Beriain

Beriain
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Iruñerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Beriáin
Alkatea	Tomás Prieto Blanco; (PSN)
Posta kodea	31191
INE kodea	31905
Herritarra	beriaindar
Geografia
Koordenatuak	42°44′01″N 1°38′40″W / 42.733611111111°N 1.6444444444444°W
Azalera	5,43 km²
Garaiera	493 metro
Distantzia	10 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	4.129 (2023: 29)
Dentsitatea	779,06 biztanle/km²
Zahartzea	% 7,13
Ugalkortasuna	‰ 46,42
Ekonomia
Jarduera	% 83,82 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 13,58 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 7,70 (2018: %6,33)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.beriain.es

Artikulu hau Iruñerriko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Beriain (argipena)».

Beriain^[3] ([beɾi.ain]) Nafarroa Garaiko udalerria da. Iruñerria eskualdean dago, Iruñeko merindadearen barnean, itsasoaren mailatik 493 metrora. 2019an 4.069 biztanle zituen.

Iruñeko metropoli eremuko beste hainbat herritan bezala, Iruñerriko Mankomunitatea arduratzen da zabor bilketaz, ur-horniduraz eta bestelako zerbitzuak eskaintzeaz.

Geografia aldatu

Inguru naturala eta kokapena aldatu

Beriain Nafarroa erdialdean dago, Iruñerriko gune metropolitarraren hegoaldean eta Iruñetik hamar kilometrora. Udalerriak Galar Zendearekin egiten du muga mendebaldean, Noain udalerriarekin ekialdean eta Tebas-Muru Artederretarekin hegoaldean.

Klima eta landaredia aldatu

Beriain, Nafarroa heze eta lehorraren tarteko gunean dago. Urteko batez besteko prezipitazioak 800mm eta 1000mm bitartekoak dira. Dena den, nahiko gorabeheratsua ere izaten da, badira urteak 450mm baino ez direnak jausten, eta urte oso euritsuak 2.000mm jausten direnak. Hilabeterik euritsuena abendua da, orduan urteko prezipitazioen %32a erortzen baita. Urteko egun euritsuak 110 inguru izaten dira.

Urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu bitartekoa da.

Historia aldatu

Historikoki Galar Zendeako herrietako bat izan da; Beriaini buruz agerturiko dokumenturik zaharrena 1097koa da. Geroago, 1110ean, Leireko monasterioko dokumentu batean Beriaini buruz hitz egiten da. Dokumentu hark Iharnotzeko Fortun Sanzek eta bere emazteak Leireko monasterioari Beriaingo jabetza uzten ziotela esaten zuen. Beriaingo bizilagunak ardogintza eta zerealen landaketan aritzen ziren, 1348tik aurrera eta ondorengo hamarkadetan Izurri Beltzak herria ia desagerrarazi zuen.

XX. mendeko industrializazio prozesuak aldaketa sakonak eragin zituen herrian. Potasas de Navarra izeneko enpresa sortu zen, izan ere, mineral hori Beriaingo gune batean aurkitu eta meategi bat ustiatzen hasi zen. Horrekin batera, 1950eko hamarkadatik aurrera, hainbat industria txiki garatzen hasi ziren. Hori guztia Beriain herri zaharretik aldenduta, N-121 errepidearen ondoan non Poblado de Potasas izena eman zitzaion auzoa sortu zen, Getzaurre deitzen zen lekuan.

Biztanleria haziz joan zen eta azkenik 1992. urtean Galar Zendeatik banandu eta udalerri independente bilakatu zen, ekainaren 15eko 222/92 foru dekretuaren bitartez. Herri zaharraren izena hartuz auzo langilearekin bat egin eta udalerri-proiektu berria hasi zen. Azken urteetan bi guneak batzen dituzten etxe talde berriak eraiki dira.

Demografia aldatu

Iruñetik hurbil egonda, haren hedapenaren ondorioz Beriainek populazio hazkunde nabarmena izan zuen XXI. mendearen lehen hamarkadan.

Beriaingo biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 311 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %9,40a (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Politika aldatu

Udaletxea aldatu

HELBIDEA: Udaletxe Plaza z/g

Udal hauteskundeak aldatu

Udalerria denetik alkatea beti izan da PSN alderdikoa. 2007an zerrendaburua aurretik urte luzeetan alkate izandako Tomás Prieto bazen ere, alderdi bereko Rafael Blanco Peña aukeratu zuten alkate, Agrupación Municipal Independiente de Beriáin (AMIB) zerrendak PSNren aldeko botoa eman zezan. Hauteskunde haietan alderdirik bozkatuena UPN izan zen, guztira lau zinegotzi eskuratu baitzituen; PSNk hiru zinegotzi lortu zituen; AMIBek bi zinegotzi eta Nafarroa Baik eta NEBek bana.

UPN izan ezik, talde guztiek eman zioten botoa Rafael Blanco Peñari.

**Beriaingo Udala (2007)**
Alderdia	Botoak	Zinegotziak
UPN	520	4
PSN	455	3
AMIB	307	2
Nafarroa Bai	221	1
NEB	178	1

2011n talde hauek izan ziren ordezkaritza lortu zuten zerrendak: PSN (3), UPN (3), NaBai 2011 (2), Agrupación Vecinal de Beriáin (AVB, 2) eta PP (1). AMIBen atxikimenduaz aurkeztu zen I-Ek ez zuen bat ere erdietsi, 2007ko AMIB eta NEBeko zinegotziak zerrendaburu joan ziren arren^[4]^[5]. Zerrenda bozkatuenaren burua izateagatik PSNko Tomás Prietok alkatetza berreskuratu zuen.

**Beriaingo Udala (2011)**
Alderdia	Botoak	Zinegotziak
PSN	427	3
UPN	413	3
NaBai 2011	322	2
AVB	307	2
PP	149	1
I-E	120	0

Alkateak aldatu

Hauek izan dira Beriaingo azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[6]
Tomas Prieto Blanco ^a	1992 ^b	1995	PSN
Tomas Prieto Blanco	1995	1999	PSN
Tomas Prieto Blanco	1999	2003	PSN
Tomas Prieto Blanco	2003	2007	PSN
Rafael Blanco Peña	2007	2011	PSN
Tomas Prieto Blanco	2011	2015	PSN
Oscar Ayesa Dominguez^[6]	2015	2016 ^c	Agrupacion Vecinal de Beriain
Jose Manuel Menendez Gonzalez^[6]	2016	2019	Agrupacion Vecinal de Beriain
Oscar Ayesa Dominguez^[6]	2019	Jardunean	Agrupacion Vecinal de Beriain

^a Urte askotan alkate izan den Prieto udalerria izan baino lehen ere 1982tik kontzejuko burua izan zen^[7].

^b 1992. urtean Beriain Galar Zendeatik banandu eta udalerri bihurtu zen.

^c Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Azpiegiturak aldatu

Beriain N-121 errepidearen alboan kokatzen da. AP-15 errepidetik etorrita 81. irteera hartu ta N-121 errepidetik ailegatzen da herrira.

Garraioa aldatu

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 2 linea daude:

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Beriain eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %1,36k zekien euskaraz hitz egiten.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Beriain) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako legebiltzarrean. UPN ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, PSN alderdiaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena^[8].

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Jaiak eta ospakizunak aldatu

Abenduaren 4a: Santa Barbara, Beriaingo patroia. Meatzarien Anaiarteak antolaturiko jaieguna da, hainbat ekitaldi izaten dira herriko kiroldegian, herri bazkaria esaterako.
Maiatza: Gurutze Santuaren baselizara erromeria.
Maiatzaren 15a: Gazteriaren jaiak.
Uztailaren 31: Alde Zaharreko jaiak.
Irailaren 14a: Getzaurreko jaiak.

Ondasun nabarmenak aldatu

Erreniegago Santo Kristoaren eliza, 1963an eraiki zuen "Potasas de Navarra" enpresak, Beriaingo larrean eraiki zituzten etxebizitzetako biztanleen beharrizanak asetzeko. Kanpandorreak 29 metroko altuera dauka.
San Martingo eliza, Erdi Aroko jatorriko eliza da, nahiz eta elizaren gaurko itxura XVI. mendean eginiko lanen ondorio den. Horregatik, eliza estilo gotiko berantiarrez eginiko eraikina da.
Gaztelu etxea, herriko alde zaharrean dagoen etxea.

Beriaindar ospetsuak aldatu

Marcelino Oraa (1788 - 1851), politikari eta militarra.
Patxi Oroz (1934 -), musikagile eta filologoa.
Aurora Beltrán (1964 -), abeslaria, Getzaurren hazia.

Erreferentziak aldatu

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
↑ AMIBen bloga^{[Betiko hautsitako esteka]}.
↑ AMIB e IUN acuerdan ir juntos en Beriáin bajo las siglas de Izquierda-Ezkerra, Diario de Noticias, 2011ko martxoaren 4a.
↑ ^a ^b ^c ^d (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-09).
↑ El exalcalde Tomás Prieto encabezará la candidatura del PSN en Beriáin, Diario de Noticias, 2011ko otsailaren 8a.
↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa

Datuak: Q820748
Multimedia: Beriáin / Q820748
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Beriain

[Udalbiltza-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..

[3] Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .

[4] AMIBen bloga^{[Betiko hautsitako esteka]}.

[5] AMIB e IUN acuerdan ir juntos en Beriáin bajo las siglas de Izquierda-Ezkerra, Diario de Noticias, 2011ko martxoaren 4a.

[:0-6] (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-06-09).

[7] El exalcalde Tomás Prieto encabezará la candidatura del PSN en Beriáin, Diario de Noticias, 2011ko otsailaren 8a.

[8] Euskarakultur.com webguneko albistea.

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]