La Montañesa

La Montañesa SAL
	Billabesa; enpresak Iruñerriko autobusei eman die izena
Akronimoa	La Montañesa
Mota	Sozietate anonimo mugatua
Sektorea	Garraioa
Sorrera	1915
Desagerpena	2004
Langileak	250
Enpresa nagusia	Veolia Transport
Kronologia

Montañesa (La Montañesa SAL izen ofiziala, normalean Billabesa edo Atarrabiarra izenez ezagutzen da) errepide bidezko bidaiarien garraioan aritzen zen Iruñerrian, Veolia Transport enpresaren filiala.

Enpresa 1915ean sortu trenbidea iristen ez zen lekuetan bidaiarien errepideko garraioa ziurtatzeko.

Zuzenean ustiatu ez arren, enpresa honetako autobusak villavesas, billabesak edo atarrabiarrak bezala aipatzen ziren.

Historia

Artikulu nagusia: «Eskualdeko Hiri Garraioaren historia»

Sorrera

1915ean, La Montañesa enpresak, Iruña eta Luzaide arteko ibilbidea zaldiz egiteaz arduratzen denak, Zubiri, Lintzoain, Auritz eta Orreagatik igarota, lehen autobusa erosi zuen, guk gaur egun jakingo genukeen bezala, NA-101 matrikula zuena, Nafarroako lehen motordun ibilgailua. Ondoren, antzeko beste enpresa batzuk sortu ziren, tartean La Villavesa SA 1927 urtean. "Irati" -ren trenbidearen aurka lehiatzeko jaioa, bere lana eskualdeko herriak hiriburuarekin lotzea izan zen, Atarrabiatik hasita, eta hortik datorkio izena. Bere autobus guztiak, hasierakoak eta ondorengoak, Unic markakoak izan ziren, egungo Iveco, sustatzaileetako bat, Nazario Unanua, markaren Nafarroako agentea baitzen. "Villavesa" izena, euskaraz "Billabesa" edo "Atarrabiarra", enpresa desagertuta egon arren, hiriko autobusaren sinonimo gisa erabiltzen jarraitzen dute eskualdeko biztanleek.^[1]

1930era arte ez ziren eman autobus-ibilbideen lehen emakidak, hala nola Iruña-Burlata, Iruña-Atarrabia eta Iruña-Zizur, lehenengoa Uharteraino zabalduz. Autobusak garraiobide gisa izan zuen gorakadak eta gerraosteak nahikoa kalte egin zieten Irati eta Plazaola trenbideei, 1955ean eta 1953an, hurrenez hurren, trenbide horiek desegin baitziren.^[2]^[3]

La Villavesaren amaiera

1969an, Autobuses Pamplona enpresaren eta, ondorioz, La Villavesa SA -ren finantza-krisiaren ondorioz, bi enpresak desagertu egin ziren, hiriarteko ibilbideak La Montañesari eta hirikoak sortu berria zen Iruñeko Hiri Garraioko Kooperatibari edo COTUP -i lagaz. Hasiera batean 97 langilek osatzen zuten kooperatiba hori, gehienak Autobuses Pamplona enpresakoak, eta "villavesa" izenekoen agintea hartzea erabaki zuten, funtzionatzen jarrai zezaten.^[4]

Gainera, La Montañesak, La Pamplonesarekin eta Autocares Río Iratirekin batera, 13 linea zituen guztira, "Iruindar aldiriak" izenekoak.^[5]

1990. urtean, Lurreko Garraioak Antolatzeko 16/1987 Legea onartu zen, eta horren ondoren etorri ziren Errepideko Garraio Publikoa Arautzeko 7/1998 Foru Legea eta Iruñerriko Bidaiarien Garraio Erregularra Arautzeko 8/1998 Foru Legea. Lehenengoak kontzesio guztiak bateratu behar zirela ezartzen zuen, kontzesio berri baten pean. Bigarrenak Iruñerriko Mankomunitateari ematen zizkion garraio-eskumenak, Iruñerriko 1999ko Hiri Garraioko Planak berretsitakoak, Nafarroako Gobernuak eginak.^[6]^[7]

Eskualdeko Hiri Garraioa

Mankomunitateak 1999ko irailaren 30ean onartu zuenez, sei hilabeteko epea eman zitzaien COTUP eta La Montañesa enpresei enpresa bakarrean bat egin zezaten. Hori lortu ez zenez, 2002ko otsailaren 6ra arte itxaron zen bi kontzesioak amaitu eta bi enpresetatik zein geratuko zen zerbitzuarekin zehazteko lehiaketa itxi bat egin ahal izateko. Horrela, bada, 2002ko irailaren 12an La Montañesaren aldeko kontratu bakarra esleitu zen, eta urte bereko abenduan hasi zen sare bateratu osoarekin lanean. Horren ostean, La Montañesak COTUP taldea bereganatu zuen, eta, beraz, langile guztiak La Montañesako kide izatera pasatu ziren. ^[8]

2004an, Veoliak La Montañesaren akzio guztiak erosi zituen, bere enpresan sartuz eta kontzesioaren titular bihurtuz.^[9]

Zerbitzuak

Hiri garraioa

2002an, enpresak COTUPen lineak hartu zituen, bertan bat egiten zutenak. Guztira 15 ziren, osorik Iruñetik igarotzen zirenak. Horiei La Montañesako hiriarteko lineak gehitu zitzaizkien, guztira 21 linea osatuz.

**Eskualdeko Hiri Garraioaren lineen banaketa 2000. urtean**
Linea	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera	Geldialdiak	Maiztasuna
Linea	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera	Geldialdiak	Lanegunak	Larunbatak	Jaiegunak
1	Zizur Txikia	Irunbidea · Pio XII etorbidea · Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Taxoare kalea	Unibertsitate Publikoa	16	20'	30' - 60'	60'
2	Nafarroako Gorteen	Nafarroako Gorteen kalea · Merindadeen Plaza · Antso Azkarra etorbidea · Iturrama kalea · Pio XII etorbidea · Urdanotz	Etxabakoitz	16	10' - 12'	12' - 15'	15' - 20'
3	Pablo Sarasate	Sarasate Pasealekua · Takonera kalea · Gipuzkoa etorbidea · Celayeta etorbidea · Atarrabia etorbidea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Sarasate Pasealekua	Sarasate Pasealekua	23	10' - 12'		12' - 15'
4	Barañain	Eultza etorbidea · Erdia etorbidea · Barañain etorbidea · Pio XII etorbidea · Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Kale nagusia · (Zubiarte)	Atarrabia / Uharte	26	6' - 8'	10'	12' - 15'
5	Orvina 1 eta 3	Ezkaba kalea · San Kristobal kalea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Zaragoza etorbidea · Iñigez kalea · Ezkirotz kalea	Nafarroako Unibertsitatea	17	15'	20'
6	Arrotxapea	Bernardino Tirapu kalea · Kale nagusia · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Zangoza kalea/Taxoare kalea	Unibertsitate Publikoa	20	15'		20'
7	Txantrea	Ezkaba kalea · San Kristobal kalea · Atarrabia etorbidea · Celayeta etorbidea · Sanduzelai etorbidea · Barañain etorbidea	Barañain	33	10' - 12'	15'	15' - 20'
8	Blanka Nafarroakoa	Blanka Nafarroakoa plaza · Merindadeen Plaza · Sarasate/Armada · Baiona etorbidea · Olivako Monasterioa kalea · Santa Lucia pasealekua	Buztintxuri	11	12' - 15'	15'	20'
9	Sanduzelai	Sanduzelai etorbidea · Baiona etorbidea· Sarasate/Armada · Merindadeen Plaza · Amaia kalea/Caballero kalea · Taxoare kalea	Unibertsitate Publikoa	16	12'	15'	20'
10	Belosogoiti	Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarasate/Yanguas · Baiona etorbidea · Iratxeko Monasterioa kale · Etxauri errepidea	Orkoien	16	30'	35'
11	Ezkaba	Kanal kalea · Adoain kalea/Tarazona kalea · Labrit aldapa · Merindadeen Plaza · Zaragoza etorbidea · Sadar kalea · Vial a Galaria	Galaria	22	15'	20'
12	Ermitagaña	Ermitagaña kalea · Baiona etorbidea · Merindadeen Plaza · Bexe Nafarroako etorbidea · Amokain kalea · Gorraitz kalea	Mendillorri	17	10' - 12'	15'	20'
13	Landaben	Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarasate/Yanguas · Baiona etorbidea · Olivako Monasterioa kalea · Nafarroa etorbidea	Lezkairu	13	60'
14	Merindadeen	Merindadeen Plaza · Karlos III etorbidea · Santo Domingo aldapa · Arga Ibaia kalea · Artika kalea · (Artika errepidea)	Arrotxapea / Artika	1	30'
15	Pablo Sarasate	Sarasate Pasealekua · Pio XII etorbidea · Arostegi etorbidea · Beraskoain kalea · San Kristobal ingurubidea	Zizur Nagusia	15	20'		30'
16	Berriozar	Gipuzkoa etorbidea · Takonera kalea · Zaragoza etorbidea · Zaragoza errepidea · Kale erreala · Iruñeko etorbidea	Beriain	25	12' - 15'	15'	20'
17	Mutiloa	Ibaialde pasealekua · Iruñeko etorbidea · Done Saturdi kalea · Mutiloa errepidea · Merindadeen Plaza · Gipuzkoa etorbidea	Artika Berria	23	20'	20' - 40'	40'
18	Merindadeen	Merindadeen Plaza · Bexe Nafarroako etorbidea · Sarriguren errepidea · Nafarroako Erresuma etorbidea	Sarriguren	10	15'		20'
19	Barañain	Erdia etorbidea · Irunlarrea kalea · Antso Azkarra etorbidea · Iturrama kalea · Monte Monjardin kalea	Monjardin	21	15'		20'
20	Bianako Printzea	Bexe Nafarroako etorbidea · Merindadeen Plaza · Sarriguren errepidea · Uharte errepidea · Egues etorbidea / Ardanatz bidea	Gorraitz	22	20'	30'
21	Bakearen Plaza	Yanguas y Miranda kalea · Baiona etorbidea · Barañain etorbidea · Nafarroa etorbidea · Zaragoza errepidea	Aireportua	8	30'

Hiriarteko garraioa

1970 eta 1999 artean, enpresak "Iruñetik gertu" 1-11 lineak ustiatzen zituen, La Villavesakoak. Aurretik, distantzia luzeko beste linea batzuk ere ustiatu zituen, Iruña-Luzaide adibidez, baina orain beste enpresa batzuen ardurapean daude.

**Aldirikoak lineen banaketa 1995. urtean**
*Izenak eta leku-izenak orduan idazten ziren bezala agertzen dira, letra etzanez gaur egungoak*
Linea	Izena	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera	Maiztasuna
Linea	Izena	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera	Lanegunak	Jaiegunak
	Añorbe - Pamplona Añorbe - Iruña	Añorbe	Añorbe · Tirapu · Ukar · Arrizabalaga · Tebas · Noain · Autobuses	Pamplona Iruña	-	-
	Potasas - Pamplona Potasas - Iruña	Potasas	Potasas · Beriain · Noain · Autobuses	Pamplona Iruña	30'	60'
	Huarte - Pamplona Uharte - Iruña	Huarte Uharte	Uharte · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	20'	40'
	Villava - Pamplona Atarrabia - Iruña	Villava Atarrabia	Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	10'	20'
	Olaz - Pamplona Olatz - Iruña	Olaz Olatz	Olatz · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	50'	90'
	Gorraiz - Pamplona Gorraitz - Iruña	Gorraiz Gorraitz	Gorraitz · Olatz · Mendillorri · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	-	-
	Oricáin - Pamplona Orikain - Iruña	Oricáin Orikain	Orikain · Arre · Atarrabia · Burlata · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	-	-
	Mutilva - Pamplona Mutiloa - Iruña	Mutilva Mutiloa	Mutiloa · Blanka Nafarroakoa	Pamplona Iruña	90'	90'
	Barañain - Pamplona Barañain - Iruña	Barañáin Barañain	Barañain · Yanguas y Miranda	Pamplona Iruña	10'	20'
	Berriozar - Pamplona Berriozar - Iruña	Berriozar	Berriozar · Yanguas y Miranda	Pamplona Iruña	20'	30'
	Cizur Mayor - Pamplona Zizur Nagusia - Iruña	Cizur Zizur	Urbanizazioa · Zizur Nagusia · Yanguas y Miranda	Pamplona Iruña	15'	40'

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Estampas de antaño: Las antiguas villavesas (1927-1997) – Memorias del Viejo Pamplona. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
↑ Eusko Ikasukntza, Urraul-Beitiko Udala. (2007). FERROCARRIL "EL IRATI" historia - documentos - fotografías. .
↑ (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (1998-12-07). «Vía verde al Plazaola» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
↑ (Gaztelaniaz) Larrea, Pilar Fernández. (2018-04-03). «50 años de la Cotup | SeleccionDN+» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
↑ Hirigintza Gerentzia, Iruñeko Udala. (2002). ANEXO V El sistema de comunicaciones. .
↑ «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
↑ «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).
↑ Contratación del transporte urbano de la comarca de Pamplona. .
↑ (Gaztelaniaz) PAMPLONA, A. O.. (2009-04-25). «Kilómetros de historia | Últimas noticias de Pamplona en Diario de Navarra» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q95199674

[1] (Gaztelaniaz) Estampas de antaño: Las antiguas villavesas (1927-1997) – Memorias del Viejo Pamplona. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[2] Eusko Ikasukntza, Urraul-Beitiko Udala. (2007). FERROCARRIL "EL IRATI" historia - documentos - fotografías. .

[3] (Gaztelaniaz) País, Ediciones El. (1998-12-07). «Vía verde al Plazaola» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[4] (Gaztelaniaz) Larrea, Pilar Fernández. (2018-04-03). «50 años de la Cotup | SeleccionDN+» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[:0-5] Hirigintza Gerentzia, Iruñeko Udala. (2002). ANEXO V El sistema de comunicaciones. .

[6] «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[7] «Lexnavarra» www.lexnavarra.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[8] Contratación del transporte urbano de la comarca de Pamplona. .

[9] (Gaztelaniaz) PAMPLONA, A. O.. (2009-04-25). «Kilómetros de historia | Últimas noticias de Pamplona en Diario de Navarra» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-25).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]