Zuia

Zuia
	Araba, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Zuia-Gorbeialdea
Izen ofiziala	Zuia
Alkatea	Unai Gutiérrez Urkiza (Bildu)
Posta kodea	01130
INE kodea	01063
Herritarra	zuiar
Kokapena
Koordenatuak	42°58′55″N 2°49′57″W / 42.9819°N 2.8325°W42°58′55″N 2°49′57″W / 42.9819°N 2.8325°W
Azalera	122,49 km2
Distantzia	20 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	2.330 (2022); 12 (2021)
Dentsitatea	19,43 biztanle/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 15,68
Zahartze tasa	% 20,38
Ugalkortasun tasa	‰ 24,12
Ekonomia
Jarduera tasa	% 79,87 (2011)
Genero desoreka	% 2,81 (2011)
Langabezia erregistratua	% 5,51 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 27,71 (2010)
Kaleko erabilera	% 5.8 (2016)
Etxeko erabilera	% 13.07 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.zuia.com

Zuia Araba iparraldean dagoen udalerria da, Zuia-Gorbeialdea eskualdeko handiena. Gasteiztik 18 bat kilometrora dago. Haren herriburua Murgia da.

Murgiko erdigunearen ikuspegia.

Ametzaga herria.

GeografiaAldatu

Inguru naturalaAldatu

Zuia Gorbeiaren magalaren inguruan dago, eta Arabako mendirik altuenera igotzeko abiapuntua da. Arrato eta Badaiakoa udalerriaren muga naturalak dira, eta aipatzekoa da haranaren erdialdean dagoen Atxabal-Oroko mendigunea.

Udalerria zeharkatzen duen ibai nagusia Baias ibaia da.

Udalerri mugakideakAldatu

Iparraldean: Orozko (Bizkaia).
Hegoaldean: Gasteiz eta Badaiako Sierra Bravako Komunitatea.
Ekialdean: Zigoitia.
Mendebaldean: Amurrio eta Urkabustaiz.

HistoriaAldatu

Esaten da Erdi Aroko ganboatar eta oinaztarren arteko gatazka odoltsuek Zuian izan zutela sorrera^[4].

Banaketa administratiboaAldatu

Zuiako udalerria honako 13 herriez osatua dago, biztanleen kopuruaren arabera:

Murgia (udalburua): 1.169 biztanle 2007an.
Sarria: 310 bz.
Bitoriano: 255 bz.
Ametzaga: 245 bz.
Markia: 68 bz.
Domaikia: 61 bz.
Gillerna: 49 bz.
Lukiano: 49 bz.
Jugo: 47 bz.
Aperregi: 44 bz.
Zarate: 33 bz.
Altube*: 29 bz.
Ziorraga*: 13 bz.

(* Altube —lehen Monreal de Zuya gisa ere ezaguna— eta Ziorraga auzo gisa har daitezke, ez baitute kontzeju izaerarik.)

DemografiaAldatu

XX. mendearen lehen erdia gorabeherarik gabe igaro zen Zuiako populazioari dagokionez. 1950eko hamarkadatik aurrera, ordea, populazioak beherako joera hartu zuen, gehienbat Gasteiz eta Bilbo hirietarako izandako emigrazioaren ondorioz.

1980ko hamarkadatik aurrera, garraiobideak hobetzearen eta hirietako etxebizitzen prezio altuen ondorioz, jende berria iritsi zen udalerrira, batez ere Murgira eta haren inguruetara. Horrek populazioa handitzea eragin zuen. Hala ere, populazio berri horren gehienak ez zuen lanik egiten udalerrian, Gasteizen baizik, eta udalerria lo-hiri bihurtu zen biztanle horientzat.

Zuiako biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

PolitikaAldatu

Zuiako udaletxea Murgian.

Zuia udalerrian Euskal Herria Bildu koalizioak zuzentzen du udala 2011ko hauteskundeetatik. Lehenago EAJk izan zuen alkatetza. Zuiako udalak 11 zinegotzi ditu osotara.

Zuiako alkatea Bildu koalizioko Unai Gutierrez Urquiza da 2011ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko hamaika zinegotzietatik lau ditu.

Zuiako udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euskal Herria Bildu*	4 / 11	429 (% 34,27)	4 / 11	338 (% 27,93)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 11	367 (% 29,31)	3 / 11	296 (% 24,46)
	Zuiak batzen gaitu-Zuia nos une	3 / 11	302 (% 24,12)	3 / 11	292 (% 24,13)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 11	95 (% 7,59)	1 / 11	136 (% 11,24)
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa.
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

AlkateakAldatu

Hauek izan dira Zuiako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[5]
Ignacio Oregui Goenaga^[5]^[6]^[7]	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ignacio Oregui Goenaga^[6]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Ibañez Loyo^[6]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Ibañez Loyo^[6]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria Ibañez Loyo^[6]	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
Patxi Goikoetxea Buruchaga^[6]	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Unai Gutierrez Urquiza^[8]	2011	2015		Bildu
Unai Gutierrez Urquiza^[5]^[8]	2015	2019		Euskal Herria Bildu
Unai Gutierrez Urquiza^[8]^[9]	2019	Jardunean		Euskal Herria Bildu
	2023	2027

GarraioaAldatu

Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
14	Gasteiz (geltokia)	Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta)	Izarra⁠
15	Gasteiz (unibertsitatea)	Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Zaitegi • Murgia • Sarria • Murgia (Paularrak) • Ametzaga • Beluntza (Soleta) • Izarra • Lezama • Larrinbe • Amurrio • Amurrio (San Jose) • Luiaondo (Malato) • Luiaondo • Laudio (Gurutze Gorria) • Laudio • Areta • Laudio (Ugarte) • Okondo	Artziniega

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
3	Amurrio Urduña	Tertanga • Delika • Artomaña • Aloria • Urduña (geltokia) • Lekamaña • Saratxo • Inoso • Ziorraga • Baranbio • Lezama • Larrinbe • Amurrio (gasolindegia) • Amurrio (geltokia)	Amurrio Urduña⁠
5	Urduña Izarra Murgia Gopegi	Urduña (suhiltzaileak) • Apregindana • Untzaga • Uzkio Urkabustaiz • Oiardo • Goiuri • Beluntza • Ziorraga • Altube • Gillerna • Lukiano • Aperregi • Donamaikia • Jugo • Bitoriano • Zarate • Markia • Sarria • Olano • Letona • Zaitegi	Urduña Izarra Murgia Gopegi

KulturaAldatu

Zuiako udal pilotalekua.

EuskaraAldatu

Zuiako hizkuntza nagusia euskara izan da XIX. mende arte; bertako hizkera mendebaleko euskararen aldaera zen, eta XX. mendean atzerakada nabarmena izan zuen, erabat galtzeraino. Mende haren azken laurdenean abiatutako berreskuratze prozesuaren ondorioz, gaur egun zuiarren % 48,7 inguru da euskalduna, eta hiztun horiek biltzeko asmoz sortua da Bidabarri euskara taldea.