Budismo
Budismoa Siddhartha Gautamak edo Budak emandako irakaspenetan oinarritutako erlijio eta filosofia da, teista ez dena. Mundu osoan zehar zabalduta dagoen erlijio eta doktrina filosofiko eta espiritual bat da, teista ez dena eta dhárma familiaren barnean dagoena. Budismoak tradizio desberdinek, erlijio-sinesmenek eta praktika espiritual ugarik, bereziki Buda Gautamari egotziek, osatzen dute.
Budismoa Indian sortu zen K.a. VI. eta IV. mendeetan. Ortik Asiaren zati handi batera zabaldu zen. Gaur egun, munduko laugarren erlijio garrantzitsuena da, munduko biztanleriaren % 7 erlijio honetan murgilduta daude, hau da, 500 milioi lagun baino gehiago.
Buda ez da jainkoa, ez Jainkoak bidalia, ezta profeta ere, eta budismoak ez du sortzaile bati buruz hitz egiten. Buddha berba pali eta sanskrito antzinako hizkuntzetatik dator, eta “iratzarri dena” esan gura du. Budismoan ez dute erabiltzen Buda hitza pertsonaia historikoa aipatzeko bakarrik, baizik eta Siddharthak lortutako gauza bera erdietsi duen edonor aipatzeko. Budistek ez dituzte hartzen budismoaren irakaspenak ez jainkozko agerkaritzat, ezta fede-dogmatzat ere, ikergaitzat baizik.
Irakaspen hauen xedeak ezbetetasuna (samsara) eta sufrimendua (dukkha) eta heriotza zikloa erauztea dira, bai Nirvana lortzeko bai buda kontzeptua lortzeko. Budismoaren arabera, azken buruan sufrimendu horren zergatia ilusioa edo ezjakintasuna da, hots, existentziaren benetako izatea oker ulertzea. Horregatik egoera honen behin betiko amaierari Iratzartzea deitzen diote. Maila berri horretara iristeko, budismoak buruzko entrenamendua, diziplina etikoa eta ikastea lantzen eta xedatzen ditu. Praktiak Budan, Dharman eta Sanghan babestea lortzen dute, perzeptu moralak beatzea, monastizismoa eta meditazioa.
Berezitasun filosofikoetan oinarrituz, budismoaren eskolak hegoaldekoak, Theravāda (Adinduen eskola) ala iparraldekoak/ekialdekoak, Mahāyāna (Bide handia) dira. Erabilitako teknika motan oinarrituz, Mahayana-tik hirugarren eskola bat, Budismo Tantrikokoa (Vajrayana) aipa liteke.
Theravāda budsimoa bereziki Sri Lankan eta Asiako hego-sortaldean dago, esate baterako, Camboyan, Laosen, Myanmarren eta Tailandian. Mahayana budismoan, berriz, Lur Aratza, Zen, Nichiren Budismoa, Shingon eta Tiantai (Tendai) bezalako tradizioak barneratzen dituena, Asiako hegoalde guztian aurkitzen da.
Vajrayana, Indiatik datorrena, Mahayana budismoaren adar bereizi gisa ikus daiteke. Tibetar budismoa, Vajrayanaren Indiako VIII.mendeko printzipioak kontserbatzen dituena, Himalayan, Mongolian eta Kalmukian praktikatzen da.
BudaAldatu
Siddhartha Gautama Sakya tribuko printze indiarra zen, budismoaren fundatzailea (K.a. 563-483). Oinazea eta heriotza ezagutzeak jauregiko bizimodu erosoa uztarazi eta bizitzaren egiaren bila abiarazi zuen. Gogarte-aldi luzeen ondoren giza izatearen misterioa argitu zuelakoan, Buda izena eman zioten ("Argitua" sanskritoz). Bere mezu osoaren muina, "lau egia jatorretan" bildu zuen.
Budisten sinesmen nagusiakAldatu
Barietate handia egon arren, eskola budistak printzio filosofiko berak partekatzen dituzte, guztiak beraien artean zerikusia dutenak, beraz, guztiak ulertzeko guztien bisio holistiko bat behar da. Gainera, printzipio guztiak Dharmara bideratuta daude, hau da, praktikanteak bere kabuz ikasi behar duen lege unibertsala.
Budismoak idazki asko dituenez, sinesmen garrantzitsuenak mundu osoan ezagunak dira bertan ez delako jainkorik agertzen.
Budismoa teista ez den erlijiotzat jotzen da, baina onartzen ditu errealitate espiritualen sinesmenak, esate baterako, ernaberritzea, karma eta izaki ispiritualak. Budistek ez dituzte jainkoak goraipatzen, izaki iluminatuak baizik, budak, hau da, iluminazioa eskuratu diren izakiak.
Hiru bitxiak (Triratna)Aldatu
Budismoaren itxura guztiek “Hiru bitxiak” goraipatu eta ohoratzen dituzte:
- Buda: izate argitua – Iratzartzea edo argitzea.
- Dharma: Budaren irakaspena – Ulertze zuzena.
- Sangha: Budisten elkartea – Funtsezko garbitasuna.
Budismoaren mota guztiek Buda ohoratzen duten arren, bakoitzak ikuspuntu desberdin bat dauka horren inguruan.
Theravada budismoan, Buda bat bere esfortzu eta zolitasunengatik esnatu den izaki bat da. Ernaberritzearen zikloa bukatuta, aske dira onuragarriak ez diren adimenaren egoerez.
Therevadak Buda bakarra onartzen du, Gautama Buda (Sakyamuniko Buda historikoa). Munduan fisikoki ez egon arren, Dharma (irakaskuntza), Vinaya (diziplina) eta Sangha (elkartea) utzi digu.
Mahāyānak, berriz, buda bat baina gehiago daudela adierazten du, mundu desberdinetan bizi direnak.
DharmaAldatu
“Dharma” (Pali: Dhamma) Budaren irakaskuntzak dira. Ez da errealitatea islatzen due ikaskuntza, baizik eta praktikan jarri behar den ikaskuntza pragmatikoa.
Mundu guztiei eta izaki guztiei aplikatzen zaien betiereko printzipio bat da. Zentzu horretan, egia absolutua eta unibertsitatearen errealitatea azaltzen du, hau da, “gauzak benetan diren moduan”.
SanghaAldatu
Hirugarren eta azkeneko bitxia, Sangha da, Buda Gautamaren diziplina jarraitzen duten fraideei erreferentzia egiten diona.
Sangha garrantzitsua da Budaren Dharma transmititzen duelako. Esaten da, Shangarik gabe ez dagoela budismorik, Shanga budismoaren funtsa baita.
Lau egia zintzoakAldatu
Gautama Buda esnatzerakoan, bota zuen lehenengo hitzaldia (Sutra) izan zen, bere aspaldiko meditazioko kideei zuzendua. Lehen hitzaldi honetan, Gautama Buda oinarri eta printzipio batzuk ezartzen ditu, “Lau Egia Zintzoak” deiturikoak.
Bizitza mingarria da, duhkha esistitzen daAldatu
Duhkha budismoaren kontzeptu zentrala da eta “asetzeko ezintasuna” eta sufrimendua bezala itzultzen da. Bizitza ez da perfektua, atsekabea eta sufrimendua esistitzen dira mundu osoan zear.
Min honen zioa nahia da. Gero eta gehiago nahi dugunez, mina sentitzen duguAldatu
Duhkharen jatorria tṛṣṇā da, sanskritoan nahia, maitasuna, egarria, grina…
Sufrimendua nahietan, zentzumenetan edo plazer sensuletan aurkitu daiteke, beste batzuen artean, asetzea bilatzen dugulako gaur hemen eta bihar han. Grina deskribatzeko hiru forma erabiltzen dituzte. kama-tanha (ekintza sensualak), bhava-tanha (bizitza eta heriotza) eta vibhava-tanha (mundua eta min ematen duten sentsazioak ez esperimentatzea)
Badago itxaropenik. Mina bukatzeko bide bat dago nirvana izenekoa.Aldatu
Sufrimendua grina deuseztatzen eta pasioa kentzen desagertzen da. Honi nirvana deitzen zaio. Adierazten du egia honek sufrimenduari bukaera eman diezaiokeela.
Bide hau Bidezidor Zortzikoitz Zintzoa segitzean datza sufrimendua deuseztatzekoAldatu
Budismoak nahiaren muturrak sahiesten dituen bide bat defendatzen du. Bide honetan jakinduriak, etikak eta adimen eta bihotzaren lantzen da meditazioaren bidez.
Bidezidor zortziko zintzoaAldatu
Bidezidor Zortziko Zintzoa (Āryamārgaḥ) zortzi faktore dira beraien artean konektatuak daudeak. Guztiak batera hedatzen direnean dukkha lortzera heltzen dira.
Hauexek dira:
1- Burutapen ZuzenaAldatu
Etorkizuneko bizitza bad dago, hua da, heriotzarekin ez dana amaitzen eta Budak erakutsi eta jarraitu zuen arrakastarekin bide hau nirvana lortu harte.
2- Ulermen ZuzenaAldatu
Sensualitatean ez pentsatzeko intentzioa, bakearen bidea jarraitzeko eta borondate txarrari uko egitean datza.
3- Berba ZuzenaAldatu
Salbaziora bideratuko gaituen gauzetaz berba egitean datza. Gezurrik ez esatea, min emango duten hitzak ez esatea...
4- Ekintza ZuzenaAldatu
Ezinda hil ezta min heman. Ezin da hartu eskeintzen ez dena. Budista laikoak bizi behar dira portaera sexual desegokirik gabe, ezin dute ezer sexualik egin emakume ezkonduekin ez familiaren babesa duen emakume ezkongai batekin.
5- Ogibide ZuzenaAldatu
Fraideentzako behar beharrezkoa dena bizitzarako izatea da, erregutzea norberaren janaria lortzeko. Lan inmoralei uko egitea da.
6- Ahalegin ZuzenaAldatu
Adimena zaindu behar da sensualitatearekin zerikusia duten pentsamendu eta beste obstakuloetatik. Kontzeptu honen helburua, egoera ez osasuntsuak deuseztatzea eta meditazioa ez moztean datza.
7- Arreta zuzenaAldatu
Beti norberao egiten dituen ekintzen jakitun izan behar da.
8- Baitarapen ZuzenaAldatu
Meditazio zuzena, adimena bateratuta egitea eta konzentrazioa.
Lehenengo biak jakintasunari dagozkio, 3., 4. eta 5.a moralari eta 6., 7. eta 8.a gogoetari.
Budismoaren hiri sakratuakAldatu
| Hiri nagusiak |
|---|
 Lumbini
|
 Bodh Gaya
|
| Sarnath
|
| Kushinagar
|
| Bigarren mailako hiriak |
| Sravasti
|
| Rajgir
|
| Sankassa
|
| Vaishali
|
HedaduraAldatu
Budismoa jarraitzaile kopuruaren arabera munduko laugarrena da, 380 miloi inguru (txinatar erlijio tradizionala barneratuz gero, 700 milioi inguru), horietako gehiengoa Asian: Txina, Japonia, Korea, Singapur, Tibet, Nepal, Sri Lanka, Myanmar, Laos, Thailandia, Kanbodia, Vietnam, Malaysia eta Bangladesh.
Munduan dauden budisten kopuruaAldatu
Generalen budismoa herrialde askotan barneratua izan da konfliktoan sartu gabe bertako erlijioekin, gainera, askotan influentziak trukatzen. Erlijio askok ez bezala, budismoaren barnean ez da ezagutzen gerra santua, ez bortxazko konbertsioak ez eta heresia zer edo zer kaltegarri gisa.
Biolentziarekin zerikusia zuten zenbait gertakari ezagutu diren arren (adibidez, doktrinarengatik enfrentamendu bortitzak eta jazarpenak minoriei), hauek bakarrik salbuespenak dira kontuan hartzen bada budismoa Asia Ekialdean 2500 urtez erlijio nagusia izan dela.
Komunitate budistan betidanik ongietorriak izan dira ikuspuntu desberdinak doktrinari dagokienez eta honek izugarrizko literatura erlijiosoa eta filosofikoa barneratzea ekarri du.
ErreferentziakAldatu
- ↑ (Ingelesez) Bodhgayari buruzko informazioa
