La Montañesa

Iruñerriko garraio enpresa zaharra

Montañesa (La Montañesa SAL izen ofiziala, normalean Billabesa edo Atarrabiarra izenez ezagutzen da) errepide bidezko bidaiarien garraioan aritzen zen Iruñerrian, Veolia Transport enpresaren filiala.

La Montañesa SAL
Billabesa; enpresak Iruñerriko autobusei eman die izena
AkronimoaLa Montañesa
MotaSozietate anonimo mugatua
SektoreaGarraioa
Sorrera1915
Desagerpena2004
Langileak250
Enpresa nagusiaVeolia Transport
Kronologia
La Villavesa SA
Autobuses Pamplona
COTUP
La Montañesa Veolia

Enpresa 1915ean sortu trenbidea iristen ez zen lekuetan bidaiarien errepideko garraioa ziurtatzeko.

Zuzenean ustiatu ez arren, enpresa honetako autobusak villavesas, billabesak edo atarrabiarrak bezala aipatzen ziren.

Historia

aldatu

Sorrera

aldatu

1915ean, La Montañesa enpresak, Iruña eta Luzaide arteko ibilbidea zaldiz egiteaz arduratzen denak, Zubiri, Lintzoain, Auritz eta Orreagatik igarota, lehen autobusa erosi zuen, guk gaur egun jakingo genukeen bezala, NA-101 matrikula zuena, Nafarroako lehen motordun ibilgailua. Ondoren, antzeko beste enpresa batzuk sortu ziren, tartean La Villavesa SA 1927 urtean. "Irati" -ren trenbidearen aurka lehiatzeko jaioa, bere lana eskualdeko herriak hiriburuarekin lotzea izan zen, Atarrabiatik hasita, eta hortik datorkio izena. Bere autobus guztiak, hasierakoak eta ondorengoak, Unic markakoak izan ziren, egungo Iveco, sustatzaileetako bat, Nazario Unanua, markaren Nafarroako agentea baitzen. "Villavesa" izena, euskaraz "Billabesa" edo "Atarrabiarra", enpresa desagertuta egon arren, hiriko autobusaren sinonimo gisa erabiltzen jarraitzen dute eskualdeko biztanleek.[1]

1930era arte ez ziren eman autobus-ibilbideen lehen emakidak, hala nola Iruña-Burlata, Iruña-Atarrabia eta Iruña-Zizur, lehenengoa Uharteraino zabalduz. Autobusak garraiobide gisa izan zuen gorakadak eta gerraosteak nahikoa kalte egin zieten Irati eta Plazaola trenbideei, 1955ean eta 1953an, hurrenez hurren, trenbide horiek desegin baitziren.[2][3]

1969an, Autobuses Pamplona enpresaren eta, ondorioz, La Villavesa SA -ren finantza-krisiaren ondorioz, bi enpresak desagertu egin ziren, hiriarteko ibilbideak La Montañesari eta hirikoak sortu berria zen Iruñeko Hiri Garraioko Kooperatibari edo COTUP -i lagaz. Hasiera batean 97 langilek osatzen zuten kooperatiba hori, gehienak Autobuses Pamplona enpresakoak, eta "villavesa" izenekoen agintea hartzea erabaki zuten, funtzionatzen jarrai zezaten.[4]

Gainera, La Montañesak, La Pamplonesarekin eta Autocares Río Iratirekin batera, 13 linea zituen guztira, "Iruindar aldiriak" izenekoak.[5]

1990. urtean, Lurreko Garraioak Antolatzeko 16/1987 Legea onartu zen, eta horren ondoren etorri ziren Errepideko Garraio Publikoa Arautzeko 7/1998 Foru Legea eta Iruñerriko Bidaiarien Garraio Erregularra Arautzeko 8/1998 Foru Legea. Lehenengoak kontzesio guztiak bateratu behar zirela ezartzen zuen, kontzesio berri baten pean. Bigarrenak Iruñerriko Mankomunitateari ematen zizkion garraio-eskumenak, Iruñerriko 1999ko Hiri Garraioko Planak berretsitakoak, Nafarroako Gobernuak eginak.[6][7]

Eskualdeko Hiri Garraioa

aldatu

Mankomunitateak 1999ko irailaren 30ean onartu zuenez, sei hilabeteko epea eman zitzaien COTUP eta La Montañesa enpresei enpresa bakarrean bat egin zezaten. Hori lortu ez zenez, 2002ko otsailaren 6ra arte itxaron zen bi kontzesioak amaitu eta bi enpresetatik zein geratuko zen zerbitzuarekin zehazteko lehiaketa itxi bat egin ahal izateko. Horrela, bada, 2002ko irailaren 12an La Montañesaren aldeko kontratu bakarra esleitu zen, eta urte bereko abenduan hasi zen sare bateratu osoarekin lanean. Horren ostean, La Montañesak COTUP taldea bereganatu zuen, eta, beraz, langile guztiak La Montañesako kide izatera pasatu ziren. [8]

2004an, Veoliak La Montañesaren akzio guztiak erosi zituen, bere enpresan sartuz eta kontzesioaren titular bihurtuz.[9]

Zerbitzuak

aldatu

Hiri garraioa

aldatu

2002an, enpresak COTUPen lineak hartu zituen, bertan bat egiten zutenak. Guztira 15 ziren, osorik Iruñetik igarotzen zirenak. Horiei La Montañesako hiriarteko lineak gehitu zitzaizkien, guztira 21 linea osatuz.

Eskualdeko Hiri Garraioaren lineen banaketa 2000. urtean
Linea Hasiera Ibilbidea Amaiera Geldialdiak Maiztasuna
Lanegunak Larunbatak Jaiegunak
1 Zizur Txikia Irunbidea · Pio XII etorbidea · Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Taxoare kalea Unibertsitate Publikoa 16 20' 30' - 60' 60'
2 Nafarroako Gorteen Nafarroako Gorteen kalea · Merindadeen Plaza · Antso Azkarra etorbidea · Iturrama kalea · Pio XII etorbidea · Urdanotz Etxabakoitz 16 10' - 12' 12' - 15' 15' - 20'
3 Pablo Sarasate Sarasate Pasealekua · Takonera kalea · Gipuzkoa etorbidea · Celayeta etorbidea · Atarrabia etorbidea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Sarasate Pasealekua Sarasate Pasealekua 23 10' - 12' 12' - 15'
4 Barañain Eultza etorbidea · Erdia etorbidea · Barañain etorbidea · Pio XII etorbidea · Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Kale nagusia · (Zubiarte) Atarrabia / Uharte 26 6' - 8' 10' 12' - 15'
5 Orvina 1 eta 3 Ezkaba kalea · San Kristobal kalea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Zaragoza etorbidea · Iñigez kalea · Ezkirotz kalea Nafarroako Unibertsitatea 17 15' 20'
6 Arrotxapea Bernardino Tirapu kalea · Kale nagusia · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Zangoza kalea/Taxoare kalea Unibertsitate Publikoa 20 15' 20'
7 Txantrea Ezkaba kalea · San Kristobal kalea · Atarrabia etorbidea · Celayeta etorbidea · Sanduzelai etorbidea · Barañain etorbidea Barañain 33 10' - 12' 15' 15' - 20'
8 Blanka Nafarroakoa Blanka Nafarroakoa plaza · Merindadeen Plaza · Sarasate/Armada · Baiona etorbidea · Olivako Monasterioa kalea · Santa Lucia pasealekua Buztintxuri 11 12' - 15' 15' 20'
9 Sanduzelai Sanduzelai etorbidea · Baiona etorbidea· Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Taxoare kalea Unibertsitate Publikoa 16 12' 15' 20'
10 Belosogoiti Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarasate/Yanguas · Baiona etorbidea · Iratxeko Monasterioa kale · Etxauri errepidea Orkoien 16 30' 35'
11 Ezkaba Kanal kalea · Adoain kalea/Tarazona kalea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Zaragoza etorbidea · Sadar kalea · Vial a Galaria Galaria 22 15' 20'
12 Ermitagaña Ermitagaña kalea · Baiona etorbidea · Merindadeen Plaza · Bexe Nafarroako etorbidea · Amokain kalea · Gorraitz kalea Mendillorri 17 10' - 12' 15' 20'
13 Landaben Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarasate/Yanguas · Baiona etorbidea · Olivako Monasterioa kalea · Nafarroa etorbidea Lezkairu 13 60'
14 Merindadeen Merindadeen Plaza · Karlos III etorbidea · Santo Domingo aldapa · Arga Ibaia kalea · Artika kalea · (Artika errepidea) Arrotxapea / Artika 1 30'
15 Pablo Sarasate Sarasate Pasealekua · Pio XII etorbidea · Arostegi etorbidea · Beraskoain kalea · San Kristobal ingurubidea Zizur Nagusia 15 20' 30'
16 Berriozar Gipuzkoa etorbidea · Takonera kalea · Zaragoza etorbidea · Zaragoza errepidea · Kale erreala · Iruñeko etorbidea Beriain 25 12' - 15' 15' 20'
17 Mutiloa Ibaialde pasealekua · Iruñeko etorbidea · Done Saturdi kalea · Mutiloa errepidea · Merindadeen Plaza · Gipuzkoa etorbidea Artika Berria 23 20' 20' - 40' 40'
18 Merindadeen Merindadeen Plaza · Bexe Nafarroako etorbidea · Sarriguren errepidea · Nafarroako Erresuma etorbidea Sarriguren 10 15' 20'
19 Barañain Erdia etorbidea · Irunlarrea kalea · Antso Azkarra etorbidea · Iturrama kalea · Monte Monjardin kalea Monjardin 21 15' 20'
20 Bianako Printzea Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarriguren errepidea · Uharte errepidea · Egues etorbidea / Ardanatz bidea Gorraitz 22 20' 30'
21 Bakearen Plaza Yanguas y Miranda kalea · Baiona etorbidea · Barañain etorbidea · Nafarroa etorbidea · Zaragoza errepidea Aireportua 8 30'

Hiriarteko garraioa

aldatu

1970 eta 1999 artean, enpresak "Iruñetik gertu" 1-11 lineak ustiatzen zituen, La Villavesakoak. Aurretik, distantzia luzeko beste linea batzuk ere ustiatu zituen, Iruña-Luzaide adibidez, baina orain beste enpresa batzuen ardurapean daude.

Aldirikoak lineen banaketa 1995. urtean
Izenak eta leku-izenak orduan idazten ziren bezala agertzen dira, letra etzanez gaur egungoak
Linea Izena Hasiera Ibilbidea Amaiera Maiztasuna
Lanegunak Jaiegunak
    Añorbe - Pamplona
Añorbe - Iruña
Añorbe Añorbe · Tirapu · Ukar · Arrizabalaga · Tebas · Noain · Autobuses Pamplona
Iruña
- -
    Potasas - Pamplona
Potasas - Iruña
Potasas Potasas · Beriain · Noain · Autobuses Pamplona
Iruña
30' 60'
    Huarte - Pamplona
Uharte - Iruña
Huarte
Uharte
Uharte · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
20' 40'
    Villava - Pamplona
Atarrabia - Iruña
Villava
Atarrabia
Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
10' 20'
    Olaz - Pamplona
Olatz - Iruña
Olaz
Olatz
Olatz · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
50' 90'
    Gorraiz - Pamplona
Gorraitz - Iruña
Gorraiz
Gorraitz
Gorraitz · Olatz · Mendillorri · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
- -
    Oricáin - Pamplona
Orikain - Iruña
Oricáin
Orikain
Orikain · Arre · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
- -
    Mutilva - Pamplona
Mutiloa - Iruña
Mutilva
Mutiloa
Mutiloa · Blanka Nafarroakoa Pamplona
Iruña
90' 90'
    Barañain - Pamplona
Barañain - Iruña
Barañáin
Barañain
Barañain · Yanguas y Miranda Pamplona
Iruña
10' 20'
    Berriozar - Pamplona
Berriozar - Iruña
Berriozar Berriozar · Yanguas y Miranda Pamplona
Iruña
20' 30'
    Cizur Mayor - Pamplona
Zizur Nagusia - Iruña
Cizur
Zizur
Urbanizazioa · Zizur Nagusia · Yanguas y Miranda Pamplona
Iruña
15' 40'

Erreferentziak

aldatu
  1. (Gaztelaniaz) Estampas de antaño: Las antiguas villavesas (1927-1997) – Memorias del Viejo Pamplona. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  2. Eusko Ikasukntza, Urraul-Beitiko Udala. (2007). FERROCARRIL "EL IRATI" historia - documentos - fotografías. .
  3. (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (1998-12-07). «Vía verde al Plazaola» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  4. (Gaztelaniaz) Larrea, Pilar Fernández. (2018-04-03). «50 años de la Cotup | SeleccionDN+» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  5. Hirigintza Gerentzia, Iruñeko Udala. (2002). ANEXO V El sistema de comunicaciones. .
  6. «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  7. «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
  8. Contratación del transporte urbano de la comarca de Pamplona. .
  9. (Gaztelaniaz) PAMPLONA, A. O.. (2009-04-25). «Kilómetros de historia | Últimas noticias de Pamplona en Diario de Navarra» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo estekak

aldatu