Altzo

Altzo Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. 358 biztanle zituen 2016. urtean. Herri euskalduna da, UEMA mankomunitateko kidea. Donostiatik 32 kilometro hegoaldera dago.

Altzo
Gipuzkoa, Euskal Herria
Altzo Muinoren irudia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Tolosaldea
Izen ofiziala	Altzo
Alkatea	Xabier Olano
Posta kodea	20268
INE kodea	20007
Herritarra	altzotar
Ezizena	tipulek
Kokapena
Koordenatuak	43°06′01″N 2°05′03″W
Azalera	9,77 km²
Distantzia	32 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	448 (2023) 20 (2022)
209 (%46,7)   (%50,4) 226
Dentsitatea	0,46 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 27,81
Zahartze tasa	% 13,68
Ugalkortasun tasa	‰ 43,01
Ekonomia
Jarduera tasa	% 79,25 (2011)
Genero desoreka	% 12,64 (2011)
Langabezia erregistratua	% 10,22 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 85,79 (2010)
Kaleko erabilera	% 85 (2016)
Etxeko erabilera	% 84.01 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1615
Webgunea	http://www.altzo.net/

Geografia

Mugakideak

Iparraldean Tolosa eta Leaburu, hegoaldean Tolosa berriz ere, ekialdean Lizartza eta mendebaldean Alegia udalerriak mugakide ditu.

Auzoak

Bi auzo nagusitan banatzen da herria: Alde batetik Altzo Azpi gunerik zaharrena dena, baina gaur egun baita txikiena eta biztanle gutxien daukana ere, eta Oriako ibarrean kokatuta dagoena. Bestetik, Altzo Muino dago, herriko goialdean eta Oria eta Araxes ibaien artean kokatua, bertan biztanle gehien bizi dira eta udaletxea dago.

Beste baserri auzo batzuk ere baditu Altzok. Ipar-ekialdera, Araxes ibaiarekin udalerriko muga egiten duen tokian Amategi-Aldea auzoa dago, non Altzoko Industrialdea dagoen. Beste auzoak dira Egileor, Intxausti, Txaparre aldea eta Zuaznabarraldea.

Historia

Altzori buruzko daturik zaharrenak XI. mendekoak dira. Altzoko dokumentu zaharrena, izan ere, 1025ekoa da, Nafarroako errege Antso Garzeitz III.aren garaikoa. Dokumentu horren bitartez, Gartzia Azearitz nafarrak (Gipuzkoako jauna) eta haren emazte Gaila altzotarrak Altzoko San Salbador Olazabalgoa monasterioa eta haren ondasunak San Juan de la Peña monasterioari eman zizkioten, dohaintzan. Latinezko dokumentu horixe da Gipuzkoa izenaren lehen aipamen idatzia, Ipuscua formarekin.

1374an Altzok aliantza egin zuen Tolosarekin, nahiz eta udaletxea eta administrazio zibila mantendu zituen. 1615ean Felipe III.ak hiri titulua eman zion Altzori eta Tolosatik bereizi zen.

Zerbitzuak

• Liburutegia
• Haur-eskola
• KZ gunea
• Jolasleku estalia
• Gaztelekua
• Otxabiope gaztetxea
• Loatzo musika eskola
• Udal pilotalekua
• Frailetako pilotalekua (Zuaznabarraldean)

Demografia

2019an 367 biztanle zituen. Horietatik %11,44k 65 urte edo gehiago zituen. Eta atzerrian jaiotakoak %5,99 ziren.

Altzoko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Ekonomia

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %1,8. Bigarren sektorea %55,2. Hirugarren sektorea %39,1. Eraikuntza %3,9. Biztanleko BPGa 64.160,1 euro ziren.

Politika

Udaletxea

2011ko udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Bilduko Miren Balerdi hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeak

2015eko hauteskundeetan ere Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bildu koalizioak eskuratu zituen zinegotzi guztiak. Joseba Elduaien izendatu zuten alkate.

Altzoko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Bildu	7 / 7	169 (% 100)	7 / 7	169 (% 87,56)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

2019ko udal hauteskundeak

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 205 boto (7 zinegotzi). Txomin Rezola izendatu zuten alkate.

2023ko udal hauteskundeak

2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 191 boto (7 zinegotzi) eta Alderdi Popularrak 2 boto.

Alkateak

Hauek izan dira Altzoko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Manuel Olano Jauregi	1979	1983		INDP. Altzoko Herriaren Alde
Agustin Amiano Gurrutxaga	1983	1987		INDP. Altzoko Herriaren Alde
Xabier Olano Jauregi	1987	1991		INDP. Altzoko Herriaren Alde
Agustin Amiano Gurrutxaga	1991	1995		Herri Batasuna
Iñaki Murua Gorostidi	1995	1999		INDP. Altzoko Herriaren Alde
Xabier Galarraga Zabala	1999	2003		Euskal Herritarrok
Maria Pilar Zuriarrain Lasa	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Iñaki Murua Gorostidi	2007	2011		Batzarremuino Taldea
Miren Balerdi	2011	2015		Bildu
Joseba Elduaien	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Txomin Rezola Clemente	2019	2023		Euskal Herria Bildu
Xabier Olano Jauregi	2023	Jardunean		Euskal Herria Bildu

Kultura

Euskara

Joxe Mari Agirre altzotarra, bertako euskaraz solasean. (Ahotsak.eus).

Altzoko euskara gipuzkeraren aldaera bat da, erdiguneko euskararen parte den Tolosaldeko euskara da, hain zuzen. Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute Erdiguneko azpieuskalkia. 2010 eta 2011 urteetako datuen arabera, herriko euskaldun kopurua %85.79 zen, eta euskararen erabilera %67.2. 2016an euskaldunen kopurua %88,17 zen.

Ahotsak.eus ataria

Ugari dira (gutxienez 17 hizlari) Ahotsak.eus atarian Altzoko hizkeraz jaso ahal izan dituzten elkarrizketak. Altzo eta inguruko euskaren ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

UEMAko kidea

Udalerri mailan euskara gizarte-bizitzaren alor guztietara hedatu nahi duen Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kidea da Altzo.

Udalerri euskalduntzat jotzen dituzte euskal hiztunen portzentajea %70etik gorakoa duten herriak egon daitezke UEMA Mankomunitatean. Baldintza hori betetzen duten herri guztiak sartuko balira guztira 200.000 biztanle inguruko ingurunea litzateke.

Jaiak

• Maiatzean San Isidroak.
• Uztailaren 31an herriko festak, San Inazio patroiaren omenez.
• Abuztuaren 15ean Altzo Azpiko jaiak.

Elkarteak

Altzoko pilotalekua. Ezkerrean, Altzoko Handiaren estatua.

Hauek dira Altzoko elkarte nagusiak:

• Artea dantza taldea
• Arrima Altzoko Baserritarren Elkartea
• Jai Batzordea
• Kultur batzordea
• Elordi kultur eta kirol elkartea
• Santilazpi Ikasleen Guraso Elkartea
• Pilota eskola

Handia filma

Sakontzeko, irakurri: «Handia»

Handia filmatzen.

2017an Jon Garañok eta Aitor Arregik idatzi eta zuzendu zuten Handia euskal filmak XIX. mendean bizi izan zen Altzoko Handiaren historia kontatzen du. Filmak Donostiako Zinemaldiaren Sail Ofizialean Euskal Zinemaren Irizar saria eta "Epaimahaiaren Sari Berezia" irabazi zituen.^[2][1] Goya Sarietan 10 sari lortu zituen gero zeuzkan 13 izendapenetatik.

Takilari dagokionez markak apurtuta, euskarazko inoizko filmik ikusiena izan da. Filmak 2018ko martxotik, ikusgai dago Netflix streaming plataforman, AEBetan eta Frantzian salbu.^[3]

Eneko Sagardoi aktorea

Altzoko Handiarena benetako gertakarietan oinarritutako istorioa da. 20 urterekin akromegalia gaixotasunaren ondorioz berriro hazten hasi eta 43 urterekin hil zen arte hazten jarraitu zuen. Film hasieran lehen Karlistaldian borrokatu ostean, Martin Eleizegi protagonista Altzoko bere baserrira (Ipintza Haundia baserria) itzultzen da, eta han, harrituta, bere anaia Joakin ohi baino askoz ere handiagoa dela aurkituko du. Mundu osoak Lurreko gizon handiena ikusteko ordaindu nahi izango duelakoan, bi anaiek bidaia luze bati ekingo diote, Europan zehar. Bidean, anbizioak, diruak eta ospeak betiko aldatuko dute familiaren patua.

Ondasun nabarmenak

Otsabio trikuharria.

• Otsabio-Zarateko Estazio Megalitikoa
• Altzoko pagoa: 1836an Manuel Antonio Imatz bertsolariak landatutako pago arrunta.
• Jasokundeko Ama Birjinaren parrokia-eliza (Altzo Muino): XVIII. mendekoa (1535ean eraikitzen hasi eta 1717an bukatu). Portiko gotikoa dauka.
• Salbatore parrokia-eliza (Altzo Azpi): monasterio erromaniko baten gainean eraikia.

• Zuaznabar Haundi baserria: XVI. mendekoa. Eusko Jaurlaritzak kultura interesdun ondaretzat izendatu du.
• Altzoko erraldoiaren erliebea, Ipintza baserriaren alboan dago eta Juanito Lopek egin zuen 1968an.

• Altzoko Haundiaren ibilbidea Wikiliburuetan. 2017ko maiatzaren bukaeran ipini ziren panelak. Ibilbidea plazan hasten da, bigarren puntua Eleizegiren jaiotetxea izan zen Ipintza baserria da, hirugarrena Altzo Azpiko eliza, eta frontoiaren parean bukatzen da. Panelen diseinua Juanba Berasategirena da, eta testuak Koldo Izagirrerenak.

• Kondeko errota. Altzo Azpin dago.

Altzotar ospetsuak

Migel Joakin Eleizegi, Altzoko Handia. Altzoko pilotalekuaren ondoan ezarritako estatua.

• Manuel Antonio Imatz (1811-1893), XIX. mendeko bertsolaria. Gaur egun herriko eskolak haren izena darama.
• Migel Joakin Eleizegi Ateaga (1818-1861), Altzoko Handia ezizenez ezagunagoa. 2,42 metro luze izatera iritsi zen.
• Anizeto Olano, izengoitiz Amaialde (1896-1966), idazle kaputxinoa.
• Miguel Angel Olano (1891-1970), misiolaria.
• Dionisio Olano (1894-1964) idazle kaputxinoa, Miguel Angel eta Anizeto anaien modura.
• Iñaki Begiristain (1922-1984), euskal idazlea.
• Joxe Manuel Odriozola (1948), euskal idazlea.
• Joxean Lizarribar (1951-2013), enpresaburua. Berriaren sorrerarekin batera hartu zuen Berria Taldeko lehendakari kargua, 2003an.
• Xabier Olano (1959), EH Bilduko politikaria. Gipuzkoako Foru Aldundiko Ogasuneko zuzendaria izan zen 2011tik 2015era.
• Axun Aierbe (1968-2008), hizkuntzalaria, irakaslea eta itzultzailea.
• Edurne Pasaban (1973), alpinista. Jaiotzez tolosarra, Altzon bizi da.
• Aitor Olano Orbegozo (1986), txirrindulari profesional ohia.

Iruditegia

• 
  Udaletxea, 1940an.
• 
  Ikuspegi orokorra, 1940an.
• 
  Zuaznabar Haundi baserria, XVI. mendekoa.
• 
  Altzoko Industrialdea, Amategi-Aldean.
• 
  Altzo Azpi eta San Salbador eliza.

Ikus, gainera

• Gipuzkoako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Altzoko Udalaren webgunea.
• Herriko albisteak "Tolosaldeko Hitza"n
• Altzoko albisteak Atarian

• Altzoko Haundiaren ibilbidea Wikiliburuetan

• Datuak: Q1639371
• Multimedia: Altzo / Q1639371
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Altzo