Mugen gudua
Mugen gudua (nederlanderaz: Slag der Grenzen; frantsesez: Bataille des Frontières; alemanez: Grenzschlachten; ingelesez: Battle of the Frontiers) Lehen Mundu Gerraren Mendebaldeko frontearen lehen gudua izan zen eta gaur egungo Frantzian eta Belgikan gertatu zen. Borroka honetan bi plan ezberdin aurrez aurre jarri ziren funtzionamenduan; Joseph Joffreren XVII plana eta Helmut von Moltkeren Schlieffen Plana. Lehena Frantziatik Alemaniarantz zihoan eta Alsazia-Lorrena gurutzatu behar zuen, Frantziak 1871n galdu zituen probintziak berreskuratzeko eta handik Berlinera abiatu baina plana ezerezean geratu zen Schlieffen jeneralak sortutako planak arrakasta handia izatean, Frantziarrek hainbat dibisio beren hiriburua babesteko atzeraarazi baitzituzten. Schlieffen planaren funtzionamenduak alemaniar armada Belgikatik gurutzatzea eragin zuen, Frantziako defentsekin Lorrenan topo ez egiteko. Belgikaren gurutzatzea BAE-aren (Britainiar Armada Espedizionarioa) presentziagatik moteldu egin zen hegoaldean, baita Liejako setioarengatik ere. Hala ere, Alemaniarrek aurrera egitea lortu zuten eta horrela Mugen Guduaren azken gertakari nabaria, Marneko Lehen Gudua, hasi zen, Paris defendatzeko borroka.[1]
| Mugen gudua | |||
|---|---|---|---|
| Lehen Mundu Gerra | |||
| Mendebaldeko frontea | |||
 Mugen Guduaren mapa | |||
| Data | 1914ko abuztuaren 7a-1914ko irailaren 6a | ||
| Lekua | Lorrena eta Ardenak | ||
| Koordenatuak | 46°N 2°E / 46°N 2°E | ||
| Emaitza | Alemaniar garaipena - Marneko Lehen Guduaren hasiera | ||
| Gudulariak | |||
| |||
| Buruzagiak | |||
| |||
| Indarra | |||
| |||
| Galerak | |||
| |||
Aurrekariak aldatu
Alemaniarren ikuspuntutik denbora luzez egon zen argi Belgika gurutzatzea beharrezkoa izango zela Frantzia garaitzeko, aurreko urtetan denboran behin eta berriz Belgiar enbaxadoreari ezetz esan bazioten ere.[2] Alemaniar estrategiak lehentasuna eman zion Frantziaren aurkako erasoari, Errusiarekiko frontea hasieran egoera defentsibo batean kokatuko zen, Paris erori arte. Pentsaera horrek 1891tik, lehenengo plana garatu zenetik, aurrera ez zuen aldaketa handirik jasan. Frantzian aurrez aurreko erasoak suntsigarriak eta ugariak izango zirela espero zen, arrakasta mugatuak ekarriko zituztenak, batez ere frantziarrek eta errusiarrek Alemaniarekin mugan zituzten gotorlekuak modernizatu ondoren. Honengatik, Alfred von Schlieffen, Alemaniar Inperioaren Oberste Heeresleitungaren (OHL, "Estatu Nagusia") agintariak, 1891-1906 urteen artean Frantziako mugan kokatutako gotorlekuak gailentzeko planak sortu zituen. Alboetatik garatutako eraso bat izan zen oinarrizko ideaia, zeinak tokiko nagusitasuna izango zuen eta garaipen erabakigarria azkar lortu ahal izango zuen. 1906. urterako jada zehazturik zegoen maniobrak neutrala zen Belgika gurutzatuko zuela, zuzenean Pariserantz abiatzeko. Schlieffen-en ondorengoak, Helmuth Von Moltke, plana moldatu zuen frantziarren erantzun posibleen aurka prest egoteko. Haren ustean erasoa oraindik Belgikatik garatu behar zatekeen, baina gainera zuzenean Frantziaren erditik eraso bat garatzeko prest egon beharko ziratekeen. OHL-ak ulertzen zuen Frantziarren lehentasuna Alsazia-Lorrenako lurrak berreskuratzea izango zela, eta gerra hasi baino lehen motelki gero eta unitate gehiago mugitu egin zituzten mugetara, Belgikara zuzendu ordez. Honela ere, guztira 1.700.000 gizonek garatuko zuten erasoa. Alemaniako armada nagusiak Belgikan zehar joatean hegoalderantz joko zuen Frantziara. Maniobra honen ondorioz frantziar armadak ezkerreko hegalean bilduta geratuko ziren, atzera egin ahal gabe; frantziar gobernuak bere burua bakea eskatzera behartuta ikusiz.[3]
Belgikako Erresumaren agintaritza militarrak ulertzen eta espero zuen edozein potentzia Europarrek haren mugak erasotzekotan, besteek herrialdearen integritate politikoa babesten languduko zutela. Hau hala zehazten zen Londreseko 1839ko tratatuan, hain zuzen. Gaurko ikuspegitik Alemaniar mehatxua gehien aztertu bada ere, garaiko belgikar iturriek Frantziar inbasioaren beldurra aipatzen dute, baita 1914ko abuztuan ere, Alemaniaren aurka posizioak lortzeko helburuarekin.[2] Honen arazoa, oinarrian, Britainia Handiaren figura bakegilean zegoen. Aliantza Anglo-Frantziarra askotan aipatzen bada ere (aurrerago Errusiarekin batera "Entente" famatua bilakatuko zena), 1914ko udan gerra deklarazioak zabaltzen hasi zirenean Britainia alde batera geratuko zela zirudien.[2] Hala ere, Schlieffen Planaren exekuzioan, zehazki alemaniarrek Belgikaren neutraltasuna ezabatzean, Britainia Handiaren erantzun belikoa behartu zuten. Momentu hartara arte Britainiar Alderdi Liberala, boterean zegoen alderdia, gerraren aurka egon zen; Herbert. H. Asquith lehen ministroak uztailaren 24an bere emazteari hurrengoa idatziz. [4]
| « | Benetako "Armageddon" batetik hurbil gaude, neurtzeko edo irudikatzeko moduan. Zorionez, ez dirudi ikusleak baino gehiago izateko arrazoirik dagoenik. " | » |
| H. H. Asquith | ||
Britainia Handiaren gerra deklarazioaren arrazoia, ondorioz, Alemaniarren presatan aurkitu dezakegu. Hauek, Belgikar inbasioa justifikatzeko, Frantziar unitateek jada Belgikaren muga gurutzatua zutela argudiatuko zuten, laster gezurra zela frogatu zena.[2] Belgikar Estatu Nagusiaren egoera ez zen ona gerraren hasieraren aurreko egunetan. Antonin de Selliers de Moranville, Belgikar armadaren buruak, urte bereko maiatzean lortu zuen bere postua; hau da, hiru hilabete izan zituen soilik gerraren deklaraziora arte bere gerra-planak zehazteko. Moranville uztailaren 29an armadaren mobilizazioa prestatzen hasi zen, oraindik ere Alemaniak ala Frantziak muga nork lehenengo gurutzatuko zuen jakin gabe.[5]
Orokorrean, tropen kokapena termino oso zabaletan prestatu zen soilik, denboraz larri. Mobilizazioa hastean erregea komandante buru bihurtu zen eta armada non kontzentratu aukeratu zuen. Hala ere, hau azken momentuko erabakia izan zen, hartara arte estatu nagusia bitan banatuta egon zelako. Alde batetik, Frantziarren élan taktiken aldekoak zeuden, École de Guerre-n ikasitako general frantziazaleak nagusiki. Hauek, oinarrian, armada osoa mugan kokatzea proposatzen zuten eta eraso zuzen bat bilatzea zeukan helburu. Frantziarren erara, offensive à outrance-ren aldekoak ziren ("Ofentsiba amorratua" Euskaraz). Hauen aurka aipatutako Alberto I.a eta Émile Galet zeuden, Albertoren aholkulari militarra. Azken orduan, erregeak hitza zeukanez, haren ikuspuntua ezarri zuen. Oinarrian, Belgikako armada erdialdean metatu beharko zuten, Belgikako "Gotorleku Nazionala" izeneko esparruan, edozein etsairi aurre egiteko prestatuta zegoena. Gotorleku Nazionaletik at, Liejako eta Namurreko posizio gotorlekuak denbora luzez setio egoerak jasateko prestatuta zeuden, mugetako posizioak babestuz. Berrarmatze plan berriaren hausturaren erdian, belgikar soldadu mobilizatu eta desantolatuei mesede egingo ziekeen atzeratutako posizio bat izateak, egoera hoberenean borrokatzeko; eta defentsarako gotorlekuak ere beharko ziratekeen, mugan zeudenak. Kontuan izan behar da bestalde soldadutza 1913an soilik ezarri zela Belgikan; eta ondorioz hurrengo urtean gerra pizteko momentuan oraindik ere errekrutatutako tropen kantitatea ez zela behar bestekoa.[2]
Frantziaren kasuan, garatutako XVII Planaren arabera, momentuko bake-armadatik bost gudaroste eratu behar ziren. 2.000.000 gizon ingurukoak. Armada bakoitzak, gainera, atxikitutako erreserba-dibisioak zituen atzekaldean, baita bina erreserba-dibisio ere ipar eta hego hegaletan. Armadak Épinal, Nancy eta Verdun - Mezières inguruan bildu behar ziren, Alemaniako mugaren aurrean, Sainte Menehould - Commercy inguruan erreserba-armada bat kokaturik. 1871tik aurrera trenbideen garapena azkartu egin zen, 1914an guztira hamasei linea izatera iritsi arte: alemaniak, bitartean, soilik hamairu zituen. Honek Frantziarrei azkar erantzuteko abantaila emango ziela espero zuten, tropak etsaiak baino azkarrago mobilizatuz. Alemaniarrek erreserbako tropak erabiliko zituztela aurreikusten zen, baina baita Errusiako mugan alemaniar armada handi bat mobilizatuko zela ere, mendebaldeko armada Mosa eta Sambre ibaietatik hegoaldera Belgikan aurrera egiteko adina tropekin utziz. Frantziako inteligentziak 1905eko Alemaniako Estatu Nagusiaren mapa-ariketa bat lortu zuen, non alemaniar tropak Belgikan garatuko zuten plangintza agertzen zen. Honetan erakusten zen Namurretik iparrera joateko intentziorik ez zegoela; baita setio neurriak hartuko zirela ere. Inteligentzia hori ukanik ere, Frantziar Estatu nagusiak Belgikaren aurkako neurri defentsiboak zirela pentsatu zuten, ez ofentsiba baterako prestaketak. Honekin ere, Belgikako hego-ekialdetik Mézières aldera garatutako alemaniarren ofentsiba aurreikusten zen, baita Lorrenatik Verdun, Nancy eta St Dié-rantz mugimenduak.[5]
Horrela, Lehenengo armada (Auguste Dubail), Bigarren armada (Edouard de Castelnau) eta Hirugarren armadak (Pierre Ruffey) Épinal eta Verdun artean kontzentratu behar ziren, Alsazia eta Lorrena parean, eta Bosgarren armada (Charles Lanrezac) Montmédytik Sedan eta Mézièresera bildu behar zen. Laugarren armada (Ferdinand de Langle de Cary) atxiki behar zuten, Verdunetik mendebaldera zein ekialdera joateko prest, Belgikarantz, edo hegoalderantz, Lorraineko eraso baten iparraldeko hegalari erasotzeko. Ez zen formalki aurreikusi Britainiar Armada Espedizionarioarekin (BAE-BEF) konbinatutako operaziorik. 1911n, Marokoko bigarren krisian, Britainiarrek inbasio baten egoeran Maubeuge inguruan sei dibisio kokatzeko prest zeudela aldarrikatu zuten. Hala ere, 1914ko uztailaren azken astean ez zirudien Britainiar troparik kontinentera iritsiko zenik, aipatu bezala Alderdi Liberalak gerran parte hartu nahi ez zuelako.[2][5]
Gerra deklarazioak eta oinarrizko plangintza aldatu
Uztailaren 31ko gauerdian ala jada abuztuaren 1ean Alemaniako gobernuak ultimatuma bidali zion Errusiari, eta egunez Kriegsgefahr (Gerra-mehatxua) egoera iragarri zuen; Otomandar gobernuak mobilizazioa agindu zuen, eta Londresko burtsa itxi zen. Abuztuaren 1ean, britainiar gobernuak itsas armadaren mobilizazioa agindu zuen, gobernu alemaniarrak mobilizazio orokorra agindu zuen eta jarraian gerra deklaratu zion Errusiari. Aipagarria da Errusiako tsarrarentzat Gillen II.a enperadoreak bi telegrama prestatu zituela, bata errusiarren ezezko erantzunari erantzunez, eta bigarrena baiezkoari erantzunez; bietan emaitza gerra deklarazioa zen. Edozein kasutan, biak aldi berean iritzi ziren San Petersburgora momentuko kaosaren ondorioz.[2] Liskarrak Poloniako mugan hasi ziren; Frantziako gobernuak mobilizazio orokorra agindu zuen, eta hurrengo egunean gobernu alemaniarrak ultimatuma bidali zioen Belgikari, pasabide baketsua eskatuz, tropa alemaniarrek Luxenburgoko muga zeharkatzen zuten bitartean. Operazio militarrak hasi ziren Frantziako mugan, SMS Augsburg gurutze-ontzi arinak Liepāja bonbardatu zuen eta gobernu britainiarrak itsas babesa bermatu zien Frantziako kostaldeei, agindu bezala. Abuztuaren 3an, Belgikako Gobernuak uko egin zien alemaniarren eskaerei eta Alemaniak ofizialki gerra deklaratu zion Frantziari. Britainiar gobernuak mobilizazio orokorra agindu zuten eta Italiak, Frantziar estatu-nagusiaren lasaitasunerako, neutraltasuna aldarrikatu zuen. Abuztuaren 4an, britainiar gobernuak ultimatum bat bidali zuen Alemaniara eta gerra deklaratu zuen gauerdian. Belgikak harreman diplomatikoak eten zituen Alemaniarekin, eta Alemaniak gerra deklaratu zion Belgikari. Alemaniako tropek Belgikako muga zeharkatu eta Lieja erasotu zuten.
Abuztuaren 6an Belgikako tropei Frantziako unitateak gehitu bazitzaizkien ere, puntu zehatzetan Belgikar muga gurutzatu zutenak, multzoa ez zegoen aginte bakar baten pean. Honek larri kaltetu zuen aliatuen koordinazioa. Poincaré eta Adolphe Messimy (gerra-ministroa) Joffreren plangintza aldatu nahi zuten. Denborarik galdu gabe bost armada-gorputz bidali nahi zituzten Belgikarantz; Joffrek bitartean mugimendu txikiak egitekotan jarraitzen zuen.[2] Charles Lanrezac-en Bosgarren Armada zehazki Maubeugeren aldetik aurreratu zen, Alemaniarrekin topo egiteko helburuarekin.[2] Britainiar Armada Espedizionarioa (John French buruzagi nagusia izanik) berandu iritsi zen. Abuztuaren 9tik 17ra bitartean infanteriako lau dibisio eta zalditeriako bat Havre, Rouen eta Boulognen lehorreratu ziren, eta azkar trenbidez garraiatu zituzten Le Cateau eta Maubeugeko hegalera, Lanrezac-en ezkerreko muturrean. Hala ere, abuztuaren 20ra arte ez ziren borrokarako prest egongo. Belgikako armadari dagokionez, bere gudu-gorputza 117.000 gizon izatera iritsi zen abuztuko lehen astetan, mobilizazio deiaren ondorioz. Funtsean sei "armada-dibisiotan" antolatu ziren; horietatik lau Lovainatik Tirlemonera bildu ziren, bosgarrena Liejako gotorlekuan eta seigarrena Namurreko gotorlekuan.[5] Joffren azkenean lau dibisio bidali zituen Namurrerantz, baino hauek 15an iritsiko ziren soilik.[2]
Joseph Joffrek abuztuaren 14a ezarri zuen Lehen eta Bigarren armadek Lorrena inbaditu behar zuten data gisa, Toul eta Épinal artean aurreratuz, Alemaniako Metz-Thionville esparru gotortuaren hegoaldean. Lehen armadak lau armada-gorputzekin hegoalderantz jo behar zuen, Sarrebourg eta Donon hirietarantz. Vosgetan Donongo hegoaldera zihoazen pasabideak harrapatu beharko zituzten erasoa hasi baino lehen. Aldi berean, Bigarren Armadak Morhange aldera jo behar zuen, Nancytik 45 km ipar-ekialdera, Lehen Armadatik iparraldera bi talde zituela, eta hiru, hurrenez hurren, armadaren ezkerreko hegalaren atzetik hegoalderantz, Metzetik zetozkeen alemaniarren eraso bati aurre egiteko. Frantziarren erasoaldia korapilatsua izan zen bi armadentzat, aurrera zihoazela, eremu zailetan, batez ere hegoaldean, eta fronte bateratuak 150 km zabal izan ziren azkenean. Lehen eta Bigarren armaden aurrerapenek alemaniarren indarrak hegoaldera erakarri behar zituzten, eta Belgikan eta Luxenburgon, berriz, frantziar "ofentsiba garailea" hasteko alemaniarren lerroen artean puntu ahul bat zulatzeko.[6] Joseph Joffreren helburua Rhin ibaira arte alemaniar tropak bultzatzea zela argudiatu izan da, Alemania gerra defentsibo batean kokatu nahian. Honekin, gainera, gerrako suntsipena Frantziatik kanpo gertatuko zen, Rhin inguruko industria gerra-eremu bihurtuz.[2]
Alemaniarrak Mosako zubietarantz, Namur hegoaldean, aurreratzen ari zirela jakitean, Joffrek Mézièresetik Givetera, 40 km iparralderago, Frantziarren iparreko hegala inguratzen saiatuko zirela ulertu zuen, jarraian Montmédy-Sedan artean Mosa ibaia zeharkatzeko. Abuztuaren 12an, Joffrek baimena eman zion Lanrezac-i I. Armada-gorputza mendebaldera eramateko, Dinantera, eta abuztuaren 15ean Joffrek Bosgarren Armadaren gehiengoa ipar-mendebaldera mugitzeko agindu zuen, Sambre ibaiaren atzean. Ez zen espero Mosa ibaiaren iparraldera indar alemaniar handirik igaroko zenik, eta, ondorioz, Frantziako Estatu Nagusia ziur zen alemaniarren armaden zentroa hegalak baino ahulagoa zela. Abuztuaren 18an, Joffrek Hirugarren, Laugarren eta Bosgarren Armadak zuzendu zituen, belgikar eta britainiarrekin batera, Thionville eta Luxenburgo inguruko armada alemanei erasotzeko, non 13 eta 15 armada-gorputz alemaniar inguru bildu zirela uste zen. Hirugarren eta Laugarren armadek Thionville eta Bastogne artean kokatutako armada alemaniarra garaitu beharko zuten honek mendebalderantz erasotzen baitzuen; Montmédy eta Sedan aldera. Bosgarren Armadak Giveterantz zihoan germaniar armada geldiarazi behar zuen, eta gero Laugarren Armadak iparraldera egin eta germaniar armaden hegoaldeko hegalari eraso behar zion. Honetarako Laugarren armadari beste bi armada-gorputz atxiki zitzaizkion, alboko armaden hegaletatik hartutakoak.[6]
Alsaziako borrokak aldatu
Frantziarren lehen erasoaldia, Mulhouseko gudua izenekoa, abuztuaren 7an hasi zen. Joffrek Lehen eta Bigarren Armadak zuzendu zituen ahalik eta dibisio aleman gehien hegoaldean lekuan mantentzeko, iparralderago zebiltzan frantziar indarrei laguntzeko. Frantziako VII. armada-gorputza (Louis Bonneauren agindupean), 14 eta 41. dibisioen laguntzarekin, Belfortetik Mulhouse eta Colmarrerantz, 35 km-ra aurreratu zen. Frantziarrek Altkirch, mugako hiria, azkar hartu zuten baioneta karga baten ondoren.[6] Mulhousetik soilik 15 km-ra zeuden. Hala ere, orokorrean haien aurrerapena motela izan zen, aurrerago Joffrek kritikatuko zuena. Abuztuaren 8an, Bonneauk aurrera jarraitu zuen kontu handiz eta Mulhouse okupatu zuen, alemanen goarnizioa hiritik irten eta gutxira. Auguste Dubail jeneralak, Lehen Armadaren agintariak, nahiago zuen lortutako lurretan posizioak egonkortzea eta mobilizazioarekin amaitzea, baino Joffrek, moteltasunagatik erasoaldian nahi zituen helburu guztiak bete ez zirelako, erasoak aurrera jarraitzea agindu zuen. Alemaniarren VII. Armadako bi armada-gorputzak Estrasburgotik heldu zirenean, hauek abuztuaren 9ko goizean kontraeraso bat egin zuten, Cernaytik gertu. Mulhouse abuztuaren 10ean birkonkistatu zuten, eta Bonneau Belfort aldera erretiratu zen, alemanen inguraketa sahiestu nahian.[5]
Joffrek, porrotari ezetz eginez, Paul Pau jenerala Alsaziako armada berri baten buru jarri zuen, eta Bonneau Limogé (Limogesera bidalia - kaleratua) izan zen. Momentu honetara arte izan zen VII. armada-gorputza 44. Dibisioarekin, 55. Erreserbako Dibisioarekin, 8. Zalditeriako Dibisioarekin eta 1. Erreserbako Dibisio-Taldearekin (58., 63. eta 66. dibisioak) indartu zen, abuztuaren 14an Alsazia berriro inbaditzeko. Erasoa Lehen eta Bigarren armaden erasoa Lorrenarekin aldi berean garatu zen, eta Alemaniako VII. armadaren tropak lekuan mantentzeko egin zen. Alsaziako armadak lau landwehr-en brigaden aurka ofentsiba hasi zuen, VII. armada-gorputzak berriz ere Belfortetik aurreratuz, Ill ibaira iristeko helburuarekin. Abuztuaren 14ko arratsaldean Thann hartu zuten, eta troparik aurreratuenak abuztuaren 16an Thann, Cernay eta Dannemarie aldirietatik harago igaro ziren, mendebaldean. Abuztuaren 18an, VII.armada-gorputzak Mulhouse erasotu zuen eta hego-ekialdeko hegalean Altkirch harrapatu zuen, iparraldeko hegala Colmar eta Neuf-Breisacherantz zihoan bitartean. Hala ere, aurreko aldian ez bezala, alemaniarrek erasoa aurreikusi zuten eta hiria aurretik gotortu zuten. [2]
Alemaniarren tropek Mulhouseko mendebaldera erretiratu behar izan zuten, Doller ibaiaren bi ertzetan, eta Mulhouseko aldirietara, non borroka etxez etxe gertatu baitzen. Dornacheko kaleak eta etxeak sistematikoki atzemanak izan ziren, eta abuztuaren 19ko arratsalderako frantsesek hiria birkonkistatua zuten. Garaituak izan ondoren alemaniarrek Hardt-eko oihanean barrena mugitu ziren ziztu bizian, segadan harrapatzea saihesteko, eta frantsesek jarraituta Rhin ibaia zeharkatu zuten, Ensisheim-era itzuliz, 20 km iparralderantz. Frantsesek 24 kanoi, 3.000 preso eta material ugari harrapatu zuten. Frantsesak, harrapatutako eremuan sendotu ondoren, erasoarekin jarraitzeko prestatu ziren; hala ere, abuztuaren 23an bertan behera geratu ziren prestaketak, Lorrenako eta Belgikako porroten berri iritsi baitzen. Ondorioz, erasoarekin jarraitzeari etsi zioten eta atzera egin zuten, Belfort eskualde gotortutik harantzagoko irtenunea sendotuz. Abuztuaren 26an, frantsesak Mulhousetik erretiratu ziren, Altkirch ondoko lerro defendagarriago batean haien defentsak osotuz, Paristik hurbilen zeuden armada frantsesei errefortzuak emateko.[7] Pau jeneralak, alde egin baino lehen, hurrengoa aldarrikatu zion populazioari:
| « | Iparrean Frantziaren eta bai Alsaziaren patua ere erabakiko duen gudua hastera doa. [...] Guztiz minduta, denbora batez Alsaziatik alde egitera behartuta gaude, amaierako garaipena lortzeko. | » |
Hitz hauekin argi geratzen zen azkenean Frantziar Estatu-Nagusiak iparreko egoeraren larritasuna ulertu zuela.[2] Handik gutxira Alsaziako Armada desegin zen eta VII. armada-gorputza sommera bidali zuten. 8. Zalditeria dibisioa Lehen armadari atxikitu zioten.
Belgikako borrokak aldatu
Haelengo gudua (holanderaz: Halen) Belgikan gertatutako zalditeria borroka nagusi bat izan zen. Halen Alemaniako armada inperialaren abangoardiaren ardatz nagusian kokatutako herria zen, eta Gete ibaia zeharkatzeko puntu on bat ematen zuen. Abuztuaren 12an gertatu zen borroka Georg von der Marwitz-ek zuzendutako alemaniar eta Léon de Witte-k zuzendutako tropa belgikarrak gidatuta. Belgiar ingeniariek Gete ibaiaren gaineko zubia lehertarazi zuten, baina egitura soilik erdizka erori zen, eta Alemaniarrek 1.000 tropa inguru gurutzatu zuten. Halengo zentrua handik gutxira hartu zuten.[8] 7. eta 3. zaldun-brigadek jäger erregimenduei lagundu zieten Halengo hegoaldean, eta horrek artilleria herriaren bazterretara eramatea ahalbidetu zuen, baina inguruan hainbat kontraeraso garatu ziren eta hildako asko izan ziren, zenbait zalditeria alanbre-hesiek harrapatuak. Jägerrak ere kanporatu zituzten, 2. Ametrailadore Destakamentuak eta zalditeriak lagundu bazien ere.[3]
Marwitzek egunaren amaieran borroka eten zuen; 2. zalditeriako dibisioa Hasselt aldera erretiratu zen, eta 4. zalditeriako dibisioa Alken aldera erretiratu zen. De Wittek germaniar zalditeriaren erasoak garaitu zituen zalditeriari agindu bat emanez, zeinak txirrindulari talde bat eta aitzindari bat barne hartzen baitzituen, zalditik jaitsi eta fusilez egindako erasoa aurre eramateko, germaniarrei heriotza nabarmenak eragin zizkiena. Alemaniar zalditeria ekialdeko hegalean gertatutako borrokan hobeto atera zen eta fronte egonkor bat ezartzea lortu zuen, Liejara iristen zena. Hala ere, Belgikar armada oraindik ere egonkorra zen, eta Alemaniako tropek Frantziarantz egin behar zuten biraketa (Schlieffen plana jarraituz) motelduko zen; aliatuek prestatzeko denbora garrantzitsua aprobetxatuko zuten, Belgikarantz tropak mugituz.[8][3] Alexander von Kluck jeneralak hala nabaritu zuen, haren dibisioei Namurrerantz azkarrago mugitzea eginaraziz. Belgikako armada Anberesetik sakabanatua eta urrundua izan ez zenez, Klucken Lehen Armadari zegokionez, alemaniar armaden eskuin hegala babestea, Anberesen aurka ez ezik (britainiar errefortzuen iristeko lekua), Ipar Frantziako kostaldea eta kostaldea ere babestea oso garrantzitsua zen. Eginbehar luze eta luze horri ekiteko, Lehen Armadak abuztuaren 21ean Namurretik era mailakatu batean aurrera egin zuen, kontu handiz. Hegalak babesteko saiakera honek Schlieffen Planaren exekuzioa moteldu zuen. [1]
Horrela izanda ere, Alemaniarrek Namur (abuztuaren 20an) eta Lieja (abuztuaren 16an) hartzea lortu zuten, lau urtez okupazio bortitza inposatuz. Anberes urriaren hasieran erori zen[2]
Charleroiko gudua (Abuztuak 21-23) aldatu
Alemaniar 2. Armada hasi zuen Sambre ibaiko posizioen kontra. Lanrezac jeneralak zuzendutako V. Armada gehiegi aurreratu zen aurreko egunetan, ekialdean gertatzen ari ziren porroten informaziorik gabe. Estatu Nagusitik Joffrek Lanrezac aurrera egitera bultzatzen ari zen, baino azken honek bazekien Britainiarren Britainiar Armada Espedizionarioaren (BAE) laguntza gabe ezingo zuela eraso zuzen bati aurre egin. BAE-k ekialdeko hegalean kokatuta zegoen, baino haren ahultasuna oso argia zen. Abuztuaren 22an Bülowek 3 dibisioekin Frantziar V. Armada erasotu zuen aurrez aurre. Erasoa latza izan zen bi aldeentzat, eta frantziar III. armada-gorputzak "galera ikaragarriak" jasan zituen. Ofizial frantsesen artean nagusiki nabaritu ziren galerak.[2] Alemaniarren artileriaren nagusitasuna nabaritu zen; denbora batez Mosa ibaia erasotzen 340 kanoi tiroka aritu ziren. Borroka Abuztuaren 23ra arte iraun zuen, frantziarrak erretiratu zirenera arte. Bitartean alemaniarren 3. Armada Mosa ibaia gurutzatu zuen frantziarren eskuineko hegala aurrez-aurre erasotzeko. Lanrezac jeneralak erretiratzeko agindu zuen, Joffreren nahien aurka, Alemaniarren erasoa haien hornidura-bideak moztuko zituela uste zuelako. Frantziar atzerakada porrot handiago batengatik salbatu zituen, Schlieffen plana zioenez Alemaniarrak Frantziarrak Belgikaren hego-ekialdean inguratu behar baitzituzten eta mugimendu honekin ez zuten lortu.[2][6]
Monseko gudua (Abuztuak 22-24) aldatu
Monsen Britainiatik etorritako BAE-k lehen aldiz borrokatu egin zuen Alemaniar Inperioaren armaden aurka Frantzia-Belgika mugan. Belgikako herrian britainiar armadak Mons-Condé izeneko kanalaren lerroa mantentzen saiatu ziren alemaniar 1. armadaren erasoen aurka. Alemaniar artilleriaren bonbardaketa britainiar lerroen aurka abuztuaren 23ko egunsentian hasi zen. Haien helburua kanala gurutzatzea errazten zuten lau zubiak hartzea zen. Alemaniarrek erabilitako formazio estuek tirokatzeko itu errazak bihurtu zituen britainiar soldaduentzat, rifleekin 910 metrotik tiroka zezaketenak, ametrailadoreekin edo artilleriarekin, eta lehenengo erasoak porrotean amaitu ziren. Alemaniar IX. gorputzaren artilleriak, kanalaren beste aldean kokatuta, lur altuagoak bilatu zituen, haien bonbardatze potentziaz baliatu nahian. Egunaren amaieran William Edgington sarjentuak borrokaren deskribapen lakonikoa baino zehatza egin zuen: "Egun oso gogorra; alemaniarrak edonon daudela dirudi."
Abuztuaren 23aren goizean alemaniar IX. Gorputzaren 18. dibisioak aurrera egin zuen; Maisières eta St. Denis inguruan britainiar defentsak bonbardatzen hasiz. Goizeko 9:00etarako Alemaniar IX. gorputzaren infanteria Oburgetik Nimyrantz zihoan lerro batetik britainiarrak jada erasotzen ari zen, eta britainiarrek lehenengo galera garrantzitsuak jasan zituzten. Gauean hainbat britainiar kontraeraso izan ziren arren, Alemaniarrak kanalaren hegoaldean errotuta geratu ziren. Britainiarrek luzez frontea mantendu izan arren hainbat aldiz tropa gehiago zeukan etsai baten aurka, amaieran atzera egitera behartuta egon ziren haren alboan zegoen frantziar bosgarren armadak atzera egin zuenean. Hasiera batean erretiratze sinplea izango zenak hurrengo asteetan Atzerakada Handia izena jasoko zuen, ia Parisko kanpoaldera iritsi arte.
Lorrenako borrokak aldatu
Lorrenako gudua aldatu
Frantziar gudu garrantzitsuena mendebaldean Lorrenakoa izan zen, abuztuaren 14an hasia. Frantziarrak Mulhousen sartuta zeuden abuztuaren 8tik, geroago atzean utziko zutena. Auguste Dubailen I. armadaren helburua Saarburgerantz aurreratzea zen, bitartean, Édouard Noël de Castelnauren II. armada Morhangerantz abiatu zen eskaloi formazioan, Metzetik zetozen erasorik gaitzezteko. Lehen armadak zenbait pasabide harrapatu zituen, abuztuaren 8az geroztik, hegoaldea babesteko, armada Donon eta Sarrebourgera zihoan bitartean. Joffreren zatitzearen aurkako aholkuak gorabehera, armada behar izan zen Vosgeetako hego-ekialdeko pasabideetarantz, ekialderantz Dononerantz eta ipar-ekialderantz Sarrebourg aldera joateko. Alemaniar tropak erretiratu ziren egunean zehar, Donon harrapatu zuten eta ezkerreko hegalean 10-12 km aurreratu ziren. Abuztuaren 15ean, Bigarren armadak jakinarazi zuen Alemaniako artilleriak artilleria frantsesa eta infanteria bonbardatu ahal izan zituela, eta alemaniar infanteriak hildako asko eragin zizkiela frantsesei eraso ahala.[6] Abuztuaren 17an Foch jeneralaren XX. armada-gorputzak Château-Salins hiria hartu zuen, Morhangetik hurbil. Sarrebourg 18an okupatu zuten borrokarik gabe. Germaniarrak hiritik irten zirenean, Joffrrek iparralderantz joateko agindu zion II. Armadari, eta horrek armada frantsesen posizioen aldentzea handitu zuen. Alemaniar armadak egun hauetan lurra utzi zien Frantziarrei baina Rupprecht Bavariako printzearen 6. eta 7. Armadek kontraeraso bat hasi zuten gutxira. Abuztuaren 20an alemaniarrek, metrailadore eta artilleriarekin hornituta Frantziar infanteria sarraskitu zuten. Hala ere, Alemaniarren jazarpena geldoa izan zen eta Castelnau Nancytik ekialdera kokatu ahal izan zen eta eskuineko hegala hegoalderantz luzatu, I. Armadarekin harremanak berreskuratzeko. Abuztuaren 22an, eskuineko hegalari eraso zioten eta 25 kilometro atzera egin zuten (16 mi) abuztuaren 14an erasoa hasi zen tokitik. Lehen Armada erretiratu egin zen, baina II. Armadarekin kontaktua mantentzea lortu zuen eta abuztuaren 24an, bi armadak Mortagne ibaiko guduan aurkako erasoaldia hasi zuten eta irailaren hasieran abuztuak 14an zegoen frontea berreskuratu zuten. [7][2]
Mortagne ibaiko gudua aldatu
Abuztuaren 24an, Bavariarren 6. armada Trouée de Charmes (Charmeseko zuloa) aldera erasotzen hasi zen, Castelnauren II. Armadaren zentruaren aurka, frantsesak indartsuenak ziren tokitzat jotzen zutelako. "Zuloa" hartzea estrategikoa zen Frantziarren frontea bitan apurtzeko moduko leku bakarra zelako. Inguruan kokatutako posizio gotortuek Charmesetik soilik zeharkatzea baimentzen zuten, eta lortzekotan Lorrenako frontea inguratuta geratuko zen, Pariserantzako erasoa asko erraztuz, Joffrek tropak mugitu ahal ezingo zituelako. Hasiera batean alemaniarrek arrakasta izan zuten eta hainbat herri okupatu zituzten. Hala ere, alemaniarren mugimenduak moteldu egin ziren frantziar eraso setatsuen ostean. Flainvaleko ordokian eraso bavariarrak atzeraarazi zituzten. "Zuloa" zeharkatzeko, alemaniar 6. Armadak tropak mugitu zituen hegaletatik zentrurantz, eta Castelnauk aprobetxatu zuen hegalak erasotzeko 71. dibisioaren laguntzaz. Lehenengo talka hau frantziar garaipena izan zen. Ezkerreko hegalean gainera, Bavariarren tropen aurka beste garaipen bat ere lortu zuten handik gutxira eta beste hainbat herri berreskuratu zituzten. Abuztuaren 24 eta 25eko gauean frantziarrek erasoarekin jarraitu zuten eta Castelnau II. Armada 6. armada alemaniarren erdigunearen aurka kontzentratu zuen. Castelnauk goiz-goiz eraso bat agindu zuen Rozelieures bereganatzeko; esparrurik borrokatuena. Erasoa ongi atera zen, baina alemaniarrek kontraerasoa jo zuten eta Rozelieures berreskuratu zuten gutxira. Goizeko 10:00-etan Rupprecht-en tropek, Rozelieuresetik Einvillera, 25 km-ko zabaleran kokatuta zeuden. Honekin, Castelnauk ahuldutako hegal alemanei erasotzeko abagunea ikusi zuen, eta hala agindu zuen, XV eta XVI. armada-gorputzen laguntzaz. Horrek hondamena ekarri zuen Bavariarren moralarengan, uste izan baitzuten etsai garaituaren atzetik zebiltzatela. Bavariar erdigunea frantsesek artilleriaren su etengabearen pean eduki zuten, eta, 15:00etan, Rozelieures 6. armadaren eskutik berreskuratu zuten frantsesek, Alemaniarrei 2.500 hildako eraginez. Abuztuaren 26an, Rupprechtek erretiratzeko agindua eman zuen.[6]
Mortagnen lortutako garaipena ezinbestekoa izan zen Mendebaldeko Fronte osoa erortzen ez zela ziurtatzeko, eta hurrengo asteetan alemaniarrak berriz esparruan erasotzen saiatuko baziren ere (Grand Couronné-n), Frantziar I. eta II. armadak inguratzeko mehatxua galdu zen, Joseph Joffreri Marneko guda-lekura tropak mugitzeko ahalmena eman ziona.[6]
Ardenetako gudua aldatu
Joseph Joffrek Lorrenako guduan borrokatzen ari ziren unitateen frontea lagundu nahian Ardenetako oihanean zehar erasotzeko agindua eman zuen. XVII Planean zehazten zen bezala, inguru hartako indar alemanak murritzak izatea besterik ez ziren espero, eta Frantziar artilleria arin eta azkarra Ardenetako eremu basotsuan lortuko zuen abantailaz aprobetxatuz aurrera egitea erraza izan beharko zen. Abuztuaren 20an, ordea, V. armadari (Lanrezac jeneralaren aginpean) eta geroago Joffreri argi geratu zitzaien indar alemaniar handi bat biltzen ari zela inguru hartan. Egun berean alemanek Lorrenako frantsesen aurka kontraeraso zabal bat egin zuten eta galdutako lurra berreskuratu zuten. Honekin guztiarekin ere, Joffrek Ardenetako erasoa aurrera joatea agindu zuen; abuztuaren 20an hasi zen.
V. Armadak jada abuztuaren 18tik bazekien erasoa hasi beharko zela. Era berean, aginduen bitartez III. eta IV. armadak geldiarazi zituen, bi armaden aurrean aireko eta zaldizko ikuskapenek alemaniar tropa gutxi aurkitu zituztelako. Aurkitutako hurbilen zegoen indar nagusiena 40-50km-ra zegoen. 19an De Langle de Caryren IV. armadak Semois ibaiaren inguruan aurrera egiteko agindua jaso zuen, zubiak kontrolatzeko asmoarekin, baino aurrerago ez joateko esan zien. Alemaniarren ofentsibaren aurreko erasorik ez zuten egin nahi tranpa batean erortzeko beldurragatik. Abuztuaren 20an, ordea, hegoaldeko armada alemaniarrek I. eta II. frantziar Armadak erasotzean III. eta IV. armadek erasoaldiari ekin zioten. IV. armadak Semois ibaia zeharkatu eta Neufchâteau aldera jo zuen. Pierre Ruffey jeneralaren III. armadak Arlonerantz erasotzen zuen bitartean, IV. aren hegala babesteko asmoz. [6]
Verdundik hegoaldean III. Armada "Lorrenako Armada" izendatu zuten, eta Metz alemaniarren erasoengandik zaindu behar zuen, III. armadaren bestelako armada-gorputzak Belgikarantz egiteko aske utzi zuena. Frantziako armadek Belgikan sartu ziren, infanteriako bederatzi unitate guztira. Beste aldean alemaniarren 4. eta 5. armaden hamar armada-gorputz eta sei erreserba-gorputzak zeuden, Metz eta Luxenburgo artean. Alemaniarren 4. armada, Albrecht, Württembergeko dukearen agindupean, eta 5. armada, Gilen printzearen agindupean, Frantziarren I., II. eta III. armadak baino astiroago joan ziren, eta abuztuaren 21ean erasotu zituzten. Frantziar unitateek mapa gutxi zituzten eta ez zekiten aurrez aurre zegoen indar Alemaniarraren tamaina. Honen ondorioa abuztuak 22an garatutako erasoa izan zen, Longwyko hiri gotortuaren inguruan. Erasoa lubakituta zeuden alemaniarren aurka egin zen, artileriarik gabe eta laino artean.[6]
Lainoak altxatzean, artilleria alemaniarrak frantsesen erasoa harriduraz harrapatu eta isilarazi egin zuen. Alemaniarren kontraeraso batek frantziar dibisio batekin guztiz akabatu zuen eta V. armada-gorputza atzera egin zuen. Iparraldean, IV.ak ere aurrera egin zuen lainopean, eta Virtonen inguruko tropa alemanekin topo egin zuen. Hegoaldeko hegalean VI. armada-gorputza atzera egin behar izan zuen. 4. armadaren aldean hegalean zegoen II. armada-gorputzak frontea mantentzea lortu zuen, baino ezin zuen aurrera egin. Kolonietako Armada-Gorputzak Rossignolgo guduan porrota jaso zuen, Neufchâteautik 15 kilometrotara. 11.646ko gizonen galera jasan zituen. Honekin ere, 5. brigada kolonialak Neufchâteaura iritsi zen, handik gutxira kanporatu bazuten ere. Iparrean XII. armada-gorputzak aurrera egiten jarraitu zuen, baino are iparrerantz zegoen XVII.a hegaletik erasoa jaso zuen eta artileria gehiena galdu zuen. Iparreko hegalean XI eta IX. armada-gorputzak ez zuten ia erasorik jaso.[6]
Abuztuaren 23an Joffrek bere armada-jeneralei erasoaldiarekin jarraitzeko agindu zien, bere estrategia III. eta IV. armaden arrakastaren mende baitzegoen. Goizean Ruffey-k bere dibisioak berrantolatu arte erasoa ezin zela hasi erantzun zion, eta arratsaldeko lehen orduan alemaniarrek haien erasoa guztiz gelditu zutela ikasi zuen. V. Armada-gorputzak 8km atzera egin behar izan zituen. V. Brigada Koloniala Neufchâteau-tik abuztuaren 23ko egunsentia baino lehen erretiratu zen.
Abuztuaren 23ko arratsalderako, III. eta IV. armadetatik bizirik irtendakoak beren posizioetara itzuliak ziren, iparraldeko hegaleko XI. eta IX. armada-gorputzak izan ezik.[6]
Abuztuaren 25ean, 4. Armadako tropa alemaniarrek Sedan inguruan erasotzen hasi ziren; alemanen erasoak Frénois herriaren gainetan pilatutako artilleria frantsesak uxatzen ditu. Ekialderago 5. armadak, Étainen borrokatzen zegoena, Orne haranean, Frantziako III. Erreserba-Armadaren kontraerasoaren ondorioz atzera egitera behartuta geratzen da. Abuztuaren 26an, Longwy errenditu zenean, alemaniar tropek Mosa ibaia Frantziako Ardenetatik igarotzen dute, Donchery eta Iges kasu, eta gero Sedan hartzen dute. Porroten ondorioz frantziar tropak Marfeo eta Croix Piot mendiko baso ordokian biltzen dira. 27 eta 28an IV. Armadak kontraeraso bat antolatzen saiatu zen, Mosa ibaiaren beste aldea errekuperatzeko helburuarekin, baino ezinezkoa izan zen. Abuztuaren 29an, Joffre jeneralaren aginduz, IV. armada hegoalderantz erretiratzen da; Rethel inguruan, Ecordal eta Saint-Loup-Terrier artean atzeguardiako borrokak oraindik ematen dira.[9]
Ondorioak aldatu
Analisia aldatu
Frantziarren erasoaldia egun gutxiren buruan garaitua izan zen; eskuinaldean, 1. eta 2. armadak abuztuaren 14an aurreratu ziren, eta sei egun geroago beren jauzi-puntuetara itzuli ziren. 3. eta 4. armaden erasoaldia abuztuaren 21etik 23ra garaitua izan zen, eta 5. armada Sambren garaitua izan zen, aldi berean atzera egitera behartuta. Joffreren estrategiak alemaniar tropak gutxiesteagatik eta frantziarren eraso ahaleginaren sakabanaketagatik porrot egin zuen. Alemaniar indar handi batek Belgikan ziharduela, Alemaniaren erdigunea 3. eta 4. armaden aurrean erasotzeko erraza zela zirudien. Alemaniarrek Belgikan zuten indarraren edo haren hurbiltasunaren irudipen okerra ez zen 3. eta 4. armaden aurrean zeuden alemaniar armaden indarrari buruzko informazio okerra bezain esanguratsua. Joffrek besteei leporatu zien errua, eta infanteria frantsesak gaitasun iraingarririk ez zuela erakutsi esan zuen, nahiz eta armada alemanak bere puntu ahulenean baino gehiago izan. Robert A. Doughtyk 2005ean "txorakeri hutsa" deitu zion baieztapen horri.[6]
Egia esan, frantziar galera gehienak gehiegizko eraso-izpiritutik (offensive à outránce edo élan) omen zetozen. Abuztuaren 23an, Ruffeyk infanteriak artilleriarik eta laguntzarik gabe eraso zuela ondorioztatu zuen.[6] Abuztuaren 24an, Joffrek Verdundik Mézières eta Maubeugera zihoan lerrora erretiratzeko agindua eman zuen, eta tropak ekialdetik Alemaniako mugaren parean lekualdatzen hasi zuen, mendebaldeko hegalera. Frantziako armadak trenbideak suntsitu eta ahalik eta hildako gehien eragin behar zien germaniarrei, erasoari berriro ekiteko prest egon baino lehen. Bi aukera estrategiko zeuden: alemaniar I. armadaren ekialdeko hegalari erasotzea edo armada alemaniar guztien mendebaldeko hegala inguratzea. Abuztuaren 25ean, Joffrek "2. Instrukzio Orokorra" eman zuen, Verdunetik Reims eta Amiensera zihoan lerrora erretiratzeko eta Amiensetik gertu bi talde eta lau erreserba-dibisio biltzeko, inguratzeko saiakera egiteko. Joffrek infanteriaren eta artilleriaren integrazio askoz handiagoa eskatu zuen, baita infanteriaren sakabanatze taktiko handiagoa Alemaniako su-indarra deuseztatzeko.[6] Honela, Joffrek aurretik saiatutako taktiken berrinterpretapena saiatzen ari zela ulertu liteke. Mugen gudua amaitutzat ematean tropak berriz erasotzeko prestatzen ari zituen, aurretiko offensive à outrancearen eredu berdina, baino abuztuko hasieran ez bezala (Lanrezac-ekin Charleroiko guduan gertatutakoaren aurkakoa) atzera egiteko aldekotasuna ikusgarria zen. Atzera egitea beharrezkoa zela ulertu zuen, oraindik ere gerra Frantziatik kanpo mantendu ahal zuela sinesten bazuen ere.
Galerak aldatu
The World Crisis-en, Winston Churchillek 1920ko Frantziako parlamentu-erregistroen zifrak erabili zituen 329.000 hildako, zauritu eta desagertu frantsesen zenbakia emateko 1914ko abuztuaren 5etik irailaren 5era. Era berean abuztutik azarora alemaniarrek 677.440 gizon galdu zituztela, eta abuztutik irailera 29.598 britainiar hil zirela aldarrikatu zuen.[10] Abuztuak 22ko gertakizunak soilik azterturik frantziarrek 27.000 gizon galdu zituzten. Lehen Mundu Gerra osoan zehar 1914ko abuztuak 22 egunik odoltsuena izaten jarraituko zuen, gutxienez frantziarrentzat.[11] Gerrako lehen hilabeterako hildako frantsesak 260.000 izan ziren, eta horietatik 140.000 Mugen guduaren azken lau egunetan. 2009an, Herwig historialariak 6. Armadan abuztuan 11.476 hildako eta irailean 6.687 hildako jasan zituela aldarrikatu zuen. 7. Armadak 32.054 gizonen galera jasan zituen abuztuan, haietatik 10.328 hilik. Irailean 31.887 gizonen galera jasan zituen, 10.384 hildakorekin. 1. Armadak 2.863 hildako eta 2. Armadak 26.222 soldaduen galera, zehaztu gabe. Herwigek frantziar armadak galera lista formalik ez zuela aldarrikatzen du. Hala ere Les armées françaises dans la grande guerre argitalpen ofizialak abuztuan 206.515 gizon eta irailean 213.445 gizon galdu zituztela dio. [12]
Geroko operazioak aldatu
Atzerakada Handia: Abuztuak 24 - Irailak 5 aldatu
Abuztuaren 24ko iluntzean britainiarrak haien defentsa-lerro berriak izango zirenera erretiratu ziren, Valenciennes-Maubeuge errepidean. Hala ere, Alemaniar 1. Armadaren tropek zenbakietan hainbeste izanik, eta Frantziako Bosgarren Armada atzera erorita, handik gutxira BAEk ez zuen erretiratzen jarraitzea baino beste aukerarik izan: I. Gorputzak Landrecieserantz eta II. Gorputzak Le Cateaurantz.[13] Kaosa eta nahasmena grafikoki ilustratu ziren Landrecies-en 25ean, non Sir Douglas Haig-ek (BAE-ren I. Armada-Gorputzaren agintaria) "itxuraz burua galdu eta kalean bere errebolberra tirokatzen hasi zen".[14] Era berean, Frantziarrek Sambre ibaiko posizioetatik atzera egitera behartuta egon ziren, Belgikatik atera eta Frantziarantz mugituz.
Aurrerago historiografian "Atzerakada Handia" izena jaso zuen erretreta mugimenduak bi astez jarraitu zuen eta Frantzian barrena 400 km baino gehiago egin zituen. Alemaniarrek estuki jarraitu zituzten bai frantsesak bai britainiarrak eta hainbat atzeguardiako ekintza borrokatu zituzten, besteak beste, abuztuaren 26an Le Cateauko guduan, abuztuaren 27an Étreuxeko atzeguardiako ekintza eta irailaren 1ean Néryko ekintzan, non L Bateriak azken defentsa egin zuen, suntsituta gertatu arte, beste unitateei ihes egiteko denbora emanez.[15] Unitate osoak desegin ziren eta "Amerikako Iraultza Gerratik inoiz baino arma gehiago galdu ziren".[16] Alemaniarrek 25ean Lovaina zakuratu zuten eta 26an Valenciennes hartu eta Maubeugeko setioa hasi zuten (abuztuaren 24tik irailaren 7ra). Longwyko goarnizioa errenditu zen, eta hurrengo egunean britainiar marine eta Itsas Aireko Errege Zerbitzuko (Royal Naval Air Service - RNAS) talde bat Ostenden lehorreratu ziren; alemaniar tropek Lille eta Mezières okupatu zituzten. Arras abuztuaren 27an erori zen eta frantziarren kontraeraso bat hasi zen Saint Quentingo guduan (Abuztuaren 29 - 30a). Abuztuaren 29an, V. Armada frantsesak Oise ibaiaren hegoaldean, Vervinsetik Mont Dorignyra eta Mont Dorignytik Moyra doan alemaniar 2. Armadari eraso zion, britainiarrek La Fèreko mendebaldean dagoen Oise ibaiaren lerroari eusten zioten bitartean.[7] Irailaren 1ean Craonne, Amiens eta Soissons erori ziren, eta irailaren 5ean BAE-k Monsetik erretiratzea amaitutzat eman zuenean, alemaniar tropak Clayera jada iritsi ziren, Paristik 16 km-ra. Reims alemaniar eskuetan geratu zen, alemaniar indarrak Lilletik erretiratu ziren eta Marneko Lehen Gudua (Ourcq ibaiaren gudua izenarekin ezagutua) hasi zen, irailak 12ra arte iraungo zuena. Gertakizun honekin Atzerakada Handia amaitutzat eman zen, gerraren hurrengo fasea hasita: Aliatuen kontraerasoa.[17]
Marneko Lehen Gudua aldatu
Joffrek Frantziako tropak Alemaniako mugara garraiatu zituzten trenbideak erabili zituen tropak Lorrenatik eta Alsaziatik itzularazteko, VI. Armada berri bat osatzeko Michel-Joseph Maunoury jeneralaren agindupean, bederatzi dibisio eta bi zalditeria unitateekin. Joffrek argi zuen Paris hiriaren defentsa ezinbestekoa izango zela, bai ikuspuntu estrategiko batetik bai frantziar moralerako. Irailaren 10erako, guduaren erdian, hogei dibisio eta hiru zalditeria jada mugitu ziren mendebaldera. Frantziar eta Alemaniarren arteko dibisioen ezberdintasuna 44:56 izatera igarotu zen, egoera askoz hobeagoa. Irailaren 4ko azken orduan, Joffrek VI. Armadari ekialderantz erasotzeko agindu zion, Ourcq ibaitik Château Thierry-rantz, BAE-k Montmirailerantz aurrera egiten zuen bitartean. V. Armadak iparralderantz erasotu zuen, eskuineko hegala IX: Armadak babesturik St Gond-eko paduretan zehar. Frantziako I. eta IV. armadek, ekialdean, Alemaniako 5. eta 7. armaden erasoei aurre egin behar zieten Verdun eta Toul artean, eta Nancyko hegoaldeko defentsen aurkako eraso inguratzaile bat bultzatu iparraldetik. VI. eta VII. armadak Metzetik etorritako artilleria astunez indartu ziren, eta irailaren 4an Mosela ibaian zehar berriz eraso zuten.[5]
VI. Armada irailak 5ean ekialderantz abiatu zen Paristik, eta Alemaniako 4. Erreserbako Armadarekin egin zuen topo. Gauetik goizera, 4. Erreserba-Armadak10 km ekialdera atzeratu zen. Aldi berean frantziar hegazkinek iparrerantz zihoazen alemaniar unitateak ikusi zituzten, eta abisua eman zuten. Alexander von Kluck jeneralak, 1. Armadaren agintari gorena, Marne ibaiaren iparraldeko ertzera itzultzeko agindu zion II. Gorputzari. Irailaren 8rako 1. Armada osoa Marne ibaiaren beste aldean zegoen. Iparraldeko ertzerako mugimendu azkarrak frantziar VI. Armadari Ourcq ibaia zeharkatzea eragotzi zion, baina hau egitekotan 1. eta 2. armaden artean "tarte bat" sortu zuen. BAE-ak irailaren 6tik 8ra aurrera egin zuen. Petit Morin ibaia zeharkatu zuen, Marne ibaiaren gaineko zubiak harrapatu zituen eta 8 km sakonerako zubi-buru bat eratu zuen. V. armadak ere aurrera egin zuen eta irailaren 8rako honek ere Petit Morin ibaia zeharkatu zuen. Egoera ikusita, von Bülow, 2. armadaren agintariak, ekialdeko hegalari atzera egiteko agindua eman zion. Hurrengo egunean V. armadak Marne ibaia gurutzatu zuen berriz, 1. eta 2. Armada alemaniarrak atzera egitera behartuz. Bitartean, frontearen beste aldean frantziar IX., IV. eta III. armadek 3. armada alemaniarraren aurka egin zuten, azken honek erretiratzera behartu arte, irailak 9an.[6]
Ekialderago, III. armada frantziarra Verdungo mendebalderantz erretiratzera behartu zuten, alemaniarrek Mosa ibaiaren gainetan hego-ekialdean garatutako eraso latzen ondorioz, baina Verdunekin eta IV. Armadarekin harremanak mantentzea lortu zuen mendebaldean. Alemaniarrek II. Armadaren aurka Verdun hegoaldean egindako erasoek, irailaren 5etik aurrera, frantziarrak ia atzera egitera behartu zituen baina irailaren 8rako egoera hobetu zen. Irailaren 10ean, Verdungo mendebaldean kokatutako tropa alemanak Aisne ibairantz erretiratzen hasi ziren. Atzetik franko-britaniar batailoiek gerra-preso eta ekipamendua harrapatzen aritu ziren. Irailaren 12an, Joffrek mendebalderantz egiteko agindu zuen. III. Armadari iparrerantz egiteko agindu zion, alemaniarren erretiratzea eteteko. Hala ere, III. Armadak egindako segida nahiko motela izan zen, eta Aisne ibaira iristean lubakitutako alemaniarrekin topatu ziren. IX., V., eta VI., armadak garatutako erasoak porrotean amaitu ziren, frontearen egonkortasunaren lehen pausuak, eta Joffrek armada gorputzak mendebalderantz mugitzen hasi zituen, Itsasorako Lasterketa izango zenaren hasiera.[6]
Guduak aldatu
| Izena | Data | Emaitza |
|---|---|---|
| Jonchereyko gudua | 1914ko abuztuaren 2 | Frantziar garaipena
Gerra deklaratu baino lehen gertatua |
| Liejako gudua | 1914ko abuztuaren 5 | Alemaniar garaipena
Sakontzeko: "Belgikako inbasioa" |
| Mulhouseko gudua | 1914ko abuztuaren 7tik 26ra | Alemaniar garaipena |
| Mangiennesko gudua | 1914ko abuztuaren 10 | Frantziar garaipena |
| Lagardeko gudua | 1914ko abuztuaren 11 | Garailerik gabe |
| Dornacheko gudua
(Mulhouseko bigarren gudua) |
1914ko abuztuaren 19 | Frantziar garaipena |
| Halengo gudua | 1914ko abuztuaren 12 | Belgiar garaipena
Sakontzeko: "Belgikako inbasioa" |
| Lorrenako gudua | 1914ko abuztuaren 14tik 25ra | Alemaniar garaipena |
| Dinanteko gudua | 1914ko abuztuaren 14tik 24ra | Alemaniar garaipena
Sakontzeko: "Belgikako inbasioa" |
| Sarrebourgeko gudua | 1914ko abuztuaren 18tik 20ra | Alemaniar garaipena |
| Namurgo setioa | 1914ko abuztuaren 20tik 25era | Alemaniar garaipena
Sakontzeko: "Belgikako inbasioa" |
| Donongo gudua | 1914ko abuztuaren 20tik 21era | Alemaniar garaipena |
| Ardenetako gudua | 1914ko abuztuaren 21etik 23ra | Alemaniar garaipena |
| Etheko gudua
Ardenetako guduaren parte |
1914ko abuztuaren 21 | Alemaniar garaipena |
| Rossignolgo gudua Ardenetako guduaren parte |
1914ko abuztuaren 22 | Alemaniar garaipena |
| Longwyko gudua
Ardenetako guduaren parte |
1914ko abuztuaren 22tik 25era | Alemaniar garaipena |
| Virtongo gudua Ardenetako guduaren parte |
1914ko abuztuaren 22 | Garailerik gabe |
| Charleroiko gudua | 1914ko abuztuaren 21etik 23ra | Alemaniar garaipena
Sakontzeko: "Belgikako inbasioa" |
| Monseko gudua | 1914ko abuztuaren 23 | Alemaniar garaipen taktikoa
Britainiar garaipen estrategikoa |
| Goi-Meurtheko gudua | 1914ko abuztuaren 23tik
irailaren 10era |
Garailerik gabe |
| Maubeugeko setioa | 1914ko abuztuaren 24tik
irailaren 7ra |
Alemaniar garaipena |
| Mortagne ibaiko gudua | 1914ko abuztuaren 24tik 26ra | Frantziar garaipena |
| Chipotteko gudua | 1914ko abuztuaren 25etik
irailaren 9ra |
Frantziar garaipena |
| Grand Couronnéko gudua | 1914ko irailak 4tik 13ra | Frantziar garaipena |
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b (Alemanez) Kluck, A.. (1920). Der marsch auf Paris und die Marneschlacht, 1914. Berlin: Edward Arnold OCLC .2513009.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q (Ingelesez) Tuchman, Barbara. (2014). The Guns of August. Random House Trade.
- ↑ a b c Humphries, Mark Osborne, ed. (2013). Germany's Western Front. Part 1: Vol. 1, 1914 The battle of the frontiers and pursuit to the Marne / Mark Osborne Humphries ... (ed.). Wilfrid Laurier University Press ISBN 978-1-55458-373-7. (Noiz kontsultatua: 2023-05-18).
- ↑ Asquith, Herbert H.; Brock, Michael G.; Brock, Eleanor. (2014). Letters to Venetia Stanley. (Reissue of the Oxford University Press 1985 paperback ed. with a new preface and additional letters. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 978-0-19-212200-1. (Noiz kontsultatua: 2023-05-17).
- ↑ a b c d e f Strachan, Hew. (2003). The First World War. 1: To arms. (1. publ. in paperback. argitaraldia) Oxford Univ. Press ISBN 978-0-19-926191-8. (Noiz kontsultatua: 2023-05-17).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Doughty, Robert A.. (2005-01-01). Pyrrhic Victory. Harvard University Press ISBN 978-0-674-03431-0. (Noiz kontsultatua: 2023-05-21).
- ↑ a b c (Ingelesez) Tyng, Sewell. (1935). The Campaign of the Marne,1914. New York: Westholme Publishing ed ISBN 978-1-59416-042-4...
- ↑ a b The war of 1914 Military Operations of Belgium in Defence of the Country and to Uphold Her Neutrality. W. H. & L Collingridge ISSN 8651831 OCLC 8651831..
- ↑ (Frantsesez) Marchand, René. (1977). «Écordal» Revue Historique des Ardennes 12: 191-204..
- ↑ «<italic>The World Crisis</italic>. By the Rt. Hon. <sc>Winston S. Churchill</sc>, First Lord of the Admiralty 1911 to 1915. (London: Thornton Butterworth; New York: Charles Scribner's Sons. 1923. Pp. xiii, 589. 30 s.)» The American Historical Review 1923-10 doi:. ISSN 1937-5239. (Noiz kontsultatua: 2024-04-11).
- ↑ Stevenson, David. (2004). 1914-1918: the history of the First world war. Penguin ISBN 978-0-14-026817-1. (Noiz kontsultatua: 2024-04-11).
- ↑ Herwig, Holger H.. (2009). The Marne, 1914: the opening of World War I and the battle that changed the world. (1. ed. argitaraldia) Random House ISBN 978-1-4000-6671-1. (Noiz kontsultatua: 2024-04-11).
- ↑ (Ingelesez) Lomas, David. (1997). Mons, 1914. Wellingborough: Osprey ISBN 1855325519..
- ↑ Regan, Geoffrey. (1992). The Guinness book of military anecdotes. Guinness, 89 or. ISBN 0-85112-519-0. PMC 59920874. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
- ↑ (Ingelesez) Lomas, David. (1997). Mons, 1914. Wellingborough: Osprey ISBN 1855325519..
- ↑ Philpott, William James. (1996). «Differences in the Field: Mons and the Marne, August–September 1914» Anglo—French Relations and Strategy on the Western Front, 1914–18 (Palgrave Macmillan UK): 15–30. ISBN 978-1-349-24513-0. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
- ↑ «History of the Great War, based on Official Documents By Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence: Naval Operations» Nature 105 (2644): 546–546. 1920-07 doi:. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2024-04-11).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q687572
Multimedia: Battle of the Frontiers / Q687572
