 1498–1763. Concept Publishers ISBN 978-8170228486..
• de Silva Jayasuriya, Shihan. (2008). The Portuguese in the East: A Cultural History of a Maritime Trading Empire. I.B. Taurus ISBN 978-1845115852..
• Goa Through the Ages: An Economic History, Issue 6 of Goa University publication series Volume 2. Concept Publishing Company ISBN 81-7022-259-1..
• Stapleton, Timothy J.. (2013). A Military History of Africa. ABC-CLIO ISBN 978-0-313-39569-7..
• Subrahmanyam, Sanjay. (2012). The Portuguese Empire in Asia, 1500–1700: A Political and Economic History. Wiley-Blackwell ISBN 978-1-118-27401-9..
• Thomas, Hugh. (1997). The Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade: 1440–1870. Simon and Schuster ISBN 978-0-684-83565-5..
• Thornton, John K.. (2000). Warfare in Atlantic Africa, 1500–1800. Routledge ISBN 978-1-135-36584-4..
• Treece, Dave. (2000). Exiles, Allies, Rebels: Brazil's Indianist Movement, Indigenist Politics, and the Imperial Nation-State. Praeger ISBN 978-1-85109-549-0..
• Velupillai, Viveka. (2015). Pidgins, Creoles and Mixed Languages: An Introduction. John Benjamins ISBN 978-1-85109-549-0..
• Wheeler, Douglas L.. (1998). Republican Portugal: A Political History, 1910–1926. University of Wisconsin Press ISBN 0-299-07450-1..
• White, Paula. (2005). Exploration in the World of the Middle Ages, 500–1500. Facts on File, Inc. ISBN 3-87294-202-6..
• Whiteway, Richard Stephen. (1899). The Rise of Portuguese Power in India, 1497–1550. Archibald Constable & Co..
• Yamashiro, José. (1989). Choque Luso No Japão Dos Séculos XVI e XVII. Ibrasa ISBN 1-74059-421-5..

Ikus, gainera

• Portugaleko historia

Kanpo estekak

• Datuak: Q200464
• Multimedia: Portuguese Empire